TheProjectGutenbergEBookofAmordePerdiỗóo,byCamilloCastelloBranco
ThiseBookisfortheuseofanyoneanywhereatnocostandwithalmostno
restrictionswhatsoever.Youmaycopyit,giveitawayorre-useitunderthe
termsoftheProjectGutenbergLicenseincludedwiththiseBookoronlineat
www.gutenberg.net
Title:AmordePerdiỗóoMemoriasd'umafamilia
Author:CamilloCastelloBranco
ReleaseDate:August3,2005[EBook#16425]
Language:Portuguese
***STARTOFTHISPROJECTGUTENBERGEBOOKAMORDE
PERDIầO***
ProducedbyBibliotecaNacionalDigital(),RitaFarinhaandthe
OnlineDistributedProofreadingTeamat
AMORDEPERDIÇÃO.
AMORDEPERDIầO
(MEMORIASD'UMAFAMILIA).
ROMANCE
POR
CAMILLOCASTELLOBRANCO.
*****
Quemviujỏmaisvidaamorosa,quenóoavisseafogadanaslagrimasdodesastre
oudoarrependimento?
D.FranciscoManoel,(Epanaphoraamorosa).
*****
PORTO
EMCASADEN.MORẫEDITOR,
PRAầADED.PEDRO.
AmesmacasaemCoimbra,RuadaCalỗada.
CasadeCommissừesemParis,2bis,Ruad'Arcole.
1862.
PORTO:1862—TYP.DESEBASTIÃOJOSÉ
PEREIRA.
RuadoAlmada,641.
AOILLUSTRISSIMOEEXCELENTISSIMO
SENHOR
*ANTONIOMARIADEFONTESPEREIRADEMELLO*
DEDICA
OAuthor.
_Ill.^moeEx.^moSnr.
HadepensarmuitagentequeV.Ex.^anóodỏvaloralgumaestelivro,quea
minhagratidóolhededica,porquemuitagenteestỏpersuadidaqueministrosdo
estadonóolờemnovellas.ẫumengano.UmavezouvieuumcollegadeV.
Ex.^adiscorrernoparlamentoỏcercadecaminhosdeferro.Comtantoengenho
ofazia,detantasflụresmatizỏraaquellaỏridamateria,quemedeleitououvil-o.
Nanoited'essediaencontreiocollegadeV.Ex.^aalờraFanny,aquellaFanny,
quesabiatantodecaminhosdeferrocomoeu.
QueV.Ex.^atemromancesnasuabibliotheca,ộconvicỗóominha.Quelỏtem
alguns,quenóoleuporqueotempolhefalece,eoutrosporquenóomerecem
tempo,tambộmocreio.DờV.Ex.^a,nolotedossegundos,umlogaraestelivro,
eterỏassimV.Ex.^asignificadoqueorecebeeaprecia,porlevaremsionome
domaisagradecidoerespeitadorcriadodeV.Ex.^a
NacadờadaRelaỗóodoPorto,
aos26deSetembrode1861.
CamilloCastelloBranco_.
PREFACIO.
Folheandooslivrosdeantigosassentamentos,nocartoriodascadờasdaRelaỗóo
doPorto,li,nodasentradasdospresosdesde1803a1805,afolhas232,o
seguinte:
_SimóoAntonioBotelho,queassimdissechamar-se,sersolteiro,e
estudantenaUniversidadedeCoimbra,naturaldacidadedeLisboa,e
assistentenaoccasióodesuaprisóonacidadedeVizeu,idadede
dezoitoannos,filhodeDomingosJosộCorreiaBotelhoedeD.Rita
PreciosaCaldeiróoCastello-Branco,estaturaordinaria,cararedonda,
olhoscastanhos,cabelloebarbapreta,vestidocomjaquetadebaetóo
azul,collờtedefustóopintadoecalỗadepannopedrez.Efizeste
assento,queassignei.
FilippeMoreiraDias_.
margemesquerdad'esteassentoestỏescripto:
FoiparaaIndiaem17deMarỗode1807.
Nóoserỏfiardemasiadamentenasensibilidadedoleitor,secuidoqueodegredo
deummoỗodedezoitoannoslhehaviadefazerdú.
Dezoitoannos!Oarreboldouradoeescarlatedamanhódavida!Aslouỗaniasdo
coraỗóoqueaindanóosonhaemfructos,etodoseembalsamanoperfumedas
flụres!Dezoitoannos!Oamord'aquellaidade!Apassagemdoseiodafamilia,
dosbraỗosdemóe,dosbeijosdasirmósparaascariciasmaisdụcesdavirgem,
queselheabreaoladocomoflụrdamesmasazóoedosmesmosaromas,eỏ
mesmahoradavida!Dezoitoannos!Edegradadodapatria,doamor,eda
familia!NuncamaisoceodePortugal,nemliberdade,nemirmóos,nemmóe,
nemrehabilitaỗóo,nemdignidade,nemumamigo!ẫtriste!
Oleitordecertosecompungia;ealeitoraselhedissessem,emmenosdeuma
linha,ahistoriad'aquellesdezoitoannos,choraria!Poisnóo?Aolhosenchutos
poderiaouvil-aamulher,acreaturamaisbemformadadasbrandurasdapiedade,
aqueporvezestrazcomsigodoceoumreflexodadivinamisericordia,essa,a
minhaleitora,acarinhosaamigadetodososinfelizesnóochorariaselhe
dissessemqueopobremoỗoperdờrahonra,rehabilitaỗóo,patria,liberdade,
irmós,móe,tudo,poramordaprimeiramulherqueodespertoudoseudormirde
innocentesdesejos?!
Chorava,chorava!Assimeulhesoubessedizerodolorososobresaltoqueme
causaramaquellaslinhas,depropositoprocuradas,elidascomamargurae
respeitoe,aomesmotempo,odio.Odio,simAtempoveróoseộperdoavelo
odio,ouseantesmenóofụramelhorabrirmóodesdejỏdeumahistoriaqueme
púdeacarearenojosdosfriosjulgadoresdocoraỗóo,edassentenỗasqueeuaqui
lavrarcontraafalsavirtudedehomens,feitosbarbaros,emnomedesuahonra.
*****
AMORDEPERDIÇÃO.
PRIMEIRAPARTE.
I.
DomingosJosộCorreiaBotelhodeMesquitaeMenezes,fidalgodelinhagem,e
umdosmaisantigossolarengosdeVillaRealdeTraz-os-Montes,era,em1779,
juizdefúradeCascaes,en'essemesmoannocasaracomumadamadopaỗo,D.
RitaTherezaMargaridaPreciosadaVeigaCaldeiróoCastello-Branco,filhad'um
capitóodecavallos,enetadeoutro,AntoniodeAzevedoCastello-Branco
PereiradaSilva,tóonotavelporsuajerarchia,comoporum,n'aquelletempo,
preciosolivroỏcercadaArtedaGuerra.
DezannosdeenamoradomalsuccedidoconsumiraemLisboaobacharel
provinciano.ParasefazeramardaformosadamadeD.MariaIminguavam-lhe
dotesphysicos:DomingosBotelhoeraextremamentefeio.Paraseinculcarcomo
partidoconvenienteaumafilhasegunda,faltavam-lhebensdefortuna:os
haveresd'ellenóoexcediamatrintamilcruzadosempropriedadesnoDouro.Os
dotesdeespiritonóoorecommendavamtambem:eraalcanỗadissimode
intelligencia,egrangearaentreosseuscondiscipulosdauniversidadeoepitheto
deôbrocasằcomqueaindahojeosseusdescendentesemVillaRealsóo
conhecidos.Bemoumalderivado,oepithetobrocasvemdebrụa.Entenderam
osacademicosquearudezadoseucondiscipuloprocediadomuitopóodemilho
queelledigerianasuaterra.
DomingosBotelhodeviaterumavocaỗóoqualquer;etinha:eraexcellenle
flautista;foiaprimeiraflautadoseutempo;eatocarflautasesustentoudois
annosemCoimbra,duranteosquaesseupaelhesuspendeuasmesadas,porque
osrendimentosdacasanóobastavamalivraroutrofilhodeumcrimede
morte[1].
Formara-seDomingosBotelhoem1767,efụraparaLisboalờrnodesembargo
dopaỗo,iniciaỗóobanaldosqueaspiravamỏcarreiradamagistratura.JỏFernóo
Botelho,paedobacharel,fụrabemacceiteemLisboa,emúrmenteaoduquede
Aveiro,cujaestimalheteveacabeỗaemrisco,natentativaregicidade1758.O
provincianosahiudasmasmorrasdaJunqueiraillibadodainfamantenodoa,e
bem-quistomesmodocondedeOeiras,porquetomarapartenaprovaqueeste
fizeradoprimordesuagenealogiasobreadosPintosCoelhosdoBomjardimdo
Porto:pleitoridiculo,masestrondoso,movidopelarecusaqueofidalgo
portuensefizeradesuafilhaaofilhodeSebastióoJosộdeCarvalho.
Asartescomqueobacharelflautistavingouinsinuar-senaestimadeD.MariaI
ePedroIIInóoasseieu.ẫtradiỗóoqueohomemfaziarirarainhacomassuas
facecias,eporventuracomostregeitosdequetiravaomelhordoseuespirito.O
certoộqueDomingosBotelhofrequentavaopaỗo,erecebiadobolsinhoda
soberanaumafartapensóo,comaqualoaspiranteajuizdefúraseesqueceude
si,dofuturo,edoministrodajustiỗa,quemuitorogadofiaradassuasletraso
encargodejuizdefúradeCascaes.
Jỏestỏditoqueelleseatreveuaosamoresdopaỗo,nóopoetandocomoLuizde
CamừesouBernardimRibeiro;masnamorandonasuaprosaprovinciana,e
captandoabem-querenỗadarainhaparaamollecerasdurezasdadama.Deviade
ser,afinal,felizoôdoutorbexigaằqueassimeranacụrteconhecidoparase
nóodesconcertaradiscordiaemqueandamrixadosotalentoeafelicidade.
DomingosBotelhocasoucomD.RitaPreciosa.Ritaeraumaformosuraque
aindaaoscincoentaannossepodiapresardeoser.Enóotinhaoutrodote,senóo
ộdoteumaseriedeavoengos,unsbispos,outrosgeneraes,eentreestesoque
morrờrafrigidoemcaldeiróodenóoseiqueterradamourisma;gloria,na
verdade,umpoucoardente;masdetalmontaqueosdescendentesdogeneral
fritoseassignaramCaldeirừes.
Adamadopaỗonóofoiditosacomomarido.Molestavam-nasaudadesdacụrte,
daspompasdascamarasreaes,edosamoresdesuafeiỗóoemolde,que
immolouaocaprichodarainha.Estedesgostosoviver,porộm,nóoimpeceua
reproduzirem-seemdoisfilhosequatromeninas.OmaisvelhoeraManoel,o
segundoSimóo;dasmeninasumaeraMaria,asegundaAnna,eaultimatinhao
nomedesuamóe,ealgunstraỗosdabellezad'ella.
OjuizdefúradeCascaes,solicitandologardemaisgraduadobanco,demorava
emLisboa,nafregueziadaAjudaem1784.N'esteannoộquenasceuSimóo,o
penultimodeseusfilhos.Conseguiuelle,sempreblandiciadodafortuna,
transferenciaparaVillaReal,suaambiỗóosuprema.
AdistanciadeumaleguadeVillaRealestavaanobrezadavillaesperandooseu
conterraneo.Cadafamiliatinhaasualiteiracomobrasóodacasa.Ados
CorreiasdeMesquitaeraamaisantiquadanofeitio,easlibrộsdoscriadosas
maissurradasetraỗadasquefiguravamnacomitiva.
D.Rita,avistandooprestitodasliteiras,ajustouaoolhodireitoasuagrande
lunetadeoiro,edisse:
ểMenezes,aquilloqueộ?!
Sóoosnossosamigoseparentesqueveemesperar-nos.
Emqueseculoestamosnúsn'estamontanha?tornouadamadopaỗo.
Emqueseculo?!oseculotantoộdezoitoaquicomoemLisboa.
Ah!sim?Cuideiqueotempoparỏraaquinoseculodoze.
Omaridoachouquedeviarir-sedochiste,queonóolisonjeỏragrandemente.
FernóoBotelho,paedojuizdefúra,sahiuỏfrentedoprestitoparadaramóoỏ
nora,queapeavadaliteira,econduzil-aỏdecasa.D.Rita,antesdevờracarade
seusogro,contemplou-lheaolhoarmadoasfivelasdeaỗo,eabolsadorabicho.
DiziaelladepoisqueosfidalgosdeVillaRealerammuitomenoslimposqueos
carvoeirosdeLisboa.Antesdeentrarnaliteiraavoengadeseumarido,
perguntou,comamaisrefalsadaseriedade,senóohaveriariscoemirdentro
d'aquellaantiguidade.FernóoBotelhoasseverouasuanoraqueasualiteiranóo
tinhaaindacemannos,equeosmachosnóoexcediamatrinta.
Omodoaltivocomoellarecebeuascorteziasdanobrezavelhanobrezaque
paraallivieraemtempodeD.Diniz,fundadordavillafezqueomaisnovodo
prestito,queaindaviviahadozeannos,medissesseamim:ôSabiamosqueella
eradamadaSenhoraD.MariaI;porộm,dasoberbacomquenostractou,
ficamospensandoqueseriaellaapropriarainha.ằRepicaramossinosdaterra
quandoacomitivaassomouỏSenhoradeAlmudena.D.Ritadisseaomarido
quearecepỗóodossinoseraamaisestrondosaebarata.
ApearamỏportadavelhacasadeFernóoBotelho.Aaiadopaỗorelanceouos
olhospelafachadadoedificio,edissedesiparasi:ôẫumabonitavivendapara
quemfoicriadaemMafraeCintra,naBempostaeQueluz.ằ
Decorridosalgunsdias,D.Ritadisseaomaridoquetinhamờdodeserdevorada
dasratasanas;queaquellacasaeraumcovildeferas;queostectosestavama
desabar;queasparedesnóoresistiriamaoinverno;queospreceitosde
uniformidadeconjugalnóoobrigavamamorrerdefrioumaesposadelicadae
affeitaỏsalmofadasdopalaciodosreis.
DomingosBotelhoconformou-secomaestremecidaconsorte,ecomeỗoua
fabricadeumpalacete.Escassamentelhechegavamosrecursosparaos
alicerces:escreveuỏrainha,eobtevegenerososubsidiocomqueultimouacasa.
Asvarandasdasjanellasforamaultimadadivaquearealviuvafezỏsuadama.
Quer-nosparecerqueadadivaộumtestemunhoatộagoraineditodademencia
deD.MariaI.
DomingosBotelhomandaraesculpiremLisboaapedradearmas;D.Rita,
porộm,teimaraquenoescudoseabrisseumemblemadassuas;maseratarde,
porquejỏaobratinhavindodoesculptor,eomagistradonóopodiacomsegunda
despeza,nemqueriadesgostarseupae,orgulhosodeseubrasóo.Resultoud'aqui
ficaracasasemarmas,eD.Ritavictoriosa[2].
Ojuizdefúratinhaalliparentellaillustre.Oaprumodafidalgadobrou-seatộ
aosgrandesdaprovincia,ouanteshouveporbemlevantal-osatộella.D.Rita
tinhaumacụrtedeprimos,unsquesecontentavamdeseremprimos,outrosque
invejavamasortedomarido.Omaisaudaciosonóoousavafital-aderosto,
quandooellaremiravacomalunetaemgeitodetantaaltivezezombaria,que
nóoserỏestranhafiguradizerquealunetadeRitaPreciosaeraamaisvigilante
sentinelladasuavirtude.
DomingosBotelhodesconfiavadaefficaciadosmerecimentospropriospara
cabalmenteencherocoraỗóodesuamulher.Inquietava-oociume;mas
suffocavaossuspiros,receandoqueRitasedộsseporinjuriadadasuspeita.E
razóoeraqueseoffendesse.Anetadogeneralfrigidonocaldeiróosarracenoria
dosprimos,que,poramord'ella,arriỗavameempoavamascabelleirascomum
desgraciosoesmero,oucavalleavamestrepitosamentenacalỗadaosseusginetes,
fingindoqueospicadoresdaprovincianóodesconheciamasgraỗashippicasdo
marquezdeMarialva.
Nóoocuidavaassim,porộm,ojuizdefúra.Ointriguistaquelhetraziaoespirito
emanciaseraoseuespelho.Via-sesinceramentefeio,econheciaRitacadavez
maisemflụr,emaisenfadadanotratointimo.Nenhumexemplodahistoria
antiga,exemplodeamorsemquebraentreoesposodeformeeaesposalinda,
lheoccorria.Umsúlhemortificavaamemoria,eesse,comquantofosseda
fabula,era-lheavờsso,evinhaaserocasamentodeVenuseVulcano.
Lembravam-lheasrờdesqueoferreirocoixofabricỏraparaapanharosdeuses
adulteros,eassombrava-sedapacienciad'aquellemarido.Entresi,diziaelle,
que,erguidoovộodaperfidia,nemsequeixariaaJupiter,nemarmariaratoeiras
aosprimos.ApardobacamartedeLuizBotelho,quevarỏraemterraoalferes,
estavaumafileiradebacamartesemqueojuizdefúraeraentendidocommuito
superiorintelligenciaỏquerevelavanacomprehensóodoDigestoedas
OrdenaỗừesdoReino.
Esteviverdesobresaltosdurouseisannos,oumaisseria.Ojuizdefúra
empenhỏraosseusamigosnatransferencia,econseguiumaisdoque
ambicionava:foinomeadoprovedorparaLamego.RitaPreciosadeixou
saudadesemVillaReal,eduradouramemoriadasuasoberba,formosurae
graỗasdeespirito.Omaridotambemdeixouanecdotasqueaindaagorase
repetem.Duascontareisúmenteparanóoenfadar.Acontecốraumlavrador
mandar-lheopresenledeumavitella,emandarcomellaavaccaparasenóo
desgarrarafilha.DomingosBotelhomandourecolherỏlojaavitellaeavacca,
dizendoquequemdavaafilhadavaamóe.Outravez,deu-seocasodelhe
mandaremumpresentedepasteisemricasalvadeprata.Ojuizdefúrarepartiu
ospasteispelosmeninos,emandouguardarasalva,dizendoquereceberiacomo
escarneoumpresentededụces,quevaliamdezpatacừes,sendoque
naturalmenteospasteistinhamvindocomoornatodabandeja.Eassimộque
aindahoje,emVillaReal,quandosedỏumcasoanalogodeficaralguemcomo
conteỳdoecontinente,dizagentedaterra:ôAquelleộcomoodoutorbrocas.ằ
Nóotenhoassumptodetradiỗóocomquepossadeter-meemmiudezasdavida
doprovedoremLamego.EscassamenteseiqueD.Ritaaborreciaacomarca,e
ameaỗavaomaridodeircomosseuscincofilhosparaLisboa,seellenóo
sahissed'aquellaintratavelterra.ParecequeafidalguiadeLamego,emtodoo
tempoorgulhosad'umaantiguidade,queprincipianaacclamaỗóodeAlmacave,
desdenhouaphilauciadadamadopaỗo,eesmerilhoucertasvergonteaspụdres
dotroncodosBotelhosCorreiasdeMesquita,desprimorando-lheassóscomo
factodeelletervividodoisannosemCoimbratocandoflauta.
Em1801achamosDomingosJosộCorreiaBotelhodeMesquitacorregedorem
Vizeu.
Manoel,omaisvelhodeseusfilhos,temvinteedoisannos,efrequentao
segundoannojuridico.Simóo,quetemquinze,estudahumanidadesem
Coimbra.Astresmeninassóooprazereavidatodadocoraỗóodesuamóe.
Ofilhomaisvelhoescreveuaseupaequeixando-sedenóopodervivercomseu
irmóo,temerosodogeniosanguinariod'elle.Contaqueacadapassosevờ
ameaỗadonavida,porqueSimóoempregaempistolasodinheirodoslivros,e
convivecomosmaisfamososperturbadoresdaacademia,ecorredenoiteas
ruasinsultandooshabitanteseprovocando-osỏlutacomassuadas.Ocorregedor
admiraabravuradeseufilhoSimóo,edizỏconsternadamóequeorapazộa
figuraeogeniodeseubisavụPauloBotelhoCorreia,omaisvalentefidalgoque
dộraTraz-os-Montes.
Manoel,cadavezmaisaterradodasarremettidasdeSimóo,sỏedeCoimbraantes
deferias,evaiaVizeuqueixar-se,epedirquelhedờseupaeoutrodestino.D.
Ritaquerqueseufilhosejacadetedecavallaria.DeVizeuparteparaBraganỗa
ManoelBotelho,ejustifica-senobredosquatrocostadosparasercadete.
NoentantoSimóorecolheaVizeucomosseusexamesfeitoseapprovados.O
paemaravilha-sedotalentodofilho,edesculpa-odaextravaganciaporamordo
talento.Pede-lheexplicaỗừesdoseumauvivercomManoel,eellerespondeque
seuirmóooquerforỗaravivermonasticamente.
OsquinzeannosdeSimóotemapparenciasdevinte.ẫfortedecompleiỗóo;
bellohomemcomasfeiỗừesdesuamóe,eacorpolenciad'ella;masdetodo
avờssoemgenio.NaplebedeVizeuộqueelleescolheamigosecompanheiros.
SeD.Ritalhecensuraaindignaeleiỗóoquefaz,Simóozombadasgenealogias,
emúrmentedogeneralCaldeiróoquemorreufrito.Istobastouparaellegrangear
amal-querenỗadesuamóe.Ocorregedorviaascoisaspelosolhosdesua
mulher,etomoupartenodesgostod'ella,enaaversóoaofilho.Asirmós
temiam-no,tiranteRita,amaisnova,comquemellebrincavapuerilmente,ea
quemobedecia,selheellapedia,commeiguicesdecrianỗa,quenóoandasse
compessoasmecanicas.
Finalisavamasferias,quandoocorregedorteveumgravedissabor.Umdeseus
criadostinhaidolevarabeberosmachos,epordescuidooupropositodeixou
quebraralgumasvasilhasqueestavamỏveznoparapeitodochafariz.Osdonos
dasvazilhasconjuraramcontraocriado,eespancaram-no.Simóopassavan'esse
ensejo;e,armadod'umfueiroquedescravoud'umcarro,partiumuitascabeỗas,e
rematouotragicoespectaculopelafarỗadequebrartodososcantaros.Opovoleu
intactofugiraespavorido,queninguemseatreviaaofilhodocorregedor;os
feridos,porộm,incorporaram-seeforamclamarjustiỗaỏportadomagistrado.
DomingosBotelhobramiacontraofilho,eordenavaaomeirinhogeralqueo
prendesseỏsuaordem.D.Rita,nóomenosirritada,masirritadacomomóe,
mandou,porportastravessas,dinheiroaofilhoparaque,semdetenỗa,fugisse
paraCoimbra,eesperasselỏoperdóodopae.
Ocorregedor,quandosoubeoexpedientedesuamulher,fingiu-sezangado,e
prometteufazel-ocapturaremCoimbra.Como,porộm,D.Ritalhechamasse
brutalnassuasvinganỗas,eestupidojuizd'umarapaziada,omagistrado
desenrugouaseveridadepostiỗadatesta,econfessoutacitamentequeerabrutal
eestupidojuiz.
II.
SimóoBotelholevoudeVizeuparaCoimbraasarrogantesconvicỗừesdasua
valentia.Serecordavaoschibantespormenoresdaderrotaemquepozeratrinta
aguadeiros,osomcavodaspancadas,aquedaatordoadad'este,olevantar-se
d'aquelleensanguentado,abordoadaqueabrangiatresaumtempo,aque
afocinhavadois,agritariadetodos,eoestrepitodoscantarosafinal,Simóo
deliciava-sen'estaslembranỗas,comoaindanóovin'algumdrama,emqueo
veteranodecembatalhasrelembraoslourúsdecadauma,eesmorece,afinal,
estafadodeespantar,quandonóoộdeestafar,osouvintes.
Oacademico,porộm,comosseusenthusiasmoseraincomparavelmentemuito
maisprejudicialeperigosoqueomata-mourosdetragedia.Asrecordaỗừes
esporeavam-noafaỗanhasnovas,en'aquelletempoaacademiadavaazoaellas.
Amocidadeestudiosa,emgrandeparte,sympathisavacomasbalbuciantes
theoriasdaliberdade,maisporpresentimentoqueporestudo.Osapostolosda
revoluỗóofrancezanóotinhampodidofazerreboarotrovóodosseusclamores
n'estecantodomundo;masoslivrosdosencyclopedistas,asfontesondea
geraỗóoseguintebebờraapeỗonhaquesahiunosanguedenoventaetres,nóo
eramdetodoignorados.Asdoutrinasdaregeneraỗóosocialpelaguilhotina
tinhamalgunstimidossectariosemPortugal,eessesdevờrộquedeviam
pertencerỏgeraỗóonova.Alộmdeque,orancoraInglaterralavravanas
entranhasdasclassesmanufactureiras,eodesprender-sedojugoaviltadorde
estranhos,apertado,desdeoprincipiodoseculoanterior,comassụgasde
ruinososeperfidostractados,estavanoanimodemuitosebonsportuguezesque
sequeriamantesallianỗadoscomaFranỗa,Esteseramospensadoresreflexivos;
ossectariosdaacademia,porộm,exprimiammaisapaixóodanovidadequeas
doutrinasdoraciocinio.
Noannoanteriorde1800sahiraAntoniodeAraujodeAzevedo,depoisconde
daBarca,anegociaremMadrideParisaneutralidadedePortugal.Rejeitaramlheaspotenciasalliadasaspropostas,tendo-lheemcontadenadaosdezeseis
milhừesqueodiplomataoffereciaaoprimeiroconsul.Semdelongas,foio
territorioportuguezinfestadopelosexercitosdeHespanhaeFranỗa.Asnossas
tropas,commandadaspeloduquedeLafừes,nóochegaramatravaralucta
desigual,porque,aessetempo,LuizPintodeSousa,maistardeviscondede
Balsemóo,negociaraignominiosapazemBadajoz,comcedenciadeOlivenỗaỏ
Hespanha,exclusóodeinglezesdosnossosportos,eindemnisaỗóodealguns
milhừesỏFranỗa.
EstessuccessostinhamirritadocontraNapoleóoosanimosd'aquellesque
odiavamoaventureiro,eparaoutrosderamcausaacongratularem-sedo
rompimentocomInglaterra.Entreosd'estaparcialidade,naconvulsivae
irriquietaacademia,eravotodegrandemontaSimóoBotelho,apesardosseus
imberbesdezeseisannos.Mirabeau,Danton,Robespierre,Desmoulins,emuitos
outrosalgozesemartyresdograndeaỗougue,eramnomesdesoadamusicalaos
ouvidosdeSimóo.Diffamal-osnasuapresenỗaeraaffrontarem-noaelle,e
bofetadacerta,epistolasengatilhadasỏcaradodiffamador.Ofilhodo
corregedordeVizeudefendiaquePortugaldeviaregenerar-sen'umbaptismode
sangue,paraqueahydradostyrannosnóoerguessemaisumadassuasmil
cabeỗassobaclavadoHerculespopular.
Estesdiscursos,arremờdod'algumaclandestinaobjurgatoriadeSaint-Just,
afugentavamdasuacommunhóoaquellesmesmosqueotinhamapplaudidoem
maisracionaesprincipiosdeliberdade.SimóoBotelhotornou-seodiosoaos
condiscipulosque,parasesalvarempelainfamia,odelataramaobispo-conde,
reitordauniversidade.
UmdiaproclamavaodemagogoacademiconapraỗadeSansóoaospoucos
ouvintesquelherestaramfieis,unspormờdo,outrosporanalogiadeboỗas.O
discursoianomaisacrisoladodaideiaregicida,quandoumaescoltadeverdeaes
lheaguouaescandecencia.Quizooradorresistir,aperrandoaspistolas,masde
sobrasabiamosbraỗosmusculososdacohortedobispo-condecomquemas
haviam.Ojacobino,desarmadoecerradoentreaescoltadosarcheiros,foi
levadoaocarcereacademico,d'ondesahiu,seismezesdepois,agrandes
instanciasdosamigosdeseupaeedosparentesdeD.RitaPreciosa.
Perdidooannolectivo,foiparaVizeuSimóo.Ocorregedorrepelliu-odasua
presenỗacomameaỗasdeoexpulsardecasa.Amóe,maislevadadodeverque
docoraỗóo,intercedeupelofilho,econseguiusental-oỏmesacommum.
Noespaỗodetresmezesfez-semaravilhosamudanỗanoscostumesdeSimóo.
Ascompanhiasdaralộdespresou-as.Sahiadecasararasvezes,ousú,oucoma
irmómaisnova,suapredilecta.Ocampo,asarvores,eossitiosmaissombriose
ờrmoseramoseurecreio.Nasdụcesnoitesdeestiodemorava-seporforaatộao
repontardaalva;eaquellesqueassimoviamadmiravam-lheoarscismadoreo
recolhimentoqueosequestravadavidavulgar.Emcasaencerrava-senoseu
quarto,esahiaquandoochamavamparaamesa.
D.Ritapasmavadatransfiguraỗóo,eomarido,bemconvencidod'ella,aofimde
cincomezesconsentiuqueseufilholhedirigisseapalavra.
SimóoBotelhoamava.Ahiestỏumapalavraunica,explicandooqueparecia
absurdareformaaosdezeseteannos.
AmavaSimóoumasuavisinha,meninadequinzeannos,ricaherdeira,
regularmentebonitaebemnascida.Dajanelladoseuquartoộqueelleaviraa
primeiravezparaamal-asempre.Nóoficaraellaincolumedaferidaquefizera
nocoraỗóodovisinho:amou-otambem,ecommaisseriedadequeausualnos
seusannos.
Ospoetascansam-nosapacienciaafallaremdoamordamulheraosquinze
annos,comopaixóoperigosa,unica,einflexivel.Algunsprosadoresde
romancesdizemomesmo.Enganam-seambos.Oamordosquinzeannosộuma
brincadeira;ộaultimamanifestaỗóodoamorỏsbonecas;ộatentativada
avesinhaqueensaiaovụofúradoninho,semprecomosolhosfitosnaavemóe
queaestỏdafrondeproximachamando:tantosabeaprimeiraoqueộamar
muito,comoasegundaoqueộvoarparalonge.
TherezadeAlbuquerquedeviaser,porventura,umaexcepỗóonoseuamor.
OmagistradoesuafamiliaeramodiososaopaedeThereza,pormotivosde
litigiosemqueDomingosBotelholhedeusentenỗascontra.Afúraisso,aindano
annoanteriordoiscriadosdeThadeudeAlbuquerquetinhamsidoferidosna
celebradapancadariadafonte.SaltaaosolhosqueoamordeThereza,
declinandodesiodeverdeobtemperaresacrificar-seaojustoazedumedeseu
pae,eraverdadeiroeforte.
Eesteamorerasingularmentediscretoecauteloso.Viram-seefallaram-setres
mezes,semdaremrebateỏvisinhanỗa,enemsequersuspeitasỏsduasfamilias.
Odestino,queambossepromettiam,eraomaishonesto:elleiaformar-separa
podersustental-a,senóotivessemoutrosrecursos;ellaesperavaqueseuvelho
paefallecessepara,senhorasua,lhedarcomocoraỗóooseugrandepatrimonio.
EspantadiscriỗóotamanhanaindoledeSimóoBotelho,enapresumivel
ignoranciadeTherezaemcoisasmateriaesdavida,comosóoumpatrimonio!
NavesperadasuaidaparaCoimbra,estavaSimóoBotelhodespedindo-seda
suspirosamenina,quandosubitamenteellafoiarrancadadajanella.Oallucinado
moỗoouviugemidosd'aquellavozque,ummomentoantes,soluỗava
commovidaporlagrimasdesaudade.Subiu-lheosangueỏcabeỗa;contorceu-se
noseuquartocomootigrecontraasgradesinflexiveisdajaula.Tevetentaỗừes
desematar,naimpotenciadesoccorrờl-a.Asrestanteshorasd'aquellanoite
passou-asemraivaseprojectosdevinganỗa.Comoamanheceresfriou-lheo
sangue,erenasceuaesperanỗacomoscalculos.
QuandoochamaramparapartirparaCoimbra,lanỗou-sedoleitodetalmodo
desfigurado,quesuamóe,avisadadorostoamarguradod'elle,foiaoquarto
interrogal-oedespersuadil-odeireraquantoassimestivessefebril.Simóo,
porộm,entremilprojectos,acharamelhorodeirparaCoimbra,eesperarlỏ
noticiasdeThereza,eviraVizeuoccultamentefallarcomella.Ajuizadamente
discorrờraelle,queasuademoraaggravariaasituaỗóodeThereza.
Descờraoacademicoaopỏteo,depoisdeabraỗaramóeeirmós,ebeijaramóo
dopae,queparaestahorareservaraumaadmoestaỗóosevera,apontodelhe
asseverarquedetodooabandonariaseellerecahisseemnovasextravagancias.
Quandomettiaopộnoestribo,viuaseuladoumavelhamendiga,estendendolheamóoaberta,comoquempedeesmola,e,napalmadamóo,umpequeno
papel.Sobresaltou-seomoỗo;e,apoucospassosdistantedesuacasa,leuestas
linhas:
ôMeupaedizquemevaiencerrarn'umconvento,portuacausa.Soffrereitudo
poramordeti.Nóomeesqueỗastu,eachar-me-hasnoconvento,ounoceo,
sempretuadocoraỗóo,esempreleal.ParteparaCoimbra.Lỏiróodarasminhas
cartas;enaprimeiratedireiemquenomehasderesponderỏtuapobre
Thereza.ằ
Amudanỗadoestudantemaravilhouaacademia.Seonóoviamnasaulas,em
partenenhumaoviam.Dasantigasrelaỗừesrestavam-lheapenasasdos
condiscipulossensatosqueoaconselhavamparabem,eovisitaramnocarcere
deseismezes,dando-lhealentoserecursos,queseupaelhenóodava,esuamóe
escassamentesuppria.Estudavacomfervor,comoquemjỏd'alliformavaas
basesdofuturorenomeedaposiỗóoporellemerecida,bastanteasustentar
dignamenteaesposa.Aninguemconfiavaoseusegredo,senóoỏscartasque
enviavaaThereza,longascartasemquefolgavaoespiritodacanceirada
sciencia.Aapaixonadameninaescrevia-lheamiudo,ejỏdiziaqueaameaỗado
conventofụrameroterrordequejỏnóotinhamờdo,porqueseupaenóopodia
viversemella.
Istoafervorou-lheparamaisoamoraoestudo.Simóo,chamadoempontos
difficeisdasmateriasdoprimeiroanno,talcontadeudesi,queoslenteseos
condiscipulosohouveramcomoprimeiropremiado.
Aestetempo,ManoelBotelho,cadeteemBraganỗa,destacadonoPorto,
licenciou-separaestudarnauniversidadeasmathematicas.Animou-oanoticia
doreviramentoquesedộraemseuirmóo.Foivivercomelle;achou-oquieto;
masalheadon'umaideiaqueotornavamisanthropoeintrataveln'outrogenero.
Poucotempoconviveram,sendoacausadaseparaỗóoumdesgraỗadoamorde
ManoelBotelhoaumaaỗorianacasadacomumacademico.Aesposa
apaixonadaperdeu-senasillusừesdocegoamante.Deixouomarido,efugiu
comelleparaLisboa,ed'ahiparaHespanha.Emoutrorelanỗod'estanarrativa
dareicontadoremated'esteepisodio.
NomezdeFevereirode1803recebeuSimóoBotelhoumacartadeThereza.No
seguintecapitulosedizminuciosamenteaperipeciaqueforỗỏraafilhade
ThadeudeAlbuquerqueaescreveraquellacartadepungentissimasurprezapara
oacademico,convertidoaosdeveres,ỏhonra,ỏsociedadeeaDeuspeloamor.
III.
OpaedeTherezanóoembicarianaimpurezadosanguedocorregedor,seo
ajustarem-seosdoisfilhosemcasamentosecompadecessecomoodiodeume
odesprờsodooutro.Omagistradomofavadorancordoseuvisinho,eovisinho
malsinavadevenalidadeareputaỗóodomagistrado.Estesabiadainjuriosa
vinganỗaemqueooutroseiadespicando;fingia-seinvulneravelỏdetracỗóo;
masdediaparadiaselheazedavaabilis;eộdecrờrque,seonóocontivessem
consideraỗừesdefamilia,soffreriamenos,desabafandopelabụcad'um
bacamarte,armadapredilecỗóodosBotelhosCorreiasdeMesquita.Eraobra
sobrehumanaoreconciliarem-se.Rita,afilhamaisnova,estavaumdiana
janelladoquartodeSimóo,eviuavisinharentecomosvidroseatestaapoiada
nasmóos.SabiaTherezaqueeraaquellameninaamaisqueridairmódeSimóo,e
aquemaissemelhanỗadeparecertinhacomelle.Sahiudasuaartificial
indifferenỗa,erespondeuaoreparodeRita,fazendo-lhecomamóoumgestoe
sorrindoparaella.Afilhadocorregedorsorriutambem,masfugiulogoda
janella,porquesuamóetinhaprohibidoỏsfilhasdetrocaremvistascompessoa
d'aquellacasa.
Nodiaseguinteỏmesmahora,levadadasympathiaquelhecausỏraaquelle
sorrisoeaceno,tornouRitaỏjanella,elỏviuTherezacomosolhosfitosnasua,
comoseaestivesseesperando.Sorriram-secomresguardo,afastando-se,aum
tempo,dopeitorildasjanellas;eassim,ambasdepộ,nointeriordosquartos,se
estavamcontemplando.Comoaruaeraestreita,podiamouvir-sefallandobaixo.
Thereza,maispelomovimentodoslabiosqueporpalavras,perguntouaRitase
erasuaamiga.Ameninarespondeucomumgestoaffirmativo,efugiu,
acenando-lheumadeus.Estesrapidosinstantesdesevờremrepetiram-se
successivosdias,atộque,perdidoomaiormờdodeambas,ousaramdemorar-se
empalestrasameiavoz.TherezafallavadeSimóo,contavaỏmeninadeonze
annososegredodoseuamor,edizia-lhequeellahaviadeseraindasuairmó,
recommendando-lhemuitoquenóodissessenadaỏsuafamilia.
N'umad'essasconversaỗừes,Ritadescuidara-se,elevantoudemodoavozque
foiouvidad'umairmó,queafoilogoaccusaraopae.OcorregedorchamouRita,
eforỗou-apeloterroracontartudoqueouviraỏvisinha.Tantafoisuacúlera,
que,semattenderỏsrazừesdaesposa,quevieraespavoridadosgritosd'elle,
correuaoquartodeSimóo,eviuaindaTherezaỏjanella.
ểlộ!disseelleỏpỏllidameninaNóotenhaaconfianỗadepụrolhosem
pessoademinhacasa.Sequercasar,casecomumsapateiro,queộumdigno
genrodeseupae.
Therezanóoouviuorematedabrutalapostrophe:tinhafugidoaturdidae
envergonhada.Porộm,comoodesabridoministroficassebramindonoquarto,e
ThadeudeAlbuquerquesahisseaumajanella,acúlerad'aquelleredobrou,ea
torrentedasinjurias,longotemporepresada,bateunorostodovisinho,quenóo
ousoureplicar-lhe.
Thadeuinterrogousuafllha,eacreditouquefoicausaỏsanhade
DomingosBotelhoestaremasduasmeninaspraticandoinnocentemente,por
tregeitos,emcoisasdesuaidade.Desculpouovelhoacriancicede
Thereza,admoestando-aaquenóovoltasseỏquellajanella.
Estamansidóodofidalgo,cujonaturalerabravio,temasuaexplicaỗóono
projectodecasarembreveafilhacomseuprimoBalthazarCoutinho,deCastrod'Aire,senhordecasa,eegualmenlenobredamesmaprosapia.Cuidavaovelho,
presumpỗosoconhecedordocoraỗóodasmulheres,queabranduraseriaomais
seguroexpedienteparalevarafilhaaoesquecimentod'aquellepuerilamora
Simóo.Eramaximasuaqueoamor,aosquinzeannos,carecedeconsistencia
parasobreviveraumaausenciadeseismezes.Nóopensavaerradoofidalgo,
masoerroexistia.Asexcepỗừestemsidooludibriodosmaisassizados
pensadores,tantonoespeculativocomonascienciapositiva.Nóoeramuitoque
ThadeudeAlbuquerquefosseenganadoemcoisasdeamorecoraỗóodemulher,
cujasvariantessóotantasetóocaprichosas,queeunóoseisealgumamaxima
púdeser-nosguia,anóoseresta:ôEmcadamulher,quatromulheres
incomprehensiveis,pensandoalternadamentecomosehóodedesmentirumasỏs
outras.ằIstoộomaisseguro;masnóoộinfallivel.AhiestỏTherezaqueparece
serunicaemsi.Dir-se-haqueastresdaconta,quedizasentenỗa,nóopodem
coexistircomaquarta,aosquinzeannos?Tambemopensoassim,postoquea
fixidez,aconstanciad'aquelleamor,fundaemcausaindependentedocoraỗóo:ộ
porqueTherezanóovaiỏsociedade,nóotemumaltaremcadanoitenasala,nóo
provouoincensod'outrosgalans,nemteveaindaumahoradecomparara
imagemamada,desluzidapelaausencia,comaimagemamante,amornosolhos
queafitam,eamornaspalavrasqueaconvencemdequehaumcoraỗóopara
cadahomem,eumasúmocidadeparacadamulher.Quemmedizamimque
Therezateriaemsiasquatromulheresdamaxima,seovapordequatro
incensorioslheestonteasseoespirito?Nóoộfacil,nemprecisodecidir;evamos
aoconto.
cercadeSimóoBotelho,nuncadiantedesuafilhaThadeudeAlbuquerque
proferiupalavra,nemantesnemdepoisdodisparatedocorregedor.Oqueelle
fezlogofoichamaraVizeuosobrinhodeCastrod'Aire,eprevenil-odoseu
designio,paraqueelleemfacedeTherezaprocedessecomoconvinhaaum
enamoradodefeiỗóo,quemutuamenteseapaixonassemepromettessem
auspiciosofuturoaocasamento.
PorpartedeBalthazarCoutinhoapaixóoinflammou-setóodepressa,quantoo
coraỗóodeTherezasecongeloudeterrorerepugnancia.OmorgadodeCastrod'Aire,attribuindoafriezadesuaprimaamodestia,ainnocenciaeacanhamento,
lisonjeou-sedovirginalmelindred'aquellaalma,esaboreoudeantemóooprazer
deumalenta,masseguraconquista.VerdadeộqueBalthazarnuncaseexplicara
demodoqueTherezalhedộsserespostadecisiva;umdia,porộm,instigadopor
seutio,affoitou-seoditosonoivoafallarassimỏmelancúlicamenina:
ẫtempodelheabriromeucoraỗóo,prima.Estỏbemdispostaaouvir-me?
-Euestousemprebemdispostaaouvil-o,primoBalthazar.
Adesplicenciaenfadosad'estarespostaabaloualgumtantoasconvicỗừesdo
fidalgo,respeitoỏinnocencia,modestiaeacanhamentodesuaprima.Ainda
assimquizellenomomentopersuadir-sequeaboavontadenóopoderia
exprimir-sed'outromodo,econtinuou:
Osnossoscoraỗừespensoeuqueestóounidos;agoraộprecisoqueasnossas
casasseunam.
Therezaimpallideceu,ebaixouosolhos.
Acasolhediriaeualgumacoisadesagradavel?!proseguiuBalthazar,
rebatidopeladesfiguraỗóodeThereza.