Người nghệ sĩ - nhà giáo nghệ thuật với việc làm theo di chúc của chủ tịch Hồ Chí Minh về phát triển văn hóa dân tộc

Đại học Huế
Kỷ yếu Hội thảo Khoa học
“Bác Hồ với giáo dục”
Thành phố Huế, ngày 26 tháng 8 năm 2019

NGƯỜI NGHỆ SĨ - NHÀ GIÁO NGHỆ THUẬT VỚI VIỆC
LÀM THEO DI CHÚC CỦA CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH
VỀ PHÁT TRIỂN VĂN HĨA DÂN TỘC
Phan Thanh Bình *
Chủ tịch Hồ Chí Minh là vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc Việt Nam, là danh nhân
văn hóa thế giới. Cuộc đời hoạt động cách mạng tích cực, nhân cách cao cả, tình yêu
thương lớn lao của Người cho dân tộc là tấm gương đạo đức trong sáng, quí giá đối với
tất cả chúng ta. Đối với giới nghệ sĩ - nhà giáo nghệ thuật, những điều đó đã được hiện
ra trong bao trang sách, bức tranh, bức ảnh và những sáng tác khác về Người, với nhiều
góc độ, cách nhìn, sự phản ánh sinh động khác nhau. Trong Di chúc, Người đã viết
rằng: “Đảng cần phải có kế hoạch thật tốt để phát triển kinh tế và văn hóa, nhằm khơng
ngừng nâng cao đời sống của nhân dân” 1. Đã 50 năm qua, lời căn dặn của Người luôn
được giới nghệ sĩ ghi khắc và phấn đấu thực hiện tốt nhất. Các nghệ sĩ bằng khối óc và
sự sáng tạo, bằng sự phục vụ nhân dân đã góp phần xây dựng, tạo nên những giá trị mới
của một nền văn hóa dân tộc hiện đại.
F
1
P

P

Đối với những nhà giáo - nghệ sĩ ở Trường Đại học Nghệ thuật, Đại học Huế
(ĐHNT, ĐHH), nhiều thế hệ thầy, cô đã luôn dành tâm sức cho việc giảng dạy, nghiên
cứu văn hóa dân tộc, khai thác các giá trị văn hóa - mỹ thuật truyền thống phục vụ giảng
dạy. Đặc biệt là các giảng viên Lý luận và Lịch sử mỹ thuật đã có nhiều bài nghiên cứu
về tranh khắc gỗ làng Sình được đăng trên các tạp chí như các bài viết Một dịng tranh

dân gian trên đất Huế (Nghiên cứu Văn hố nghệ thuật, số 8-1995), Tranh thờ dân gian
làng Sình, quá khứ, hiện tại và nhu cầu (Sông Hương, số 7-1994), Tranh dân gian Việt
Nam từ Đơng Hồ đến làng Sình (Thông tin KHCN-TT Huế, số 1-1995). Nghệ thuật và
tâm linh trong dòng chảy thời gian, (TT TL VHNT, số 50 (4-2008)… Tổ chức phục
dựng in tranh Làng Sình tại nhiều Lễ hội nghề truyền thống Huế. Giảng viên Phan Hải
Bằng nghiên cứu và sáng chế ra Trúc Chỉ - nghệ thuật tạo hình trực tiếp trên giấy vừa
mang âm hưởng truyền thống vừa là những tác phẩm sang tạo đậm đặc tính đương đại.
Những lời Bác dạy và mong muốn của Người về hạnh phúc của nhân dân không
chỉ là nhân đức Hồ Chí Minh mà cịn là khát khao cháy bỏng của Người về hạnh phúc

*

PGS.TS, Trường Đại học Nghệ thuật.

1

Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh (2016), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.19.

227


Kỷ yếu Hội thảo

Hội thảo “Bác Hồ với giáo dục”

của nhân dân. Người luôn dành những lời dạy thật gần gũi, câu chữ, bình dị, mộc mạc
nhưng thấm đẫm tinh thần nhân văn cao cả, chân thật tình cảm nồng ấm của Người với
mọi tầng lớp cán bộ, nhân dân ta và cả nhân dân cần lao trên thế giới. Đối với những
người nghệ sĩ - nhà giáo nghệ thuật, những lời căn dặn trước lúc đi xa của Người đã
đem lại cho mỗi thầy, cô sự cảm nhận sâu sắc về nhân cách Hồ Chí Minh. Mỗi sáng tạo

của họ tuy còn nhỏ bé nhưng chứa đựng một tấm lịng và tình u thật lớn lao đối với
Người. Nhà giáo họa sĩ Lê Hải Anh với tác phẩm Bản giao hưởng hùng tráng (Mosaic,
1980) đã trở thành tác phẩm mẫu mực đối với sinh viên trường Cao đẳng Mỹ thuật Huế
(nay là ĐHNT) bởi sự vận dụng hiệu quả, tinh tế nghệ thuật khảm sành sứ truyền thống
Huế trong tranh. Tác phẩm đoạt giải cao tại Triển lãm Mỹ thuật Toàn quốc 1980 là một
minh chứng sống động về việc người nghệ sĩ - nhà giáo Lê Hải Anh đã thẩm thấu sâu
sắc tinh thần văn hóa mà Người đã nhắn nhủ trong bản Di chúc của mình. Câu chuyện
về lịng trắc ẩn sâu thẳm tình người của người thanh niên Nguyễn Tất Thành, khi nhìn
thấy những người nơ lệ ở Pháp phải chịu lao khổ, đoạ đày. Người đã rơi nước mắt khi
thấy người nơ lệ bị địn roi và chạnh lòng nghĩ đến những người dân Việt Nam đang
cùng cảnh ngộ lầm than. Sự quyết tâm tìm đường cứu nước của Người càng mãnh liệt
hơn từ những cảm nhận thực tế như vậy ở những nơi mà Người đã đi qua được họa sĩ
Vũ Trung Lương (nguyên Hiệu trưởng trường CĐMT Huế) thể hiện trong tác phẩm
Chân dung Nguyễn Tất Thành (lụa, 1982). Hình ảnh Nguyễn Tất Thành cũng đã được
tái hiện trong bức tranh Nỗi niềm xứ Huế (Acrylic. 2018) của tác giả-giảng viên Phan
Thanh Bình, với hình ảnh Nguyễn Tất Thành trong những năm tháng sục sôi ở Huế. Với
nhà điêu khắc Molokai, nguyên là giảng viên của Khoa Điêu khắc trường ĐHNT, ĐH
Huế thì sự thẩm sâu lời dạy của Người đã được tụ hội trong tác phẩm nổi tiếng của ông
Tiếng cồng Tây Nguyên (Thạch cao - 1972 - Hiện trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt
Nam). Molokai là học sinh con em miền Nam được đưa ra Bắc từ 1962, rời làng bản ở
A Lưới, với cộng đồng dân tộc Cơ - Tu, Molokai ra miền Bắc xã hội chủ nghĩa học tập
và số phận đã đưa ông đến với nghề điêu khắc. Năm 1976 Molokai là sinh viên của
Khoa Điêu khắc trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam, ông được học dưới sự chỉ bảo tận
tình của những nhà điêu khắc lừng danh như: Diệp Minh Châu, Trần Văn Lắm. Năm
1972, Molokai đã làm bài tốt nghiệp sau 5 năm học tập, đó là tác phẩm Tiếng cồng Tây
Nguyên giờ đã đi vào lịch sử mỹ thuật hiện đại Việt Nam. Khi tác phẩm ra đời, mọi
người không ngạc nhiên vì người ta nhìn thấy trong tác phẩm là bóng dáng suy tư và cả
sự biểu hiện khí phách Tây Ngun hừng hực trong ơng. Hình tượng một người đàn ông
Tây Nguyên khỏe mạnh giơ cao cồng chiêng như là sự thức tỉnh của núi rừng, là khí
phách quật cường, là trung thành với cách mạng khơng chút toan tính của những con

người Tây Nguyên trong những năm kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ. Từ khi tác
phẩm ra đời hầu như các cuộc trưng bày nào về kháng chiến chống Mỹ cứu nước cũng
có chỗ để trưng bày tác phẩm này của ông. Nhà điêu khắc Molokai là con người như
228


Đại học Huế

Thành phố Huế, ngày 26 tháng 8 năm 2019

Zamatov nói: “Những ai khơng u con sơng ngọn núi của q hương mình thì cũng sẽ
khơng u q hương của người khác”. Molokai tự hào với cội nguồn của mình, tự hào
là người con của dân tộc Cơ - Tu, nơi nuôi dưỡng và hun đúc nên một nhà điêu khắc
tâm huyết và có vị trí xứng đáng trong mỹ thuật cách mạng Việt Nam. Chính vì vậy,
ơng đã truyền được lửa cho nhiều thế hệ sinh viên điêu khắc và hướng họ đến việc gìn
giữ các giá trị văn hóa tốt đẹp, khai thác coi trọng các giá trị ấy trước hết là ở các làng
quê, văn hoá làng Việt Nam được coi là một trong những giá trị văn hoá truyền thống
tốt đẹp nhất, là gốc rể, cội nguồn để tạo nên bản sắc của nền văn hoá dân tộc đa dạng và
phong phú hơn.
Lời dạy của Bác trong bản Di chúc thật sâu sắc, thấm vào lòng người những nghĩ
suy về trách nhiệm của mỗi người nghệ sĩ - nhà giáo phải day dứt suy nghĩ, phải làm gì
để góp cơng sức cho sự phát triển văn hóa nghệ thuật nước nhà như trong lần gặp gỡ
văn nghệ sĩ ở khu Mai Dịch (Hà Nội), Bác đã căn dặn chị em văn nghệ sĩ: “Nghệ sĩ
cách mạng cần phải có văn hóa cũng như cần có chính trị, đó là điều kiện để phát huy
tài năng” 2. Người nghệ sĩ cách mạng hiểu rõ văn hóa là thuộc tính tinh thần khơng thể
thiếu đối với các quốc gia, dân tộc, các giá trị tinh thần-nhân văn quý giá với bản sắc
riêng giữa những cộng đồng người khác nhau trong quá trình lịch sử. Dân tộc Việt Nam
với hơn 4000 năm dựng nước và giữ nước đã trải qua biết bao biến cố lịch sử nhưng dân
tộc ta vẫn tồn tại và phát triển vững mạnh, điều đó phản ánh chúng ta đã có được một
sức mạnh kỳ vĩ, một bề dày văn hoá để tạo nên sức mạnh dân tộc, chống chọi và đứng

vững trước những sự đồng hố. Khơng những vậy chúng ta cịn chủ động tiếp thu, cải
biến và dung hợp các yếu tố văn hóa ngoại lai để tạo ra những giá trị văn hoá mới tốt đẹp.
F
2
P

P

Đối với nghệ sĩ và những cán bộ văn hố nói chung và các nghệ sĩ - nhà giáo ai
cũng thấm thía những điều dạy dỗ chân tình của Người, vì thế ai cũng ra sức học tập,
rèn luyện tài năng, đã có nhiều văn nghệ sĩ, nhà giáo nghệ thuật trở thành nghệ sĩ ưu tú
của cách mạng và đã trở thành những cán bộ xuất sắc, mẫu mực hết lòng phục vụ nhân
dân. Các nhà giáo - nghệ sĩ ở Trường ĐHNT, ĐH Huế đã ln dành tâm sức cho việc
phát triển văn hóa-mỹ thuật cho đất nước. Họ không chỉ là những nhà giáo ân cần, say
mê trong các lớp học nghệ thuật mà cịn là những nghệ sĩ biết vươn lên, tìm kiếm các
giá trị sáng tạo mới. Trong đời sống văn hóa đương đại của đất nước ta trong những
thập kỷ cuối thế kỷ XX và những năm đầu thế kỷ XXI, mỹ thuật là một bộ phận của
nghệ thuật thị giác ln gắn bó với xã hội với sự phát triển nhanh, mạnh mẽ và phản ánh
rõ sức sống của văn hóa giới trẻ. Đứng trên góc nhìn xã hội học văn hóa ta thấy có
khơng ít những vấn đề biểu hiện thẩm mỹ luôn bộc lộ những nghịch lý văn hóa và cuốn
hút những nhóm cơng chúng khác nhau tham gia, hơn nữa có nhiều trào lưu và hình
2

Hồ Chí Minh với văn hóa văn nghệ (1989), Nxb. Văn hóa, Hà Nội, tr.65.

229


Kỷ yếu Hội thảo

Hội thảo “Bác Hồ với giáo dục”

thức mỹ thuật hiện đại của giới trẻ tạo nên những xung đột tâm lý xã hội mà không phải
ai cũng có cơ hội tiếp cận, hóa giải. Thập kỷ 90 hội hoạ Việt Nam đã phát triển mạnh
mẽ ở nhiều bình diện và lĩnh vực, báo chí Phương Tây cho rằng đã hình thành thập kỷ
hội hoạ Việt Nam và họ rất nâng đỡ các hoạ sỹ trẻ có cá tính - trong đó có nhiều nhà
giáo - nghệ sĩ ở Trường ĐHNT, ĐH Huế đã trở thành họa sĩ có tên tuổi và thực sự có
đóng góp cho việc nâng cao thị hiếu thẩm mỹ cho nhân dân như các họa sĩ - giảng viên
Nguyễn Duy Linh, Nguyễn Thiện Đức, Tơ Trần Bích Thúy, Đỗ Kỳ Huy, Nguyễn Thị
Hịa, Lê Thừa Tiến…và thế hệ họa sĩ - giảng viên sau này là Đặng Thu An, Trần Thị
Thanh Dung, Nguyễn Khắc Tài, Nguyễn Ánh Dương, Phan Lê Chung, Trần Sông Lam,
Trầm Trạch Oanh…. Các thầy, cô trẻ không chỉ dành tâm sức cho việc nghiên cứu
giảng dạy mà còn tổ chức các triển lãm cá nhân, triển lãm nhóm trong nước và quốc tế
và xông xáo trong các hoạt động nghệ thuật mới.
Những nhà giáo - nghệ sĩ ở trường ĐHNT, ĐH Huế đã có nhiều đóng góp cho
việc nâng cao đời sống tinh thần cho nhân dân, đào tạo nên những nghệ sĩ tài năng cho
đất nước như lời căn dặn trong Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh 50 năm trước. Là
trường đại học đào tạo về nghệ thuật tạo hình đã có hơn nửa thế kỷ hình thành phát
triển, các nhà giáo - nghệ sĩ ở trường ĐHNT, ĐH Huế hiểu rõ trách nhiệm của mình đối
với đất nước. Vì vậy những thành quả sáng tạo văn hóa nghệ thuật của họ có những sự
hịa hợp không chỉ đối với thiên nhiên, môi trường xứ sở mà cịn có cả những ứng xử
văn hố tinh tế với cộng đồng, đó là những giá trị mới bền vững trong đời sống tinh
thần của nhân dân “…nhằm không ngừng nâng cao đời sống của nhân dân” như lời
Người dạy và được các nghệ sĩ lĩnh hội, nuôi dưỡng, lắng đọng đến ngày nay.

230