Những điều kiện cơ bản để chủ tịch Hồ Chí Minh vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào nước ta

“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020)

NHỮNG ĐIỀU KIỆN CƠ BẢN ĐỂ CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH
VẬN DỤNG VÀ PHÁT TRIỂN SÁNG TẠO CHỦ NGHĨA
MÁC - LÊNIN VÀO NƯỚC TA
TS. Mai Thu Trang*
Trường ĐHSP thành phố Hồ Chí Minh
Tóm tắt
Trong bài viết, tác giả khái quát việc Hồ Chí Minh vận dụng và phát triển sáng tạo
chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam. Trên cơ sở đó, tập trung đi sâu nghiên cứu,
phân tích, đánh giá những điều kiện cơ bản để Hồ Chí Minh vận dụng và phát
triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam.
Từ khóa: Hồ Chí Minh, vận dụng và phát triển, chủ nghĩa Mác - Lênin.

I. MỞ ĐẦU
Chủ nghĩa Mác - Lênin là học thuyết cách mạng, khoa học, sáng tạo, nhân văn,
triệt để; đỉnh cao của tri thức nhân loại, trí tuệ thời đại. Hồ Chí Minh tiếp xúc, khẳng
định, đi theo, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin. Đến với chủ
nghĩa Mác - Lênin, Hồ Chí Minh đã vận dụng và phát triển sáng tạo trên nhiều bình
diện, góp phần quan trọng vào việc làm phong phú lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin,
tạo dựng những thành cơng to lớn, có ý nghĩa lịch sử của cách mạng Việt Nam. Bài viết
bƣớc đầu, tập trung đi sâu nghiên cứu góp phần làm rõ những điều kiện cơ bản để Hồ
Chí Minh tiếp xúc, khẳng định, đi theo, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác
- Lênin vào Việt Nam, nhằm: “Tiếp tục nghiên cứu có hệ thống tƣ tƣởng Hồ Chí Minh,
làm rõ sự bổ sung, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin của Hồ Chí Minh”1 theo
tinh thần Nghị quyết số 37-NQ/TW ngày 09/10/2014 của Bộ Chính trị “Về công tác lý
luận và định hướng nghiên cứu đến năm 2030”.

*

Phó trƣởng Khoa Giáo dục chính trị, Trƣờng ĐHSP thành phố Hồ Chí Minh

Nghị quyết số 37-NQ/TW ngày 9/10/2014 của Bộ Chính trị “Về cơng tác lý luận và định hướng
nghiên cứu đến năm 2030”.
1

97

|


Phần II. Hồ Chí Minh tiếp thu, kiên định, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam

II. NỘI DUNG
2.1. Chủ nghĩa Mác - Lênin và sự vận dụng, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác Lênin của Hồ Chí Minh
“Chủ nghĩa Mác - Lênin là hệ thống các quan điểm và học thuyết khoa học do
C. Mác và Ph. Ăngghen xây dựng; V.I. Lênin bảo vệ và phát triển; đƣợc hình thành và
phát triển trên cơ sở thực tiễn và kế thừa những giá trị của lịch sử tƣ tƣởng nhân loại; là
thế giới quan, phƣơng pháp luận chung nhất của nhận thức khoa học và thực tiễn cách
mạng; là khoa học về sự nghiệp giải phóng giai cấp vơ sản, giải phóng nhân dân lao
động khỏi mọi chế độ áp bức, bóc lột và tiến tới giải phóng con ngƣời”2. Chủ nghĩa
Mác - Lênin ra đời vào giữa thế kỷ XIX - đánh dấu bằng sự ra đời tác phẩm Tuyên
ngôn Đảng cộng sản (1848) do C. Mác và Ăngghen viết. 72 năm sau, kể từ khi chủ
nghĩa Mác - Lênin ra đời, vào năm 1920, Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin,
đánh dấu bằng việc Ngƣời gặp Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân
tộc và vấn đề thuộc địa của V.I. Lênin. Từ chủ nghĩa Mác - Lênin, Ngƣời đã tìm ra con
đƣờng cứu nƣớc, giải phóng dân tộc theo con đƣờng cách mạng vơ sản. Đi sâu nghiên
cứu, tìm hiểu, Ngƣời nhận ra: “Bây giờ học thuyết nhiều, chủ nghĩa nhiều, nhƣng chủ
nghĩa chân chính nhất, chắc chắn nhất, cách mệnh nhất là chủ nghĩa Lênin”3; “Ngọn
đuốc lý luận Mác - Lênin và kinh nghiệm Cách mạng tháng Mƣời vĩ đại soi sáng con
đƣờng cách mạng Việt Nam. Muốn cứu nƣớc và giải phóng dân tộc khơng có con
đƣờng nào khác con đƣờng cách mạng vơ sản”4. Từ đó, Ngƣời khơng ngừng đi sâu

nghiên cứu, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào nƣớc ta. Sự vận
dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào nƣớc ta hết sức phong phú, đa
dạng trên nhiều lĩnh vực: “Trong khi giải quyết những vấn đề của cách mạng Việt
Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã góp phần phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin trên nhiều
vấn đề quan trọng, đặc biệt là lý luận về cách mạng giải phóng dân tộc và tiến lên chủ
nghĩa xã hội ở các nƣớc thuộc địa và phụ thuộc”5. Trên nhiều văn kiện, nghị quyết, chỉ
thị của Đảng ta; nhiều cơng trình của nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu trong nƣớc
và ngoài nƣớc đã khẳng định điều này. Trong Văn kiện Đại hội đại biểu tồn quốc của
Đảng khóa VII, VIII, IX, X, XI, XI, XII; Cƣơng lĩnh xây dựng đất nƣớc trong thời kỳ
Bộ Giáo dục và Đào tạo (2017), Giáo trình Những nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác - Lênin,
Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.
3
Hồ Chí Minh (2011), Tồn tập, tập 2, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 289.
4
Hồ Chí Minh (2011), Tồn tập, tập 12, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.30.
5
Đảng Cộng sản Việt Nam, Nghị quyết của Bộ Chính trị về một số định hướng lớn trong công tác
tư tưởng hiện nay, tr.7.
2

|98


“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020)

quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam (1991); Cƣơng lĩnh xây dựng đất nƣớc trong
thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Bổ sung, phát triển (2011),… đều
khẳng định Hồ Chí Minh vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào
nƣớc ta. Cố Thủ tƣớng Phạm Văn Đồng nhận xét: “Hồ Chủ tịch bao giờ cũng khái quát
lý luận từ thực tiễn. Do đó, Ngƣời khơng chỉ vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin

mà còn phát triển và làm phong phú chủ nghĩa Mác - Lênin một cách thiết thực”6; Cố
Tổng Bí thƣ Nguyễn Văn Linh cùng khẳng định: “Bác Hồ là nhà lý luận kiệt xuất trong
việc trong việc vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào nƣớc ta7…
Đồng chí Phi-đen Ca-xtơ-rơ, khẳng định: “Đồng chí Hồ Chí Minh đã biết áp dụng một
cách tài tình các nguyên lý bất hủ của chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể của
Việt Nam và lịch sử đã chứng minh Ngƣời có lý, bởi vì bằng cách khác thì khơng có
một dân tộc nào có thể viết nên những trang sử rất anh hùng và vinh quang nhƣ trang
sử nhân dân Việt Nam đã viết nên, nghĩa là đã đánh bại chủ nghĩa thực dân Pháp và sau
đó là đánh bại đế quốc Mỹ”8; Tiến sĩ John Callow, Giám đốc Trung tâm Lƣu trữ và
Tƣởng niệm Karl Marx ở Luân Đôn nhận xét: “Chủ nghĩa Mác là một hệ tƣ tƣởng mà
một trong những vẻ đẹp của nó là có thể thay đổi phù hợp với hồn cảnh mà khơng hề
cứng nhắc. Điều tuyệt vời của chủ nghĩa Mác là nó có thể điều chỉnh linh hoạt những
con ngƣời khác nhau trên khắp thế giới; họ có thể suy nghĩ về những tƣ tƣởng của Mác,
thay đổi chúng, làm mới chúng, đơi khi cịn say mê phát triển chúng cho hợp với chính
hồn cảnh của mình và đất nƣớc mình. Hồ Chí Minh, theo tơi nghĩ, là một trong những
ngƣời quan trọng nhất đã làm đƣợc việc đó”9.
2.2. Những điều kiện cơ bản để Hồ Chí Minh tiếp xúc, khẳng định, đi theo, vận
dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam
2.2.1. Hồ Chí Minh có tư duy độc lập, tự chủ, sáng tạo
Từ rất sớm, lúc Ngƣời còn thiếu thời và mới bƣớc vào tuổi thanh niên. Trƣớc khi
ra đi tìm đƣờng cứu nƣớc năm 1911, Ngƣời đã tổng kết các con đƣờng cứu nƣớc, các
Phạm Văn Đồng (1990), Chủ tịch Hồ Chí Minh, tinh hoa và khí phách của dân tộc, lương tâm
của thời đại, Nxb Sự thật, Hà Nội, tr.23.
7
Nguyễn Văn Linh, Bài phát biểu nhân dịp kỷ niệm 35 năm xuất bản Tạp chí cộng sản, Báo Nhân
dân, số ra ngày 5/12/1990.
8
Phi-đen Ca-xtơ-rô, Diễn văn tại thành phố Hà Nội, 9,1973. Dẫn theo Thế giới còn đổi thay, nhưng
tư tưởng Hồ Chí Minh sống mãi, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 2008, tr.111.
9

ThS. Cao Hải Yến, “Những đóng góp của Hồ Chí Minh với cuộc đấu tranh vì hịa bình và tiến bộ
của nhân loại qua góc nhìn của các học giả phương Tây”. Nguồn http://ditichhochiminhphu
chutich.gov.vn).
6

99

|


Phần II. Hồ Chí Minh tiếp thu, kiên định, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam

phong trào yêu nƣớc theo các khuynh hƣớng, lập trƣờng tƣ tƣởng khác nhau, nhận ra
những hạn chế của chúng. Trả lời một nhà văn Mỹ, Ngƣời nói: “Nhân dân Việt Nam
trong đó có ơng cụ thân sinh ra tôi, lúc này thƣờng tự hỏi nhau ai sẽ là ngƣời sẽ giúp
mình thốt khỏi ách thống trị của Pháp. Ngƣời này nghĩ là Anh, có ngƣời cho là Mỹ.
Tơi thấy phải đi ra nƣớc ngồi xem cho rõ. Sau khi xem họ làm ăn ra sao, tôi sẽ trở về
giúp đồng bào tôi”10. Ngƣời khảo sát các cuộc cách mạng điển hình trên thế giới, rồi
khẳng định: Cách mạng Pháp, cách mạng Mỹ tuy là thành công, nhƣng chƣa triệt để,
chỉ có Cách mạng tháng Mƣời Nga là thành công, thành công triệt để: “Trong thế giới
bây giờ chỉ có cách mệnh Nga là đã thành cơng, và thành công đến nơi, nghĩa là dân
chúng đƣợc hƣởng cái hạnh phúc tự do, bình đẳng thật, khơng phải tự do và bình đẳng
giả dối nhƣ đế quốc chủ nghĩa Pháp khoe khoang bên An Nam. Cách mệnh Nga đã
đuổi đƣợc vua, tƣ bản, địa chủ rồi, lại ra sức cho công, nông các nƣớc và dân bị áp bức
các thuộc địa làm cách mệnh để đập đổ tất cả đế quốc chủ nghĩa và tƣ bản trong thế
giới”11. Đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ duy độc lập, tự chủ, sáng tạo ở Ngƣời nhanh
chóng hịa nhập với tính cách mạng triệt để và tính khoa học chặt chẽ của chủ nghĩa
Mác - Lênin. Tƣ duy độc lập, tự chủ, sáng tạo ở Ngƣời đƣợc nâng cao, có bƣớc phát
triển nhảy vọt. Từ đây, tƣ duy của Ngƣời đã đến độ chín muồi để đối chiếu, so sánh,
lựa chọn, chắt lọc và tổng hợp những cứ liệu thực tiễn lịch sử Việt Nam và thế giới

cung cấp, những kinh nghiệm mà cuộc sống mang lại, những tƣ tƣởng mà những ngƣời
đi trƣớc đã gợi mở, để đi đến những kết luận mới, những tƣ tƣởng mới. Đánh giá về vai
trò của tƣ duy độc lập, tự chủ, sáng tạo của Hồ Chí Minh đối với việc vận dụng và phát
triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, GS. Đặng Xuân Kỳ nhấn mạnh: “Bằng phong
cách độc lập, tự chủ, sáng tạo, Ngƣời đã đi đến những tƣ tƣởng lớn, phát triển chủ
nghĩa Mác - Lênin trên nhiều mặt và đã nâng tƣ tƣởng Việt Nam lên một tầm cao mới,
đƣa trí tuệ Việt Nam lên ngang hàng trí tuệ tiên phong của thời đại”12.
2.2.2. Hồ Chí Minh có vốn văn hóa tinh thơng, un bác, sâu rộng, Đông, Tây, kim,
cổ, truyền thống, hiện đại
Ngƣời tiếp thu, thâu thái có gạn lọc, vốn tinh hoa văn hóa dân tộc và tinh hoa văn
hóa nhân loại, văn hóa Quốc học, phƣơng Đông và phƣơng Tây phong phú từ rất sớm.
Ngƣời tự nhận mình là “học trị nhỏ”, và tiếp thu có gạn lọc hạt nhân giá trị trong các
học thuyết của Khổng Tử, Jêsu, Mác, Tôn Dật Tiên: “Học thuyết Khổng Tử có ƣu điểm
Báo Nhân dân, số 4062, ngày 18/5/1965.
Hồ Chí Minh (2011), Tồn tập, tập 2, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.304.
12
GS. Đặng Xuân Kỳ (Chủ biên) (1997), Phương pháp và phong cách Hồ Chí Minh, Nxb Chính
trị quốc gia, Hà Nội, tr.177.
10
11

|100


“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020)

lớn là tu dƣỡng đạo đức cá nhân. Tơn giáo Jêsu có ƣu điểm lớn là lịng nhân ái cao cả.
Chủ nghĩa Mác có ƣu điểm lớn phƣơng pháp làm việc biện chứng. Chủ nghĩa Tơn Dật
Tiên có ƣu điểm là chính sách của nó thích hợp với điều kiện nƣớc ta. Khổng Tử, Jêsu,
Mác, Tơn Dật Tiên chẳng phải có ƣu điểm chung đó hay sao? Họ đều mƣu phúc lớn

cho lồi ngƣời, mƣu cầu hạnh phúc cho xã hội. Nếu hôm nay họ cịn sống trên cõi đời
này, tơi tin rằng họ nhất định sống chung với nhau rất hoàn mỹ nhƣ những ngƣời bạn
thân thiết. Tôi cố gắng làm một ngƣời học trò nhỏ của các vị ấy”13. Với tƣ duy rộng
mở, óc phê phán tinh tƣờng, Ngƣời sẵn sàng tiếp thu, thâu thái cái hay, cái đẹp, cái có
giá trị của mọi luồng tƣ tƣởng, mọi học thuyết đã tạo nên ở Ngƣời một hành lý trí tuệ,
hành trang tinh thần phong phú, một tầm vóc văn hóa sâu rộng. Đánh giá về việc Hồ
Chí Minh là ngƣời tiếp thu tinh hoa văn hóa dân tộc và tinh hoa văn hóa nhân loại, tác
giả Trần Bạch Đằng, viết: “Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh đƣợc ấp ủ lâu dài trong cái nơi chủ
nghĩa u nƣớc, tẩm mình sâu sắc trong hồn dân tộc, là kết tinh của truyền thống nhiều
nghìn năm dựng nƣớc và giữ nƣớc của nhân dân Việt Nam. Trên cái nền kiên cố ấy,
trên mảnh đất phì nhiêu ấy, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh gạn lọc các hạt giống trí tuệ cổ kim
phƣơng Đơng, phƣơng Tây và vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, sản phẩm
khoa học hiện đại vào một đất nƣớc cụ thể. Ngƣời ta khơng thể tìm thấy chủ nghĩa
quốc gia cực đoan, thủ cựu, hẹp hòi, vị kỷ, cũng nhƣ ngƣời ta khơng thể tìm thấy chủ
nghĩa quốc tế khơng tƣởng trong tƣ tƣởng Hồ Chí Minh”14. Chính vì vậy, đã hình thành
ở Hồ Chí Minh một tầm vóc văn hóa, tri thức, trí tuệ lớn ngay từ khi Ngƣời cịn rất trẻ:
“Từ Nguyễn ái Quốc đã tỏa ra một thứ văn hố, khơng phải văn hóa Âu châu, mà có lẽ
là một nền văn hóa tƣơng lai. Dân An Nam là một dân tộc giản dị và lịch thiệp. Qua
phong thái thanh cao, trong giọng nói trầm ấm của Nguyễn ái Quốc, chúng ta nhƣ nghe
thấy ngày mai, nhƣ thấy sự n tĩnh mênh mơng của tình hữu ái tồn thế giới” 15. Chính
nền tảng văn hóa phong phú, sâu rộng đã giúp Ngƣời khi tiếp xúc, khẳng định, đi theo,
vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin. Khơng có nền tảng văn hóa đó,
Hồ Chí Minh khó tránh khỏi rơi vào sao chép, dập khn, máy móc khi vận dụng chủ
nghĩa Mác - Lênin.
Hồ Chí Minh - Truyện. Bản dịch Trung văn của Trƣơng Niệm Thức. Bát nguyệt xuất bản xã
Thƣợng Hải, 1949.
14
Trần Bạch Đằng (2007), Tư tưởng Hồ Chí Minh: Sinh khí của một học thuyết, đến với Tư tưởng
Hồ Chí Minh, Nxb Trẻ, tháng 2/2007.
15

Hồ Chí Minh (2011), Tồn tập, tập 1, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.463.
13

101

|


Phần II. Hồ Chí Minh tiếp thu, kiên định, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam

2.2.3. Hồ Chí Minh nắm linh hồn của chủ nghĩa Mác - Lênin - “phương pháp làm
việc biện chứng” phương Tây, quan điểm “đắc ý vô ngôn” phương Đông
Thế giới quan và phƣơng pháp luận khoa học, tính khoa học và biện chứng, cách
mạng, sáng tạo là bản chất vốn có của Chủ nghĩa Mác - Lênin. C. Mác và Ph. Ăngghen
nhắc đi nhắc lại nhiều lần rằng, “học thuyết của các ông không phải là một giáo điều
mà là một kim chỉ nam cho hành động”. Lênin sau này cũng đã khơng ít lần nhắc lại
luận điểm kinh điển ấy của chủ nghĩa Mác. Trong tác phẩm Cương lĩnh của chúng ta,
Lênin đã khẳng định lại rằng: “Chúng ta không hề coi lý luận của Mác nhƣ là một cái
gì đã xong xi hẳn và bất khả xâm phạm; trái lại, chúng ta tin rằng lý luận đó chỉ đặt
nền móng cho mơn khoa học mà những ngƣời xã hội chủ nghĩa cần phải phát triển hơn
nữa về mọi mặt, nếu họ không muốn trở thành lạc hậu đối với cuộc sống. Chúng tôi
nghĩ rằng những ngƣời xã hội chủ nghĩa ở Nga đặc biệt cần phải tự mình phát triển hơn
nữa lý luận của Mác, vì lý luận này chỉ đề ra những nguyên lý chỉ đạo chung, cịn việc
áp dụng ngun lý ấy thì xét riêng từng nơi, ở Anh không giống ở Pháp, ở Pháp không
giống ở Đức, ở Đức không giống ở Nga”16. Rõ ràng là cả Mác, Ăngghen, Lênin không
bao giờ tự coi lý luận của các ông là “bất khả xâm phạm”, là hệ thống khép kín, là chân
lý tuyệt đích. Trái lại, các ơng ln địi hỏi những ngƣời cộng sản phải biết vận dụng
sáng tạo những nguyên lý cơ bản sao cho phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh lịch sử,
truyền thống văn hóa,... của mỗi nƣớc. Với chủ nghĩa duy vật biện chứng, phép biện
chứng duy vật, chủ nghĩa duy vật lịch sử; thế giới quan gắn liền với phƣơng pháp luận

khoa học, lý luận gắn liền với thực tiễn, hiện thực sống động chủ nghĩa Mác - Lênin trở
thành học thuyết của sự không ngừng đổi mới, sáng tạo và phát triển. Đó là một trong
những đặc trƣng vốn có quyết định sức sống và sự sáng tạo không ngừng, sức sống
trƣờng tồn của chủ nghĩa Mác - Lênin. Chính vì vậy chủ nghĩa Mác, phát triển thành
chủ nghĩa Mác - Lênin; chủ nghĩa xã hội từ khoa học trở thành hiện thực thực tiễn sống
động; chủ nghĩa Mác - Lênin trở thành học thuyết phát triển, sáng tạo không ngừng, là
đỉnh cao tri thức, khoa học, văn hóa nhân loại. Tiếp thu tinh thần đó, Hồ Chí Minh căn
dặn chúng ta, học tập, nghiên cứu chủ nghĩa Mác - Lênin khơng phải là thuộc lịng từng
câu chữ, mà là nắm lấy "tinh thần" và "phƣơng pháp" để ứng xử với con ngƣời và công
việc cho đúng. Đây là một năng lực sáng tạo, một bản lĩnh khoa học và văn hóa để
trung thành với chủ nghĩa Mác - Lênin một cách sáng tạo, bằng cách khơng ngừng tìm
tịi, phát triển, sáng tạo nó trong thực tiễn. Bên cạnh đó, quan điểm “đắc ý vơ ngơn” 16

V.I. Lênin (1974), Toàn tập, tập 4, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva, tr.232.

|102


“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020)

(cốt nắm đƣợc cái bản chất, tinh thần, ý tứ, khơng bị trói buộc bởi cái vỏ ngôn từ) của
tƣ duy phƣơng Đông mà Ngƣời thấm nhuần, cũng là cơ sở để Ngƣời vận dụng và phát
triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin. Quán triệt thế giới quan và phƣơng pháp luận
khoa học của chủ nghĩa Mác - Lênin, quan điểm “đắc ý vô ngôn” của phƣơng Đông,
Ngƣời khẳng định: “Chúng ta phải nâng cao sự tu dƣỡng về chủ nghĩa Mác - Lênin để
dùng lập trƣờng, quan điểm, phƣơng pháp chủ nghĩa Mác - Lênin mà tổng kết những
kinh nghiệm của Đảng ta, phân tích một cách đúng đắn những đặc điểm của nƣớc ta.
Có nhƣ thế, chúng ta mới có thể dần dần hiểu đƣợc quy luật phát triển của cách mạng
Việt Nam, định ra đƣợc những đƣờng lối, phƣơng châm, bƣớc đi cụ thể của cách mạng
xã hội chủ nghĩa thích hợp với tình hình nƣớc ta. Nhƣ thế là phải học tập lý luận, phải

nâng cao trình độ lý luận chung của Đảng, trƣớc hết là của cán bộ cốt cán của Đảng”17.
“Thống nhất giữa lý luận và thực tiễn là một nguyên tắc căn bản của chủ nghĩa Mác Lênin. Thực tiễn khơng có lý luận hƣớng dẫn thì thành thực tiễn mù qng. Lý luận mà
khơng liên hệ với thực tiễn là lý luận suông. Cho nên, trong khi nhấn mạnh sự quan
trọng của lý luận, đã nhiều lần đồng chí Lênin nhắc đi nhắc lại rằng lý luận cách mạng
khơng phải là giáo điều, nó là kim chỉ nam cho hành động cách mạng; và lý luận khơng
phải là một cái gì cứng nhắc, nó đầy tính chất sáng tạo; lý luận ln ln cần đƣợc bổ
sung bằng những kết luận mới rút ra từ trong thực tiễn sinh động. Những ngƣời cộng
sản các nƣớc phải cụ thể hóa chủ nghĩa Mác - Lênin cho thích hợp với điều kiện hồn
cảnh từng lúc và từng nơi.”18.“Có học tập lý luận Mác - Lênin mới củng cố đƣợc đạo
đức cách mạng, giữ vững lập trƣờng, nâng cao sự hiểu biết và trình độ chính trị, mới
làm đƣợc tốt cơng tác Đảng giao phó cho mình. Học tập chủ nghĩa Mác - Lênin là học
tập cái tinh thần xử trí mọi việc, đối với mọi ngƣời và đối với bản thân mình; là học tập
những chân lý phổ biến của chủ nghĩa Mác - Lênin để áp dụng một cách sáng tạo vào
hoàn cảnh thực tế của nƣớc ta. Học để mà làm. Lý luận đi đôi với thực tiễn. Nhƣng có
đồng chí học thuộc lịng một số sách vở về chủ nghĩa Mác - Lênin. Họ tự cho mình là hiểu
biết chủ nghĩa Mác - Lênin hơn ai hết. Song khi gặp việc thực tế, thì họ hoặc là máy móc,
hoặc là lúng túng. Lời nói và việc làm của họ khơng nhất trí. Họ học sách vở Mác - Lênin,
nhƣng không học tinh thần Mác - Lênin. Học để trang sức, chứ không phải để vận dụng
vào cơng việc cách mạng”19. Tóm lại, thế giới quan và phƣơng pháp luận khoa học, tính
khoa học và biện chứng, cách mạng, sáng tạo vốn có của chủ nghĩa Mác - Lênin là điều
17

Hồ Chí Minh (2011), Tồn tập, tập 11, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.92.
Hồ Chí Minh (2011), Tồn tập, tập 11, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.95.
19
Hồ Chí Minh (2011), Tồn tập, tập 11, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.611.
18

103

|


Phần II. Hồ Chí Minh tiếp thu, kiên định, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam

kiện cơ bản giúp Hồ Chí Minh vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin.
Hồ Chí Minh khơng thể vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, nếu
không dựa trên thế giới quan và phƣơng pháp luận khoa học, tính khoa học và biện
chứng, cách mạng, sáng tạo vốn có của chủ nghĩa Mác - Lênin. Thế giới quan và
phƣơng pháp luận khoa học, tính khoa học và biện chứng, cách mạng, sáng tạo của chủ
nghĩa Mác - Lênin khơi nguồn cho sáng tạo của Hồ Chí Minh trong vận dụng và phát
triển chủ nghĩa Mác - Lênin. GS Mạch Quang Thắng, trong cuốn Hồ Chí Minh nhà
cách mạng sáng tạo, khẳng định: “Tƣ tƣởng lý luận Hồ Chí Minh thuộc lý luận của chủ
nghĩa Mác - Lênin. Trên cơ sở phƣơng pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử
của các nhà sáng lập chủ nghĩa xã hội khoa học, Hồ Chí Minh đã phân tích những đặc
điểm kinh tế, chính trị và xã hội Việt Nam, xác định đƣờng lối, mục tiêu, phƣơng pháp
và những vấn đề chiến lƣợc, sách lƣợc cách mạng từ giải phóng dân tộc lên chủ nghĩa
xã hội. Hệ thống quan điểm của Hồ Chí Minh đã “Việt Nam hóa” nhƣng rất trung
thành với chủ nghĩa Mác - Lênin, đồng thời đã phát triển sáng tạo, bổ sung, làm phong
phú chủ nghĩa Mác - Lênin ở thời kỳ lịch sử hiện đại trong cuộc đấu tranh vì lý tƣởng
cộng sản chủ nghĩa”20.
2.2.4. Hồ Chí Minh là người có chí lớn, có đạo đức cách mạng, có bề dày thực tiễn
và năng lực tổng kết thực tiễn trong đấu tranh cách mạng
Hồ Chí Minh là ngƣời có chí lớn, có đạo đức cách mạng, có bề dày thực tiễn và
năng lực tổng kết thực tiễn trong đấu tranh cách mạng. Ngƣời có tấm lòng yêu nƣớc,
thƣơng dân sâu sắc và tinh thần quốc tế rộng mở, chủ động dấn thân, tự nguyện dấn
thân vào cuộc đời gian khổ để mƣu việc lớn, tìm đƣờng cứu nƣớc, cứu dân và giải
phóng nhân loại cần lao. Chính điều đó, là cơ sở quan trọng giúp Hồ Chí Minh vận
dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin. Điểm xuất phát cho mọi suy nghĩ
và hành động của Hồ Chí Minh là thực tế đất nƣớc, dân tộc, truyền thống, con ngƣời

Việt Nam, mối quan hệ của Việt Nam và thế giới. Hồ Chí Minh đi nhiều, hiểu nhiều,
biết rộng, lăn lộn trong các phong trào đấu tranh cách mạng trên thế giới và Việt Nam,
tất cả đã tạo nên ở Ngƣời bề dày thực tiễn và năng lực tổng kết thực tiễn trong đấu
tranh cách mạng, tạo cơ sở, điều kiện then chốt, thiết yếu giúp Ngƣời tiếp thu, tiếp biến
chủ nghĩa Mác - Lênin nhƣng không rơi vào khuôn mẫu, dập khn, máy móc, giáo
điều, trái lại, có thể vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin. Đánh giá
20

Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh. GS.TS. Mạch Quang Thắng (Chủ biên)
(2009), Hồ Chí Minh nhà cách mạng sáng tạo, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.58.

|104


“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020)

về vai trò bề dày thực tiễn và năng lực tổng kết thực tiễn của Ngƣời, đối với việc vận
dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, trong cuốn Hồ Chí Minh nhà cách
mạng sáng tạo, do GS.TS. Mạch Quang Thắng (Chủ biên), khẳng định: “Do có trí tuệ
un bác, miệt mài học tập, nghiên cứu lý luận Mác - Lênin, nghiên cứu các bài học và
tổng kết kinh nghiệm của các cuộc cách mạng thế giới, hoạt động thực tiễn sôi nổi
trong phong trào cộng sản và công nhân quốc tế, Hồ Chí Minh đã có những nhận thức
mới. Từ đó ngƣời đƣa ra những quan điểm mới, những nhận định mới về sự phát triển
của phong trào cách mạng, về đƣờng lối và phƣơng pháp cách mạng cho các nƣớc
thuộc địa và phụ thuộc, trƣớc hết là cho đất nƣớc của mình...Bằng thực tiễn cách mạng
và năng lực thực tiễn, Ngƣời bổ sung, phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin và thể hiện rõ
sự sáng tạo lớn của mình”21.
III. KẾT LUẬN
Đảng Cộng sản Việt Nam, nhiều nhà cách mạng, nhà khoa học, nhà nghiên cứu
trong và ngoài nƣớc đều khẳng định, khi tiếp xúc, khẳng định, đi theo, Hồ Chí Minh đã

vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào thực tiễn Việt Nam, góp
phần quan trọng vào việc tạo nên những thắng lợi to lớn, có ý nghĩa lịch sử của cách
mạng Việt Nam. Bài viết, tập trung đi sâu làm rõ điều kiện căn bản, then chốt để Ngƣời
vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin. Qua nghiên cứu, bài viết đã xác
định điều kiện căn bản, then chốt để Hồ Chí Minh vận dụng và phát triển sáng tạo chủ
nghĩa Mác - Lênin là: Ngƣời có tƣ duy độc lập, tự chủ, sáng tạo; vốn văn hóa tinh
thơng, uyên bác, sâu rộng, Đông, Tây, kim, cổ, truyền thống, hiện đại; nắm đƣợc
“phƣơng pháp làm việc biện chứng” của chủ nghĩa Mác - Lênin, quan điểm “đắc ý vô
ngôn” phƣơng Đơng; có chí lớn, có đạo đức cách mạng, có bề dày thực tiễn và năng
lực tổng kết thực tiễn trong đấu tranh cách mạng.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2017), Giáo trình Những nguyên lý cơ bản của chủ
nghĩa Mác - Lênin, Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.
2. Trần Tích Hỷ (2017), Mác nói gì với chúng ta (Sách tham khảo), Ngƣời dịch:
Thanh Huyền, Văn Tân, Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.
21

Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh (2009), Hồ Chí Minh nhà cách mạng
sáng tạo, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.52.
105

|


Phần II. Hồ Chí Minh tiếp thu, kiên định, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam

3. Hội đồng lý luận Trung ƣơng (2004), Lẽ phải của chúng ta, Nxb Chính trị quốc
gia - Sự thật, Hà Nội.
4. Hội đồng lý luận Trung ƣơng, PGS.TS. Tơ Huy Rứa, GS.TS. Hồng Chí Bảo
(Đồng chủ biên) (2017), Nghiên cứu chủ thuyết phát triển của Việt Nam trong

thời đại Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.
5. PGS.TS. Đặng Hữu Toàn (2002), Chủ nghĩa Mác - Lênin và công cuộc đổi mới
ở Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.
6. GS. Trần Nhâm (2011), Chủ nghĩa Mác - Lênin học thuyết về sự phát triển và
sáng tạo khơng ngừng. (Sách tham khảo), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
7. Hồ Chí Minh (2011), Tồn tập, (15 tập), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.

|106