Chủ nghĩa Mác - Lênin - giá trị trường tồn và sức sống thời đại

“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020)

CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN - GIÁ TRỊ TRƯỜNG TỒN
VÀ SỨC SỐNG THỜI ĐẠI
Bùi Ngọc Quang
Tổng Biên tập Báo Ninh Bình
Tóm tắt
Ra đời cách đây đã 172 năm, trải qua bao thăng trầm và biến cố của lịch sử, chủ
nghĩa Mác - Lênin - học thuyết khoa học, cách mạng, hoàn bị, triệt để, nhân văn,
sáng tạo, do C. Mác và Ph. Ăngghen khởi thảo, sáng lập; V.I. Lênin bảo vệ, bổ
sung và phát triển, khơng ngừng được bổ sung, phát triển, hồn thiện. Bài viết
bước đầu, đi sâu nghiên cứu, tập trung làm rõ: 1) Giá trị trường tồn, đặc sắc,
phong phú, nhiều mặt của chủ nghĩa Mác - Lênin trên các phương diện nổi bật về
triết học, kinh tế chính trị, chủ nghĩa xã hội khoa học; 2) Làm rõ sức sống thời đại
của chủ nghĩa Mác - Lênin với tư cách kho tàng tri thức đồ sộ và phong phú, học
thuyết khoa học và cách mạng, triệt để và hoàn bị, nhân văn và sáng tạo; cơ sở thế
giới quan và phương pháp luận khoa học, cung cấp cho loài người và nhất là cho
giai cấp công nhân “những công cụ nhận thức vĩ đại" để “giải thích thế giới” và
“cải tạo thế giới”; góp phần mở ra một thời đại mới trong lịch sử loài người;
phản ánh khát vọng loài người, cổ vũ các dân tộc đấu tranh vì mục tiêu cao cả.
Từ khóa: Chủ nghĩa Mác - Lênin, giá trị trường tồn, sức sống thời đại.

I. MỞ ĐẦU
“Chủ nghĩa Mác - Lênin là hệ thống các quan điểm và học thuyết khoa học do C. Mác
và Ph. Ăngghen xây dựng; V.I. Lênin bảo vệ và phát triển; đƣợc hình thành và phát
triển trên cơ sở thực tiễn và kế thừa những giá trị của lịch sử tƣ tƣởng nhân loại; là thế
giới quan, phƣơng pháp luận chung nhất của nhận thức khoa học và thực tiễn cách
mạng; là khoa học về sự nghiệp giải phóng giai cấp vơ sản, giải phóng nhân dân lao
động khỏi mọi chế độ áp bức, bóc lột và tiến tới giải phóng con ngƣời” 1. Bài viết bƣớc
đầu, tập trung, nghiên cứu, tìm hiểu giá trị trƣờng tồn và sức sống thời đại của chủ
nghĩa Mác - Lênin; qua đó làm rõ những đóng góp quan trọng của chủ nghĩa Mác Lênin vào tiến trình phát triển của lịch sử nhân loại.

Bộ Giáo dục và Đào tạo (2017), Giáo trình Những nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác - Lênin,
Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.10-11.
1

13

|


Phần I. Chủ nghĩa Mác - Lênin - Giá trị trường tồn và sức sống thời đại

II. NỘI DUNG
2.1. Chủ nghĩa Mác - Lênin - những giá trị trường tồn
2.1.1. Chủ nghĩa Mác - Lênin - tạo ra cuộc cách mạng trong lĩnh vực triết học, tìm
ra quy luật vận động chung nhất của tự nhiên, xã hội, tư duy
- Triết học Mác - Lênin đã phát hiện và giải quyết thành công vấn đề cơ bản của
triết học theo lập trường duy vật biện chứng.
Với nhận thức “các triết gia không mọc lên nhƣ nấm từ trái đất, họ là sản phẩm
của thời đại mình, của dân tộc mình, mà dịng sữa tinh tế nhất, q giá và vơ hình đƣợc
tập trung lại trong những tƣ tƣởng triết học”2, “mọi triết học chân chính đều là tinh hoa
về mặt tinh thần của thời đại mình”3, C. Mác và Ph. Ăngghen nhấn mạnh tính kế thừa
có chọn lọc tinh hoa tri thức triết học nhân loại, tạo ra bƣớc ngoặt cách mạng trong lịch
sử tƣ tƣởng nhân loại. Tổng kết tồn bộ dịng chảy tƣ duy triết học của nhân loại,
C. Mác và Ph. Ăngghen đã từng bƣớc phát hiện và giải quyết thành công vấn đề cơ bản
của triết học theo lập trƣờng duy vật biện chứng. Trong Hệ tư tưởng Đức (1845 - 1846),
Ph. Ăngghen và C. Mác đã khẳng định: “Ý thức khơng bao giờ có thể là cái gì khác
hơn là sự tồn tại đƣợc ý thức... Không phải ý thức quyết định đời sống mà chính đời
sống quyết định ý thức”4. Trong Lútvích Phoiơbắc và sự cáo chung của triết học cổ
điển Đức, trên cơ sở phân tích đối tƣợng của triết học, lịch sử xuất hiện các học thuyết
triết học, Ph. Ăngghen định nghĩa: “Vấn đề tối cao của toàn bộ triết học”, “ vấn đề cơ

bản lớn của mọi triết học là vấn đề quan hệ giữa tƣ duy và tồn tại”, “giữa tinh thần với
tự nhiên”5. Đó là định nghĩa kinh điển về vấn đề cơ bản của triết học. Phát hiện và giải
quyết thành công vấn đề cơ bản của triết học theo lập trƣờng duy vật biện chứng,
C. Mác và Ph. Ăngghen, vừa tạo ra “chiếc chìa khóa”, then chốt để đi sâu nghiên cứu,
khám phá, thâu thái những hạt nhân hợp lý trong hệ thống triết học nhân loại; vừa tạo
ra cơ sở nền tảng để xây dựng, hoàn thiện, phát triển hệ thống triết học Mác - Lênin.
- Triết học Mác - Lênin đã sáng lập ra phép biện chứng duy vật, cung cấp thế
giới quan và phương pháp luận khoa học để nhân loại nhận thức và cải tạo thế giới.
Trƣớc khi triết học Mác - Lênin ra đời, trong suốt chiều dài lịch sử triết học, chủ
nghĩa duy vật thƣờng tách khỏi phƣơng pháp biện chứng. Trƣớc triết học Mác - Lênin
C. Mác và Ph. Ăngghen (2002), Tồn tập, tập 1, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.156.
C. Mác và Ph. Ăngghen (1995), Toàn tập, tập 1, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.57.
4
C. Mác và Ph. Ăngghen (1999), Toàn tập, tập 3, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.37-38.
5
C. Mác và Ph. Ăngghen (1999), Tồn tập, tập 21, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.403-404.
2
3

|14


“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020)

đỉnh cao của phép biện chứng là phép biện chứng duy tâm của Hêghen, đỉnh cao của
chủ nghĩa duy vật là chủ nghĩa duy vật nhân bản siêu hình của L.Phoiơbắc. C. Mác và
Ph. Ăngghen đã tiếp thu cái “hạt nhân hợp lý” phép biện chứng của triết học Hêgen và
đặt nó trên nền tảng duy vật triệt để. C. Mác và Ph. Ăngghen đã đánh giá cái “hạt nhân
hợp lý” - chủ nghĩa duy vật nhân bản, “đoạn tuyệt hoàn toàn” với giới hạn duy vật siêu
hình của triết học L. Phoiơbắc. Trong triết học Mác - Lênin, chủ nghĩa duy vật gắn kết

hữu cơ với phƣơng pháp biện chứng; đƣợc phát triển lên một trình độ mới làm cho
phép biện chứng duy vật trở thành một khoa học. Với phép biện chứng duy vật khoa
học, “Phép biện chứng chẳng qua chỉ là môn khoa học về những quy luật phổ biến của
sự vận động và sự phát triển của tự nhiên, của xã hội loài ngƣời và của tƣ duy”6. Trên
nền tảng của phép biện chứng duy vật khoa học, triết học Mác - Lênin đã phát triển
những nguyên lý nền tảng của phép biện chứng duy vật, trình bày các quy luật cơ bản
của phép biện chứng; luận giải sâu sắc về những phạm trù nền tảng của phép biện
chứng này, nhƣ tất yếu và ngẫu nhiên, bản chất và hiện tƣợng, nguyên nhân và kết
quả… Triết học Mác - Lênin đem lại cho nhân loại tiến bộ và giai cấp cơng nhân cách
mạng tồn thế giới một “cơng cụ nhận thức vĩ đại” để “cải tạo thế giới” trong thời đại
ngày nay. V.I. Lênin đã khẳng định: “Học thuyết C. Mác là học thuyết vạn năng vì nó
là một học thuyết chính xác. Nó là một học thuyết hồn bị và chặt chẽ; nó cung cấp cho
ngƣời ta một thế giới quan hồn chỉnh, khơng thỏa hiệp với bất cứ một sự mê tín nào,
một thế lực phản động nào, một hành vi nào bảo vệ sự áp bức của tƣ sản”7.
- Triết học Mác - Lênin đã sáng lập ra quan niệm duy vật về lịch sử với tư cách
phát kiến vĩ đại của tư tưởng khoa học.
Triết học Mác - Lênin sáng tạo ra chủ nghĩa duy vật lịch sử. Triết học Mác Lênin nghiên cứu xã hội bắt đầu từ việc xác định các hành vi lịch sử đầu tiên của con
ngƣời, những hành vi quyết định sự tồn tại và phát triển của con ngƣời, của xã hội loài
ngƣời. “Tiền đề đầu tiên của toàn bộ lịch sử nhân loại thì dĩ nhiên là sự tồn tại của
những cá nhân con ngƣời sống”. Nhƣng muốn sống đƣợc thì trƣớc hết cá nhân con
ngƣời sống cần phải có thức ăn, thức uống, nhà ở, quần áo và một vài thứ khác nữa” rồi
mới có khả năng “làm ra lịch sử”. Để thỏa mãn nhu cầu tất yếu, thƣờng xun, phát
triển khơng ngừng đó, con ngƣời phải sản xuất vật chất. Tham vào quá trình sản xuất
vật chất, “hàng ngày tái tạo ra đời sống của bản thân mình, con ngƣời bắt đầu tạo ra
những ngƣời khác, sinh sơi nảy nở - đó là quan hệ giữa chồng và vợ, cha mẹ và con cái,
6
7

C. Mác và Ph. Ăngghen (1995), Tồn tập, tập 23, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.35-36.
V.I. Lênin (1980), Toàn tập, tập 23, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva, tr.49-50.

15

|


Phần I. Chủ nghĩa Mác - Lênin - Giá trị trường tồn và sức sống thời đại

đó là gia đình”8. Triết học Mác - Lênin khẳng định, việc con ngƣời sản xuất ra đời sống
của bản thân mình bằng lao động và sản xuất ra đời sống của ngƣời khác bằng việc sinh
con đẻ cái (cụ thể là hành vi lao động và hành vi sinh con đẻ cái) là hai hành vi lịch sử
đầu tiên và mãi mãi của con ngƣời. Sản xuất vật chất - lao động và sinh con đẻ cái
quyết định sự tồn tại và phát triển của con ngƣời và xã hội, lịch sử nhân loại. Đây là
một chân lý đơn giản, dễ hiểu nhƣng chỉ đến triết học Mác - Lênin, chân lý đó mới
đƣợc phát hiện.
Trên nền tảng chân lý sản xuất vật chất - lao động và sinh con đẻ cái là cơ sở của
tồn tại và phát triển xã hội, đi sâu nghiên cứu khám phá hoạt động sản xuất vật chất của
nhân loại, triết học Mác - Lênin phát hiện ra hệ thống các quy luật chi phối sự tồn tại,
vận động và phát triển của lịch sử; ra học thuyết hình thái kinh tế - xã hội, khẳng định
lịch sử loài ngƣời chẳng qua chỉ là sự phát triển, thay thế lẫn nhau của các hình thái
kinh tế - xã hội. Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ của lực
lƣợng sản xuất; cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thƣợng tầng; tồn tại xã hội quyết
định ý thức xã hội; cách mạng xã hội, quần chúng nhân dân là động lực, sáng tạo lịch
sử; sự phát triển của các hình thái kinh tế xã hội là một quá trình lịch sử tự nhiên...
Triết học Mác - Lênin phát hiện ra và giải thích khoa học, nguyên nhân, hệ thống
động lực thúc đẩy phát triển của lịch sử. Khẳng định ý nghĩa khoa học to lớn của chủ
nghĩa duy vật lịch sử, trong Lời tựa của tác phẩm Góp phần phê phán kinh tế chính trị
học, Ph. Ăngghen viết: “Giống nhƣ Đác-uyn đã tìm ra quy luật phát triển của thế giới
hữu cơ, Mác đã tìm ra quy luật phát triển của lịch sử loài ngƣời…”9. Với chủ nghĩa duy
vật lịch sử, triết học Mác - Lênin đã giải thích một cách duy vật, khoa học không chỉ thế
giới tự nhiên, mà cả lĩnh vực xã hội, lịch sử, tinh thần. V.I. Lênin khẳng định: “Triết học

của Mác là một chủ nghĩa duy vật triết học hoàn bị”10, triệt để nhất; “Chủ nghĩa duy vật
lịch sử của Mác là thành tựu vĩ đại nhất của tƣ tƣởng khoa học. Một lý luận khoa học hết
sức hoàn chỉnh và chặt chẽ đã thay cho sự lộn xộn và tùy tiện, vẫn ngự trị từ trƣớc đến
nay trong các quan niệm về lịch sử và chính trị; lý luận đó chỉ cho ta thấy rằng, do chỗ
lực lƣợng sản xuất lớn lên, thì từ một hình thức tổ chức đời sống xã hội này, nảy ra và
phát triển lên nhƣ thế nào một hình thức tổ chức đời sống xã hội khác, cao hơn”11.
C. Mác và Ph. Ăngghen (1995), Toàn tập, tập 3, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.28-29.
C. Mác và Ph. Ăngghen (1995), Tồn tập, tập 19, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.499-450.
10
V.I. Lênin (1980), Toàn tập, tập 23, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva, tr.54.
11
V.I. Lênin (1980), Toàn tập, tập 23, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva, tr.53.
8
9

|16


“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020)

2.1.2. Chủ nghĩa Mác - Lênin tìm ra quy luật sản xuất giá trị thặng dư - quy luật vận
động cơ bản chủ nghĩa tư bản
Chủ nghĩa Mác - Lênin đã vận dụng chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch
sử vào nghiên cứu, vạch ra những quy luật kinh tế của xã hội tƣ bản chủ nghĩa, nhìn nhận
chủ nghĩa tƣ bản trong cả quá trình phát sinh, phát triển và diệt vong của nó. “Sau khi
nhận thấy rằng chế độ kinh tế là cơ sở trên đó kiến trúc thƣợng tầng chính trị đƣợc xây
dựng lên thì Mác chú ý nhiều nhất đến việc nghiên cứu chế độ kinh tế ấy”12 - chế độ kinh
tế của xã hội hiện đại - xã hội tƣ bản chủ nghĩa... Đƣợc bảo vệ và phát triển bởi Lênin,
học thuyết kinh tế Mác phát triển thành học thuyết kinh tế Mác - Lênin bao gồm học
thuyết giá trị và giá trị thặng dư trong chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh, độc quyền và

độc quyền nhà nước. Học thuyết kinh tế Mác - Lênin là “nội dung chủ yếu”13 của chủ
nghĩa Mác - Lênin; "học thuyết giá trị thặng dƣ là viên đá tảng của học thuyết kinh tế"14
của chủ nghĩa Mác - Lênin. Học thuyết giá trị thặng dƣ, vạch ra quy luật sản xuất giá trị
thặng dƣ - "quy luật vận động riêng của phƣơng thức sản xuất tƣ bản chủ nghĩa hiện đại
và của xã hội tƣ sản do phƣơng thức đó đẻ ra"15; “là mục đích trực tiếp và là động cơ
quyết định của nền sản xuất tƣ bản chủ nghĩa”16; dẫn đến “sự tha hóa của lao động, tha
hóa con ngƣời”17. Với việc phát hiện ra quy luật giá trị thặng dƣ trong nền sản xuất tƣ
bản chủ nghĩa, chủ nghĩa Mác - Lênin đã làm nên cuộc cách mạng trong lĩnh vực kinh tế
chính trị học. Chủ nghĩa Mác - Lênin chỉ rõ quan hệ kinh tế bản chất nhất của chủ nghĩa
tƣ bản - quan hệ tƣ bản bóc lột lao động làm thuê, vạch trần bản chất bóc lột của chủ
nghĩa tƣ bản, bác bỏ những luận điệu về “tự nguyện”, “công bằng” trong quan hệ giữa
nhà tƣ bản và ngƣời công nhân; chỉ rõ những mâu thuẫn không thể giải quyết đƣợc của
xã hội tƣ bản - là mâu thuẫn giữa lực lƣợng sản xuất ngày càng xã hội hóa cao với chế độ
chiếm hữu tƣ nhân về tƣ liệu sản xuất chủ yếu, mâu thuẫn giữa giai cấp tƣ sản và giai cấp
vô sản. Để tồn tại và vƣợt qua các cuộc khủng hoảng, chủ nghĩa tƣ bản luôn phải tự điều
chỉnh để điều hịa mâu thuẫn này. Điều đó cho thấy, phát kiến vĩ đại của chủ nghĩa Mác Lênin luôn đúng, ngay cả khi chủ nghĩa tƣ bản hiện đại bƣớc vào thời đại tồn cầu hóa và
chịu sự tác động mạnh mẽ của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ.
V.I. Lênin (1981), Toàn tập, tập 23, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva, tr.54.
V.I. Lênin (1981), Toàn tập, tập 26, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva, tr.60.
14
V.I Lênin (2005), Toàn tập, tập 23, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.55.
15
C. Mác và Ph. Ăngghen (1995), Tồn tập, tập 19, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.500.
16
C. Mác và Ph. Ăngghen (2004), Toàn tập, tập 25 Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.370.
17
C. Mác và Ph. Ăngghen (2000), Toàn tập, tập 42, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.131-132.
12
13

17

|


Phần I. Chủ nghĩa Mác - Lênin - Giá trị trường tồn và sức sống thời đại

2.1.3. Chủ nghĩa Mác - Lênin tìm ra quy luật thực hiện sứ mệnh lịch sử của giai cấp
công nhân, đưa chủ nghĩa xã hội từ “không tưởng” thành “khoa học”
Trƣớc chủ nghĩa Mác - Lênin, nhiều nhà tƣ tƣởng đã đề cập đến giai cấp vô sản,
song, do điều kiện về lịch sử "những ngƣời đó lại khơng nhận thấy, ở phía giai cấp vơ
sản, một tính chủ động lịch sử nào, một cuộc vận động chính trị nào của bản thân giai
cấp vô sản cả", "họ càng không thấy những điều kiện vật chất cần cho sự giải phóng
của giai cấp vơ sản", "đối với họ, giai cấp vô sản chỉ tồn tại với tƣ cách là giai cấp đau
khổ nhất"18.
Trong chủ nghĩa Mác - Lênin, lý luận hình thái kinh tế - xã hội và học thuyết sản
xuất giá trị thặng dƣ là cơ sở lý luận tất yếu và trực tiếp của chủ nghĩa xã hội khoa học.
Trên cơ sở phân tích khách quan, khoa học những điều kiện kinh tế - xã hội của nền sản
xuất tƣ bản chủ nghĩa cũng nhƣ những điều kiện chính trị, xã hội đã tạo nên các quan
hệ giai cấp trong xã hội tƣ bản, C. Mác đã làm sáng tỏ sứ mệnh lịch sử của giai cấp vô
sản - giai cấp đại diện cho lực lƣợng sản xuất tiên tiến; giai cấp có đủ điều kiện khách
quan quy định sứ mệnh của mình, có đủ năng lực, phẩm chất để thực hiện sứ mệnh giải
phóng chính bản thân mình tiến tới giải phóng tồn thể nhân loại: “Sự sụp đổ của giai
cấp tƣ sản và thắng lợi của giai cấp vô sản đều là tất yếu"19.
V.I. Lênin đánh giá: “Ðiểm chủ yếu trong học thuyết của Mác là ở chỗ nó làm
sáng rõ vai trò lịch sử thế giới của giai cấp vô sản là ngƣời xây dựng xã hội xã hội chủ
nghĩa”20. Trải qua thử thách của thời gian và kiểm nghiệm của thực tiễn, cho đến nay,
phát minh vĩ đại của C. Mác về sứ mệnh lịch sử của giai cấp vơ sản gắn liền với vai trị
của Ðảng Cộng sản còn nguyên giá trị khoa học và ý nghĩa thực tiễn sâu sắc, là vũ khí
tinh thần của giai cấp công nhân trong cuộc đấu tranh cách mạng với chủ nghĩa tƣ bản,

với những điều kiện xã hội hạ thấp, làm hƣ hỏng con ngƣời, là phƣơng tiện mạnh mẽ
để con ngƣời cải biến hiện thực vì lợi ích của con ngƣời.
2.2. Chủ nghĩa Mác - Lênin - sức sống thời đại
2.2.1. Chủ nghĩa Mác - Lênin - kho tàng tri thức đồ sộ và phong phú, học thuyết
khoa học và cách mạng, triệt để và hoàn bị, nhân văn và sáng tạo
Xét về lịch sử, sau 1,7 thế kỷ so với thời điểm trƣớc khi chủ nghĩa Mác ra đời và
1,2 thế kỷ trƣớc khi có chủ nghĩa Lênin, đến nay, thế giới có những biến đổi vơ cùng
C. Mác và Ph. Ăngghen (2004), Toàn tập, tập 4, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.640.
C. Mác và Ph. Ăngghen (1995), Tồn tập, tập 4, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.613.
20
V.I. Lênin (1980) Toàn tập, tập 23, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva, 1980, tr.1.
18
19

|18


“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020)

sâu sắc: Sự phát triển mạnh mẽ của cách mạng công nghiệp 4.0, văn minh tin học, kinh
tế tri thức, kinh tế số, lực lƣợng sản xuất và năng suất lao động; sự tiến bộ vƣợt bậc của
khoa học cơng nghệ; tồn cầu hóa và hội nhập quốc tế; sự sụp đổ của Liên Xô và Đông
Âu, khủng hoảng, bệnh dịch, chiến tranh, xung đột vũ trang, tranh chấp lãnh thổ,...
không những không làm mất đi, mà trái lại càng chứng minh chủ nghĩa Mác - Lênin là
học thuyết khoa học và cách mạng, triệt để và hoàn bị, nhân văn và sáng tạo.
Chủ nghĩa Mác - Lênin là học thuyết khoa học và cách mạng, triệt để và hoàn bị.
Chủ nghĩa Mác - Lênin là sự kế thừa tất cả những gì ƣu tú nhất mà nhân loại trong lĩnh
vực nhận thức tự nhiên và đời sống xã hội, tƣ tƣởng xã hội, đặc biệt là trên những
thành tựu của triết học cổ điển Đức, kinh tế chính trị học Anh và chủ nghĩa xã hội
không tƣởng Pháp; là kết quả của sự tổng kết thực tiễn và khái quát lý luận về phong

trào công nhân châu Âu cực kỳ sôi động lúc bấy giờ. Nhƣng trên hết và trƣớc hết, đó là
sự sáng tạo tuyệt vời của những bộ óc thiên tài, những vĩ nhân, có ảnh hƣởng to lớn
nhất trong mọi thời đại của nhân loại. Chủ nghĩa Mác - Lênin là một học thuyết khoa
học, cách mạng to lớn, đồ sộ, mà hạt nhân giá trị của nó là làm cho phép biện chứng
duy vật trở thành một khoa học và sáng tạo ra chủ nghĩa duy vật lịch sử -"một cuộc
cách mạng trong toàn bộ quan niệm về lịch sử thế giới", một "quan niệm khoa học duy
nhất về lịch sử"; “thành tựu vĩ đại nhất của tƣ tƣởng khoa học", "một lý luận khoa học
hết sức hoàn chỉnh và chặt chẽ”. Chủ nghĩa Mác - Lênin tạo ra cuộc cách mạng trong
lĩnh vực triết học, tìm ra quy luật vận động chung nhất của tự nhiên, xã hội, tƣ duy và
lịch sử; quy luật sản xuất giá trị thặng dƣ - quy luật vận động riêng của phƣơng thức
sản xuất tƣ bản chủ nghĩa hiện đại; quy luật thực hiện sứ mệnh lịch sử của giai cấp
công nhân, đƣa chủ nghĩa xã hội từ “không tƣởng” thành “khoa học”, từ “khoa học”
thành “hiện thực”. Chủ nghĩa Mác - Lênin là cơ sở thế giới quan và phƣơng pháp luận
khoa học “cung cấp cho loài ngƣời và nhất là cho giai cấp công nhân những công cụ
nhận thức vĩ đại"21 để khơng chỉ "giải thích thế giới", mà cịn "cải tạo thế giới" bằng
cách mạng, bằng thực tiễn.
Chủ nghĩa Mác - Lênin là học thuyết nhân văn, sáng tạo. Chủ nghĩa Mác - Lênin
tạo ra bƣớc ngoặt cách mạng trong quan niệm về con ngƣời và giải phóng con ngƣời.
Chủ nghĩa Mác - Lênin lấy con ngƣời làm trung tâm, lấy giải phóng con ngƣời, giải
phóng nhân loại và phát triển con ngƣời toàn diện, "phát triển sự phong phú của bản
chất con ngƣời", coi "sự phát triển tự do của mỗi ngƣời là điều kiện cho sự phát triển tự
21

C. Mác và Ph. Ăngghen, Toàn tập, tập 23, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.22.
19

|


Phần I. Chủ nghĩa Mác - Lênin - Giá trị trường tồn và sức sống thời đại

do của tất cả mọi ngƣời" và "con ngƣời từ vƣơng quốc của tất yếu sang vƣơng quốc của
tự do", là "mục đích tự thân" của sự phát triển và tiến bộ xã hội” 22, làm mục tiêu cuối
cùng: “Chủ nghĩa Mác có một ý nghĩa triết học; nó là một triết học: một “chủ nghĩa
nhân bản”,… chủ yếu nó là triết học về sự giải phóng và của tự do”23. Chủ nghĩa Mác Lênin là một hệ thống lý luận có sự thống nhất giữa tính mở, tính phát triển của hệ
thống lý luận và tính ổn định của lập trƣờng duy vật biện chứng, ý nghĩa phƣơng pháp
luận của nó; ln hƣớng về thực tiễn - xã hội và lịch sử, hƣớng về thời đại, về tƣơng
lai, chứ tuyệt nhiên không phải là thứ lý luận kinh viện, khép kín, ngƣng đọng và bất
biến. Theo đà phát triển không ngừng của thực tiễn và khoa học, chủ nghĩa Mác - Lênin
phải luôn ln đƣợc bổ sung, phát triển, hồn thiện khơng ngừng. Ph. Ăngghen đã viết:
“Tồn bộ quan điểm của Mác khơng phải là một học thuyết, mà là một phƣơng pháp,
nó khơng đƣa ra những giáo điều có sẵn, mà là những điểm xuất phát cho việc nghiên
cứu thêm và phƣơng pháp cho sự nghiên cứu này” 24. V. Lênin cũng khẳng định:
“Chúng ta không hề coi lý luận của Mác nhƣ là một cái gì đã xong xi hẳn và bất khả
xâm phạm; trái lại chúng ta tin rằng lý luận đó chỉ đặt nền móng cho mơn khoa học mà
những ngƣời xã hội chủ nghĩa cần phải phát triển hơn nữa về mọi mặt, nếu nhƣ họ
không muốn trở thành lạc hậu đối với cuộc sống. Chúng tôi nghĩ rằng những ngƣời xã
hội chủ nghĩa ở Nga đặc biệt cần phải tự mình phát triển hơn nữa lý luận của Mác, vì lý
luận này chỉ đề ra những nguyên lý chỉ đạo chung, còn việc áp dụng những nguyên lý
ấy thì, xét riêng từng nơi…”25.
Chủ nghĩa Mác - Lênin - đƣợc xác lập bởi những thiên tài sáng tạo, những nhà
bác học có tri thức bách khoa; là một kho tàng tri thức đồ sộ và phong phú, bao trùm
một lĩnh vực hết sức rộng hơn và phong phú; chứa đựng những quan điểm, tƣ tƣởng, lý
luận có tính chất vƣợt thời đại. Đó là các nguyên lý, quy luật của phép biện chứng duy
vật, của lý luận nhận thức mácxít, của học thuyết về hình thái kinh tế - xã hội, học
thuyết giá trị thặng dƣ, học thuyết về sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân; về sự
phát triển mạnh mẽ của lực lƣợng sản xuất và năng suất lao động; về sự phát triển
mạnh mẽ của khoa học, kỹ thuật, khoa học trở thành lực lƣợng sản xuất trực tiếp; về
mối quan hệ giữa con ngƣời với tự nhiên, phát triển bền vững; những tƣ tƣởng khoa
C. Mác và Ph. Ăngghen (1995), Toàn tập, tập 26, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.168.

Michel Vadée (1996), C. Mác - nhà tư tưởng của cái có thể, tập II, Viện Thông tin Khoa học xã
hội, Hà Nội, tr.336.
24
C. Mác - Ph. Ăngghen (1981), Tuyển tập, tập 6, Nxb Sự thật, Hà Nội, tr.808.
25
V.I. Lênin (2005), Toàn tập, tập 4, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.232.
22
23

|20


“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020)

học về nhà nƣớc, cách mạng xã hội, về chủ nghĩa xã hội; về vấn đề dân chủ; về con
ngƣời, giải phóng và phát triển toàn diện con ngƣời; về vấn đề dân tộc, tơn giáo; về
quốc tế hóa, tồn cầu hóa…
Là ngƣời có nhiều năm nghiên cứu về chủ nghĩa Mác - Lênin, học giả ngƣời Bỉ
Phrăng-xoa U-ta cho rằng: “Chủ nghĩa Mác - Lênin vẫn không ngừng đƣợc đổi mới và
phát triển. Những quan điểm cho rằng học thuyết này đã trở nên lỗi thời, khơng cịn
phù hợp với xu thế thời đại là hoàn toàn sai lầm. Việc các thế lực bài bác chủ nghĩa
Mác - Lênin chỉ càng chứng tỏ tính đúng đắn, tính khoa học của chủ nghĩa Mác - Lênin
và cứ mỗi lần phải đấu tranh chống lại các trào lƣu tƣ tƣởng đối lập thì chủ nghĩa Mác Lênin lại một lần nữa tỏ rõ sức sống mãnh liệt của mình”26. TS. Nguyễn Đình Bắc viết:
“Chủ nghĩa Mác - Lênin tồn tại qua thế kỷ XIX, thế kỷ XX và nay đã, đang lại bƣớc
vào thế kỷ XXI, vƣợt qua bao nhiêu phong ba, bão táp của thời cuộc nhƣng nó vẫn
đứng vững và tỏa sáng, chứng tỏ sức sống và sự thiên biến vạn hóa của nó rất kỳ diệu,
dựa trên sự thống nhất giữa kiên định và vận dụng sáng tạo”27.
2.2.2. Chủ nghĩa Mác - Lênin là cơ sở thế giới quan và phương pháp luận khoa học
cung cấp cho loài người và nhất là cho giai cấp công nhân “những công cụ nhận
thức vĩ đại"để "giải thích thế giới” và "cải tạo thế giới" [18; tr.22]

Nhân loại đang bƣớc vào thập niên thứ 3 của thế kỷ XXI, đang sống trong điều
kiện có nhiều cái rất khác, với những biến động vô cùng sâu sắc trên mọi lĩnh vực của
đời sống xã hội so với thời mà V.I. Lênin và nhất là C. Mác và Ph. Ăngghen, đã sống
và sáng tạo: Lực lƣợng sản xuất và năng suất lao động phát triển mạnh mẽ; khoa học và
cơng nghệ có những bƣớc tiến nhảy vọt; nền kinh tế tri thức đã ra đời và đang vận hành
khá hiệu quả ở nhiều nƣớc phát triển; quá trình quốc tế hố, tồn cầu hóa đang diễn ra
sâu sắc, vấn đề an ninh tài chính, an ninh năng lƣợng, an ninh lƣơng thực, an ninh
nguồn nƣớc, biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh, ơ nhiễm mơi trƣờng,... có nhiều diễn
biến phức tạp; sự trì trệ dẫn đến khủng hoảng rồi sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Liên
Xô và tất cả các nƣớc Đông Âu, cục diện thế giới có nhiều đổi thay… Thế giới và Việt
Nam đã có nhiều đổi thay, nhiều vấn đề đặt ra nhƣ trên, nhƣng tựu chung, khái quát lại,
vấn đề độc lập dân tộc, phát triển xã hội và đảm bảo quyền con ngƣời vẫn là những vấn
Báo Quân đội nhân dân, “Càng bị bài bác, chủ nghĩa Mác - Lênin càng chứng tỏ sức sống mãnh
liệt”, thứ 2, ngày 18/8/2014, số 19168, tr.7-8, http:// www.qdnd.vn)
27
TS. Nguyễn Đình Bắc, “Đảng Cộng sản Việt Nam với sự kiên định chủ nghĩa Mác - Lênin trong
giai đoạn cách mạng mới”, nguồn: https://www. nxbctqg.org.vn.
26

21

|


Phần I. Chủ nghĩa Mác - Lênin - Giá trị trường tồn và sức sống thời đại

đề lớn, trung tâm, chủ đạo, mang tính thời sự. Hiện nay, dựa vào những sự biến đổi đó,
có nhiều quan điểm phủ nhận cho rằng chủ nghĩa Mác - Lênin đã lạc hậu, lỗi thời,
không phù hợp trong bối cảnh mới. Đứng trên quan điểm khách quan mà xét có một số
luận điểm cụ thể của C. Mác, Ph. Ăngghen, V.I. Lênin không còn phù hợp, đã bị thực

tiễn lịch sử vƣợt qua, song những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, trong
bản chất khoa học và cách mạng của nó, vẫn giữ nguyên giá trị. Trong bối cảnh ấy, chủ
nghĩa Mác - Lênin tiếp tục cung cấp nhiều bài học quý, có giá trị giúp chúng ta nhận
thức và giải quyết đúng đắn nhiều vấn đề, đặc biệt là những vấn đề lớn, trung tâm, chủ
đạo, mang tính thời sự của thế giới đƣơng đại đang đặt ra. Ngày nay, chủ nghĩa Mác Lênin vẫn đóng vai trị là học thuyết duy nhất chân chính nhất, cách mạng nhất, triệt
để, hồn bị nhất về giải phóng con ngƣời, phản ánh đƣợc khát vọng của thời đại là hịa
bình, hợp tác, hữu nghị, độc lập dân tộc và phát triển xã hội. Điều đó chứng tỏ ý nghĩa,
giá trị lịch sử và sức sống thời đại, trƣờng tồn chủ nghĩa Mác - Lênin. Hồn cảnh lịch
sử - cụ thể ln luôn thay đổi, song những quy luật phát triển cơ bản, phổ biến của
lịch sử loài ngƣời mà chủ nghĩa Mác - Lênin nêu lên là khơng thay đổi, có giá trị bền
vững, lâu dài.
Có một thực tế là trong khi có những ngƣời xuyên tạc, phủ nhận chủ nghĩa Mác
thì cũng tại các nƣớc tƣ bản phát triển, nhiều học giả tƣ sản nhƣ Giắccơ Đêriđa, Tery
Igơletơn, Diđiê Êribông,... vẫn thừa nhận chủ nghĩa Mác, đề cao C. Mác, kêu gọi nhân
loại hãy “trở về với Mác”, “nhân loại khơng thể thiếu Mác”, “khơng có tƣơng lai nếu
khơng có Mác, nếu khơng có các di sản của Mác”28, kêu gọi: “chúng ta hãy đọc ông (di
sản của Mác) nhƣ đọc một nhà triết học vĩ đại”29. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã
coi chủ nghĩa Mác - Lênin là “Chủ nghĩa chân chính nhất, chắc chắn nhất, cách mạng
nhất”, là “cái cẩm nang thần kỳ”, “mặt trời chói lọi” soi sáng con đƣờng cách mạng
Việt Nam. Trả lời phỏng vấn báo Nhân đạo (L'Humanite') vào ngày 15-7-1969, Ngƣời
khẳng định: "Về phần chúng tơi, chính là do cố gắng vận dụng những lời dạy của
Lênin, nhƣng vận dụng một cách sáng tạo, phù hợp với thực tế Việt Nam ngày nay, mà
chúng tôi đã chiến đấu và giành đƣợc những thắng lợi to lớn nhƣ đồng chí đã biết.
Chúng tơi giành đƣợc thắng lợi đó là do nhiều nhân tố, nhƣng cần phải nhấn mạnh rằng
- mà không chỉ nhân dịp kỷ niệm lần thứ 100 ngày sinh Lênin - chúng tơi giành đƣợc
những thắng lợi đó trƣớc hết nhờ cái vũ khí khơng gì thay thế đƣợc là chủ nghĩa Mác Lênin"30.
Giắccơ Đêriđa (1984), Những bóng ma của Mác, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.16.
Giắccơ Đêriđa (1984), Những bóng ma của Mác, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.78.
30
Hồ Chí Minh (2011), Tồn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.589-590.

28
29

|22


“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020)

2.2.3. Chủ nghĩa Mác - Lênin - góp phần mở ra một thời đại mới trong lịch sử loài
người; phản ánh khát vọng loài người, cổ vũ các dân tộc đấu tranh vì mục tiêu cao cả
Chủ nghĩa Mác - Lênin ra đời giữa thế kỷ XIX đánh dấu bằng sự ra đời tác phẩm
Tuyên ngôn của Đảng cộng sản (2/1848), không ngừng đƣợc bổ sung, phát triển, hoàn
thiện. Từ khi ra đời cho đến 69 năm sau với sự thành công của Cách mạng tháng Mƣời
Nga (năm 1917) - do Lênin và Đảng Xã hội - Dân chủ Nga lãnh đạo, chủ nghĩa Mác Lênin từ lý luận khoa học trở thành hiện thực, góp phần mở ra một thời đại mới trong
lịch sử loài ngƣời. Cách mạng tháng 10 Nga vĩ đại, mang nhiều ý nghĩa: 1) Tạo ra một
bƣớc ngoặt phát triển, căn bản, về chất trong lịch sử loài ngƣời; lần đầu tiên trên diễn
đàn lịch sử nhân loại xuất hiện một hình thái kinh tế - xã hội mới; đƣa nhân dân lao
động lên nắm quyền lãnh đạo; đƣa thế giới bƣớc vào thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã
hội. 2) Chứng minh tính đúng đắn, sáng tạo của chủ nghĩa Mác - Lênin; vai trò cách
mạng to lớn và sứ mệnh lịch sử vẻ vang của giai cấp cơng nhân, chính đảng của nó trong
thời đại mới. 3) Đem lại niềm tin, sự cổ vũ lớn lao cho giai cấp công nhân và nhân dân
lao động; cho các dân tộc thuộc địa, nửa thuộc địa và phụ thuộc trên toàn thế giới…
Sau Cách mạng tháng Mƣời Nga, các Đảng cộng sản trên thế giới đƣợc thành lập
ngày càng đông đảo; sự ra đời của Quốc tế cộng sản (Quốc tế III) do Lênin sáng lập
(3/1919), tạo động lực mới cho phong trào cộng sản và công nhân quốc tế; chủ nghĩa
xã hội từng bƣớc phát triển mạnh mẽ hình thành hệ thống trên thế giới, trở thành trụ cột
của thế giới trong đấu tranh chống chiến tranh, bảo vệ hịa bình, độc lập dân tộc, tiến
bộ, phát triển trên thế giới. Sự sụp đổ của các nƣớc xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và
Đông Âu, phần nào làm ảnh hƣởng đến sự phát triển, nhƣng không làm thay đổi bản
chất khoa học và cách mạng chủ nghĩa Mác - Lênin; xu thế phát triển khách quan của

thời đại. Những thành tựu không thể phủ nhận đƣợc của hệ thống chủ nghĩa xã hội trên
thế giới; của công cuộc cải cách, đổi mới của các nƣớc xã hội chủ nghĩa trên thế giới
hiện nay; vai trị tích cực của những nhân tố vật chất đƣợc tạo ra trong suốt chiều dài
của tiến trình phát triển phong trào cộng sản và công nhân quốc tế - các Đảng cộng sản
trên thế giới hiện nay trong đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc, kiến tạo hịa bình và thúc
đẩy phát triển chứng tỏ giá trị trƣờng tồn và sức sống thời đại của Chủ nghĩa Mác Lênin. Ngày nay, với hệ giá trị lý luận và thực tiễn phong phú đƣợc tạo ra trong suốt
tiến trình phát triển, chủ nghĩa Mác - Lênin đang góp phần quan trọng vào việc thực
hiện mục tiêu khát vọng cao cả của lồi ngƣời, của các dân tộc vì hịa bình, độc lập dân
tộc, dân chủ, tiến bộ, phát triển.
23

|


Phần I. Chủ nghĩa Mác - Lênin - Giá trị trường tồn và sức sống thời đại

III. KẾT LUẬN
Nhƣ vậy, giá trị trƣờng tồn và sức sống thời đại của chủ nghĩa Mác - Lênin đƣợc
tập trung thể hiện: Chủ nghĩa Mác - Lênin tạo ra cuộc cách mạng trong lĩnh vực triết
học, tìm ra quy luật vận động chung nhất của tự nhiên, xã hội, tƣ duy; tìm ra quy luật
sản xuất giá trị thặng dƣ - quy luật vận động cơ bản chủ nghĩa tƣ bản; phát hiện ra quy
luật thực hiện sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân; là kho tàng tri thức đồ sộ và
phong phú, học thuyết khoa học và cách mạng, triệt để và hoàn bị, nhân văn và sáng
tạo; cơ sở thế giới quan và phƣơng pháp luận khoa học, cung cấp cho lồi ngƣời và
nhất là cho giai cấp cơng nhân “những công cụ nhận thức vĩ đại” để “giải thích thế
giới” và “cải tạo thế giới”, góp phần mở ra một thời đại mới trong lịch sử loài ngƣời;
phản ánh khát vọng loài ngƣời, cổ vũ các dân tộc đấu tranh vì mục tiêu cao cả. Chủ
nghĩa Mác - Lênin thực sự là sự kết tinh, hội tụ, thăng hoa, tỏa sáng tinh hoa trí tuệ, tƣ
tƣởng, văn hóa, khoa học và thực tiễn thời đại. Qua thực tiễn gần 2 thế kỷ giá trị trƣờng
tồn và sức sống thời đại của chủ nghĩa Mác - Lênin đã chứng minh. Trong bài viết tác

giả nghiên cứu, tìm hiểu, luận giải những cơ sở, nội dung để khẳng định giá trị trƣờng
tồn và sức sống thời đại của chủ nghĩa Mác - Lênin. Qua đó, làm rõ đóng góp quan trọng,
nhiều mặt của chủ nghĩa Mác - Lênin trong tiến trình lịch sử cách mạng nhân loại; góp
phần vào việc củng cố niềm tin, bảo vệ nền tảng tƣ tƣởng của Đảng Cộng sản Việt Nam.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2017), Giáo trình Những nguyên lý cơ bản của Chủ
nghĩa Mác - Lênin), Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.
2. Báo Quân đội nhân dân, “Càng bị bài bác, chủ nghĩa Mác - Lênin càng chứng
tỏ sức sống mãnh liệt”, thứ 2, ngày 18/8/2014, số 191 68, tr.7-8. http://www.
qdnd.vn
3. C. Mác và Ph. Ăngghen (2002), Tồn tập, tập 1, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
4. C. Mác và Ph. Ăngghen (1995), Toàn tập, tập 1, tập 3; tập 19; tập 23; tập 26,
Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
5. C. Mác và Ph. Ăngghen (1999), Toàn tập, tập 3; tập 21, Nxb Chính trị quốc gia,
Hà Nội.
6. C. Mác và Ph. Ăngghen (2004), Toàn tập, tập 4; tập 25, phần I, Nxb Chính trị
quốc gia, Hà Nội.
7. C. Mác và Ph. Ăngghen (2000), Tồn tập, tập 42, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.

|24


“100 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin” (1920 - 2020)

8. C. Mác và Ph. Ăngghen (1995), Tồn tập, tập 4, Nxb Chính trị quốc gia - Sự
thật, Hà Nội.
9. C. Mác - Ph. Ăngghen (1981), Tuyển tập, tập 6, Nxb Sự thật, Hà Nội.
10. Giắccơ Đêriđa (1994), Những bóng ma của Mác, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
11. Hồ Chí Minh, Tồn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
12. V.I. Lênin (1980), Toàn tập, tập 23, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva.

13. V.I. Lênin (1981), Toàn tập, tập 23, tập 26, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva.
14. V.I Lênin (2005), Toàn tập, tập 4, tập 23, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
15. TS. Nguyễn Đình Bắc, “Đảng Cộng sản Việt Nam với sự kiên định chủ nghĩa
Mác - Lênin trong giai đoạn cách mạng mới”, nguồn: https://www. nxbctqg.org.vn
16. Michel Vadée (1996), C. Mác - nhà tư tưởng của cái có thể, tập II, Viện
Thông tin Khoa học xã hội, Hà Nội.

25

|