Bài soạn SKKN Loc Binh Minh Binh Son Quang Ngai.doc

SKKN: "Một số vấn đề về công tác BDHSG môn Đòa lí ở trường THCS"
PHẦN I
NHŨNG VẤN ĐỀ CHUNG
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
1. Lí do khách quan:
Như chúng ta đã biết chất lượng giáo dục hiện đang là một trong những
vấn đề bức xúc của toàn xã hội vì muốn hiện đại hoá nền kinh tế trước hết
cần có những con người có kiến thức vững vàng thì mới có năng lực sáng tạo,
linh hoạt trong mọi công việc mà đội ngũ học sinh giỏi ở trường THCS chính
là nguồn cung cấp cho đất nước những công dân tài đức vẹn toàn trong tương
lai. Vậy: Làm thế nào để khai thác hết khả năng tiềm năng trong mỗi con
ngừơi? Làm thế nào để xây dựng đội ngũ học sinh giỏi cho các bộ môn? Đó
chính là nhiệm vụ của mỗi giáo viên bộ môn, đó chính là điều mà bất kì
người thầy tâm huyết với bộ môn nào cũng phải suy nghó.
2. Lí do chủ quan:
Đối với bất cứ môn học nào, học sinh giỏi không chỉ giới hạn trong
việc tiếp thu kiến thức, mà cần phải biết học tập và nghiên cứu theo đúng
hướng với đặc trưng và phương pháp của từng bộ môn. Quan niệm cho rằng
môn Đòa Lí chỉ cần “học thuộc” là chưa đủ, chưa chính xác và hoàn toàn sai
lầm. Chúng ta đều biết Đòa Lí là môn khoa học có đối tượng nghiên cứu
phong phú và phức tạp. Các đối tượng đòa lí phân bố không chỉ trên bề mặt
đất, mà cả trong không gian, trong lòng đất, và trong cả các lónh vực nhân
văn, kinh tế, xã hội của từng vùng, từng quốc gia và trên quy mô toàn cầu.
Hơn nữa, các hiện tượng ấy ở đâu và bao giờ cũng phát sinh, tồn tại và
phát triển một cách độc lập, nhưng lại luôn có quan hệ hữu cơ với nhau,
chính vì vậy, người dạy và người học Đòa Lí đều cần có phương pháp tư duy,
phân tích xét đoán các hiện tượng Đòa Lí theo quan điểm hệ thống.
Học giỏi môn Đòa Lí không chỉ dừng ở yêu cầu là hiểu khái niệm, hiểu
các quy luật Đòa Lí tự nhiên, Đòa Lí kinh tế xã hội, mà còn cần phải biết
nhận thức, liên kết các yếu tố Đòa Lí trong mối quan hệ hữu cơ, quan hệ qua
lại giữa các hiện tương Đòa Lí với nhau (tự nhiên với tự nhiên, tự nhiên với

kinh tế xã hội).
Nguyễn Văn Lộc - THCS Bình Minh - Bình Sơn
trang1
SKKN: "Một số vấn đề về công tác BDHSG môn Đòa lí ở trường THCS"
Một trong những năng lực sư phạm của GV ngoài giảng dạy, truyền thụ
những kiến thức cơ bản, toàn diện, khoa học, phổ thông...cho học sinh, người
GV còn phải có năng lực đào tạo mũi nhọn, tìm kiếm,phát hiện, bồi dưỡng
những nhân tài trong phạm vi thuộc môn mình phụ trách. Việc làm ấy có ý
nghóa thiết thực trong chiến lược phát triển con người mà Đảng ta đang quan
tâm và chỉ đạo thực hiện ngày nay.
Xuất phát từ những lí do trên, hôm nay tôi xin phép được trình bày
những công việc mà tôi đã thực hiện được trong quá trình bồi dưỡng học sinh
giỏi bộ môn và tạm gọi là những kinh nghiệm nhỏ trong việc bồi dưỡng học
sinh giỏi bộ môn Đòa lí.
PHẦN HAI
NỘI DUNG THỰC HỆN
I. NHỮNG KINH NGHIỆM PHÁT HIỆN VÀ BỒI DƯỢNG HỌC SINH
GIỎI MÔN DỊA LÍ TRONG QUÁ TRÌNH GIẢNG DẠY TRÊN LỚP :
Đối với học sinh thuộc lớp nào, khối nào, trường nào, hoặc môn học
nào cũng đều có sự phân hoá về trình độ hiểu biết và năng lực học tập. Vì
thế việc phân loại đối tượng học sinh để có phương pháp giảng dạy cho phù
hợp với từng đối tượng là việc làm rất cần thiết đối với người GV trong công
tác giảng dạy của mình.
Việc phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Đòa Lí cũng không nằm
ngoài cái nền chung ấy. Nếu phát hiện đúng được đối tượng phù hợp để bồi
dưỡng thì kết quả mới cao. Muốn vậy, theo tôi cần lưu ý những vấn đề sau :
1. Để phát hiện được học sinh giỏi phải qua nhiều năm theo dõi tiến
hành ngay từ lớp đầu cấp học (lớp 6)
2. Thông qua giờ giảng và học trên lớp, bằng những câu hỏi nâng cao
và những kó năng thực hành, kết hợp với những bài kiểm tra đánh giá nhằm

phát hiện đúng đối tượng.
3. Ngoài năng lực học bài và nhớ kó bài học, học sinh giỏi được chọn
cần phải có những kó năng tối thiểu như:
Nguyễn Văn Lộc - THCS Bình Minh - Bình Sơn
trang2
SKKN: "Một số vấn đề về công tác BDHSG môn Đòa lí ở trường THCS"
- Hiểu và nắm chắc đượcnhững biểu tượng và khái niệm Đòa Lí cơ bản
như:
+ Càng lên cao khí áp càng giảm, nhiệt độ càng tăng thì khí áp càng
giảm...
+ Kiểu khí hậu lục đòa có các đặc tính: Có sự chênh lệch lớn về nhiệt
độ giữa ngày và đêm, giữa các mùa , khí hậu nhìn chung là khô khan , lượng
mưa hàng năm thấp....
- Có kó năng xác đònh phương hướng trên bản đồ và ngoài thực đòa, kó
năng vẽ, phân tích và nhận xét các loại biểu đồ cơ bản như biểu đồ đường,
biểu đồ hình tròn, hình cột , hình vuông... một cách đầy đủ và chính xác.
- Từ những kiến thức và kó năng cơ bản như trên, sau đó trong quá trình
bồi dưỡng các em sẽ được nâng cao hơn về năng lực nghiên cứu đòa lí như:
Biết xử lí, phân tích các kó năng thực hành như viết, vẽ, nhận xét, phân tích
các loại biểu đồ, bản đồ và sử dụng At lat Đòa lí Việt Nam một cách thành
thạo.
II. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP CHỦ YẾU TRONG CÔNG TÁC BỒI
DƯỢNG HỌC SINH GIỎI MÔN ĐỊA LÍ:
1. Về nội dung:
-Nội dung bồi dưỡng phải được dựa theo chương trình sách giáo khoa
từ lớp 6 đến lớp 9 có nâng cao kiến thức trong từng phần học.
-Trong quá trình bồi dưỡng cần lưu ý những vấn đề sau:
a. Kiến thức:
-Không nhất thiết phải dạy lại kiến thức học sinh đã hiểu và nắm được
mà chủ yếu đi sâu hơn trên cơ sở những hiểu biết sẳn có.

Ví dụ: Từ những hiểu biết về các hệ quả của sự vận động tự quay
quanh trục và quanh Mặt Trời của Trái Đất mà học sinh đã được học, giáo
viên đào sâu thêm bằng cách đặt vấn đề : Giả sử trong khi chuyển động quay
quanh Mặt Trời mà Trái Đất không tự quay mà trục của nó lại vuông góc với
mặt phẳng quỹ đạo thì những hệ quả đó có gì thay đổi ? Rồi yêu cầu học sinh
tự suy nghó , trả lời. (Khi chuyển động quay quanh Mặt trời mà Trái Đất
không tự quay quanh trục thì sẽ không có hiện tượng ngày và đêm dài 24 giờ
hay một ngày dài bằng một năm. Mặt khác nếu trục Trái Đất không nghiêng
mà vuông góc trên mặt phẳng quỹ đạo thì sẽ không có hiện tượng các mùa
Nguyễn Văn Lộc - THCS Bình Minh - Bình Sơn
trang3
SKKN: "Một số vấn đề về công tác BDHSG môn Đòa lí ở trường THCS"
thay đổi trong năm và hiện tượng ngày đêm dài ngắn khác nhau. Kết hợp cả
hai giả thiết lại ta có hiện tượng xảy ra là ngày dài một năm và không có
hiện tượng các mùa trên Trái Đất...).
=> Chú ý phân tích các mối quan hệ nhân quả giữa các yếu tố Đòa Lí:
* Mối quan hệ giữa các yếu tố tự nhiên với tự nhiên:
+ Mối quan hệ giữa hướng và độ cao của đòa hình đối với sự phân hoá
của khí hậu; với hướng chảy và độ dốc của các dòng sông; với tác động đào
bới hoặc bồi đắp của các con sông...
+ Mối quan hệ giữa vò trí Đòa Lí và khí hậu.
+ Mối quan hệ giữa khí hậu với sông ngòi, với sự phân bố của động
vật, thực vật hoặc với các thành phần tự nhiên khác
* Giữa các yếu tố xã hội với xã hội:
+ Quan hệ giữa kết cấu dân số theo độ tuổi với tỉ suất sinh, với nguồn
lao động, với việc làm....
+ Quan hệ giữa kết cấu dân số theo giới tính với việc phân bố lao động
và tổ chức đời sống xã hội.
* Giữa các yếu tố kinh tế với kinh tế:
+ Mối quan hệ giữa các khu vực trồng trọt với chăn nuôi, giữa ngư

nghiệp với các trung tâm công nghiệp thực phẩm.
+ Mối quan hệ giữa chuyên môn hoá với hợp tác hoá...
* Giữa các yếu tố tự nhiên với kinh tế xã hội:
+ Mối quan hệ giữa đòa hình với sản xuất và cư trú.
+ Mối quan hệ giữa tài nguyên, khoáng sản với sự phân bố các ngành
công nghiệp và phân bố dân cư.
b. kó năng:
Chú ý rèn luyện cho các em các kó năng sau:
-Đọc và phân tích: Bản đồ, biểu đồ, đồ thò, lát cắt, thống kê, tranh
ảnh ... để tìm ra những kiến thức cần thiết.
-Trên cơ sở các số liệu (tuyệt đối hoặc tương đối), biết chọn và thể
hiện (vẽ) biểu đồ thích hợp nhất (cột, tròn, đường...) và nhận xét biểu đồ.
Trên cơ sở At lát đòa lí Việt Nam, thống kê, biểu đồ ... biết trình bày
(viết báo cáo) về một ngành kinh tế, tình hình Đòa lí (tự nhiên và KT – XH)
của một đòa phương, một quốc gia, một khu vực.
2. Về phương pháp:
Nguyễn Văn Lộc - THCS Bình Minh - Bình Sơn
trang4
SKKN: "Một số vấn đề về công tác BDHSG môn Đòa lí ở trường THCS"
Có nhiều phương pháp có thể sử dụng trong quá trình bồi dưỡng học
sinh giỏi môn Đòa lí như : phát vấn, đàm thoại ... nhưng theo tôi phương pháp:
"ĐẶT VẤN ĐỀ" để học sinh tự tìm tòi, phát hiện được vấn đề (dưới sự hỗ trợ
của GV) là có hiệu quả hơn cả.
Sở dó tôi chọn phương pháp này là do nhiều nguyên nhân:
- Là học sinh giỏi, ít nhiều các em đã có sẵn một số vốn kiến thức và kó
năng nhất đònh, trên cơ sở đó phương pháp này sẽ nhằm phát triển thêm ở
các em khả năng tư duy và năng lực nghiên cứu Đòa lí cũng như các kó năng
cần thiết khác.
- Qua việc tự học, tự mình chủ động tìm tòi phát hiện ra kiến thức các
em càng thêm vững tin ở chính mình càng hứng thú và say mê hơn trong học

tập; nhờ thế các em sẽ thành công.
- Mặt khác, với phương pháp này đòi hỏi người GV phải có năng lực tổ
chức, có kiến thức phong phú và vững chắc thì mới đạt được kết quả tốt.
Ví dụ minh họa:
* Về phát hiện kiến thức:
Khi dạy ở đồng bằng sông Hồng, giáo viên đặt vấn đề:
- Vì sao dân số là vấn đề cần giải quyết ở đồng bằng sông Hồng?
Để giải quyết vấn đề này, yêu cầu được đặt ra đối với học sinh là:
- Với kiến thức sẵn có và dựa vào At lát Đòa Lí Việt Nam, các em sẽ tự
mình phân tích được những đặc điểm của dân số ở đây trên cơ sở so sánh với
các vùng khác trong cả nước.
- Tiếp đó các em sẽ phân tích mối quan hệ giữa vấn đề dân số đối với
sự phát triển kinh tế xã hội với tài nguyên và môi trường của đồng bằng để
thấy được những khó khăn lớn trước mắt và lâu dài do dân số gây ra.
- Qua đó các em sẽ thấy rõ được vấn đề và tự mình đề ra hướng giải
quyết phù hợp
* Về kó năng đọc At Lát:
- Trên cơ sở At Lát Đòa Lí Việt Nam, GV đặt vấn đề: Trình bày về vấn
đề phân bố dân cư ở vùng Đông Nam Bộ và giải thích vì sao có sự phân bố
như thế?
- Tình hình vấn đề phân bố dân cư ( sử dụng bản đồ phân bố dân cư
dân tộc trang 9 và căn cứ vào thang màu về mật độ), học sinh sẽ đọc được:
-> Dân cư phân bố rất không đều:
+Nơi đông nhất là thành phố Hồ Chí Minh và vùng lân cận.
Nguyễn Văn Lộc - THCS Bình Minh - Bình Sơn
trang5