Tìm hiểu các yếu tố tạo áp lực trong quá trình học tập ở học sinh trung học phổ thông tại thành phố hồ chí minh hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
----------------------------

TẠ THỊ THANH THỦY

TÌM HIỂU CÁC YẾU TỐ TẠO ÁP LỰC
TRONG QUÁ TRÌNH HỌC TẬP Ở HỌC
SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TẠI
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY
(Điển cứu tại trường Trung học phổ thông chuyên Lê
Hồng Phong, trường Trung học phổ thông tư thục
Trương Vĩnh Ký và trường Trung học phổ thông Lý
Thường Kiệt )
CHUYÊN NGÀNH: XÃ HỘI HỌC
MÃ NGÀNH:
60.31.30

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC XÃ HỘI HỌC
Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Thị Mai

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - 2012


LỜI CẢM ƠN

Với lịng biết ơn sâu sắc, Tơi chân thành cám ơn: Ban Giám hiệu, quý Thầy
Cô, quý phụ huynh, các em học sinh, nhân viên tư vấn học đường thuộc ba trường:
Trung học phổ thông chuyên Lê Hồng Phong- quận 5; Trung học phổ thông dân
lập Trương Vĩnh Ký – quận 11; Trung học phổ thông Lý Thường Kiệt – huyện
Hóc Mơn – Thành phố Hồ Chí Minh đã cung cấp số liệu về những thông tin thực

tế cần thiết để hoàn thành đề tài luận văn .
Chân thành cám ơn: TS. Lê Thị Mai giảng viên trực tiếp hướng dẫn và chỉ bảo
giải đáp những thắc mắc và những khó khăn trong thời gian thực hiện và hồn
thành luận văn này.
Đồng thời tơi xin gửi lời cám ơn đến các thầy cô Trường Đại học Khoa học xã
hội và Nhân văn Thành phố Hồ Chí Minh. Đặc biệt các thầy cô khoa Xã hội học,
đã dạy dỗ và truyền đạt kiến thức cho tôi trong những năm học vừa qua.
Xin cảm ơn gia đình, người thân và bạn bè, đồng nghiệp đã quan tâm, giúp đỡ,
động viên tơi trong suốt q trình thực hiện Luận văn.
Do thời gian có hạn cùng với những hạn chế về kiến thức nên khơng tránh
khỏi những thiếu sót. Tơi mong nhận được sự chỉ bảo góp ý của thầy cơ và các
bạn.

Tp.HCM, ngày 28 tháng 02 năm 2012
Tác giả
Tạ Thị Thanh Thủy


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là đề tài nghiên cứu của riêng tôi, đề tài nghiên cứu này
chưa có ai cơng bố trong bất kỳ cơng trình nghiên cứu khoa học nào khác.
Dữ liệu được phân tích và dẫn chứng trong đề tài là kết quả nghiên cứu thực
nghiệm của tôi đã tiến hành thực hiện tại Thành phố Hồ chí Minh

Tp. Hồ Chí Minh, ngày 28 tháng 02 năm 2012
Tác giả luận văn

Tạ Thị Thanh Thủy

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
Tp. Hồ Chí Minh, ngày.....tháng......năm 2012

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
Tp. Hồ Chí Minh, ngày.....tháng......năm 2012

BẢNG KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Các từ viết tắt được sử dụng
THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thông

TPHCM
KT – XH

Thành phố Hồ Chí Minh
Kinh tế - xã hội
Nhà xuất bản

NXB
Quốc hội
QH
Phó giáo sư
PGS
Bộ Giáo dục - Đào tạo

BGDĐT
Pvv

Phỏng vấn viên

SL

Số lượng

Tp

Thành phố

Tr

Trang

hs

Học sinh


DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ
Thứ tự

Nội dung bảng

Tr

1

Học sinh của ba trường khảo sát

42

2

Giới tính của học sinh ba trường khảo sát (%)

44

3

Học lực của học sinh ba trường khảo sát (%)

45

4

Kinh tế gia đình của ba trường khảo sát (%)

46

5

Bộ sách giáo khoa lớp 12

51

Kiểm định Chi Square: Chương trình học * Trường học

53, 54

9, 10, 11

Kiểm định Chi Square: Chương trình học * Học lực

55, 56

12, 13, 14

Kiểm định Chi Square: Chương trình học * Lớp học

57, 58

6,7,8

15

Phân bố thời gian học trong ngày theo các loại hình học: ở
trường/ ở nhà/ học thêm/ học nhóm (%)

62

16

Thời gian dành cho việc học phụ đạo tại trường/ ngày
phân theo lớp học (%)

63

17

Những áp lực chỉ tiêu, thành tích của giáo viên phân theo

66

trường học(%)
18

Những biện pháp giáo viên áp dụng để đạt thành tích đặt
ra (%)

67

19

Số buổi học thêm/tuần trong trường của học sinh (%)

72

20

Mục đích đi học thêm phân theo học lực của học sinh (%)

73

21

Mức độ chia sẻ việc học với gia đình của học sinh phân
theo từng mối quan hệ (%)

79

22

Mức độ yêu cầu của gia đình đối với việc học của con cái
phân theo trường (%)

80

23

Thái độ của bố mẹ khi con bị điểm thấp phân theo giới
tính học sinh (%)

81

24, 25, 26

Kiểm định Chi Square: Học lực * Mức độ yêu cầu đạt
điểm cao của gia đình với con cái

82, 83, 84

27

Ý kiến của học sinh về “Vào đại học là con đường duy
nhất”(%)

86

28

Sách giáo khoa và sách tham khảo hai môn Tốn 12 và
Giáo dục cơng dân 12

89


29

Mong đợi của nhà trường đối với học sinh phân theo từng

96

trường (%)
30

Hình thức khen thưởng của nhà trường khi học sinh đạt
điểm cao phân theo trường(%)

97

31

Hình thức xử phạt của nhà trường khi học sinh vi phạm kỷ

98

luật phân theo trường (%)
32

Mong đợi của nhà trường phân theo trình độ của học sinh

98

(%)
33

100

34

Cảm giác khi học lực giảm sút phân theo trình độ của học
sinh (%)
Mức độ so sánh của gia đình với các gương điển hình
phân theo trường học (%)

35

Ảnh hưởng của nhóm bạn đến việc học của học sinh(%)

103

36

Tham gia lớp học năng khiếu (%)

107

37

ảnh hưởng của học tập căng thẳng đến sinh học sinh phân

theo trình độ (%)

108

38

Những biện pháp giảm tải áp lực học tập phân theo từng
khối lớp(%)

115

102

Thứ tự

Nội dung đồ thị

Tr

1

Tương quan giữa tỷ lệ số tiết học trung bình /ngày phân
theo trường học (%)

60

2

Tương quan giữa tỷ lệ số bài tập trung bình /ngày trong
tổng số bài tập về nhà phân theo lớp học (%)

61

3

Phân bố thời gian dành cho các loại hoạt động trong ngày

64

4

Mức độ căng thẳng trong học tập

74

5

Các hành vi giải toả stress ở học sinh

112


MỤC LỤC
BẢNG CHỮ CÁI VIẾT TẮT
DANH MỤC BẢNG - BIỂU ĐỒ - ĐỒ THỊ
MỤC LỤC

Tr

PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................. 2
2. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu ....................................................... 5
3. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................ 6
4. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................... 7
5. Nội dung nghiên cứu .......................................................................................... 7
6. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 8
7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn ......................................................................... .13
8. Những thuận lợi và khó khăn trong q trình nghiên cứu .................................. 13
9. Kết cấu luận văn ................................................................................................ 14
PHẦN NỘI DUNG .............................................................................................. 16
Chương 1: Cơ sở lý luận và phương pháp luận nghiên cứu .............................. 17
1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu ...................................................................... 17
1.2. Thao tác hóa khái niệm .................................................................................. .26
1.3.Cách tiếp cận và các lý thuyết ứng dụng .......................................................... 30
1.3.1 Tiếp cận cấu trúc chức năng ......................................................................... 30
1.3.2 Tiếp cận tương tác biểu trưng ....................................................................... 32
1.3.3 Tiếp cận xung đột ......................................................................................... 33
1.3.4 Lý thuyết vai trò ........................................................................................... 34
1.3.5 Thuyết xã hội bằng cấp của Radall Collins .................................................. 36
1.3.6. Thuyết hành vi lựa chọn của Geogre Homans .............................................. 37
1.4. Mô hình phân tích và giả thuyết nghiên cứu .................................................. 39
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................................................. 41
Chương 2: Khái quát chung về vấn đề áp lực học tập đối với học sinh
Trung học phổ thông ........................................................................................... 42


2.1. Vài nét về nghiên cứu thực nghiệm................................................................. 42
2.1.1. Tổng quan về ba trường điển cứu........................................................................ 42
2.1.2. Cơ cấu khảo sát mẫu ............................................................................................ 44
2.2.Thực trạng vấn đề áp lực học tập đối với học sinh Trung học phổ thông ......... 48

2.1. Chương trình học ở bậc Trung học phổ thơng ................................................. 48
2.2. Thời gian dành cho việc học của học sinh ....................................................... 62
2.3. Bệnh thành tích trong nhà trường.................................................................... 65
2.4. Việc học nâng cao kiến thức của học sinh ....................................................... 72
Tiểu kết .................................................................................................................. 75
Chương 3: Những nguyên nhân từ phía gia đình, nhà trường, xã hội tạo áp
lực học tập đối với học sinh Trung học phổ thông tại thành phố Hồ Chí Minh76
3.1 Sự kỳ vọng của gia đình ......................................................................................... 76
3.2. Nguyên nhân từ phía nhà trường..................................................................... 87
3.2.1. Sự quá tải chương trình học ........................................................................ 87
3.2.2. Phương pháp dạy của giáo viên. ................................................................. 94
3.2.3.Mong đợi của nhà trường.............................................................................. 96
3.3. Ngun nhân từ phía xã hội ............................................................................ 99
3.3.1. Truyền thơng đại chúng ............................................................................... 99
3.3.2. Nhóm bạn học tập......................................... .............................................. 102
Tiểu kết ............................................................................................................... 105
Chương 4: Ảnh hưởng của áp lực học tập đối với học sinh Trung học
phổ thông hiện nay và một vài biện pháp khắc phục ...................................... 106
4.1. Ảnh hưởng của áp lực học tập đối với học sinh Trung học phổ thơng ........... 106
4.1.1 Ảnh hưởng tích cực của áp lực học tập đối với học sinh ............................. 106
4.1.2.Ảnh hưởng tiêu cực của áp lực học tập đối với học sinh ............................. 107
4.1.3. Stress học đường ...................................................................................... 117
4.2. Một vài biện pháp khắc phục. ....................................................................... 113
4.2.1. Giảm tải chương trình học ........................................................................ 113
4.2.2. Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực .................................... 116
4.2.3. Phát triển mơ hình tư vấn tâm lý học đường............................................... 118


4.2.4. Sự quan tâm đúng mức của gia đình .......................................................... 123
Tiểu kết ............................................................................................................... 125

PHẦN KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................ 126
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 133


PHẦN MỞ ĐẦU

1


1. Lý do chọn đề tài
Giáo dục nhằm truyền thụ những tri thức và kinh nghiệm, rèn luyện kỹ
năng và lối sống, bồi dưỡng tư tưởng và đạo đức cần thiết cho đối tượng, giúp
hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất, nhân cách phù hợp với mục đích,
mục tiêu chuẩn bị cho đối tượng tham gia lao động sản xuất và đời sống xã hội
[12, tr.23]. Điều quan trọng trước tiên, việc giáo dục phải giúp mỗi người tự nhận
ra sự hiện diện cao quý của họ trong cuộc sống sau này. Điều làm nên họ không
chỉ là những thành tích, thành tựu hay những cơng trình bên ngồi, mà chính họ
mới là những cơng trình sáng giá nhất, nghĩa là trở thành điều mà họ trở thành. Từ
đó, giáo dục mới trở thành nhân tố quan trọng trong suốt cuộc đời.
Bên cạnh đó, giáo dục cịn đóng vai trị chủ yếu trong việc giữ gìn phát
triển và truyền bá văn mình nhân loại. Trong thời đại của cuộc cách mạng khoa
học kỹ thuật nhanh và mạnh như hiện nay với việc tiềm kiếm những tiềm năng trí
tuệ là động lực chính cho sự phát triển thì giáo dục trở nên cần thiết vô cùng. Giáo
dục được coi là nhân tố quyết định cho sự thành bại của mỗi quốc gia trên trường
quốc tế và sự thành đạt của mỗi cá nhân trong cuộc sống của mình. Hơn lúc nào
hết, tri thức trở thành cầu nối quan trọng giúp con người tiếp cận thế giới, mở
mang tầm hiểu biết và tích lũy vốn sống của mình. Giáo dục đào tạo ra những con
người năng động và nhạy bén trước mọi thay đổi của cuộc sống, giúp chúng ta
hoàn thiện không chỉ về tư duy lý luận sắc sảo, logic mà còn nâng đỡ tâm hồn và
phát triển nhân cách toàn diện. Việc giáo dục toàn diện này gắn liền với các mơi

trường giáo dục: giáo dục gia đình, giáo dục nhà trường và giáo dục xã hội
Chính bởi tầm quan trọng và ý nghĩa lớn lao trên nên giáo dục hiện nay
đang được đề cập và bàn luận sôi nổi trên hầu hết các lĩnh vực truyền thông đại
chúng. Rất nhiều “hiện tượng” trong giáo dục được mổ xẻ và phanh phui như
minh chứng rằng không thể xem nhẹ giáo dục trong giai đoạn hội nhập và phát
triển được. Nhưng một thực tế đáng buồn là giáo dục vẫn đang tồn tại nhiều vấn
đề bất cập, ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển của thế hệ tương lai.
Sự thay đổi, cải cách trong giáo dục cũng như chế độ thi cử ngày càng gia
tăng với mục đích “nâng cao chất lượng dạy và học”đang được quan tâm và bàn
luận sôi nổi trên các phương tiện truyền thông đại chúng như sự cụ thể hóa kỳ
vọng học đường. Tuy vậy sự mong muốn đó địi hỏi học sinh từng ngày từng ngày

2


tiếp thu một khối lượng tri thức lớn như kỳ vọng từ trường học. Chính vì chương
trình học ngày càng tăng nhanh dẫn đến việc dạy và học ngày càng có nhiều vấn
đề nhức nhối: học sinh phải học nhồi nhét, thậm chí nhiều em giống như những
con rơ bốt di động, những chú gà cơng nghiệp với cặp kính dày cộm rong ruổi trên
con đường kiếm tìm tri thức. Học là phải thi – đó là quy luật bắt buộc để kiểm tra
chất lượng học tập của học sinh – là một quy chế không thay đổi được. Nhưng vấn
đề cần bàn tới ở đây chính là chế độ thi cử với nhiều tầng, nhiều bậc (nhất là học
sinh cuối cấp) khiến cho học sinh phải gánh thêm nhiều kỳ vọng – áp lực. Sức ép
từ chương trình cải cách nhiều phần mục và nhiều nội dung cộng thêm căn bệnh
thành tích trong giáo dục đã cướp đi một phần tuổi thơ trong sáng của các em
Sự thay đổi trong cải cách giáo dục là điều cần thiết để hình thành xã hội
học tập. Song học mà khơng có giải trí, khơng có các hoạt động tinh thần khác sẽ
là một trong những nguyên nhân dẫn đến “căn bệnh học đường” hay chứng “sợ
trường học” đang nổi lên trong thời gian gần đây. Các em có rất ít mơi trường thật
an toàn và trong lành để vui chơi thể thao, thư giãn sau những giờ học căng thẳng.

Lịch học dày kín, chương trình học q tải đang tạo ra cho các em những áp lực
khơng nhỏ, áp lực đó lại tăng lên rõ rệt qua các kỳ thi nặng về thành tích, cộng
thêm cảm giác bị tù túng trong bốn góc nhà càng khiến các em dễ cáu giận, phản
ứng thái quá, hoặc lệch lạc. Có em mất phương hướng, khơng biết làm gì để khẳng
định bản thân; sợ đến trường vì thấy bản thân khơng thể chống lại sự bắt nạt của
bè bạn. Có em do quá căng thẳng, mệt mỏi trong học tập đã nổi khùng trước người
khác hoặc có ý nghĩ phải làm tổn thương ai đó hay làm tổn thương chính mình.
Đấy là những dấu hiệu không khả quan lắm, là nguyên nhân của nhiều “căn bệnh
xã hội” hiện nay.
Bên cạnh đó, các em khơng chỉ học tập kiến thức ở trên ghế nhà trường mà
thời gian học tập tại gia đình cũng rất cần thiết. Gia đình là mơi trường xã hội hóa
quan trọng bậc nhất cảu cá nhân bơỉ hầu hết mỗi cá nhân đều sinh ra và lớn lên
trong gia đình. Quan trọng hơn đây cịn là nơi ni dưỡng mọi ước mơ, là cơ sở
cho những bước tiến xa hơn để hồn thiện và phát triển nhân cách. Mỗi gia đình
đều có những kì vọng riêng đối với con cái.Những kì vọng này một mặt tạo nên
động lực thúc nay từng thành viên – đặc biệt là hoc sinh – cố gắng vươn lên nhưng
mặt khác lại tạo cho các em thêm nhiều sức ép. Sức ép phải làm một người con
tốt, người cơng dân có ích cho xã hội và sức ép phải hoàn thành ước nguyện của

3


cha mẹ. Sức ép này thể hiện rất rõ trong hoạt động hoc tập và học tập là một trong
những hoạt động khơng nằm ngồi mà sức ép cịn có thể cao hơn.
Khơng chỉ có gia đình mà nhà trường mà xã hội cũng là một trong những
tác nhân không nhỏ gây nên áp lực cho học sinh. Thị trường lao động đòi hỏi một
nguồn nhân lực giàu chất xám, có khả năng thích ứng cao và nhất là phải thích
nghi được với quy luật đào thải rất cao hiện nay. Để chen chân vào được đòi hỏi
mỗi cá nhân phải ra sức phấn đấu thậm chí vượt quá khả năng nữa. Ngưỡng cửa
Đại học là cánh cổng đầu tiên để đi thẳng vào thị trường lao động nhưng hiện

tượng”thắt cổ chai” ở lối vào Đại học của hệ thống giáo dục có thể chính là
ngun nhân của nhiều “hiện tượng” trong giáo dục. Nó liên quan trực tiếp đến áp
lực học tập bởi nếu các em không cố gắng hết sức và chịu sự đốc thúc từ nhiều
thiết chế xã hội cũng như sự kỳ vọng của các nhóm xã hội thì liệu các em có thể
chen chân vào Giảng đường được hay không?.
Một thống kê tổng hợp những ca trắc nghiệm về rối nhiễu tâm lý được thực
hiện bởi các trung tâm tư vấn tâm lý - giáo dục (trực thuộc Hội Khoa học Tâm lý
Giáo dục TP.HCM) cho thấy số trẻ bị tâm bệnh và rối nhiễu hành vi (do hậu quả
của việc học tập nhồi nhét và sự thúc ép của cha mẹ) trong thời gian quý 2 và quý
3/2008 đã tăng 141% so với cùng kỳ năm ngoái [5, tr.64]. Cứ sắp tới mỗi kỳ thi,
con số này càng tăng.
Trên diễn đàn của báo Tuổi Trẻ số ra ngày 28/03/2009 với nhan đề “Báo
động tình trạng học sinh rối loạn tinh thần” đã thu hút khơng ít sự quan tâm của
bạn đọc. Bài viết đề cập việc có đến 80 – 100 bệnh nhân mỗi ngày nhất là mùa thi
và sau mùa thi, trong đó có đến hơn 45% là do áp lực học tập. Điều đặc biệt chính
là thơng cáo chung: Áp lực học tập - SOS! Điều đáng nói chính là việc: Trẻ em
cần được cân bằng về tâm lý, trí tuệ và cảm xúc mới có thể phát triển bình thường
được. Trẻ khơng chỉ thực hiện một vai trị mà là sự chồng chéo các vai trị. Liệu
rằng trẻ có đủ sức đảm nhiệm tốt các vai trò trên mà xã hội quy định trong khi vau
trị nào cũng muốn được hồn thành?
Ở buổi tọa đàm “Bạo lực trẻ em trong nhà trường- thực trạng và giải pháp”
do Sở Lao động Thương binh và Xã hội TPHCM tổ chức sáng 25/12/2008 đã cho
thấy xu hướng bạo lực này có từ gia đình và thầy cô cho nên phải định hướng thái
độ, suy nghĩ cho học sinh. Từ cuộc khảo sát thực tế tại BV Tâm thần (TPHCM)

4


tháng 8/ 2008 với trên hơn 1.000 trẻ đến khám và điều trị cho biết, hơn 90% trẻ
cần tư vấn tâm lý đều có triệu chứng căng thẳng, lo âu, buồn rầu, stress do căng

thẳng trong học tập, mất ngủ... Nặng hơn (khoảng 30%), số trẻ không thiết tha
cuộc sống, và có hành động uống thuốc, hoặc tìm những biện pháp khác để tự vẫn.
Một cuộc điều tra của Trung tâm Truyền thông Giáo dục sức khỏe và Trung tâm
Đào tạo Cán bộ Y tế TP Hồ Chí Minh (năm 2009) thực hiện ở học sinh Trung học
tại 27 trường trong thành phố cho thấy: có đến 26% nữ sinh và 16% nam sinh có
dấu hiệu bệnh trầm cảm. Một cán bộ quản lý giáo dục lâu năm nhận xét: phải
chăng vì áp lực học tập đã khiến cho ở từng lứa tuổi của học sinh mà nảy sinh hai
hiện tượng trái ngược nhau khá phổ biến: cấp II thì tửng theo kiểu phá phách, bất
trị còn lên đến Trung học phổ thơngnhiều em lại nóng nảy bất thường, mất hết mọi
hứng thú, buồn rầu, mệt mỏi... trong sinh hoạt và học tập.
Với những suy nghĩ và trăn trở trên, tác giả đã quyết định thực hiện đề tài
“Tìm hiểu các yếu tố tạo nên áp lực trong quá trình học tập ở học sinh Trung
học phổ thông tại thành phố Hồ Chí Minh hiện nay” với mẫu nghiên cứu được
chọn từ ba trường Trung học phổ thông chuyên Lê Hồng Phong, trường Trung học
phổ thông tư thục Trương Vĩnh Ký và trường Trung học phổ thông Lý Thường
Kiệt trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh để khảo cứu và đánh giá
2. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu của đề tài
Đối tượng nghiên cứu: Tìm hiểu các yếu tố tạo nên áp lực trong quá trình
học tập ở học sinh Trung học phổ thông (THPT) tại thành phố Hồ Chí Minh
(TPHCM) hiện nay
Khách thể nghiên cứu: Học sinh THPT
Phạm vi nghiên cứu: 3 trường THPT chuyên Lê Hồng Phong – quận 5,
THPT Lý Thường Kiệt – huyện Hóc Mơn và THPT tư thục Trương Vĩnh Ký quận 11 trên địa bàn TPHCM
- Về địa bàn nghiên cứu: Do bị giới hạn về thời gian và nguồn nhân (kinh tế
lẫn nhân lực), cuộc nghiên cứu này chỉ tiến hành khảo sát tại 3 trường THPT
chuyên Lê Hồng Phong – quận 5, THPT Lý Thường Kiệt – Hóc Môn và
THPT tư thục Trương Vĩnh Ký- quận 11. Đây là 3 trường có những nét đặc
thù riêng: Một trường chuyên có chất lượng đào tạo cao trong thành phố, lại

5

nằm ở một quận trung tâm và có bề dày lịch sử. Một trường không chuyên
(hệ công lập) ở ngoại thành TPHCM với chất lượng đào tạo thấp hơn. Một
trường THPT tư thục được đanh giá là trường đào tạo trung học ngồi cơng
lập có uy tín trong thành phố với kết quả tốt nghiệp THPT hàng năm trên
90%.
-

Về đối tượng nghiên cứu: Hiện nay học sinh nói chung và học sinh THPT
đang phải tiếp nhận một chương trình học với nhiều thay đổi. Việc đáp ứng
những yêu cầu cao về trình độ của gia đình, nhà trường và xã hội đã khiến
khơng ít học sinh THPT chịu nhiều áp lực: áp lực điểm số, áp lực thành tích,
áp lực thi cử….Điều đó ảnh hưởng khơng nhỏ đến sức khỏe thể chất và tinh
thần của học sinh cũng như thời gian dành cho các hoạt động vui chơi giải trí

-

Về khách thể nghiên cứu: Sở dĩ nghiên cứu chọn lứa tuổi học sinh THPT với
độ tuổi từ 15 – 18 vì đây là độ tuổi đầu thanh niên, có nhiều biến động tâm
sinh lý đặc thù nhất. Đặc biệt đây là giai đoạn có nhiều thay đổi trong cuộc
đời, chuẩn bị bước từ trường học sang trường đời nên rất được quan tâm và
kỳ vọng.

3. Mục tiêu nghiên cứu
3.1. Mục tiêu tổng qt
Thơng qua việc tìm hiểu những yếu tố gây nên áp lực hoc tập cho học sinh
để có cái nhìn tồn diện hơn về khả năng tiếp thu kiến thức của học sinh phổ thông
trung học và chất luợng giáo dục đào tạo ở bậc phổ thông cũng như sự tác động
của áp lực học tập lên quá trình xã hội hố cá nhân. Qua đó tìm ra một số giải pháp

nhằm nâng cao chất lượng giáo dục cũng như mục đích đào tạo nguồn nhân lực có
chất lượng (có kiến thức khoa học, có kỹ năng sống và khoẻ mạnh về thể chất lẫn
tinh thần)
3.2. Mục tiêu cụ thể
Cuộc nghiên cứu này phân tích thực trạng áp lực học tập hiện nay của học
sinh thông qua :
o Chương trình học ở bậc Trung học phổ thơng
o Chủ nghĩa thành tích trong trường học
o Việc học tập nâng cao kiến thức của học sinh

6


Phân tích các nguyên nhân tạo nên các áp lực học tập thông qua:
o

Tương quan giữa kết quả học tập và thời gian giành cho việc
học

o
o

Tương quan giữa chương trình giảng dạy và thời gian học
Tương quan giữa thời gian học tập và tổng thời gian trong
một ngày (24 tiếng)

o

Tương quan giữa kỳ vọng của nhà trường, của gia đình và
hoạt động học tập của học sinh Trung học phổ thơng

o

Tương quan giữa thời gian hoạt động ngoại khóa và thời gian
học tập của học sinh
Tương quan giữa thị trường lao động hiện nay và hoạt động
học tập của học sinh Trung học phổ thông

o

4. Nhiệm vụ nghiên cứu
Xây dựng cơ sở lý luận của đề tài nghiên cứu.
Tìm hiểu thực trạng áp lực học tập và ảnh hưởng của nó với học sinh
THPT
Xác định những cứ liệu trong việc tìm hiểu những học sinh sẽ phải gánh
chịu những ảnh hưởng khơng tốt gì từ những áp lực trên? Tác giả đề tài
sẽ phải tìm hiểu, thu thập thơng tin từ nhiều nhóm đối tượng: học sinh
nam, học sinh nữ, các bậc phụ huynh, các Thầy cô trong nhà trường và
cả các nhân viên xã hội đang làm việc hay cộng tác tại các phòng tham
vấn/ tư vấn học đường trên địa bàn TPHCM
Kết quả đề tài cũng phải cung cấp những thơng tin chính xác về mức độ ảnh
hưởng của các yếu tố gây nên áp lực học tập đến học sinh? Họ đã gặp những khó
khăn gì và đã giải quyết chúng như thế nào? Những vấn đề gì đang được đặt ra?
5. Nội dung nghiên cứu:
o Mơ tả thực trạng chung của vấn đề “áp lực học tập” hiện nay của học sinh
phổ thông trung học tại 3 trường ở TPHCM qua các chiều cạnh: chương
trình học ở bậc THPT, chủ nghĩa thành tích trong nhà trường, việc học nâng
cao kiến thức của học sinh.

7

o Tìm hiểu một vài yếu tố tạo nên sự căng thẳng trong việc học tập của học
sinh từ phía gia đình, nhà trường, xã hội và chỉ ra được tại sao những yếu tố
này còn tồn tại
o Xem xét sự cân đối giữa thời gian học tập và thời gian thư giãn để từ đó có
lời giải thích hợp cho bài toán “cân bằng học tập và vui chơi”
o Hệ quả của tình trạng áp lực cao và mức độ ảnh hưởng tới sức khoẻ thể
chất, tinh thần của học sinh
o Đề xuất một số khuyến nghị hướng đến sự cân bằng
6. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu chính của đề tài là phương pháp nghiên cứu định
lượng. Việc thu thập và phân tích các thơng tin định lượng để xác định mức độ áp
lực đến đâu, đồng thời qua đó chỉ ra yếu tố gây nên áp lực. Từ đó có sự phân tích
cụ thể và chi tiết những hình thức áp lực này của từng yếu tố đến học sinh THPT
Ngoài ra, tác giả sẽ sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính để có dữ
liệu phân tích sâu hơn những loại hành vi ứng xử của học sinh để vượt qua được
(hoặc bị tác động xấu/ hạn chế bởi ) tình trạng bị áp lực. Từ đó có cái nhìn tồn
vẹn nhất về vấp đề áp lực trong hoạt động học tập của học sinh
Để thu thập các dữ liệu nghiên cứu định lượng và định tính, tác giả sử dụng
các phương pháp thu thập thông tin sau:
Để thu thập thông tin định lượng: Tác giả sử dụng công cụ khảo sát bằng
bảng hỏi với các câu hỏi được xây dựng sẵn. Mẫu nghiên cứu là những học sinh
THPT (độ tuổi từ 16 – 19 tuổi) đang học tập tại ba trường (THPT Trương Vĩnh
Ký, THPT chuyên Lê Hồng Phong, THPT Lý Thường Kiệt ) trên địa bàn TPHCM.
Cuộc nghiên cứu tiến hành cả hai phương pháp chọn mẫu: chọn mẫu cụm nhiều
giai đoạn và mẫu phân tầng (phân tầng theo tiêu chí giới tính)
Nội dung chính của bảng hỏi:
Thơng tin về nhân khẩu học
Vấn đề lien quan đến hoạt động học tập của học sinh

+ Mục đích của việc học
+ Chia sẻ việc học
Mối quan hệ giữa gia đình và việc học tập của học sinh
+Mức độ quan tâm của gia đình với con cái

8


+Sự kỳ vọng của gia đình với con cái
+Mức độ hài lịng của gia đình
+Cảm giác của học sinh về sự mong đợi của gia đình
Mối quan hệ giữa nhà trường và việc học tập của học sinh
+Cảm nhận của học sinh về chương trình học THPThiện nay
+Nội dung và phương pháp giảng dạy THPT
+Mục đích của việc học thêm
+Mức độ quan tâm của nhà trường với học sinh
+Sự kỳ vọng của nhà trường với học sinh
+ Cảm giác của học sinh về sự mong đợi của nhà trường
Mối quan hệ của cộng đồng và nhóm bạn đến việc học tập của học
sinh
+ Sự kỳ vọng từ phía xã hội
+Ảnh hưởng của nhóm bạn đến việc học tập
+Cảm giác của học sinh về sự mong đợi của xã hội
Việc học tập của học sinh
+ Thời gian học (tại trường, tại nhà, học thêm, học ngoại khóa…)
+Hiệu quả của các phương pháp học
+Số tiết học trong 1 tuần, 1 buổi
+Số bài tập về nhà trong 1 buổi học
Những ảnh hưởng từ việc học căng thằng
+ Sức khỏe thể chất, tinh thần

+Nhu cầu tham vấn tâm lý học đường của học sinh
Nội dung của bảng hỏi này đề cập đến các vấn đề thuộc về thông tin cá nhân
học sinh cũng như các thơng tin liên quan đến hồn cảnh gia đình để tiện so sánh.
Nhưng quan trọng hơn vẫn là các vấn đề xoay quanh hoạt động học tập, những
điều làm căng thẳng khi học tập tại nhà, tại trường cũng như mức độ hài lòng của
bố mẹ đối với kết quả học tập của con cái. Thơng qua đó có cách điều chỉnh để áp
lực này không phải là điều khiến học sinh lo lắng.
Cuộc nghiên cứu này tiến hành ở 3 trường:
- Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong – quận 5 là một trong những trường
chuyên có tiếng của TP với chất lượng đào tạo phổ thông xếp loại hàng
đầu, chất lượng đầu vào và đầu ra rất cao. Việc trở thành học sinh của

9


trường phải trải qua một kỳ thi tuyển rất gắt gao. Với một môi trườnng
học tập căng thẳng và đầy tính cạnh tranh như thế, địi hỏi bản thân mỗi
học sinh phải cố gắng hết mình
-

THPT Lý Thường Kiệt – huyện Hóc Mơn lại là một trường ngoại thành,
cơ sở vật chất và chất lượng đầu vào không cao bằng các trường nội
thành

-

Trường THPT tư thục Trương Vĩnh Ký – quận 11 là một trường dân lập
bán trú. Học lực của các em lúc mới vào trường nhìn chung là thấp so với
học sinh công lập. Nhiệm vụ và phương hướng của trường: đào tạo học
sinh THCS và THPT; từng bước vững chắc tiếp cận mơ hình giáo dục

hiện đại, hội nhập với các nước phát triển trong khu vực và thế giới. Vì
thế, học lực của các em lúc mới vào trường nhìn chung là thấp so với học

sinh cơng lập.
Để thu thập thơng tin định tính: tác giả sử dụng công cụ phỏng vấn sâu
đối với các đối tượng cụ thể sau
 6 học sinh của 3 trường thuộc 3 khối lớp: 10,11 và 12
 3 phụ huynh học sinh có con em đang theo học lớp 10, 11, 12
 3 giáo viên của 3 khối lớp 10, 11, 12
 1 nhân viên phụ trách mảng tư vấn học đường
 13 cuộc phỏng vấn sâu được ghi âm, sau đó tiến hành gỡ băng và phân
tích theo nhóm vấn đề.
Đối với dữ liệu thứ cấp: Thu thập và phân tích thơng tin từ các cuộc nghiên
cứu xoay quanh vấn đề này. Chủ yếu ở khía cạnh ảnh hưởng của nghề nghiệp, điều
kiện kinh tế gia đình đến việc giáo dục con cái trong đó có cả hoạt động học tập;
các mối quan hệ giữa hoạt động học tập và các thiết chế xã hội khác. Bên cạnh đó
là các thông tin từ các ấn phẩm truyền thông đại chúng: sách, báo, tạp chí xã hội
học…và nguồn số liệu từ phịng kế tốn của 3 trường THPT tiến hành khảo sát.
Mẫu nghiên cứu là học sinh nam nữ của cả 3 khối lớp (10, 11, 12) bao gồm
cả học sinh nam và học sinh nữ, có sự cân bằng về giới tính và đều ở trong độ tuổi
từ 16-19 của trường ba trường PTTH nói trên.
Cách chọn mẫu: Tác giả sẽ lập ra danh sách các trường THPT (hệ công lập –
chuyên; hệ công lập; hệ tư thục) trên địa bàn TPHCM phân thành 3 cụm. Chọn
ngẫu nhiên ba trường đại diện cho ba cụm với những đặc trưng và tính chất đại

10


diện cho mỗi cụm. Sau đó, tác giả sẽ lấy số liệu từ phịng kế tốn của 3 trường:
THPT tư thục Trương Vĩnh Ký, THPT chuyên Lê Hồng Phong, THPT Lý Thường

Kiệt ở cả 3 khối lớp 10, 11, 12. Phân ra từng cụm cụ thể như sau
o Đơn vị mẫu bậc 1 là 3 trường THPT
o Đơn vị mẫu bậc 2 là 3 khối lớp 10, 11,12 của 3 trường
o Đơn vị mẫu bậc 3 là 9 lớp của cả 3 cấp học tại 3 trường khảo
sát
Như vậy, sau khi chọn ngẫu nhiên (bốc thăm) trong danh sách lớp được
cung cấp trong mỗi khối lớp tại ba trường khảo sát, tác giả sẽ chọn ra các mẫu phù
hợp cho mỗi lớp: 15 nam và 15 nữ / lớp học (được chia bằng phương pháp phân
tầng theo giới tính, tuổi – lớp)

11


KHUNG MẪU
Học sinh THPT tại TPHCM

Trường PTTH
chuyên

THPT Lê Hồng
Phong – quận 5
2272 học sinh

Khối
10
588

Trường THPT
công lập

Trường THPT
tư thục

THPT Lý Thường
Kiệt – huyện Hóc
Mơn
1789 học sinh

THPT tư thục
Trương Vĩnh Ký –
quận 11
1742 học sinh

hs

Khối
11
1021
hs

Khối
12
763
hs

Khối
10
671
hs

Khối
11
449
hs

Khối
12
568
hs

Khối
10
727
hs

Khối
11
560
hs

Khối
12
455
hs

1 lớp
(1)

1 lớp
(2)

1 lớp
(3)

1 lớp
(4)

1 lớp
(5)

1 lớp
(6)

1 lớp
(7)

1 lớp
(8)

1 lớp
(9)

Trong mỗi lớp (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9) sẽ chọn ra 15 học sinh nam và 15 học sinh nữ
(30 x 9 =270)

DUNG LƯỢNG MẪU
270 mẫu
12

7. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của đề tài
7.1.Ý nghĩa lý luận
Nghiên cứu đề với nội dung phân tích những yếu tố tạo nên áp lực trong
q trình học tập của học sinh THPT có một ý nghĩa khoa học rất lớn. Trước hết,
đề tài nghiên cứu có vận dụng những kiến thức chuyên ngành Xã hội học: Xã hội
học giáo dục, Giới và phát triển, Dư luận xã hội,..và kiến thức chuyên ngành Công
tác xã hội: Cơng tác xã hội với cá nhân, nhóm, trẻ em, gia đình, học đường…Tác
giả có dịp được vận dụng những kiến thức đó vào thực tiễn, và cũng trên cơ sở
những kết quả nghiên cứu thu được, mong muốn lớn của tác giả là có thể bổ sung
cho hệ thống những kiến thức chuyên ngành Xã hội học và Cơng tác xã hội về lĩnh
vực trẻ em, gia đình, trường học. Thứ hai, đối với Xã hội học, đối tượng nghiên
cứu của ngành là áp lực học tập, một khái niệm vẫn còn khá mới mẻ trong các
nghiên cứu Xã hội học. Do đó, ngồi ý nghĩa khoa học là làm phong phú thêm hệ
thống kiến thức chuyên ngành xã hội học thì kết quả nghiên cứu của đề tài còn gợi
mở cho những hướng nghiên cứu khác nhau trong những đề tài tiếp sau và làm tài
liệu tham khảo, giúp ích cho những người quan tâm tiếp tục những nghiên cứu sâu
hơn
7.2. Ý nghĩa thực tiễn
Giúp cho các nhà làm công tác giáo dục mà trước hết là phụ huynh học
sinh, nhà trường và chính bản thân các em học sinh THPT có cái nhìn tồn vẹn
hơn về vấn đề học tập cũng như rèn luyện kỹ năng sống, góp phần điều chỉnh
những hành vi khơng phù hợp đang và sẽ xảy ra
Nghiên cứu góp phần khắc hoạ chi tiết hơn một góc nào đó trong bức tranh
chung về sự phát triển toàn diện cả về thể chất, tinh thần và trí tuệ của học sinh
THPT dưới tác động của áp lực trong quá trình học tập đến học sinh. Qua đó
hướng đến việc tìm ra xu hướng giáo dục thiết thực và phù hợp nhất với quá trình
học tập và phát triển của học sinh
8. . Những thuận lợi và khó khăn trong q trình nghiên cứu

8.1. Thuận lợi:

Trong q trình tiến hành cc khảo sát này, chúng tôi đã học thêm được
rất nhiều, đặc biệt là được cọ xát với thực tiễn, sống cùng thực tế để hiểu sâu hơn
13


về nghiên cứu khoa học thực nghiệm. Thông qua đề tài này thì một trong những
vấn đề giáo dục được mổ xẻ và phần nào thấy được tầm quan trọng của giáo dục
trong đời sống xã hội. Khi tiến hành khảo sát tại ba trường, chúng tơi nhận được
sự gip đỡ rất tận tình của q thầy cơ trong trường trong việc cung cấp những số
liệu, những thông tin cũng như tạo điều kiện thuận lợi cho chúng tôi làm bảng hỏi.
Đặc biệt hơn là sự tham gia nhiệt tình của các bạn học sinh thuộc ba khối lớp của
ba trường.
8.2. Khó khăn
Tuy nhiên chúng tơi cũng gặp khơng ít khó khăn về mặt phương pháp cũng
như cơng tác liên hệ với đối tượng tiến hành khảo sát. Đặc biệt là trong việc thu
thập số liệu do trường cung cấp bởi những thông tin này liên quan đến chất lượng
giáo dục của trường. Hơn nữa đây là vấn đề mà các phương tiện truyền thông đại
chúng đề cập đến rất nhiều nên không tránh khỏi những thông tin cung cấp khơng
phản ánh đúng thực tế đang diễn ra. Khó khăn lớn nhất chính là ở nội dung mà
chúng tơi nghiên cứu vì nó đụng chạm đến rất nhiều vấn đề trong đó có phương
pháp giảng dạy của giáo viên. Thêm v đó, khi đề cập đến hiện tượng tăng tiết tại
trường THPT Lý Thường Kiệt thì cả thầy và trị của trường đều cho là rất cần
thiết.
9. Kết cấu của luận văn
Đề tài gồm 3 phần chính: mở đầu, nội dung và kết luận
Phần mở đầu bao gồm nội dung: lý do chọn đề tài, mục tiêu, nhiệm vụ
nghiên cứu; đối tượng - khách thể và phạm vi nghiên cứu; phương pháp và kỹ
thuật nghiên cứu; ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài, những thuận lợi
và khó khăn trong q trình nghiên cứu.
Phần nội dung chính có 3 chương, có kết cấu như sau:

Chương 1: Cơ sở lý luận nghiên cứu đề tài
Chương 2: Khái quát chung về vấn đề áp lực học tập đối với học sinh trung
học phổ thông tại TPHCM hiện nay

14