[Triết Học] Học Thuyết Chủ Nghĩa Karl Marx - Marx Engels tập 16 phần 10

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

868

chú thích

chú thích

869

một cách đúng đắn xu hướng đặc trưng cho chủ nghĩa tư b ản là hướng tới tập

H a u - p hơ và đà q u yết đị nh cũng hành động với Tổng hội đồng để vô hiệu

trung, thành lập các q uốc gia to lớn, nhưng Ăng-ghen đà không tính đến một

hóa các kế hoạch cđa bän chđ vµ cđa bän tay sai cđa chóng ở Đức. Tổng hội

cách thỏa đáng xu hướng khác sự đấu tranh của các dân tộc nhỏ chống lại

đồng cử hai đại diện đến Ê-đin-bớc, họ đà thuyết phục những công nhân mới

ách áp bức dân tộc, giành nền độc lập cho mình, khát vọng của họ thành lập

đến xóa bỏ hợp đồng và trở về tổ quốc.

nhà nước riêng của mình. Như lịch sử đà cho thấy, một loạt dân tộc nhỏ yếu,

Theo yêu cầu của Mác, Le-xnơ và Hau-phơ đà gửi vào ngày 3 tháng Năm

trước hết là các dân tộc Xla-vơ, mà trước kia thuộc đế quốc áo, không những

những thông báo tỉ mỉ về các sự kiện ở Ê-đin-bớc để viết bài tiểu luận gửi cho

đà tỏ ra có khả năng phát triển độc lập về mặt dân tộc, mà còn tham gia thiết

báo chí Đức. Bài "Lời báo trước" do Mác viết ngày 4 tháng Năm đà được đăng

lập chế độ xà hội mới, xà hội chủ nghĩa.-218.

trên các báo: "Oberrheinischer Courier", "Mitteldeutsche Volkzeitung" ("Báo

147 Người Ru-xin là tên gọi cư dân U-cra-i-na ở vùng Ga-li-xi-a, vùng Pricác-pát và Bu-cô-vi-na đà bị cưỡng bức tách khỏi khối dân cư chủ yếu của

nhân dân trung Đức"), "Deutsches Wochenblatt" ("Tuần báo Đức") và trên các
báo khác.

dân tộc U-cra-i-na, tên gọi là do các nhà dân tộc học và các nhà sử học tư sản

Đồng thời tại Luân Đôn cũng đà xuất hiện truyền đơn do Le-xnơ và Hau-

dùng phổ biến trong thế kỷ XIX. Sự tái thống nhất của dân tộc U-cra-i-na đÃ

phơ soạn thảo, trong đó đà trình bày các mục tiêu và những nhiệm vụ của ủy

diễn ra sau khi Liên Xô giành được thắng lợi trong cuộc Chiến tranh giữ nước

ban Luân Đôn của thợ may Đức và lời kêu gọi công nhân Đức ở Luân Đôn về

vĩ đạ i 1941-1945.-218.

việc quyên góp tiền. Tháng Bảy 1866 ủy ban này tung ra một truyền đơn thứ

148 Sự mở đầu cho sự hợp nhất Ba Lan và Lít-va là hiệp ước liên minh Lít-va
Ba Lan năm 1385 quy định sáp nhập Đại công quốc Lít-va vào Ba Lan.-219.

hai, cũng do Le-xnơ và Hau-phơ ký tên, gửi công nhân thuộc ngành may ở
Đức.-225.

149 Đây là nói về cuộc chiếm đóng Mát-xcơ-va bởi quân can thiệp Ba Lan hồi

152 Đây là nói về một công đoàn đà xuất hiện ở Luân Đôn hồi tháng Ba 1866

tháng Sáu 1605; tháng Năm 1606 chính quyền của bọn can thiệp đà bị lật đổ

nhân có cuộc bÃi công của các thợ học việc trong ngành may ở Luân Đôn. Công

bởi cuộc khởi nghĩa của nhân dân. Tháng Chín 1610 quân Ba Lan lại chiếm

đoàn này có ủy ban chấp hành và đà cùng với Tổng hội đồng lÃnh đạo thắng

đóng Mát-xcơ-va, chiếm lấy ngai vàng Mát-xcơ-va vào tay mình. Toàn thể

lợi cuộc đấu tranh bÃi công của công nhân may; tháng Tư 1866 công đoàn này

nhân dân Nga đà đứng lên tham gia cuộc đấu tranh giải phóng chống lại bọn

đà gia nhập Quốc tế. Đại biểu của công nhân may là Lô-ren-xơ đà tham gia

can thiệp. Tháng Mười 1612 dân quân Mát-xcơ-va, dưới sự lÃnh đạo của Mi-

hoạt động của Đại hội Giơ-ne-vơ và Hội liên hiệp công nhân quốc tế.-225.

nhin và Pô-gia-rơ-xki, đà giải phóng Mát-xcơ-va.-221.
150 "The Times" ("Thời báo") tờ báo ra hàng ngày lớn nhất ở Anh theo xu
hướng bảo thủ, được thành lập năm 1785 ở Luân Đôn.-221.
151 Lời kêu gọi "Lời báo tr ước" là do C.Mác viết theo sự ủy nhiệm của Tổng
H ội đồng nhân việc đưa vào Xcốt-len các thợ m a y Đức và Đa n M ạch để
phá hoạ i bà i c ông. Trong b ức thư c ủa m ình đề ngày 1 thá ng Năm 1866
Ă ng- ghen đà thông bá o c ho Mác b iết rằ ng người ta đà chở đến Ê- đin-b ớc

153 Lời kêu gọi gửi công nhân may hÃy đình chỉ cuộc đi sang Anh vì ở đó công
nhân may đang bÃi công lời kêu gọi này được soạn thảo trên cơ sở nghị
quyết ngày 27 tháng Ba 1866 của Tổng hội đồng - đà được đăng trên một loạt
tờ bá o của Quốc tế, trong đó có tờ báo ở Bỉ "Tribune du Peuple" số 17, ngày 29
tháng Tư 1866, trên các báo ở Thụy Sĩ: "Vorbote" số 4, tháng Tư 1866, và
"Journal de l'Association Internationale des Travailleurs" số 5, ngày 8 tháng
Tư 1866, cũng như trên báo "Rive gauche" số 15, ngày 15 tháng Tư 1866.

57 thợ ma y Đ ức và sẽ c ó n hững đoà n c ông nhân m ới được chở đế n. Cù ng

"Jour nal de l'Associ ation Inter nationale des Travail le ur s" ("B¸o c ủa

ngà y h ôm đó vấ n đề nà y đà được thả o luậ n tạ i phiên họp của Tổng H ội

Hội l iê n hiệp c ông nhân q uốc tế" ) là c ơ q ua n ngôn luận xuấ t bả n hàng

đồng, tạ i ®ã Le- xn¬ c ho b iÕt r » ng cá c nhà k inh doa nh ở L uâ n Đô n c ũng

thá ng của chi b ộ vùng Thụy Sĩ thuộc hệ ngôn ngữ la-tinh của Q uốc tế,

c ó ý địn h sử dụn g những c ôn g nhâ n được đưa đến từ Đứ c. Do vậ y, cá c thợ

xuấ t bả n ở Giơ-ne-vơ từ tháng Chạp 1865 đến tháng Chín 1866 với sự tham

m a y Đức ở L u â n Đ ô n đ Ã t hà n h lË p đ y b a n , ® ø n g đ ầ u l à L e - x n ơ và

gia của I.Ph.Bếch-cơ.


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

870

chú thích
""La Rive gauche" ("Tả ngạn") là tờ tuần báo của phái dân chủ, xuất bản

từ tháng Mười 1864 đến tháng Tám 1866 lúc đầu ở Pa-ri, sau đó ở Bruy-xen,
do một nhóm những người lưu vong theo phái cộng hòa cánh tả Pháp xuất
bản; báo này đà đăng các văn kiện của Quốc tế; S.Lông-ghê là chủ biên của
báo này.-225.
154 Loạt bài báo của Ăng-ghen "Tiểu luận về chiến tranh ở Đức" viết về những
sự kiện xảy ra trong chiến tranh áo Phổ năm 1866, cuộc chiến tranh này đÃ

chú thích

871

158 Xem chú thích 59.-232.

159 Xem báo "Times" ngày 25 tháng Năm 1866.-234.
160 Cuộc chiến đấu ở Cu-xtốt-xa (Bắc I-ta-li-a) giữa quân đội I-ta-li-a do Víchto E-ma-nu-en chỉ huy và quân đội áo của đại công tước An-brếch xảy ra vào
ngày 24 tháng Sáu 1866. Cuộc chiến đấu đà kết thúc bằng chiến thắng của
quân đội áo.-241.

kết thúc sự tranh giành lâu dài giữa áo và Phổ và quyết định sự thống nhất

161 Trong các trận đánh ở Lô-na-tô và Ca-xchi-ông (miền Bắc I-ta-li-a) vào các

nước Đức dưới bá quyền của Phổ. Trong cuộc chiến tranh này đứng về phe của

ngày 29 tháng Bảy và 5 tháng Tám 1796 trong cuộc hành quân của Bô-na-pác-tơ

áo có nhiều quốc gia ở Đức (Han-nô-vơ, Dắc-den, Ba-vi-e v.v..), Phổ liên

vào những năm 1796-1797 ở I-ta-li-a, quân Pháp đà đánh bại quân đội áo của

minh với I-ta-li-a. Chiến sự xảy ra trong tháng Sáu và tháng Bảy ở hai chiến

thống chế Vuốc-mơ-de-rơ.

trường: trên lÃnh thổ Bô-hêm (Tréc-khi-a) và ở I-ta-li-a. Sau khi thất bại lớn
của quân đội áo vào ngày 3 tháng Bảy ở Xa-đô-va, áo phải đàm phán hòa
bình và ngày 23 tháng Tám ký hoà ước ở Pra-ha, theo hòa ước này áo phải
nhượng bộ cho Phổ các quyền lợi của mình ở Slê-dơ-vích và Hôn-stai-nơ, trả
cho Phổ một khoản tiỊn båi th­êng chiÕn tranh nhá vµ chun giao cho vương
quốc I-ta-li-a vùng Vơ-ni-dơ Liên bang Đức do đại hội Viên thành lập từ năm
1815 và hợp nhất hơn 30 quốc gia Đức; chấm dứt tồn tại và thay vào đó Liên
bang Bắc Đức được thành lập không có áo tham gia và đặt dưới bá quyền của

Trận đánh ngày 24 tháng Bảy 1859 ở Xôn-phe-ri-nô là trận đánh lớn cuối
cùng trong cuộc chiến tranh áo-I-ta-li-a-Pháp năm 1859, trong trận này liên
quân Pháp Pi-ê-mông đà giáng đòn gây thất bại có tính chất quyết định cho
quân áo.-242.
162 Đây là nói về trận đánh vào các ngày 23-25 tháng Bảy 1848 ở Cu-xtốt-xa
trong cuộc chiến tranh của I-ta-li-a để giành độc lập. Trong trận này, quân
đội áo dưới sự chỉ huy của Ra-đét-xki đà đánh bại quân Pi-ê-mông.-242.

Phổ. Cuộc chiến tranh này đà dẫn đến kết quả là Phổ xâm lược vương quốc
Han-nô-vơ, tuyến đế hầu quốc Hét-xen-Cát-xen, đại công quốc Na-xau và
thành phố tự do Phran-phuốc trên sông Mai-nơ.
"Bút ký về chiến tranh ở Đức" đăng trên tờ báo "The Manchester

163 Nhắc đến việc quân đội Phổ xâm chiếm Han-nô-vơ, Hét-xen-Cát-xen và
Dắc-den xảy ra lúc mở đầu cuộc chiến tranh áo Phổ năm 1866 và việc
những người cầm đầu các quốc gia ở Đức này rút chạy.-250 .

Guardian" ("Người bảo vệ Man-se-xtơ") tờ báo tư sản Anh thành lập ở Man-

164 "Kửlnische Zeitung" ("Báo Khuên") tờ nhật báo Đức xuất bản ở Khuên từ

se-xtơ năm 1821; cơ quan của các phái tự do thương mại (phái mậu dịch tự

năm 1802; trong thời kỳ cách mạng năm 1848-1849 và thời kỳ phản động tiếp

do), sau này là cơ quan của đảng tự do.-227.

sau đó, báo đà phản ánh chính sách hèn nhát và phản bội của giai cấp tư sản

155 Nhắc đến khu tứ giác các cứ điểm Pe-xke-ra, Măng-tu, Vê-rô-na và Len-nhi-a-gô

ở Bắc I-ta-li-a. Sau cách mạng năm 1848 người áo chiếm khu tứ giác này đà xây
dựng lại cụm cứ điểm theo các yêu cầu của nghƯ tht qu©n sù håi bÊy giê.-229.
156 Xem chó thÝch 66.-231.

tự do Phổ. 250.
165 Nhắc đến trận quyết chiến trong cuộc chiến tranh áo Phổ xảy ra vào ngày
3 tháng Bảy 1866 ở thành phố Khuê-ních-grét-xơ (ngày nay là thành phố
Gra-đét-xơ-Cra-lốp) gần làng Xa-đô-va. Cuộc chiến đấu ở Xa-đô-va đà kết
thúc bằng sự thất bại lớn của quâ n đội áo. Trong khi đánh nhau, quân áo có

157 Nhắc đến chiến thuật của quân đội áo trong cuộc chiến tranh áo-I-ta-li-a-

nguy cơ bị bao vây. Song hoà ng tử tổng tư lệnh Phổ Phri-đrích Các-lơ đà bỏ lỡ

Pháp năm 1859 (xem chi tiết trong các bài báo của Ph.Ăng-ghen "Chiến dịch ở

thời cơ và để cho quân áo vượt qua được sông En-bơ đến Ôn-muýt-xiơ. Trong

I-ta-li-a", "Trận Mát-gien-ta", "Trận Xôn-phê-ri-nô" và những bài báo khác;
xem C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng Việt, Nhà xuất bản chính trị

lịch sử trận chiến đấu này còn gọi là trận chiến đấu ở Khuên-ních-grét-xơ.-

quốc gia, Hà Nội, 1993, t.13, tr.467-470, 499-507, 523-526.-232.

254.
166 ở Li-nhi (Bỉ) ngày 16 tháng Sáu 1815 Na-pô-lê-ông I đà chiến thắng quân đội


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

For evaluation only.

872

chú thích

chú thích

873

Phổ của nguyên soái Bluy-khơ. Đó là chiến thắng cuối cùng của ông ta, sau đó ngày

tờ b áo tiến g P há p lấ y tên là "Le C ourr ie r i nter na ti onal ". Nă m 186 7 tờ

18 tháng Sáu 1815 ông ta bị thất bại ở Oa-téc-lô. Na-pô-lê-ông cố đánh tan quân

bá o trở thà nh c ơ q uan của Quốc tế.

đội Phổ để ngăn quân Phổ hội quân với liên quân Anh Hà Lan dưới sự chỉ huy của
Oa-linh-tơn. Ngày 17 tháng Sáu 1815 Na-pô-lê-ông ra lệnh cho các đơn vị của
nguyên soái Gru-si truy kích theo quân Phổ. Nhưng tính do dự của Gru-si đà làm
cho quân đội Phổ kịp hội quân với quân đội Anh Hà Lan. Sự kiện này đà quyết
định kết quả trận đánh ở Oa-téc-lô.-256.

Tháng Mười 1868

Tổng Hội đồng quyết định xuất bản các nghị quyết

quan trọng nhất của Đại hội Giơ-ne-vơ năm 1866 và các nghị quyết của Đại
hội Bruy-xen vừa họp thành một tập sách riêng. Như lời nói đầu của tập sách

đà ghi rõ, Mác được giao trách nhiệm biên tập, ông đà đưa vào sách những
nghị quyết của Đại hội Giơ-ne-vơ "cần được coi là một bộ phận hợp thành của

167 "Những chỉ thị cho các đại biểu của Hội đồng trung ương lâm thời về một số

cương lĩnh của Quốc tế", tức là những nghị quyết phù hợp với các điểm 2, 3, 5

vấn đề " do C.Mác soạn thảo cho các đại biểu của đại hội lần thứ nhất của Hội

và 6 của "Bản chỉ thị". Tập sách xuất bản ở Luân Đôn năm 1869 với nhan đề

họp tại Giơ-ne-vơ từ ngày 3 đến ngày 8 tháng Chín 1866. Trong phiên họp

"The International Working Men's Association, Resolutions of the Congress of

ngày 17 tháng Bảy 1866 của Tổng Hội đồng đà quyết định chuẩn bị và thảo

Geneva, 1886, and the Congress of Brussels, 1868". – 257.

luËn tØ mỉ chương trình nghị sự của đại hội sắp tới. Ngày 31 tháng Bảy Mác
thay mặt ủy ban thường trực ®äc b¸o c¸o trong cc häp cđa Héi ®ång vỊ các

168 Mẫu điều tra thống kê tình cảnh giai cấp công nhân do Mác đề nghị đÃ
được Đại hội Giơ-ne-vơ nhất trí thông qua, nhưng trên thực tế việc thu thập

vấn đề của chương trình nghị sự; mấy ngày sau Mác soạn văn bản chỉ thị

tư liệu và xuất bản thành các báo cáo Tổng Hội đồng có kèm theo một phụ

bằng tiếng Anh và P.La-phác-gơ dịch sang tiếng Pháp.

trương các tài liệu tương ứng đà gặp phải trở ngại lớn lao do Hội đồng thiếu

Đến dự đại hội Giơ-ne-vơ có 60 đại biểu của Tổng Hội đồng, của các chi bộ
của Hội và các tổ chức công nhân Anh, Pháp, Đức, và Thụy Sĩ. H.I-ung làm
chủ tịch đại hội. "Bản chỉ thị" do Mác soạn thảo đà được coi như báo cáo chính
thức của Tổng Hội đồng. Những người theo phái Pru-đông chiếm một phần ba
số đại biểu ở đại hội, đà đưa ra bản cương lĩnh chi tiết dưới hình thức một bức
thư đặc biệt của mình để chống lại "Bản chỉ thị" đó trên mọi điểm của chương
trình nghị sự. Trong 9 điểm của "Bản chỉ thị" do Mác soạn thảo có 6 điểm
được thông qua thành nghị quyết của đại hội: về liên hiệp hành động quốc tế,
rút ngắn ngày làm việc, lao động trẻ em và phụ nữ, lao động hợp tác, các công
đoàn, quân ®éi th­êng trùc. VỊ vÊn ®Ị Ba Lan, ®¹i héi thông qua nghị quyết
thỏa hiệp của I.Ph.Bếch-cơ. Đại hội Giơ-ne-vơ đà thông qua bản Điều lệ của
bản Quy chế và Hội liên hiệp công nhân quốc tế.

phương tiện vậ t chấ t và các tổ chức địa phương ít q uan tâ m đến vấn đề
nà y. Trong các đạ i héi sau ®ã c đa H éi ë L «-da n (1867 ), Br uy-xen (1868),
Ba -l¬ (1869 ) c ũng có nhắc đến sự cần thiết phả i thi hà nh quyết nghị c ủa
Đạ i hội Giơ-ne- vơ về thống k ê về c ông nhâ n, còn Hội nghị Luâ n Đôn năm
1871 đà đưa toà n b é ®iĨm "c" m ơc ha i cđa "Bản c hỉ thị" vào bả n Quy chế
tổ chức c ña H éi.-260.
169 Sau khi cuéc Néi chiÕn ë Mỹ kết thúc, phong trào đòi luật pháp ấn định
ngày làm việc 8 giờ, đà lên mạnh. ở mọi nơi trong nước đà thành lập các liên
đoàn đấu tranh cho ngµy lµm viƯc 8 giê. Tham gia vµo phong trµo này có Liên
đoàn công nhân dân tộc, trong đại hội toàn thể ở Ban-ti-mo tháng Tám 1866,
Liên đoàn đà tuyên bố đòi ngày làm việc 8 giờ là điều kiện cần thiết để giải
phóng lao động thoát khỏi tình cảnh lệ thuộc vào tư bản.-260.

Các tài liệu của đại hội được giao cho Tổng Hội đồng chịu trách nhiệm

170 Đây là nói đến việc các hội công liên Anh đà tham gia sôi nổi vào phong

công bố trên các báo "International Courier" ngày 20 tháng Hai và ngày 13

trào dân chủ chung đấu tranh đòi cải cách lần thứ hai quyền bầu cử trong

tháng Ba 1867, "Courrier international" ngày 9 và ngày 16 tháng Ba 1867 và

những năm 1865-1867.

nhiều báo chí khác.
Mùa xuân năm 1865 Đồng minh cải cách đà được thành lập ở Luân Đôn theo
"The I nte rnati onal Cour r ie r" ( "Ti n tøc Quèc tế") tuầ n b á o, xuấ t b ả n

sáng kiến và cộng tác rất chặt chẽ của Tổng Hội đồng của Quốc tế với tư cách

ở L uâ n Đ ôn từ thá n g M ư ê i m é t 1 8 6 4 b » n g ti Õn g A n h vµ t i ến g P h á p ;

là trung tâm chính trị lÃnh đạo phong trào quần chúng công nhân đấu tranh đòi


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

874

chú thích

chú thích

875

cải cách lần thứ hai. Các uỷ viên Tổng Hội đồng, phần lớn là thủ lĩnh các hội

173 Mác đọc bài diễn văn này vào ngày 22 tháng Giêng 1867 trong cuộc mít-tinh tổ

công liên Anh, đà tham gia vào các cơ quan lÃnh đạo của Đồng minh các hội

chức tại hội trường Căm-brít-giơ Luân Đôn kỷ niệm lần thứ tư khởi nghĩa Ba

đồng và ban chấp hành. Cương lĩnh của phong trào cải cách do Đồng minh lÃnh

Lan năm 1863-1864, Tổng Hội đồng Quốc tế cùng với chi hội Luân Đôn của

đạo và sách lược về quan hệ đối với các đảng tư sản, đà được vạch ra dưới ảnh

Hội liên hiệp kiều dân Ba Lan đà tổ chức cuộc mít-tinh này. Mác đà tham gia

hưởng trực tiếp của Mác, Người đà đấu tranh để chính sách của giai cấp công

tích cực và o việc chuẩn bị và điều khiển cuộc mít-tinh. N gày 12 tháng Ba chi

nhân Anh mang tính tự chủ và độc lập đối với các đảng tư sản. Để chống lại yêu

hội Luân Đôn của Hội liên hiệp kiều dân Ba Lan tỏ lời cảm ơn Tổng Hội đồng

sách của giai cấp tư sản chỉ áp dụng quyền bầu cử cho các ông chủ và những

đà tổ chức cuộc mít-tinh và cảm ơn Mác trong số các diễn giả khác đà phát

người thuê nhà ở, Đồng minh cải cách tuân theo ý kiến của Mác đề ra yêu sách

biểu.
Bài tường thuật chi tiết về cuộc mít-tinh bao gồm cả bài diễn văn của

đòi áp dụng quyền bầu cử phổ thông đối với tất cả những người đàn ông ở tuồi

Mác, được đăng trên tờ báo Ba Lan "Glos Wolny" các số 129 và 130, ngày 31

trưởng thành. Khẩu hiệu đó của phái Hiến chương nay lại được Quốc tế đưa ra

tháng Giêng và 10 tháng Hai 1867, kèm theo lời nhận xét của tòa soạn là

và được đông đảo quần chúng công nhân Anh hưởng ứng và các nghiệp đoàn

"chúng tôi đăng nguyên văn bài diễn văn xuất sắc có những quan sát chính

trước đây vốn thờ ơ về chính trị nay cũng ủng hộ Đồng minh. Đồng minh có cả

xác và những kết luận hợp lý này".

một mạng lưới các chi nhánh ở tất cả các thành phố công nghiệp lớn của Anh ở
các tỉnh. Song do sự dao động vì sợ hÃi phong trào quần chúng của các đảng

Bài diễn văn của Mác còn đăng trên tờ báo xà hội chủ nghĩa Pháp "Le

viên cấp tiến tư sản lọt được vào ban lÃnh đạo của Đồng minh cải cách cũng

Socialisme" ("Chủ nghĩa xà hội") số 18, ngày 15 tháng Ba 1908 dịch từ bản

như sự thỏa hiệp của các thủ lĩnh cơ hội chủ nghĩa của các nghiệp đoàn, Đồng

thảo viết bằng tiếng Anh của tác giả do Lau-ra La-phác-gơ, con gái Mác, gửi

minh đà làm sai đường lối do Tổng Hội đồng vạch ra; giai cấp tư sản Anh đÃ

đến toà soạn. Bản thảo này của Mác chúng tôi không tìm thấy và theo tòa

chia rẽ được phong trào, và năm 1867 tiến hành một cuộc cải cách nửa vời chỉ

soạn báo "Socialisme" cho biết thì đó là bản viết nháp không ghi ngày tháng,

áp dụng quyền bầu cử cho tiểu tư sản và tầng lớp trên của giai cấp công nhân,
còn bộ phận chính của giai cấp này vẫn không có một quyền lợi gì về chính trị
như trước đây.-266.

có nhiều đoạn bị chính tay Mác gạch xóa. So sánh bản tiếng Pháp đăng trên
báo "Socialisme" với bản tiếng Ba Lan đăng trên báo "Glos Wolny" chúng tôi
nhận thấy khi phát biểu Mác không bỏ những đoạn đà gạch xóa trong bản
thảo mà chỉ thay đổi trình tự của chúng. Ngoài một vài thay đổi về trình tự

171 Trong thời gian Nội chiến ở Mỹ, các hội công liên Mỹ đà ủng hộ tích cực các

đó, cả hai bản hầu như giống nhau hoàn toàn. Trong lần xuất bản nà y, chúng

bang miền Bắc trong cuộc đấu tranh chống bọn chiếm hữu nô lệ, mùa xuân

tôi đăng bài diễn văn của Mác theo bản đăng trên báo "Glos Wolny" khi ông

năm 1864, các hội công liên đà chống lại đạo luật phản động của Ha-xtinh

còn sống.

Phôn-gie-rơ về bÃi công.-266.
"Glos Wolny" ("Tiếng nói tự do") tờ báo Ba Lan xuất bản từ tháng Giêng
172 Hội nghị đại biểu các công liên Anh tổ chức ở Sep-phin từ 17 đến 21 tháng
Bảy 1866; tham gia hội nghị có 138 đại biểu của 200 000 công nhân trong tổ

1863 ở Luân Đôn ba kỳ một tháng, là cơ quan của cánh dân chủ của kiều dân
Ba Lan, báo do A,Gia-bi-xki làm chủ bút.-271.

chức. Vấn đề đấu tranh chống dÃn thợ là vấn đề chủ yếu được thảo luận trong
mấy phiên họp. Nghị quyết của hội nghị kêu gọi các công liên gia nhập Hội

174 Trích lời phát biểu của La-phay-ét trong cuộc họp của Quốc hội Pháp ngày

liên hiệp công nhâ n quốc tế, đăng trong quyển: "Repor t of the Conference of

16 tháng Giêng 1831, đăng trên báo "Le Moniteur universel" ("Báo đại

Tradés' Delegates of the United Kingdom, held in... Sheffield, on July 17 th,

chúng") ngày 17 tháng Giêng 1831.-272.

1866, and Four following Days...". Sheffield, 1866 ("Báo cáo về hội nghị đại
biểu các hội công liên của Vương quốc liên hiệp họp tại... Sép-phin ngày 17

175 "Tuyên ngôn tối cao" của Ni-cô-lai I đăng trên báo "Con ong phương Bắc"
số 59, ngày 15 tháng Ba 1848. 272.

tháng Bảy 1866 và trong bốn ngày sau đó...". Sép-phin, 1866).-266.
176 Có ý nói đến thông tri của Nê-xen-rô-đe gửi các đại sø Nga ë c¸c quèc gia ë


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

876

chú thích

chú thích

877

Đức vào ngày 6 tháng Bảy 1848. Mác đà phân tích tỉ mỉ thông tri này trong

lập năm 1867 với sự tham gia tích cực của V.Huy-gô, G.Ga-ri-ban-đi và nhiều

bài báo "Bức công hàm của Nga" (xem C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng

người khác, Đại hội thành lập của Liên đoàn bắt đầu làm việc ở Giơ-ne-vơ ngày

Việt, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội, 1993, t.5, tr.371-379). 272.

9 tháng Chín 1867 sau khi Đại hội Lô-dan của Quốc tế kết thúc, bản dự án nghị

177 Mác có ý nói đến bài xà luận trên báo "Times" ngày 7 tháng Giêng 1867.-273.

quyết này được Tổng Hội đồng nhất trí thông qua, gửi cho các đại biểu Đại hội
Lô-dan và trước hết là cho các đại biểu của Tổng Hội đồng. Trong sổ biên bản

178 Đây là nói đến báo "Tin tức Mát-xcơ-và", một tờ báo xuất bản lâu nhất ở
Nga từ năm 1756 đến năm 1917; vào những năm 50-60 thế kỷ XIX, báo có xu

của Tổng Hội đồng, bản dự án nghị quyết này được lưu lại dưới hình thức một
mẩu báo cắt từ tờ "Bee-Hive" số 305, ngày 17 tháng Tám 1867.-297.

hướng phản động.-273.
184 Bài bình luận này là bài đầu trong loạt bài do Ph.Ăng-ghen viết nhằm mục
179 Xem N.M.Ca-ram-din "Lịch sử nhà nước Nga". T.XI, Xanh-Pê-téc-bua,
1835, chương I, tr.23.-274 .
180 Ba Lan đại hội tên phần đất Ba Lan, nó có tên chính thức là Vương quốc Ba Lan,
được chuyển giao cho Nga theo quyết định của Đại hội Viên năm 1814-1815.-274.

đích phá vỡ âm mưu im lặng của giới khoa học tư sản quan phương xung
quanh tập I bộ "Tư bản" của C.Mác. Theo lời của chính Ăng-ghen phát biểu
trong bức thư ngày 5 tháng Mười một 1867 gửi Mác, thì đây là bài viết "hiền
từ nhất" do ông viết để bất kỳ tờ báo tự do tư sản nào ở Đức cũng có thể
đăng. Với sự môi giới của L.Cu-ghen-man, bài bình luận này đà được đăng,

181 Đây là ám chỉ lời của V.Huy-gô trong bài diễn văn tại phiên họp Quốc hội Pháp
ngày 17 tháng Bảy 1851, đăng trên báo "Moniteur" ngày 18 tháng Bảy 1851.-277.
182 Mác gửi bài cải chính này cho Lút-vích Cu-ghen-man vào ngày 18 tháng

không ký tên tác giả, trên tờ "Zukunft" số 254, ngày 30 tháng Mười 1867. Như
Ăng-ghen đà chỉ rõ cũng trong bức thư ấy, ban biên tập của báo này đà đăng
bài b ình luận "dưới hình thức đà b ị rút ngắn và xuyên tạc".-280.

Hai 1867. Mác yêu cầu Cu-ghen-man cố gắng cho đăng trên tờ báo tự do Hannô-vơ "Zeitung fỹr Norddeutschland" ("Báo Bắc Đức") hoặc trên một tờ báo

"Die Zukunft" ("Tương lai") là tờ báo dân chủ tư sản Đức, cơ quan ngôn

nào khác ở địa phương. Việc đăng bài cải chính đó càng cần thiết hơn khi chỉ

luận của Đảng nhân dân, xuất bản từ năm 1867 ở Khuê-ních-xbéc-gơ và từ

vài tuần nữa Mác sẽ thực sự sang Đức để mang bản thảo tập I bộ "Tư bản"

năm 1868 đến năm 1871 xuất bản ở Béc-lin. Tờ báo này cũng đà đăng lời tựa

cho Ô.Mai-xnơ và ký hợp đồng xuất bản.

cho tập thứ nhất của b ộ "Tư bản". 280.

Nhân việc Mác ra lời tuyên bố, ngày 21 tháng Hai 1867 tờ "Zeitung fỹr

185 Đây là nói về Ph.L.Phe-ri-ê, một nhà kinh tế học tư sản tầm thường Pháp

Norddeutschland" đà đăng một tin như sau: "Theo lời tuyên bố mà Ngài Các Mác ở

và về tác phẩm của ông "Du gouvernement considéré dans rapports avec le

Luân Đôn đà gửi cho chúng tôi, việc b¸o chÝ Anh (xem sè 5522 "Zeitung für

commerce". Paris, 1805 ("Bàn về chính phủ dưới góc độ quan hệ của nó với

Norddeutschland") đưa tin Ngài sẽ tích cực tham gia chuẩn bị cho cuộc khởi nghĩa

thương mại". Pari, 1805). 208.

sắp xảy ra ở Ba Lan và dự định đi khắp lục địa để làm việc ấy, chỉ là lời bịa đặt".

186 Có ý muốn nói đến tác phẩm của C.Mác "Góp phần phê phán khoa kinh tế

Bài cải chính này in theo bản sao bản thảo của Mác do Cu-ghen-man chép

chính trị", phần lớn tác phẩm nà y nghiên cứu những vấn đề tiền tệ và lưu

lại. Nó được đăng trên lầu đầu tiên trên tạp chí "Die Neue Zeit" ("Thời mới")

thông tiền tệ (xem C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng Việt, Nhà xuất

tập 2, số 5, năm 1901.-278.

bản chính trị quốc gia, Hà Nội, 1993, t.13, tr.8-225). 281.

183 Bản dự án nghị quyết này do Mác đưa ra trong phiên họp của Tổng hội

187 Bài bình luận này do Ph.Ăng-ghen viết đăng trên tờ "Rheinische Zeitung",

đồng ngày 13 tháng Tám 1867 sau khi ông phát biểu về vấn đề thái độ của

nhưng đà không được đăng trên tờ báo này, một trong những người biên tập tờ báo

Hội liên hiệp công nhân quốc tế đối với đại hội của Liên đoàn hòa bình và tự

này là Hen-rích Buya-ghéc-xơ nguyên là thành viên của Liên đoàn những người

do (xem tập này, tr. 720-721 ).

cộng sản nhưng đến thời kỳ này đà theo chủ nghĩa tự do. Văn bản bài bình luận

Liên đoàn hòa bình và tự do một tổ chức hòa bình chủ nghĩa tư sản thành

này còn lưu giữ được dưới hình thức bản viết tay và lần đầu tiên được công bố vào


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

878

chú thích

chú thích

879

năm 1927, bằng tiếng của nguyên bản, trong bộ "Marx Engels Archiv", Bd.2

1926. Trong những năm 40-60 thế kỷ XIX báo này đi theo xu hướng tự do tư

và cùng năm đó cũng được đăng bằng tiếng Nga trên tạp chí "Niên giám chủ

sản. 293.

nghĩa Mác", số IV.

194 C.Mác. "Tư bản", t.I (xem C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng Việt,

"Rheinische Zeitung" ("Báo tỉnh Ranh") là tờ b áo tư sản ra hàng ngày ở

Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội, 1993, t.23, tr.1059-1060. ở đoạn

Đức, tờ báo này đà được xuất bản với tên gọi này từ năm 1863 đến năm 1866 tại

này và ở phần dưới của tập này) bộ "Tư bản" được trích dẫn theo lần xuất bản

Đuýt-xen-đoóc-phơ, và từ năm 1867 đến năm 1874 được xuất bản ở Khuên. 284.

thứ nhất bằng tiếng Đức. Lần xuất bản thứ tư bằng tiếng Đức, được dùng làm

188 Có ý muốn nói đến tác phẩm của C.Mác "Góp phần phê phán khoa kinh tế

căn cứ cho lần xuất bản bằng tiếng Nga , có sự khác nhau so với lần xuất bản

chính trị". 285.
189 Có ý muốn nói đến đạo luật về việc mở rộng phạm vi hiệu lực của các đạo

thứ nhất bằng tiếng Đức. 294.
195 Bức thư của

Tổng Hội đồng gửi Bộ trưởng Bộ Nội vụ Anh Gây-toóc-nơ-

luật công xưởng đối với các ngành công nghiệp mới, đạo luật này được thông

Hác-di là một nhân tố quan trọng trong cuộc vận động rộng rÃi do Mác tổ

qua ngày 15 tháng Tám 1867. 287.

chức vào mùa thu năm 1867, làm cho công nhân Anh ủng hộ phong trào giải

190 Bài bình luận này của Ph.Ăng-ghen đà được đă ng không ký tên tác giả nhờ sự môi giới của C.Di-ben trên tờ "Elberfelder Zeitung" số 302, ngày 2
tháng Mười một 1867.

phóng dân tộc Ai-rơ-len.
Từ cuối những năm 50, một tổ chức bí mật của các hội viên hội Phê-ni-ăng
Hội ái hữu cách mạng (hay cộng hòa) Ai-rơ-len đà xuất hiện trong các kiều

"Elberfelder Zeitung" ("Báo En-bơ-phen") là tờ báo Đức ra hằng ngày, xuất

dân Ai-rơ-len ở Mỹ và sau đó, ở ngay trong nước Ai-rơ-len. Phản ánh một

bản từ năm 1834 đến năm 1904 ở En-bơ-phen. Trong những năm 60 thế kỷ

cách khách quan các q uyền lợi của nông dân Ai-rơ-len, về thành phần xà hội,

XIX là cơ quan của giai cấp tư sản tự do. 290.

phần lớn những hội viên hội Phê-ni-ăng thuộc giai cấp tiểu tư sản thành thị

191 Có ý nói đến loạt bài viết của Vin-hem Vôn-phơ, bạn và bạn chiến đấu của

và các loại trí thức. Do sách lược âm mưu và sai lầm mang tính bè phái và

Mác và Ăng-ghen, loạt bài này đà được đăng trên báo "Neue Rheinische

dân tộc tư sản, các hội viên hội Phê-ni-ăng đà tách rời khỏi quần chúng nhân

Zeitung", các số 252, 255, 256, 258, 264, 270-272 vµ 281 tõ ngµy 22 tháng Ba

dân Ai-rơ-len và không gắn bó hoạt động của mình vào phong trào dân chủ

đến 25 tháng Tư 1849 với đầu đề "Một tỉ đồng ở Xi-lê-di". Năm 1886 các bài

chung đang diễn ra ở Anh, đặc biệt là vào cuộc đấu tranh của công nhân Anh

viết này, với một số thay đổi, đà được in thành tập sách lẻ với lời tựa của

đòi cải cách bầu cử. Mác và Ăng-ghen, trong khi nhiều lần nhấn mạnh đến

Ăng-ghen. Xem W.Wolff. "Die schlesische Milliarde". Abdruck aus der "Neuen

các mặt yếu kém của phong trào P hê-ni-ăng, vẫn đánh giá cao tÝnh chÊ t

Rheinischen Zeitung", März – April 1849, Mit Einleitung von Friedrich Engels.

cách mạng của nó và c ố gắng ®­a phong trµo nµ y vµo c on ®­êng ®Êu tranh

Hottingen Zỹrich, 1886, - 290.

của quần chúng và cùng hoạ t động với giai cấp công nhân Anh. Tháng Hai

192 Đây là nói về tác phẩm của C.Mác "Góp phần phê phán khoa kinh tế chính
trị". 291.

thá ng Ba 1867, cc k hëi nghÜa vị trang mµ các hội viên hội Phê-ni-ăng
chuẩn bị từ lâu đà bị thấ t bại. Các cuộc đấu tranh rời rạc xảy ra lẻ tẻ ở các

tỉnh đà bị đàn áp, nhiều người lÃnh đạ o bị bắt và bị đưa ra tòa. Ngà y 18

193 Bài bình luận của Ph.Ăng-ghen đà được đăng, không ký tên tác giả, trên tờ

thá ng Chín tại Man-se-xtơ người ta tổ c hức vũ trang ®ét nhËp vµo nhµ tï ®Ĩ

"Düsseldorfer Zeitung" sè 316, ngµy 16 tháng Mười một 1867, với sự môi giới

giải thoát hai nhà lÃnh đạo hội Phê-ni-ăng bị bắ t là Ken-li và Đi-di. Hai

của C.Di-ben.

ông chạy thoát được, nhưng trong lúc ẩu đả một cảnh sá t bị giết chết. Năm

"Dỹsseldorfeer Zeitung" ("Báo Đuýt-xen-đoóc-phơ") là tờ báo Đức ra hàng
ngày, với tên gọi này tờ báo đà xuất bản ở Đuýt-xen-đoóc-phơ từ năm 1826 đến năm

người bị bắt tại tr ậ n và bị b uộc tội giết n gười, đà b ị k ết á n tử hình. S au
đó, m ột người (Mê-ghi-rơ) được tha bổng, một người khác (Côn-đơn) án tử


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

880

chú thích

chú thích

881

hình được thay bằng án tù chung thân, những người còn lại (Lác-kin, An-lin

197 Bào báo "Những kẻ ăn cắp văn" do C.Mác viết nhân dịp ông Hốp-xtết-ten,

và Ô'Brai-en) bị tử ngày 23 tháng Mười một 1867. Bản án tử hình gây nên một

một người theo phái Lát-xan, phát biểu tại hội nghị toàn thể của Tổng hội

làn sóng phản đối rộng rÃi ở Ai-rơ-len và Anh. Tham gia phong trào này có các

công nhân Đức ngày 24 tháng Mười một 1867, bản tường thuật chi tiết về việc

uỷ viên Tổng Hội đồng, trong số đó có Đuy-pông, bí thư thông tấn phụ trách

này đăng trên b áo "Social Demokrat" số 139, Erste Beilage, ngày 29 tháng

liên lạc với Pháp, người đà viết bài báo về phong trào Phê-ni-ăng đăng trên tờ

Mười một 1867. Trong bài phát biểu của mình, Hốp-xtét-ten hầu như lặp lại

báo Pa-ri "Courrier franỗais" ngày 14 tháng Mười 1867. Song các uỷ viên
người Anh của Tổng Hội đồng theo quan điểm sô vanh tư sản không ủng hộ
cuộc đấu tranh bảo vệ các hội viên hội Phê-ni-ăng. Bằng cứ về việc nà y là
lập tr ường của ốt-gie-rơ và Lê-cráp khi thảo luận bản nghị quyết kết tội các
hội viên hội Phê-ni-ăng là những kẻ phiến loạn tại hội đồng Liên đoàn cải

nguyên văn từng đoạn trong tác phẩm "Tư bản" của Mác, xuyên tạc ý nghĩa
của chúng và không hề nhắc đến tên tác phẩm cũng như tên tác giả.

Bài "Những kẻ ăn cắp văn" đà đăng trên báo "Zukunft" số 291, Beilage,
ngày 12 tháng Chạp 1867, không ký tên tác giả. 299.
198 Từ đây về sau trong bài báo này cũng như trong các bài giới thiệu tá c phẩm

cách ngày 23- 30 tháng Mười và 1 tháng Mười một. Để vạch ra một chiến

"Tư bản", các số để trong ngoặc đơn chỉ số trang tập I bộ "Tư bản" xuất bản

thuật thống nhất của giai cấp vô sản trong vấn đề dân tộc và tuyên truyền tư

lần thứ nhất bằng tiếng Đức năm 1867; các số để trong ngoặc vuông là của

tưởng của chủ nghĩa quốc tế vô sản trong công nhân Anh, Mác đà cố gắng tổ

ban biên tập, chỉ số trang tác phẩm "Tư bản" in trong tập 23 của bộ C.Mác và

chức một cuộc tranh luận công khai về vấn đề Ai-rơ-len tại Tổng Hội đồng, có

Ph.Ăng-ghen Toàn tập, xuất bản lần này. 300.

mời các đại diện bào chí Anh và Ai-rơ-len tới dự. Cuộc thảo luận được tổ chức
vào ngày 19 và 26 tháng Mười một 1867 (xem tập này, tr.595-602).
Vă n bản b ức thư "Những hội viên c ủa hội Phê-ni-ă ng b ị giam giữ ở
M a n-se-xtơ và Hội liên hiệp công nhân quốc tế" do Mác soạn thảo bằng tiếng
Anh, được Tổng Hội đồng thông qua trong phiên họp bất thường ngày 20
tháng Mười một 1867. Hiện còn giữ lại được một bản sao bức thư do vợ Mác là
Gien-ni Mác chép lại, bản này hoàn toàn giống với bản ghi trong sổ biên bản
của Tổng Hội đồng. Bức thư không được đăng bằng tiếng Anh do có sự chống
đối của các thủ lĩnh các công liên. Nó được đăng bằng tiếng Pháp trên báo
"Courrier franỗais" ngày 24 tháng Mười một 1867.

(Le Courrier franỗais" ("Tin tức Pháp") tờ báo chính trị ra hàng tuần, từ

199 Khi viết bài bình luận này, Ăng-ghen đà sử dụng một số đoạn trong bức
thư của C.Mác gửi cho ông ngày 7 tháng Chạp 1867. Nhờ sự giúp đỡ của L.
Cu-ghen-man, bài bình luận này đà được đăng trên tờ "Beobachter" ở Stútgát số 303, ngày 27 tháng Chạp 1867, không ký tên. 305.
200 Nhờ sự giúp đỡ của L.Cu-ghen-man, bài bình luận này đà được đăng trên
báo "Gewerbeblatt aus Wỹrttemberg" số 306, ngày 27 tháng Chạp 1867,
không ký tên.
"Gewerbeblatt aus W ỹ rttemberg" ("Báo công nghiệp Vuyếc-tem-béc")
tuần báo Đức, cơ quan ngôn luận của các giới công thương nghiệp miền Trung
nước Đức, xuất bản tại Stút-gát từ năm 1849. 309.

ngày 18 tháng Sáu 1867 ra hàng ngày, xuất bản ở Pa-ri trong những năm

201 Những hiệp định mới về Liên minh thuế quan được ký kết ngày 16 tháng

1861-1868; từ ngày 20 tháng Năm 1866 Ô.Véc-mô-ren, một người theo phái

Năm 1865 và 8 tháng Bảy 1867 nhằm mục đích khuyến khích tự do thương

Pru-đông, làm chủ bút. Trong thời kỳ này trên thực tế báo là cơ quan của

mại.- 310.

Quốc tế tại Pháp; báo đà đăng các văn kiện của Quốc tế, các bài báo của Đuypông gửi từ Anh về và còn đăng cả lời nói đầu tập I bộ "Tư bản" của C.Mác do
P. và L.La-phác-gơ dịch. 297.

202 Nhờ sự giúp đỡ của C.Di-ben, bài bình luận này của Ph.Ăng-ghen đà được
đăng trên tờ báo "Neue Badische Landeszeitung" số 20, ngày 21 tháng Giêng
1868, không ký tên.

196 ám chỉ cuộc đại ân xá của tổng thống Lin-côn năm 1863 và tổng thống
Giôn-xơn năm 1865 đối với những người thuộc phe các bang miền Nam trong
cuộc Nội chiÕn ë Mü. – 297.

"Neue Badische Landeszeitung" ("B¸o Ba-den míi") một tờ báo Đức ra
hàng ngày theo khuynh hướng dân chủ tư sản, xuất bản tại Man-hem từ 1867
đến 1933 dưới tên gọi đó. 312.

56-M.A. 16


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

882

chú thích

203 Bài bình luận này của Ph.Ăng-ghen được đăng trên báo "Demokratisches
Wochenblatt" các số 12 và 13, ngày 21 và 28 tháng Ba 1 868, không ký tên.
Năm 1871, bài này được đăng lại trên báo "Volksstaat" các số 28 và 29, ngày 5
và 8 tháng Tư.

chú thích

883

206 Đây muốn nói đến tập sau này, tập III của bộ "Tư bản", tập này về cơ bản
đà được viết xong trong những năm 1864-1865. 359.

207 Règlement organique (Quy chế tổ chức) hiến pháp đầu tiên của các công quốc
vùng Đa-nuýt (Môn-đa-vi-a và Va-la-ki) do người cầm đầu chính quyền Nga ở

"Demokratisches Wochenblatt" ("Tuần báo dân chủ") một tờ báo của

các công quốc này là P.Đ.Ki-xê-lép ban hành năm 1831; các công quốc này đà bị

công nhân Đức, được xuất bản dưới tên gọi này từ tháng Giêng 1868 đến

quân đội Nga chiếm đóng theo các điều khoản của hòa ước A-đri-a-nô-pôn năm

tháng Chín 1869 tại Lai-pxích do V.Líp-nếch chủ biên. Từ tháng Chạp 1868

1829, bản hòa ước kÕt thóc cc chiÕn tranh Nga – Thỉ NhÜ Kú 1828-1829.

báo này trở thành cơ quan ngôn luận của Hội liên hiệp các hội công nhân Đức

Theo Quy chế tổ chức, quyền lập pháp ở mỗi công quốc được trao cho một hội

do A.Bê-ben lÃnh đạo. Lúc đầu báo này chịu ảnh hưởng nhất định của những

đồng do các đại địa chủ bầu ra, còn quyền hành pháp thì được trao cho các

tư tưởng tiểu tư sản của Đảng nhân dân, nhưng chẳng bao lâu sau, nhờ

vương công được bầu suốt đời làm đại biểu của các địa chủ, giới tu hành và

những cố gắng của Mác và Ăng-ghen, tờ báo đà bắt đầu đấu tranh chống chủ

các thành thị. Bản quy chế ghi nhận địa vị thống trị của tầng lớp đại quý tộc

nghĩa Lát-xan, tuyên truyền tư tưởng của Quốc tế bằng cách đăng những văn

và tầng lớp tăng lữ lớp trên, đồng thời vẫn giữ nguyên những trËt tù phong

kiƯn quan träng nhÊt cđa Qc tÕ vµ ®· ®ãng mét va i trß quan träng trong viƯc

kiÕn trước kia, kể cả chế độ diêu dịch. Nông dân đà trả lời "hiến pháp" đó bằng một

thành lập Đảng công nhân dân chủ xà hội Đức. Tại Đại hội họp ở Ai-dơ-nắc

loạt cuộc khởi nghĩa. Đồng thời Quy chế tổ chức cũng đề ra những cuộc cải cách có

năm 1869, báo này được tuyên bố là cơ quan trung ương của Đảng công nhân

tính chất tư sản; xóa bỏ những hàng rào thuế quan trong nước, tự do buôn bán, tách

dân chủ xà hội và được đổi tên là "Volksstaat" (xem chú thích 286). 316.

tòa án khỏi chính quyền hành pháp v.v.. 361.

204 "Tóm tắt tập I bộ "Tư bản" của C.Mác" do Ph.Ăng-ghen biên soạn trong
năm 1868 được truyền lại đến chúng ta dưới dạng bản thảo viết tay, chỉ bao

208 Vấn đề này đà được Mác phân tích ở chương V tập III bộ "Tư bản" nhan đề
là "Tiết kiệm trong việc sử dụng tư bản bất hiến". 317.

quát hai phần ba đầu của tập sách, bao gồm cả chương "M áy móc và đại công
nghiệp". Tác phẩm "Tóm tắt" này được công bố lần đầu tiên bằng tiếng Nga

209 Đây muốn nói đến những đoạn trích các tác phẩm của A-dam Phéc-guy-

trong "Văn khố của C.Mác và Ph.Ăng-ghen" quyển IV, năm 1929 và được in

xơn, Giôn Ta-két, A-dam Xmít (xem C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng

bằng tiếng của nguyên bản năm 1933 thành một cuốn sách riêng do Viện

Việt, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội, 1993, t.23, tr.524-526). 739.

nghiên cứu chủ nghĩa Mác Lê-nin trực thuộc Ban chấp hành trung ương
Đảng cộng sản Liên Xô chuẩn bị. 327.

210 Lu-đit-tơ - những người tham gia phong trào công nhân ở Anh trong nửa
sau của thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX, do ý thức giai cấp của giai cấp vô sản

205 Sau khi tập I của bộ "Tư bản" xuất bản lần thứ nhất ra mắt bạn đọc, Mác

còn lạc hậu và kém phát triển, phong trào này mang tính chất cuộc nổi loạn

đà sửa chữa và bổ sung khá nhiều vào các phần của cuốn sách, đồng thời thay

chống lại máy móc (tên gọi này bắt nguồn từ tên người thợ dệt nổi tiếng Lu-đơ;

đổi cả bố cục của cuốn sách. Vì thế trong lần xuất bản thứ hai và những lần

ông dường như là người đầu tiên đà phá huỷ cỗ máy của mình để đáp lại sự

xuất bản sau đó bằng tiếng Đức, cuốn sách có bảy phần, gồm 25 chương, chứ

chuyên quyền độc đoán của người chủ). Phong trào Lu-di-tơ là biểu hiện tự

không phả i sáu chương và phần phụ lục viết cho chương I (xem C.Mác và

phát sự phản kháng của quần chúng lao động chống lại sự bóc lột tư bản chủ

Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng Việt, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội,

nghĩa. 388.

1993, t.23).
211 Bài bình luận do Ph.Ăng-ghen viết vào tháng Năm tháng Sáu 1868 để
Trong tác phẩm này, những con số trong dấu ngoặc đơn là những con số do

đăng trên tạp chí "Fortnightly Review" nhưng đà bị ban biên tập kh­íc tõ. Nã

¡ng-ghen ghi ®Ĩ chØ sè trang cđa cn "Tư bản" tập I, xuất bản bằng tiếng

đà được cất giữ dưới dạng bản thảo viết tay và lần đầu tiên được công bố bằng

Đức lần thứ nhất (1867). 329.

tiếng Nga trên tạp chí "Niên giám chủ nghĩa Mác" sè 1, 1926.


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

884

chó thÝch
Nh­ ta thÊy râ qua nh÷ng bøc th­ trao đổi giữa Mác và Ăng-ghen, hai ông

đà nhiều lần trao đổi ý kiến với nhau về nội dung và hình thức của bài bình
luận này, Mác đà đưa ra nhiều lời khuyên và thậm chí cả nhiều cách trình
bày một số đoạn và điều này được Ăng-ghen thể hiện hết vào bài viết này. Dự
định khi đăng bài này cần được ký tên là X.Mu-rơ, một người Anh, bạn của
Ăng-ghen.

chú thích

885

393.
215 Trong lần xuất bản thứ hai cuốn sách này, chương I được nhắc đến ở đây đÃ
được Mác chuyển thành phần I gồm ba chương. 394.
216 Đại hội của Quốc tế họp ở Lô-dan năm 1867 đà ấn định địa điểm họp đại
hội toàn thể thường kỳ năm 1868 là Bruy-xen; ngày 24 tháng Ha i 1868, Tổng

"The Fornightly Review " ( "Bình luận bán nguyệt san") tạp chí Anh ra

Hội đồng đà kêu gọi tất cả các chi bộ bắt tay vào chuẩn bị chương trình của

hàng tháng về các vấn đề lịc h sử, triết học , văn học; do một nhóm những

Đại hội. Nhưng ngày 16 tháng Năm 1868 Bộ trưởng Tư pháp Bỉ Giuyn-lơ Ba-

người tư sản cấp tiến thành lập năm 1865, về sau theo khuynh hướng tự do

ra đà tuyên bố tại hạ nghị viện rằng ông ta không cho phép triệu tập đại hội

tư sả n, báo nà y được xuất bản dưới tên gọi đó ở Luân Đôn cho đến năm

tại Bruy-xen, và kêu gọi các nghị sĩ kéo dài hiệu lực của đạo luật năm 1835

1934. 393.

về người nước ngoài, căn cứ theo đạo luật này thì bÊt kú ng­êi n­íc ngoµi nµo

212 Th.Tooke; "An Inquiry into the Currency Principle". Second edition,
London, 1844, pp. 69-70 (T.Tu-cơ. "Khảo sát nguyên lý lưu thông tiền tệ".
Xuất bản lần thứ hai, Luân Đôn, 1844, tr.69-70). 393.

cũng có thể bị trục xuất khỏi nước Bỉ nếu bị buộc tội khả nghi về chính trị. Vì
thế, tại phiên họp của Tổng Hội đồng ngày 25 tháng Năm Mác đà nêu vấn đề
không triệu tập đại hội tại Bruy-xen. Văn bản nghị quyết do Mác soạn thảo
đà được đọc tại phiên họp của Hội đồng ngày 2 tháng Sáu.

213 Đây có ý muốn nói đến những người ủng hộ cái gọi là "trường phái tiền tệ"
hoặc "nguyên tắc lưu thông tiền tệ". Những đại biểu của trường phái nà y

Bài phát biểu của Ba-ra và việc kéo dài hiệu lực của đạo luật về người

(Ô-vơ-xtơn, Tô-ren-xơ, ác-bớt-nốt) khẳng định rằng giá trị và giá cả hàng

nước ngoài đà gây nên sự bất b×nh to lín ë BØ. Chi bé Bruy-xen cđa Qc tế

hóa là do khối lượng tiền trong lĩnh vực lưu thông quyết định. Ngoài ra họ đòi

đà gửi kháng nghị tới viên bộ trưởng và bản kháng nghị này đà được đăng

tiền giấy nhất thiết phải được đảm bảo bằng vàng và phải điều tiết việc phát

trên báo "Tribune du Peuple" số 5, ngày 24 tháng Năm 1868.

hành tiền giấy phù hợp với việc nhập khẩu và xuất khẩu kim loại quý. Xuất
phát từ những tiền đề lý luận sai lầm của họ, "trường phái tiền tệ" cho rằng

Sau khi nhận được thư của những người lÃnh đạo chi bộ Bruy-xen là Đơ

nguyên nhân có tính chất quyết định gây nên những cuộc khủng hoảng kinh

Páp-pơ và Van-đen-hu-ten đề nghị đừng nhượng bộ chính phủ vì làm như vậy

tế sản xuất thừa là việc vi phạm những quy luật của lưu thông tiền tệ mà

sẽ đe dọa sự tồn tại tõ nay vỊ sau cđa Qc tÕ ë BØ, phiªn họp của Tổng Hội

trường phái này đà long trọng công bố, cứ như thể là tuân thủ những quy luật

đồng ngày 16 tháng Sáu đà hủy bỏ nghị quyết ngà y 2 tháng Sáu và nơi họp

đó thì sẽ có thể làm cho nền kinh tế tư bản chủ nghĩa tránh được những chấn

đại hội thường kỳ vẫn là Bruy-xen.

động tương tự. Lý thuyết của "trường phái tiền tệ" đà được lưu hành rộng rÃi
ở Anh trong nửa đầu thế kỷ XIX. Nhưng mưu toan của Chính phủ Anh muốn

Văn bản của nghị quyết được lưu giữ trong biên bản của Tổng Hội đồng

dựa vào lý thuyết đó là không đạt được bất kỳ thành công nào và chỉ chứng

ngày 2 tháng Sáu 1868, và cũng đà được công bộ trên báo "Bee-Hive

thực rằng thuyết đó là hoàn toàn vô căn cứ về mặt khoa học và hoàn toàn vô

Newspaper" số 347, ngày 6 tháng Sáu 1868. 425.

dụng đối với những mục đích thực tế. 393.
217 Ngày 29 tháng Sáu 1868 trong cuộc hội nghị tổ chức tại hội trường Clíp-len-đơ
214 Đây nói đến cuốn sách: Turgo, "Reflexions sur la forma tion et la

Luân Đôn, nhân dịp kỷ niƯm cc khëi nghÜa th¸ng S¸u 1848 cđa giai cÊp vô sản

distribution des richesses". In: Oeuvres. Tome premier, Paris, 1884, p.43

Pa-ri, Ph.Pi-a, một đảng viên đảng dân chủ tiểu tư sản Pháp đà phát biểu ý kiến trực

(Tuyếc-gô. "Suy nghĩ về việc tạo ra và phân phối của cải". Toàn tập, Tập I,

tiếp kêu gọi mọi người hÃy có những hành động khủng bố chống lại Na-pô-lê-

Pa-ri, 1844, tr,43). Cuốn sách này được xuất bản lần thứ nhất năm 1766.

ông III. Trong báo cáo về cuộc họp đăng trên b¸o Bruy-xen "Cigale", Ph,Pi-a


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

886

chú thích

được giới thiệu là một trong những người lÃnh đạo của Quốc tế. Các báo khác

887

chú thích

hóa"), J r g.5, Bd.2 0 , 18 68 vµ trong m ét b ài b ình luậ n khá c c ũng không ký

cũng nhắc lại lời khẳng định đó. Nhận thấy việc này có thể gây mất uy tín của

tên tác giả, được đăng trên tờ báo "Literarisches Centralblatt fỹr Deutschland"

Quốc tế đối với công nhân và làm cho chính phủ Bô-na-pác-tơ có lý do cần có

("Báo văn học trung ương Đức") số 28, ngày 4 tháng Bảy 1868.

để ngược đÃi các uỷ viên Quốc tế ở Pháp và Bỉ, trong phiên họp ngày 7 tháng

Khi Mác còn sống bài này chưa được công bố trên báo chí. 427.

Bảy 1868 Tổng Hội đồng theo đề nghị của Mác đà ra quyết định bác bỏ lời
phát biểu của Pi-a và cho đăng nghị quyết này.

219 Xem C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng Việt, Nhà xuất bản Sự thật,
Hà Nội, 1987, t.4, tr.150 và các trang tiếp theo. 428.

Sau khi bản nghị quyết xuất hiện trên báo chí, đà xảy ra tình trạng chia
rẽ trong chi bộ Pháp ở Luân Đôn mà Ph.Pi-a là một thà nh viên. Các đại biểu
cánh vô sản (Ơ. Đuy-pông, H.I-ung, P.La-phác-gơ và những người khác) đÃ

220 Đây là nói đến tác phẩm của Ph.Ba-xti-a "Harmonies économiques"
("Những hài hòa kinh tế") xuất bản năm 1850. 428.

rời b ỏ chi bộ, sau khi đà bày tỏ sự bất bình đối với sách lược phiêu lưu và

221 Dẫn lời trong tác phẩm công kích của Lu-the "An die Pfarrherrn wider den

khiªu khÝch cđa Pi-a. Nhãm cđa Pi-a mất liên lạc với Quốc tế vẫn tiếp tục

Wucher zu predigen". Wittenberg, 1540, S.9 ("Kêu gọi các vị linh mục truyền

hoạt động nhân danh Quốc tế và nhiều lần ủng hộ các nhóm phi vô sản đang

đạo chống nạn cho vay nặng lÃi"). Vít-ten-béc, 1540, tr.9. 428.

đấu tranh chống đường lối của Mác trong Tổng Hội đồng. N gày 10 tháng Năm
Tổng Hội đồng chính thức đoạn tuyệt với nhóm này (xem tập này,

222 Những kẻ mị dân là tên gọi mà trong những năm 20 của thế kỷ XIX ở Đức

tr.579-480).
Văn bản nghị quyết này được lưu trong biên bản của Tổng Hội đồng ngày

người ta dùng để gọi những người tham gia phong trào chống đối trong giới trí

7 tháng Bảy 1868; lần đầu tiên đăng trên báo "Liberté" số 55, ngày 12 tháng

các bộ trưởng các quốc gia ở Đức tháng Tám 1819 thông qua một nghị quyết

Bảy 1868, sau đó đăng lại trên báo "Cigale" số 29, ngày 19 tháng Bảy 1868,

đặc biệt nhằm đấu tranh chống âm mưu của "những kẻ mị dân". 428.

1870

thức Đức. Danh từ này trở thành thông dụng sau khi hội nghị Các-xbát của

báo "Tribune du Peuple" số 7, ngày 26 tháng Bảy 18 68 và nhiều báo khác.
223 Có ý nói đến quyển sách của Sman-xơ "Staatswirthschaftslehre in Briefen
Báo (La Liberté) ("Tự do") tờ báo dân chủ Bỉ, xuất bản ở Bruy-xen từ
năm 1865 đến năm 1873; từ năm 1867 là một trong những cơ quan của Hội
liên hiệp công nhân quốc tế tại Bỉ.
Báo "La Cigale" ("C on ve") tờ tuần báo do các đảng viên cộng hòa cánh

an einen deutschen Erbprinzen". Th.I, Berlin, 1818 ("Chính trị kinh tế học,
giáo trình hàm thụ cho hoàng tử kế vị Đức". Phần I, Béc-lin, 1818) và bản
dịch tiÕng Ph¸p (Ðconomie politique, ouvrage traduit de I'Allema nd". T.I,
Paris, 1826. 428.

tả Pháp xuất bản ở Bruy-xen từ tháng Chạp 1867 đến tháng Bảy 1869; báo có
quan hệ mật thiết với nhóm của Ph.Pi-a tại Luân Đôn. 426.

224 Trong thời gian những năm 1867-1868 Chính phủ Nga hoàng đà tiến hà nh
ở Ba Lan nhiều biện pháp hành chính nhằm loại bỏ các cơ quan của Ba Lan

2 18 Bài viết "Tôi ăn cắp v ăn của Ph. Ba- x ti- a" là c ủa C.M á c vi ết nhâ n việc

và Nga hóa cưỡng bách.

nhữn g nhà kinh tế học tư sả n đưa ra những lời k hẳng định m a ng tín h
c hất vu k hèng ch o r » ng M¸ c ®· va y m­ỵn c đa B a- xti-a , nhà kinh tế học
tầm thườn g Phá p, c á ch xá c định k hối lượng giá tr ị b » ng thêi gia n la o
®éng x· héi cầ n thiết. N hững lời b u ộc tội nà y c hứa đựn g tr on g m ột số ít

Văn bản lời tuyên bố này do Mác đề nghị và

Tổng Hội đồng thông qua

ngày 14 tháng Bảy 1868, nó được lưu trong sổ biên bản của Tổng Hội đồng và
đăng trên báo "Bee-Heve" số 352, ngày 18 tháng Bảy 1868. 430.

b à i b ình luậ n vỊ b é "T­ b ¶ n", tr ong đ ó c ó b ài b ình lu ận k hông k ý tên

225 Vấn đề các hậu quả của việc sử dụng máy móc trong chế độ tư bản do Tổng Hội

được đă ng trên tạ p c hí được xuấ t b ả n với sự tha m gia của L.Phau- sơ là

đồng đề nghị ngày 20 tháng Giêng 1868 để đưa vào chương trình nghị sự của Đại hội

tạp chí "Viertelj a hr sc hrif t fü r Volk swirtscha ft und K ulturgesc hichte"

Bruy-xen. §iĨm này của chương trình nghị sự đà được thảo luận sơ bộ trong hai

( "Tậ p san ta m cá ngu yệt về cá c vấ n đ ề kinh tế q uốc d ân và l ịc h sử vă n

phiên họp ngày 28 tháng Bảy và ngày 4 tháng Tám của Hội đồng nhân chuẩn bị


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

888

chú thích

đại hội. Mác đà mở đầu cuộc thảo luận này, khi phát biểu ông đà trình bày những
tư tưởng chính mà ông đà phát triển trong chương XIII tập I bộ "Tư bản" "Máy móc
và đại công nghiệp" (Bài ghi lời phát biểu của C.Mác xem tập này, tr.753-756).
Tổng kết các cuộc tranh luận trong phiên họp ngày 4 tháng Tám, Mác đề
nghị Tổng Hội đồng kết luận dưới hình thức một nghị quyết, văn bản nghị
quyết này đà được ông soạn thảo và được thông qua trong phiên họp tiếp theo
của Hội đồng vào ngày 11 tháng Tám.

chú thích

889

tháng Ba 1886. 432.
227 Có ý nói đến ủy ban th­êng trùc

Tỉng H éi ®ång cđa Qc tÕ (xem chú

thích 17). 432.
228 Bản nghị quyết này được thông qua trong phiên họp ngày 25 tháng Tám
1868 của Tổng Hội đồng nhân dịp chuẩn bị cho Đại hội Bruy-xen, văn bản

lưu trong biên bản của phiên họp này; bản nghị quyết c òn đăng trên báo
"Bee-Hive" số 359, ngày 29 tháng Tám 1868 (bài ghi lời phát biểu của Mác

Tại Đại hội Bruy-xen nghị quyết này được G.ếch-ca-ri-út đề nghị trong

luận chứng nghị quyết này xem tập này, tr.757-758).

phiên họp ngày 9 tháng Chín 1868 và được đưa vào phần trình bày lý do của
bản nghị quyết do Đại hội thông qua. Cũng trong phiên họp này Ph.Le-xnơ đÃ

ở Đại hội Bruy-xen bản nghị quyết này được ếch-ca-ri-út đề nghị, tiểu

viện dẫn nhiều đoạn trong bộ "Tư bản" để luận chứng lập trường của Mác
trong vấn đề này. 431.

ban của đạ i hội tán thành và đọc trong phiên họp ngày 12 tháng Chín 1868 và

226 "Gửi ông chủ tịch và Ban lÃnh đạo Liên đoàn công nhân toàn Đức" do Mác

229 Báo cáo hàng năm lần thứ tư của Tổng Hội đồng (báo cáo lần thứ nhất đọc

viết ngày 18 tháng Tám 186 8 để trả lời lời mời chính thức của Svai-xơ và các

trong Hội nghị Luân Đôn của Quốc tế, tháng Chín 1865) do Mác viết cho đại

công nhân uỷ viên ban lÃnh đạo Tổng hội theo phái Lát-xan mời Mác đến
dự Hội nghị toàn thể của Tổng hội với tư cách là khách da nh dự.

hội toàn thể lần thứ ba của Quốc tế họp ở Bruy-xen từ ngày 6 đến 13 tháng

ghi lại trong biên bản của phiên họp này. 433.

Chín 1868.

Hội nghị toàn thể họp vào những ngày 22-26 tháng Tám 1868 ở Hăm-buốc

Mác đà tham gia trực tiếp vào việc chuẩn bị Đại hội Bruy-xen, nhưng

đà cho thấy nhờ ảnh hưởng kinh nghiệm của phong trào công nhân bộ phận

không tham dự đại hội. Về dự đại hội có hơn 100 đại biểu của công nhân Anh,

tiên tiến của Tổng hội công nhân Đức đà bắt đầu từ bỏ những giáo điều của

Pháp, Đức, Bỉ, Thụy Sĩ, I-ta-li-a và Tây Ban Nha. Đại hội đà ra một quyết

Lát-xan. Hội nghị tán thành về nguyên tắc phong trào bÃi công, nhưng tuyên

định hết sức quan trọng về sự cần thiết phải chuyển giao các đường sắt, lòng

bố phản đối cách tổ chức thực tế của các cuộc bÃi công. Những người lÃnh đạo

đất, hầm mỏ và các xí nghiệp khai thác mỏ, rừng và cả đất trồng trọt cho xÃ

phái Lát-xan phải giở mưu kế vì sợ mất ảnh hưởng trong số công nhân đang

hội sở hữu. Quyết nghị này chứng tỏ đa số những người theo phái Pru-đông ở

cố gắng thành lập các công đoàn. Cố giành phần hơn đối với Bê-ben và Líp-

Bỉ và Pháp đà chuyển sang lập trường của chủ nghĩa tập thể, đánh dấu thắng

nếch đang hoạt động thành công trong việc thành lập các công đoàn, Svai-xơ

lợi của chủ nghĩa xà hội vô sản đối với chủ nghĩa cải lương tiểu tư sản trong

và Phrít-se, phó chủ tịch Tổng hội đà đưa ra đề nghị triệu tập đại hội các

Quốc tế. Đại hội cũng đà thông qua các nghị quyết do Má c đề nghị về ngày

công đoàn công nhân toàn nước Đức ở Béc-lin. Các phần tử Lát-xan chính

làm việc 8 giờ, sử dụng máy móc, thái độ đối với đại hội của Liên đoàn hòa

thống đà bác bỏ đề nghị này, yêu cầu Svai-xơ và Phrít-se triệu tập một đại

bình và tự do mang tính chấ t hòa bình chủ nghĩa tư sản (xem tập này, tr.279,

hội như vậy với tư cách đại biểu Quốc hội. Về nguyên tắc, hội nghị thừa nhận

720-721) cũng như nghị quyết do Ph.Le-xnơ thay mặt đoàn đại biểu Đức đề

công nhân tất cả các nước cần phải liên hiệp hành động, song trên thực tế ban

nghị công nhân tất cả các nước nghiên cứu tác phẩm "Tư bản" của C.Mác và

lÃnh đạo Tổng hội vẫn tiếp tục ngăn cản việc Tổng hội gia nhập Quốc tế.

xúc tiến dịch tác phẩm này từ tiếng Đức ra nhiều thứ tiếng.

Bức thư của Mác gửi chủ tịch và ban lÃnh đạo Tổng hội được đọc trong phiên

Bản báo cáo của Tổng Hội đồng do Mác soạn thảo đà được đọc trong phiên họp

họp kín ngày 24 tháng Tám 1868 và đà được hoan nghênh. Ngoài báo "Social-

ngày 7 tháng Chín 1868 của đại hội. Lần đầu tiên nó được đăng trong bài báo của

Demokrat", bức thư còn được đăng trên báo "Demokratisches Wochenblatt" số

ếch-ca-ri-út trên báo "Times" ngày 9 tháng Chín 1868. Bài đó được dùng làm căn

35, ngày 29 tháng Tá m 1868. Sau này, nhân dịp kỷ niệm lần thứ ba ngày mất
của Mác, bức thư này được đăng lại trên báo "Sozial-demokrat" số 11, ngày 11

cứ cho bài in trong Toàn tập C.Mác và Ph.Ăng-ghen xuất bản lần thứ nhất. Trong


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

890

chú thích

chú thích

891

lần xuất bản này bản báo cáo đó được in theo bản sao bằng tiếng Đức do vợ Mác là

đề n gà y 2 3 thá ng M ­ê i m ét 1 8 6 7 c ña Ơ .Đ uy- pôn g, b í th ư thôn g tấ n

Gien-ni Mác chép lại lưu trong kho lưu trữ của Viện Mác Lê-nin; bản này đầy

ph ụ trá ch liên lạc với Pháp, gửi c ho A.M uya-ra , bá o tin c ho các thà nh

đủ hơn bản tiếng Anh chúng tôi tìm thấy trước đây. Những chỗ khác biệt chính

viên người Pháp của Hội b iết về c uộc vậ n động b ảo vệ những người tù

với bản tiếng Anh chúng tôi ghi chú ở cuối trang. Bản báo cáo bằng tiếng Đức

thuộc hội Phê- ni-ăng. Chính quyền P há p cố sử dụng b ức thư nà y để b uộc

đăng trên tạp chí "Vorbote" số 9, tháng Chín 1868 và trên các báo "Social

tội Quốc tế đà tổ c hức c uộc bạo động của các hội viên hội Phê- ni-ăng.

Demokrat" số 106, ngày 11 tháng Chín 1868, "Demokratisches Wochenblatt" số 37,

436.

ngày 12 tháng Chín 1868, Beilage và "Hermann" số 506, ngày 12 tháng Chín
1868, đăng bằng tiếng Pháp trong phụ trương đặc biệt của báo "Le Peuple Belge "
("Nhân d©n BØ"): "TroisiÌme CongrÌs de l'Association Internationale des
Travailleus. Compte rendu officiel". Bruxelles, 1868 và trên báo "Liberté" số 64,
ngày 13 tháng Chín 1868. 434.
230 Cuộc bÃi công của thợ nhuộm đà xảy ra vào tháng Bảy 1867 ở A-mi-en được
công nhân các ngành nghề khác ủng hộ.

233 Theo điều 291 Luật hình sự và đạo luật ngày 10 tháng Tư 1834 ở Pháp
muốn thành lập một tổ chức có 20 hội viên trở lên phải được phép của chính
quyền hữu quan. 436.
234 Các sự kiện trên đây xảy ra ở vùng mỏ Sác-lơ-roa mùa xuân năm 1868.
Đáp lại việc các chủ mỏ rút số ngày sản xuất còn 4 ngày trong một tuần và
giảm 4% tiền công, các công nhân đà tuyên bố bÃi công và ngừng làm việc, và
đà bị quân đội đàn áp.

Tháng Ba 1867 bắt đầu cuộc bÃi công của thợ dệt và thợ kéo sợi ở Ru-be do
việc sử dụng máy móc mà thải rất nhiều công nhân.

Chi bộ Bỉ mở một chiến dịch rộng lớn ở trong và ngoài nước Bỉ để ủng hộ
những người bÃi công. Chi bộ đà tổ chức những cuộc mít-tinh phản đối. Các

Tháng Hai 1867 ở Pa-ri bắt đầu cuộc bÃi công của công nhân đúc đồng từ

trang báo "Tribune du Peuple", "Liberté" và những báo khác đà đăng tin các

chối việc ra khỏi các hội tương trợ theo yêu cầu của các nhà kinh doanh. Nhờ

sự kiện ở Sác-lơ-roa, ngày 12 tháng Tư 1868 đăng bản tuyên bè cđa chi bé gưi

cã sù gióp ®ì cđa Tỉng Hội đồng, công nhân Pa-ri đà nhận được một số tiền

công nhân Bỉ và công nhân tất cả các nước, và chi bộ đà giữ vững liên lạc

cứu trợ của các công đoàn Anh. Cuộc bÃi công đà kết thúc bằng sự thắng lợi

thường xuyên với Tổng Hội đồng; đến lượt mình Hội đồng cũng ra lời kêu gọi,

của công nhân, họ bảo vệ được tổ chức của mình.
Tháng Ba tháng Tư 1867, ba nghìn công nhân xây dựng đà bÃi công ở
Giơ-ne-vơ. Công nhân đòi hỏi phải rút ngắn ngày làm việc xuống còn 10 giờ,
nâng tiền công, thay tiền công ngày bằng tiền công giờ; ngoài các công nhân
xây dựng còn có công nhân các ngành công nghiệp khác cũng tham gia bÃi
công. Nhờ sự ủng hộ của công nhân Thụy Sĩ, Anh, Pháp và Đức, công nhân
Giơ-ne-vơ đà bÃi công thắng lợi. 435.

tuyên bố sự nghiệp của thợ mỏ Sác-lơ-roa cũng như là sự nghiệp của cả Quốc
tế và tổ chức giúp đỡ những người bÃi công. Các sự kiện này đà đưa đến kết
quả là số hội viên của Quốc tế tại Bỉ tăng lên rất nhiều. 437.
235 Ngày 3 tháng Mười một ở Men-ta-na quân đội Pháp cùng với vệ binh đánh
thuê của giáo hoàng, đà đánh bại quân đội của Ga-ri-ba-di đang mở một cuộc
hành quân mới vào La MÃ để giải phóng nơi này khỏi ách chiếm đóng của
Pháp và sáp nhập vào quốc gia I-ta-li-a. 438.

231 Đây là nói đến tà i liệu mà chi bộ Pa-ri đà chuyển giao cho Đại hội Giơne-vơ của Quốc tế: "Congrès de Genève. M ém oire des délégués franỗais".
Bruelles, 1866 ("Đại hội G iơ-ne- vơ. Bá o cáo của các đại biểu Pháp"). Bruyxen, 1866). 436.
232 Tháng Chạ p 1867 đà xả y ra những c uộc lục soá t các phòng ở của cá c uỷ

236 Đây là nói đến đạo luật phản động ngày 11 tháng Ba 1850 cđa Phỉ vỊ c¸c
hiƯp héi. – 438.
237 đy ban trung ương của các chi bộ Đức ở Thụy Sĩ do I.Ph.Bếch-cơ đứng đầ u
từ tháng Mười một 1865 là trung tâm tổ chức của các chi bộ tập hợp công

viên Ba n lÃnh đạ o c hi b ộ Pa-ri c đa Qc tÕ, sa u ®ã c hÝnh q uyền bắ t đầu

nhân Đức không chỉ ở Thụy Sĩ mà còn ở Đức, áo và những nước khác có các

điều tra rồi m ở vụ á n đầ u tiên chống Quốc tế tạ i Phá p và o thá ng Ba 1 868.

công nhân kiều dân Đức. Hoạt động của I.Ph.Bếch-cơ, đặc biệt tờ nguyệt san

T rong số các thư từ mà cả nh sá t Pháp đà bắt được khi lục soát, có bức thư

"Vorbote" do ông xuất bản, đà góp phần đắc lực vào việc truyền b¸ c¸c t­


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

892

chú thích

chú thích

893

tưởng của Quốc tế trong công nhân Đức khi chưa có điều kiện để thành lập tổ

1871 các nghiệp đoàn công nhân đà từ bỏ Liên đoàn và năm 1872 trên thực tế

chức ở ngay trong nước Đức. 438.

nó không còn tồn tại nữa. 440.

238 Có ý nói đến cuộc hội nghị toàn thể thường kỳ của Tổng hội công nhân Đức,

243 Hội Si-lơ thành lập ở Man-se-xtơ tháng Mười một 1859 nhân dịp kỷ niệm

họp vào những ngày 22 đến 26 tháng Tám 1868 ở Hăm-buốc (xem chú thích

100 năm ngày sinh của nhà thơ lớn người Đức Ph.Si-lơ, Hội muốn trở thành

226). Nghị quyết do hội nghị thông qua đà được đăng trên báo "Social

trung tâm của đời sống văn hóa và xà hội của kiều dân Đức ở Man-se-xtơ.

Demokrat" số 102, ngày 2 tháng Chín 1868. 438.

Trong thời gian đầu, Ăng-ghen đà phê phán hoạt động của Hội mang dấu vết
chủ nghĩa quan liêu Phổ và không tham gia Hội. Sau khi cã mét sè thay ®ỉi

239

Tỉng Héi ®ång ®· cư G.ếch-ca-ri-út làm đại biểu chính thức của mình

trong điều lệ, năm 1864 Ăng-ghen giữ chức uỷ viên ban lÃnh đạo rồi cả chức

tham dự Đại hội Nu-ren-be của Liên đoàn các hội công nhân Đức do Bê-ben

chủ tịch Hội Si-lơ, dành cho Hội nhiều thời gian và ảnh hưởng lớn đến hoạt

lÃnh đạo, họp vào những ngày 5-7 tháng Chín 1868. Với đa số phiếu (69 trên

động của hội. Tháng Chín 1868, trong khi Ăng-ghen đi vắng khỏi Man-se-xtơ,

46) đại hội đà thông qua nghị quyết gia nhập Hội liên hiệp công nhân quốc tế

ban lÃnh đạo đà mời C.Phô-gtơ đến giảng bài ở Hội, điều đó đà buộc Ăng-ghen

và thành lập một ủy ban gồm 16 uỷ viên để thực hiện quyết định đó; ngày 22

phải viết b ức thư này. Ngày 2 tháng Mười 1868, Đê-vin-xơn, thư ký ban lÃnh

tháng Chín 1868 những uỷ viên này được Tổng hội đồng chuẩn y là Ban chấp

đạo đà thay mặt ban lÃnh đạo gửi thư cho Ăng-ghen yêu cầu xét lại quyết

hành của Hội liên hiệp công nhân quốc tế tại Đức. Đại hội Nu-ren-be còn ra

định của mình từ chối chức vụ chủ tịch và uỷ viên ban lÃnh đạo Hội, song

quyết định tổ chức các công đoàn. 438.

Ăng-ghen đà khước từ việc đó. Tháng Tư 1870, Ăng-ghen lại được bầu làm uỷ
viên ban lÃnh đạo Hội Si-lơ nhưng ông không còn tích cực tham gia hoạt động

240 P.Phốc-xơ được cử làm đại biểu của Tổng Hội đồng tạ i đại hội công nhân

của Hội nữa. 442.

các dân tộc áo Hung-ga-ri sẽ họp vào tháng Chín 1868 ở Viên. 439.
244 Xem C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng Việt, Nhà xuất bản chính trị
241 Đại hội Nơ-sa-ten (Noi-en-buốc) của các hội giáo dục công nhân Đức ë

qc gia, Hµ Néi, 1994 , t.14, tr.483-890. – 442.

Thơy Sĩ họp vào những ngày 9-10 thá ng Tám 1868. 439.
245 Đây là nói về những trở ngại khi xây nhà mới cho Hội Si-lơ. 443.
242 Liên đoàn công nhân toàn quốc thành lập ở Mỹ tháng Tám 1866 tại Đại hội
Ban-ti-mo; U.Xin-vít, nhà hoạt động xuất sắc của phong trào công nhân Mỹ,
đà tham gia tích cực vào việc thành lập Liên đoàn. Liên đoàn đà sớm liên lạc
với Hội liên hiệp công nhân quốc tế. Trong Đại hội Si-ca-gô của Liên đoàn
công nhân toàn quốc vào tháng Tám 1867, Trê-ven-lích được cử làm đại biểu
tham dự đại hội thường kỳ của Hội liên hiệp công nhân quốc tế, nhưng ông
không đến dự đại hội. Năm 1869, Ca-ma-rôn, đại biểu của Liên đoàn đà dự
những phiên họp cuối cùng của Đại hội Ba-lơ của Quốc tế vào tháng Tám
1870 tại đại hội ở Xin-xin-na-ti, Liên đoàn đà thông qua nghị quyết sau đây:
"Liên đoàn công nhân toàn quốc tuyên bố trung thành với những nguyên tắc
của Hội liên hiệp công nhân quốc tế và hy vọng trong một thời gian rất gần
đây sẽ gia nhập Hội nói trên". Song quyết định này đà không thực hiện được.

246 Bài báo "Về việc giải tán Liên đoàn công nhân Lát-xan" không ký tên tác
giả đăng trên "Demokratisches Wochenblatt" số 40, ngày 3 tháng Mười 1868,
do Ăng-ghen viết vào cuối tháng Chín 1868 khi biết tin ngày 16 tháng Chín
1868 cảnh sát Lai-pxích đà cấm Tổng hội công nhân Đức (trung tâm đặt ở
Lai-pxích) và giải tán chi hội địa phương của Tổng hội ở Béc-lin. Song ba
tuần sau khi xảy ra việc cấm này, ngày 10 tháng Mười 1868, một nhóm những
người theo phái Lát-xan do Svai-xơ đứng đầu đà khôi phục Tổng hội với cái
tên cũ, chuyển trụ sở về Béc-lin. Bản điều lệ mới đăng trên báo :"Social
Demokrat" số 119, ngày 11 tháng Mười 1868 tuyên bố sẵn sàng nghiêm chỉnh
tuân theo các luật pháp Phổ và chỉ hoạt động bằng con đường hòa bình, hợp
pháp. Tuân theo các yêu cầu của luật pháp Phổ, ban là nh đạo Tổng hội đÃ
giải tán các chi hội địa phương. 444.

Ban lÃnh đạo Liên đoàn công nhân toàn quốc đà nhanh chóng chạy theo
những dự án không tưởng về cải cách tiền tệ mà mục đích là thủ tiêu hệ thống

ngân hàng và nhà nước sẽ cho vay với lÃi suấ t thấp. Trong những năm 1870-

247 Có ý muốn nói đến hội nghị toàn thể của Tổng hội công nhân Đức ở Hămbuốc (xem chú thích 226). – 448.


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

894

chú thích

248 Phần bổ sung bài báo "Về việc giải tán Liên đoàn công nhân Lát-xan" không ký
tên tác giả đăng trên "Demokratisches Wochenblatt" số 41, ngày 10 tháng Mười

chú thích

895

252 "Volks - Zeitung" ("Báo nhân dân") tờ nhật báo dân chủ Đức, xuất bản ở
Béc-lin từ năm 1853. 451.

1868, do Ăng-ghen viết đầu tháng Mười 1868 theo sự gợi ý của Mác, trong bức
thư ngày 25 tháng Chín 1868 Mác đà lưu ý ông về quyển sách của B.Bếch-cơ

253 Đây là nói đến Hội đồng các công liên Luân Đôn, lần đầu tiên được bầu ra

"Enthỹllungen ỹber tragische Lebensende Ferdinand Lassalle's". Schleiz,

tại hội nghị đại biểu các công liên ở Luân Đôn tháng Năm 1860. Đứng đầu

1868 ("Phơi trần sự kết thúc bi thảm của Phéc-đi-ăng Lát-xan". Slây-xơ,

hàng nghìn công liên ở thủ đô, Hội đồng Luân Đôn đà có ảnh hưởng đến toàn

1868). 449.

bộ giai cấp công nhân Anh. Trong nửa đầu những năm 60, Hội đồng đà là nh

249 Đây là nói về nhóm nhỏ những người theo phái Lát-xan chịu ảnh hưởng của
X.Hát-xtơ-phen tách khỏi Tổng hội công nhân Đức và năm 1867 thành lập
"Tổng hội công nhân Lát-xan Đức", chủ tịch tổng hội này lúc đầu là Phuê-xtơ-

đạo công nhân Anh đấu tranh chống can thiệp vào Mỹ, bảo vệ Ba Lan và I-ta-li-a,
và sau này đấu tranh để hợp pháp hóa các công liên. Những người lÃnh đạo
các công liên đà lớn mạnh của thợ mộc (Cri-mơ và sau này là A-plơ-gác), của

linh, sau đó là Men-de; tổng hội không có một ảnh hưởng nào trong công nhân

thợ giày (ốt-gie-rơ), của thợ nề ( Cun-xơn và Hao-oen), của thợ cơ khí(An-lin)

và năm 1872 trên thực tế không còn tồn tại nữa. 449.

đà giữ vai trò lÃnh đạo trong Hội đồng Luân Đôn. Trong số những người đó
chỉ có An-lin không ở trong Tổng Hội đồng của Quốc tế.

250 Mác viết bài báo này cho "Demokratisches Wochenblatt" (xem bức thư của
Mác gửi Ăng-ghen ngày 4 tháng Mười 1868). Có lẽ là trong phần đầu bài báo,
ban biên tập báo đà đưa vào một vài thay đổi. 451.
251 Đây là nói đến sự giúp đỡ về vật chất cho công nhân bÃi công do Tổng Hội

đồng của Quốc tế cùng với các nghiệp đoàn Anh tổ chức.

Mác là người ngay từ khi mới thành lập Quốc tế đà đấu tranh chống chủ
nghĩa cải lương và tính cục bộ của các thủ lĩnh công liên, đà phấn đấu đưa
vào hàng ngũ Hội liên hiệp các tầng lớp công nhân Anh, một mặt ông cố gắng
đưa vào Hội liên hiệp các tổ chức công liên cơ sở và mặt khác, cố gắng đưa Hội
đồng các công liên Luâ n Đôn vào Hội liên hiệp như là một chi hội Anh. Vấn đề

Trong thời gian bÃi công của thợ đúc đồng Pa-ri (tháng Hai tháng Ba
1867), Tổng Hội đồng đà đăng lời kêu gọi trên báo "International Courier"
ngày 13 tháng Ba 1867 gửi c ông nhân Anh k êu gọi giúp đỡ về vật c hất c ho
những người bÃi công. Các nghiệp đoàn thợ già y, thợ may, thợ chế biến gỗ
quý v.v. đà thông qua Tổng Hội đồng gửi sang Pháp mấy trăm pao xtéc-linh.

gia nhập Quốc tế đà được thảo luận trong nhiều phiên họp của Hội đồng các
công liên Luân Đôn theo sáng kiến của các uỷ viên người Anh trong Tổng Hội
đồng. Ngày 14 tháng Giêng 1867, Hội đồng các công liên Luân Đôn đà ra nghị
quyết tán thành các nguyên tắc của Hội liên hiệp công nhân quèc tÕ, nh­ng
kiªn quyÕt tõ chèi thiÕt lËp bÊt cø một quan hệ tổ chức nào với Hội. Sau việc

Nhân việc xử bắn các thợ mỏ và thợ luyện kim Bỉ ở Mác-suên (tháng Hai
1867), Tổng hội đồng đà đăng trên báo "International Courier" ngày 3 tháng

này, Hội đồng các công liên Luân Đôn tiếp tục quan hệ với Quốc tế thông qua
các uỷ viên Tổng Hội đồng ở trong thành phần của nó. 452.

Ba 1867 lời kêu gọi "Gửi thợ mỏ và công nhân ngành luyện kim Anh" yêu cầu
giúp đỡ các nạn nhân đà bị thảm sát. Gia đình các công nhân bị nạn đà được
giúp đỡ vỊ tiỊn.

254 Xem chó thÝch 170. – 452.
255 Cã ý nói đến Liên đoàn cải cách quốc gia do các thủ lĩnh phong trào Hiến

Trong thời gian bÃi công và dÃn công nhân xây dựng Giơ-ne-vơ (tháng Ba

chương Brôn-te-rơ Ô'Brai-en, Rây-nôn v.v. thành lập ở Luân Đôn năm 1849.

tháng Tư 1868, xem chú thích 230), Tổng hội đồng bảo đảm gửi từ Anh tiền

Liên đoàn đặt cho mình mục tiêu đấu tranh giành q uyền phổ thông đầu phiếu

chi viện hàng tháng 40 nghìn phrăng. Các nghiệp đoàn thợ mộc, thợ dệt, thợ

và cải cách xà hội. Năm 1866 Liên đoàn gia nhập Quốc tế và mở rộng hoạt

đóng sách v.v. cũng gửi tiền sang Giơ-ne-vơ. 451.

động của mình dưới sự lÃnh đạo của Tổng Hội đồng, trở thành một chi nhá nh


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

896

chú thích

chú thích

897

của Liên đoàn cải cách. Những người lÃnh đạo của Liên đoàn cải cách quốc

đăng trên tạp chí của Uốc-các-tơ "The Free Press" ("Báo tự do"). Đồng thời

gia An-phrết Uôn-tơn và Gióoc-giơ Min-nơ là uỷ viên Tổng hội đồng và đÃ

Mác đà phê phán nghiêm khắc những q uan điểm phản dân chủ của Uốc-các-

tham gia nhiều đại hội của Quốc tế. 452.

tơ và thường nhấn mạnh sự khác nhau căn bản giữa quan điểm của nhà cách
mạng vô sản và quan điểm phản động của những người theo phái Uốc-các-tơ.

256 "Weser-Zeitung" ("Báo Vê-đơ") tờ báo tư sản Đức theo xu hướng tự do;
xuất bản ở Brê-men từ năm 1844 đến năm 1830.
"Augsburgerin" có ý nói đến báo "Allgemeine Zeitung" xuất bản ở Au-

Khi đăng bài báo này của Mác, ban biên tập tạp chí "Diplomatic Review"
đà có mấy dòng giới thiệu bài báo, trong đó giới thiệu Mác là tác giả bộ "Tư
bản" và nhiều bài báo về ngoại giao. 454.

xbuốc (xem chú thích 24). 453.
260 Luật ngân hàng năm 1844 - đạo luật do chính phủ của Pin ban hành, quy
257 "The Morning Star" ("Sao mai") – tê nhËt b¸o Anh, cơ quan của phái mậu
dịch tự do, xuất bản ở Luân Đôn từ năm 1856 đến năm 1869.
"Saturday Review" là tên gọi tắt tờ tuần báo bảo thủ Anh "Saturday

định phân ngân hàng Anh thành hai nhánh độc lập có vốn riêng nhánh
ngân hàng thực hiện những dịch vụ thuần túy ngân hàng và nhánh phát hà nh

chuyên phát hành các giấy bạc. Các giấy bạc phải được bảo đảm bằng một vốn
đặc biệt thường xuyên có sẵn. Nhưng trong những thời kỳ khủng hoảng kinh

review of politics, literature, science and art" ("Bình luận ngày thứ bảy về

tế nghiêm trọng năm 1847, 1857 và mùa xuân năm 1866, Chính phủ Anh đÃ

những vấn đề chính trị, văn học, khoa học và nghệ thuậ t") xuất bản ở Luân

buộc lòng phải tạm đình chỉ hiệu lực của đạo luật năm 1844 và tăng số giấy
bạc không có vàng bảo đảm.

Đôn từ năm 1855 đến năm 1938. 453.
258 Có ý nói đến việc thu nhận ét-ga Bau-ơ, nhà chính luận Đức, trước đây
theo phái Hê-ghen trẻ, vào làm việc ở Bộ báo chí Phổ năm 1863. 453.

Cuộc khủng hoảng năm 1866 đà xảy ra đặc biệt nghiêm trọng trong khu
vực tín dụng Anh; tháng Năm 1866 khi cuộc khủng hoảng tài chính lên đến
cực điểm và ngân hàng Anh bị đe dọa vỡ nợ, ban lÃnh đạo ngân hàng đà nhận

259 C.Mác viết bài báo này theo yêu cầu của C.Đ.Cô-lét, người xuất bản tạp chí
"Diplomatic Review".
"The Diplomatic Review " ("Bình luận ngoạ i giao") tạp chí Anh về

được một bức thư do thủ tướng Rớt-xen và bộ trưởng Bộ tài chính Glát-xtôn
ký, chuẩn y việc tạm đình chỉ hiệu lực của đạo luật năm 1844, điều đó đà cho
phép mở rộng các dịch vụ cho vay và phần nào giảm nhẹ cơn kinh hoàng về tài
chính ở trong nước. 454.

những vấn đề ngoại giao, lấy tên nà y xuấ t bản từ năm 1866 đến năm 1877

bốn kỳ một năm. Biên tập viên tạp chí là Đa-vít U ốc-các-tơ, nhà chính luận
bảo thủ, nguyên là nhà ngoại giao. Từ đầu những năm 30 thế kỷ XIX Uốccác-tơ đà đăng trên tạp chí "The Por tfolio" ("Tập tà i liệu") của mình và
trong những cuốn sách lẻ các tài liệu nói về chính sách ngoại giao bí mật

261 Có ý muốn nói đến hai trường hợp đầu tiên tạm đình chỉ luật ngân hàng
năm 1844 bức th­ cđa thđ t­íng Rít-xen vµ bé tr­ëng Bé tµi chính Vút
ngày 25 tháng Mười 1847 cũng như bức thư của thủ tướng Pan-mớc-xtơn và
bộ trưởng Bộ tài chính Lê-vít ngày 12 tháng Mười một 1857 gửi ban lÃnh đạo
ngân hàng Anh. 454.

của các quốc gia châu Âu, tr ong đó c ó các tài liệu vạch trần hoạt động ngoại
giao của Pan-mớc- xtơn, thực tế là người lÃnh đạ o chính sách ngoại giao của
A nh tr ong nhiều năm.

262 Đây là nói về đại hội đại biểu các nước Pháp, Anh, áo, Nga và Xác-đi-ni,
Phổ và Thổ Nhĩ Kỳ ở Pa-ri, đưa đến kết quả là ngày 30 tháng Ba 1856 đà ký
hòa ước Pa-ri chấm dứt cuộc chiến tranh Crưm những năm 1853-1856. Mác

Mác vốn là người đà đấu tranh không mệt mỏi chống chính sách ngoại giao

ám chỉ việc Cla-ren-đôn, dẫn đầu phái đoàn Anh trong đại hội, đà không thực

bí mật của các giai cấp thống trị; năm 1853 trong loạt bài báo tố cáo của mình

hiện được đầy đủ các kế hoạch ngoại giao của Anh vì có sự mâu thuẫn Anh

"Huân tước Pan-mớc-xtơn", ông đà sử dụng, cùng với nhiều tài liệu khác,

Pháp và mối thân thiện Pháp Nga. 455.

hàng loạt tài liệu do Uốc-cá c-tơ công bố. Sau này một số b ài báo của Mác đÃ

263 Mác ra lời tuyên bố này gửi cho Hội giáo dục chủ nghĩa cộng sản của công nhân

57-M.A. 16


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

898

chú thích

chú thích

899

Đức ở Luân Đôn vào ngày 23 tháng Mười một 1868 là do lập trường của Hội đối

265 Có ý muốn nói đến bức thư của Mác gửi Svai-xơ ngày 13 tháng Mười 1868

với Đại hội Béc-lin năm 1868 của phái Lát-xan và đối với tổ chức công nhân do

trả lời hai bức thư của Svai-xơ gửi Mác ngày 15 tháng Chín và 8 tháng Mười

Bê-ben và Líp-nếch thành lập tại đại hội Nu-ren-be. Ngày 23 tháng Mười một

1868. 458.

1868 Mác đà viết cho Ăng-ghen; "những phần tử Lát-xan được nhập khẩu từ Pari và Đức sang đây có những mối quan hệ bí mật với Svai-xơ, đà lợi dụng việc Lexnơ vì vợ ốm mà phải vắng mặt, để biểu quyết tín nhiệm Svai-xơ chống các phần
tử Nu-ren-be". Sau này Mác ủng hộ Le-xnơ đấu tranh chống các phần tử Lát-xan
trong Hội.

266 Liên đoàn công nhân dân chủ thành lập tháng Mười 1868 do sự chia rẽ của Liên
đoàn công nhân Béc-lin chịu ảnh hưởng của những người thuộc phái tiến bộ.
Liên đoàn mới này đà gia nhập tổ chức các hội công nhân Nu-ren-be do Bê-ben
và Líp-nếch lÃnh đạo, tán thành bản cương lĩnh của tổ chức dựa trên những
nguyên tắc của Quốc tế thứ nhất. Hầu hết các hội viên của Liên đoàn cũng là

Hội giáo dục chủ nghĩa cộng sản của công nhân Đức ở Luân Đôn do C.Sáp-pơ,

hội viên của Hội liên hiệp công nhân quốc tế. Để nhấn mạnh tính chấ t vô

I.Môn và nhiều nhà hoạt động khác của Đồng minh những người chính nghĩa

sản của mình, Liên đoàn đà bầu hai công nhân làm chủ tich - đó là Vin-c ơ

thành lập tháng Hai 1840. Sau khi Liên đoàn những người cộng sản thành

và Kê-mê-rê.

lập thì vai trò lÃnh đạo trong Hội thuộc về các chi bộ địa phương của Liên
đoàn những người cộng sản. Năm 1847 và các năm 1849-1850, Mác và Ăng-

Liên đoàn công nhân dân chủ đà tích cực đấu tranh chống các phần tử

ghen đà tích cực tham gia hoạt động của Hội. Ngày 17 th¸ng ChÝn 1850 M¸c,

L¸t-xan; V.LÝp-nÕch th­êng ph¸t biĨu trong c¸c cuộc họp của Liên đoàn. Năm

Ăng-ghen và những người ủng hộ ha i ông đà ra khỏi Hội do việc trong cuộc

1869 Liên đoàn gia nhập Đảng công nhân dân chủ xà hội thành lập ở Đại

đấu tranh giữa phái đa số của ủy ban trung ương Liên đoàn những người

hội Ai-dơ-nắc. 458.

cộng sản do Mác và Ăng-ghen lÃnh đạo và phái thiểu số bè phái phiêu lưu
(nhóm Vi-lích Sáp-pơ), - đa số hội viên đà ngả về phái thiểu số. Từ cuối

267 Thư thông tri của Tổng Hội đồng "Hội liên hiệp công nhân quốc tế và Liên

những năm 50, Mác và Ăng-ghen lại tham gia vào hoạt động của Hội này. Khi

minh dân chủ xà hội chủ nghĩa" do Mác viết ngày 22 tháng Chạp 1868 nhân

Quốc tế được thành lập, thì Hội (Le-xnơ là một trong những người lÃnh đạo

thảo luận vấn đề kết nạp Liên minh của Ba-cu-nin vào Quốc tế tại phiên họp

Hội) trở thành chi bộ Đức của Hội liên hiệp quốc tế ở Luân Đôn. Hội giáo dục

của Tổng Hội đồng.

ở Luân Đôn tồn tại đến năm 1918 thì bị Chính phủ Anh cấm. 457.

Liên minh dân chủ xà hội chủ nghĩa do M.Ba-cu-nin thành lập tại Giơ-ne-

264 Có ý muốn nói đến đại hội công nhân toàn nước Đức do Svai-xơ và Phrít-se

vơ tháng Mười 1 868 như một tổ chức quốc tế. Trong thành phần của ủy ban

triệu tập ngày 26 tháng Chín 1868 tại Béc-lin với sự đồng ý của hội nghị toàn

lâm thời Liên minh ngoài Ba-cu-nin còn có Brốt-xơ, Đuy-van, Hê-ta, Pe-rôn,

thể của Liên đoàn Lát-xan họp ở Hăm-buốc (xem chú thích 226). Dự đại hội

Da-goóc-xki và I.Ph.Bếch-cơ. Ngày 29 tháng Mười một 1868 I.Ph.Bếch-cơ đÃ

có 206 đại biểu đại diện cho hơn 142 000 công nhân, chủ yếu là của các thành

gửi cho Tổng Hội đồng bản cương lĩnh và điều lệ của Liên minh, sau đó ít lâu

phố miền Bắc nước Đức. Các hội công nhân gia nhập tổ chức Nu-ren-be do

ông đà đoạ n tuyệt với Ba-cu-nin. Các văn bản này được đọc tại phiên họp của

Bê-ben và Líp-nếch lÃnh đạo nói chung không được cử đại diện đến đại hội

Hội đồng ngày 15 tháng Chạp 1868. Ngay hôm đó, Mác đà gửi các văn bản

này. Đại hội Béc-lin đưa đến kết quả là một số công đoàn theo kiểu tổ chức bè

này cho Ăng-ghen yêu cầu nêu những nhận xét phê phán của mình. Ngày 18

phái của các phần tử Lát-xan đà được thành lập và hợp nhất thành một tổng

tháng Chạp Ăng-ghen thực hiện xong yêu cầu đó, ngày 22 tháng Chạp bản dự

liên đoàn do Svai-xơ đứng đầu. Tổ chức này hoàn toàn phụ thuộc vào Tổng hội
công nhân Đức.

thảo bức thư trả lời cho Liên minh dưới hình thức một thông tri do Mác soạn

Mác phê phán kịch liệt Svai-xơ về việc ông ta đà tổ chức một đại hội như
vậy dẫn đến sự chia rẽ các công đoàn công nhân ở Đức và về bản điều lệ thông
qua trong đại hội đó mâu thuẫn nghiêm trọng với các mục tiêu và tính chất
của phong trào công đoàn. 457.

thảo có chú trọng đến những lời nhận xét của Ăng-ghen, đà được H.I-ung đọc
tại phiên họp của Tổng Hội đồng và được thông qua với một vài thay đổi nhỏ.
Bản thông tri ngày 22 tháng Chạp 1868 của Tổng Hội đồng được gửi cho tất cả
các chi bộ của Hội như một thông báo mật, lần đầu tiên được đăng vào năm 1872


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

900

chú thích

trong bản thông tri mật của Tổng Hội đồng "Cái gọi là những sự phân liệt trong
Quốc tế" (xem C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng Nga, Nhà xuất bản chính
trị quốc gia Mát-xcơ-va, 1961, t.18) do Mác và Ăng-ghen soạn thảo; hiện còn
giữ được một số bản thảo văn kiện này với những cách viết khác nhau chút ít
(hai bản thảo của Mác; bản thảo ngày 22 tháng Chạp 1868 và bản thảo thứ hai

kèm theo bức thư của ông gửi cho I-ung ngày 6 tháng Tám 1870; hai bản sao bản
thảo; một do I-ung chép, một do Đuy-pông vµ ¡ng-ghen chÐp). – 460.
268 "Rules of the International Working Men's Associtation". London, 1867
("Điều lệ H ội liên hiệp công nhân quốc tế". Luân Đôn, 1867). 461.

chú thích

901

của bản báo cáo đà bị thất lạc. 463.
271 Trích lời của Han-đơ-man tại phiên họp của nghị viện liên hợp thứ nhất
ngày 8 tháng Sáu 1847. Xem "Preuesn Erster Reichstg". Th.7, Berlin 1847,
s.55 ("Qc héi Phỉ thø nhÊt" PhÇn 7, BÐc-lin, 1847, tr.55). 465.
272 ám chỉ những lời của bộ trưởng nội vụ Phổ Rô-khốp trong bức thư ngày 15
tháng Giêng 1838 gửi nhân dân thành phố En-bin-gơ vì họ tỏ ý không hài
lòng về việc đuổi bảy giáo sư hoạt động chống đối ra khỏi Quốc hội Han-nôvơ. Rô-khốp viết: "Người thần dân phải phục tùng các vị vua và quốc vương
của mình và với trí tuệ thiển cận của mình không nên cố xen vào công việc

269 Bản nghị quyết chống Liên đoàn hòa bình và tự do, một tổ chức hòa bình

của những người đứng đầu nhà nước". 469.

chủ nghĩa tư sản, đà được Đại hội Bruy-xen của Quốc tế họp ngày 12 tháng
Chín 1868 thông qua nhân nhận được giấy mời Quốc tế tham dự đại hội của

273 Sau khi nhận được bức thư ngày 22 tháng Chạp 1868 của Tổng Hội đồng

Liên đoàn ở Béc-nơ tháng Chín 1868. Liên đoàn đà gửi giấy mời này theo sáng kiến

(xem tập này, tr.460-462) từ chối kết nạp Liên minh dân chủ xà hội chủ nghĩa

của Ba-cu-nin, một uỷ viên ủy ban trung ương của Liên ®oµn vµ lµ ng­êi cè lµm cho

nh­ mét tỉ chøc quốc tế độc lập vào Quốc tế, ngày 27 tháng Tám 1869 ban

Hội liên hiệp công nhân quốc tế phụ thuộc vào Liên đoàn tư sản này.

thường vụ trung ương Liên minh lại gửi thư cho Tổng Hội đồng tuyên bố sẵn
sàng giải tán Liên minh quốc tế nếu Tổng Hội đồng tán thành cương lĩnh của

Bản nghị quyết của Đại hội Bruy-xen đà chỉ rõ một khi đà có Hội liên hiệp

nó và tiếp nhận các chi hội địa phương của Liên minh vào Quốc tế.

công nhân quốc tế thì sự tồn tại của cái Liên đoàn hòa bình chủ nghĩa mưu
toan lÃnh đạo phong trào công nhân quốc tế, là thừa. Liên đoàn được đề nghị
sáp nhập vào Hội, còn các đoàn viên Liên đoàn thì gia nhập vào các chi bộ của
Hội. 462.

Bức thư này là thư trả lời của Tổng Hội đồng cho bức thư thứ hai của Liên
minh. Sau khi đà thảo xong, Mác đưa cho Ăng-ghen góp ý kiến và bức thư đÃ
được nhất trí thông qua trong phiên họp ngày 9 tháng Ba 1869 của Hội đồng.
Văn bản bức thư được các bí thư thông tấn thông báo bí mật cho tất cả các chi

270 "Báo cáo về các hội có tính chất phường hội của thợ mỏ ở các mỏ than vùng

bộ của Hội. Lần đầu tiên văn kiện này được đăng năm 1872 trong thông tri

Dắc-den" do Ăng-ghen soạn thảo theo yêu cầu của Mác dựa trên các tài liệu

mật của Tổng Hội đồng "Cái gọi là những sự phân biệt trong Quốc tế" do Mác

của những thợ mỏ Dắc-den ở Lu-gau, Ni-đơ-Viu-rơ-snít và Ên-xnhít, những

và Ăng-ghen soạn thảo. Hiện còn giữ được một số bản thảo văn kiện đó với

người này gửi đơn cho Tổng Hội đồng và cho riêng Mác xin gia nhập Quốc tế.

những cách trình bày khác đôi chút (hai bản nháp của Mác bằng tiếng Anh và
tiếng Pháp, bản thảo hoàn chỉnh của Mác bằng tiếng Pháp, bản sao bằng

Báo cáo do Ăng-ghen viết bằng tiếng Anh đà được Mác đọc tại phiên họp
ngày 23 tháng Hai 1869 của Tổng Hội đồng. Hội đồng quyết định đăng bản
báo cáo bằng tiếng Anh và bản dịch tiếng Đức. Tóm tắt bản báo cáo được trình
bày trong bài tường thuật về cuộc họp của Tổng Hội đồng đăng trên báo "Bee-

tiếng Pháp do một người nào đó chép lại và được Mác sửa). Ngoài ra, nội dung
chính của văn kiện này đà được Mác đề cập đến trong bức thư của ông gửi cho
Ăng-ghen ngày 5 tháng Ba 1869. Lần xuất bản này lấy bản thảo hoàn chỉnh
của Mác, có đối chiếu với bản in năm 1872 làm cơ sở. 472.

Hive"số 385, ngày 27 tháng Hai 1869. Các tờ báo Anh khác mà Mác có gửi bài
như "Times", "Daily News", "The Morning Adver tiser" ("Người đưa tin buổi

274 Điều 2 bả n cương lĩnh của Liên minh còn có trong bản cương lĩnh do Ba-cu-

sáng") đà từ chối đăng văn kiện này. Đầu tháng Ba 1869 Mác đích thân dịch

nin đề ra trong đại hội của Liên đoàn hòa bình và tự do ở Béc-nơ tháng Chín

bản thảo của Ăng-ghen sang tiếng Đức và đăng trên các báo "Social Demokrat" số

1868. Bức thư này đà đưa lại kết quả là tháng Tư 1869 điều khoản đó đà thay

33, ngày 17 tháng Ba 1869, "Demokratisches Wochenblatt" số 12, ngày 20 tháng Ba

đổi như sau; "H ội trước hết đấu tranh để tiêu diệt hoàn toàn và triệt để các

1869 và "Zukunft" số 67 và 68, ngày 20 và 21 tháng Ba 1869; nguyên bản tiếng Anh


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

902

chú thích

chú thích

903

giai cấp và làm cho mọi nam nữ cá nhân được bình đẳng về chính trị, kinh tế

dài đến tháng Bảy 1869 về vấn đề tô nhượng đường sắt nhân dịp nghị viện Bỉ

và xà hội". 473.

thông qua đạo luật quy định chỉ có thể chuyển nhượng quyền tô nhượng khi

275 Tại phiên họp ngày 20 tháng T­ 1869 cđa Tỉng Héi ®ång, ng­êi ta ®· ®äc bản
thông báo tỉ mỉ của Chủ tịch Hội đồng liên đoàn Bỉ Hin-xơ, người được cử đến tận

được chính phủ cho phép; đạo luật này được thông qua cấp tốc, nhằm chống lại sự
bành trướng về kinh tế của Pháp đang cố chiếm đoạt các đường sắt của Bỉ. 477

nơi xảy ra sự việc để điều tra tường tận những cuộc tàn sát đẫm máu những

280 Mác nhắc đến cuộc tàn sát đẫm máu ở Ai-rơ, thống đốc thuộc địa Anh ở Tây ấn,

người bÃi công ở Xê-ren và Phram-ri (Bỉ) tháng Tư 1869, Mác được giao trách

đảo Gia-mai-ca, đối với cuộc khởi nghĩa tháng Mười 1865 của những người da

nhiệm thay mặt Tổng Hội đồng thảo bản kháng nghị những hành động tàn

đen. Hành động của Ai-rơ đà gây nên sự phẫn nộ mạnh mẽ của dư luận xà hội Anh và

bạo của chính quyền Bỉ. Văn bản lời kêu gọi gửi công nhân châu Âu và Mỹ

Chính phủ Anh đà buộc phải cách chức thống đốc của y. 477.

được ông viết bằng tiếng Anh và tiếng Pháp và đọc trong phiên họp ngày 4
Tổng Hội đồng. Hội đồng đà quyết định đăng và phổ

281 Không ba o lâu sau cuộc cách mạng tư sản Bỉ năm 1830 và Bỉ tách khỏi Hà

biến lời kêu gọi này. Văn bản lời kêu gọi bằng tiếng Anh được đăng riêng

Lan, nghị định thư của Hội nghị Luân Đôn giữa năm cường quốc (Anh, Pháp, Nga, áo,

thành truyền đơn "The Belgian Massacres..."; văn bản bằng tiếng Pháp được

Phổ) họp vào tháng Giêng 1831 đà tuyên bố Bỉ là nước trung lập. 478.

tháng Năm 1869 của

đăng trên nhiều tờ báo: "Internationale" số 18, ngày 15 tháng Năm 1869,
"Liberté" số 99, ngày 16 tháng Năm 1869, "Egalité" số 18, ngày 22 tháng Năm
1869; bản tiếng Đức do ếch-ca-ri-út dịch được đăng trên tờ "Demokratisches
Wochenblatt" số 21, ngày 22 tháng Năm 1869 và tạp chí "Vorbote" số 6, tháng
Sáu 1869.

282 Từ "tu-ghi" là tên gọi một giáo phái hiếu sát ở ấn Độ, các tín đồ phái này
tiến hành những cuộc giết người theo nghi thức, trong văn học châu Âu thế kỷ
XIX từ này trở thành tên thông dụng để chỉ những kẻ ăn cướp và giết người
chuyên nghiệp. 479.
283 Trích lời Đen-phốt, đại biểu nghị viện Bỉ, trong phiên họp của nghị viện

"L'Internationale" ("Quốc tế") tuần báo Bỉ, cơ quan của các chi bộ Bỉ của
Quốc tế, xuất b¶n ë Bruy-xen víi sù tham gia trùc tiÕp cđa Đơ Páp-pơ từ năm

ngày 1 thá ng Ba 1848 trả lời ý kiến cho rằng những tư tưởng của cá ch mạng
Pháp năm 1848 đang bay đi khắp thế giới. 480.

1869 đến năm 1873. Báo đà đăng nhiều văn kiƯn cđa Qc tÕ.
284 Lêi kªu gäi cđa Tỉng Héi đồng gửi Liên đoàn công nhân toàn quốc (xem
"L'égalité" ("Bình đẳng") tuần báo Thụy Sĩ, cơ quan của Liên đoàn vùng

chú thích 242) do Mác viết và đọc trong phiên họp ngày 11 tháng Năm của

thuộc hệ ngôn ngữ la-tinh của Quốc tế, xuất bản ở Giơ-ne-vơ bằng tiếng Pháp

Tổng Hội đồng nhân có sự đe doạ xảy ra chiến tranh giữa Anh và Mỹ mùa

từ tháng Chạp 1868 đến tháng Chạp 1872. 475.

xuân năm 1869. Mác đà dẫn thư trả lời của Chủ tịch Liên đoàn công nhân
toàn quốc Xin-vít trong báo cáo của Tổng Hội đồng trước Đại hội Ba-lơ (xem

276 Có ý nói đến các sự kiện ở Sác-lơ-roa (Bỉ) tháng Ba 1868. Xem tập này,
tr.436-439. 475.

tập này, tr.517-518). Văn bản tiếng Anh của lời kêu gọi được đăng thành
truyền đơn "Address to the National Labour Union of the United States", còn

277 Như Đơ Páp-pơ đà viết thư cho Mác ngày 31 tháng Năm 1869 cho biết khi

đăng trên báo "Bee-Hive" số 396, ngày 15 tháng Năm 1869; lời kêu gọi bằng

đăng bài tiếng Pháp trên báo chí Bỉ, các tên Cam-pơ, Piếc-mê và hoàng tử

tiếng Đức đăng trên báo "Demokratisches Wochenblatt" số 21, ngày 22 tháng

Phlăng-đrơ đà bị xóa bỏ do sợ bị kiểm duyệt và thay bằng các từ "những nhân

Năm 1869 và tạp chí "Vorbote" số 8, tháng Tám 1869. 482.

vËt cao cÊp ë BØ". – 476.
278 Les sommations prÐalables" ("Những yêu cầu đầu tiên đòi giải tán") hiệu

285 Trong nguyên bản là "shoddy aristocrast"; "shoddy" Loại xơ vải không có
tác dụng gì và hoàn toàn không có giá trị khi nào chưa tìm ra biện pháp chế

lệnh phát 3 lần của chính quyền đòi đám đông phải giải tán, sau đó có thể

biến lại. ở Mỹ từ "shoddy aristocrast" chỉ những người làm giàu nhanh nhờ

dùng vũ lực, do luật của nhiều nước tư sản quy định. 477.

chiến tranh. 484 .

279 Đây là nói về các cuộc thương lượng Pháp Bỉ bắt đầu từ tháng Hai và kéo

286 Tác phẩm của C.Mác "Ngày 18 tháng Sương mù của Lu-i Bô-na-pác-tơ"


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

904

chú thích

chú thích

905

viết năm 1852 (xem C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng Việt, Nhà xuất

"Ngày mười tám tháng Sương mù của Lu-i-Bô-na-pác-tơ" thành sách dưới

bản chính trị quốc gia, Hà Nội, 1993, t.8, tr.141-277) tái bản ở Hăm-buốc

hình thức số đầu tiên của "tạp chí không định kỳ" "Revolution". 486.

tháng Bảy 1869.
288 V.Huy-gô "Napoléon le Petit. 2 éd., Londres, 1852.
Báo chí tư sản cố tình không nhắc đến việc tái bản quyển "Ngày 18 tháng Sương
mù của Lu-i Bô-na-pác-tơ", còn báo "Volksstaat" mÃi đến ngày 16 tháng Ba 1870
mới đăng tin quyển sách tái bản, đồng thời đăng lời nói đầu của nó. Lời nói
đầu này cũng được đăng lại trong lần tái bản thứ ba năm 1885 do Ăng-ghen

Về tác phẩm của Pru-đông "Cuộc đảo chính", xem chú thích 47. 487.
289 Xem C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng Việt, Nhà xuất bản chính trị
quốc gia, Hà Nội, 1993 , t.8, tr.277. 487.

biên tập. Tháng Giêng 1891 bả n dịch tiếng Pháp lời nói đầu được đăng trên
báo "Le Socialiste" ("N gười xà hội chủ nghĩa"), cơ quan của Đảng công nhân

290 J.B.A.Charras. "Histoire de la campagne de 1815. Waterloo". Bruxelles,

Pháp; trong năm đó lời nói đầu còn đăng trong quyển sách nói trên xuất bản ở

1857 (J.B.A. Sa-rát "Lịch sử chiến dịch năm 1815. Oa-téc-lô". Bruy-xen,

Li-lơ. Lời nói đầu này lần đầu tiên được đăng bằng tiếng Nga trong tác phẩm

1857). 488.

của Mác "ngày 18 tháng Sương mù của Lu-i Bô-na-pác-tơ" xuất bản lần thứ
nhất bằng tiếng N ga năm 1894 ở Giơ-ne-vơ.
"Der Volksstaat" ("Nhà nước nhân dân") cơ quan trung ương Đảng công

291 J.C.L Simode de Sismondi. "Ðtudes sur l'Ðconomie politique". T.I, Paris,
1837, p.35. (J.C.L. Xi-mông đờ Xi-xmôn-đi "Khái niệm về kinh tế chính trị".
T.I, Pa-ri, 1837, tr.35). 488.

nhân dân chủ xà hội Đức, xuất bản ở Lai-pxích từ ngày 2 tháng Mười 1869

292 Bản tiểu sử tóm tắt "Các Mác" này được viết trên cơ sở bài viết đầu tiên

đến ngày 29 tháng Chín 1876 hai kỳ một tuần, từ tháng Bảy 1873 ba kỳ. Tờ

của Ăng-ghen cuối tháng Bảy 1868 cho tờ văn học Đức "Die Gartenlaube"

báo phản ánh những quan điểm của trào lưu cách mạng trong phong trào công

("Quán gió") nhưng ba n biên tập không đăng. Tháng Bảy 1869 Ăng-ghen sửa

nhân Đức. Do có tiếng nói cách mạng, dũng cảm, tờ báo thường bị chính

lại và gửi đăng trên báo "Zukunft" số 185, ngày 2 tháng Tám 1869. Bản tiểu

quyền và cảnh sát hÃm hại. Thành phần ban biên tập báo luôn luôn bị thay

sử đầu tiên này của Mác, do Ăng-ghen viết, còn được V.L íp-nếch đă ng trên

đổi khi các biên tập viên bị bắt, nhưng V.Líp-nếch vẫn nắm quyền lÃnh đạo

"Demokratisches Wochenblatt" số 34, Beilage, ngày 21 tháng Tám 1869, khi

chung. A.Bê-ben, giám đốc cơ quan xuất bản ở tờ "Volksstaat" giữ một vai trò

đăng V.Líp-nếch đà bỏ qua một đoạn quan trọng đề cập đến việc Lát-xan

quan trọng trong tờ bá o.

không phải là nhà tư tưởng đặc sắc, đà vay mượn của Mác nội dung các tác
phẩm của mình và tầm thường hóa các tác phẩm của Mác. 489.

Ban biên tập báo quan hệ chặt chẽ với Mác và Ăng-ghen; ngày từ khi tờ
báo mới thành lập, hai ông đà cộng tác với báo. Coi trọng báo "Volksstaat"
Mác và Ăng-ghen thường xuyên giúp đỡ ban biên tập, chăm chú theo dõi hoạt
động của báo và phê bình để uốn nắn đường lối của nó. M ặc dù có những sai
lầm lẻ tẻ, báo "Volksstaat" vẫn là một trong những tờ báo công nhân ưu tú
của những năm 70 thế kỷ XIX. 486.
287 "Die Revolution" ("Cách mạng") tạp chí cộng sản chủ nghĩa ra hàng tuần,
do I.Vây-đơ-mai-ơ, bạn của Mác và Ăng-ghen, uỷ viên Liên đoàn những người
cộng sản, xuất bản ở Niu Oóc năm 1852, Mác và Ăng-ghen đà đồng ý thường
xuyên cộng tác với tạp chí. I.Vây-đơ-mai-ơ chỉ xuất bản được 2 số tạp chí ra
hàng tuần vào tháng Giêng 1852, sau đó phải đình bản vì gặp những khó
khăn về vật chất. Tháng Năm 1852, Vây-đơ-mai-ơ cho in tác phẩm của Mác

293 Có ý nói đến Liên đoàn những người cộng sản tổ chức cộng sản quốc tế
đầu tiên của giai cấp vô sản, được thành lập vào tháng Sáu 1847 ở Luân Đôn
dưới sự lÃnh đạo của Mác và Ăng-ghen. Những cương lĩnh và nguyên tắ c tổ
chức của Liên đoàn đà được thảo ra với sự tham gia trực tiếp của Mác và Ăngghen. Theo ủy nhiệm của đại hội lần thứ hai của Liên đoàn (ngày 29 tháng
Mười một ngày 8 tháng Chạp 1847) - đại hội nhất trí thông qua những
nguyên tắc của chủ nghĩa cộng sản khoa học do Mác và Ăng-ghen vạch ra, hai ông đà viết bản cương lĩnh "Tuyên ngôn của Đảng cộng sản", công bố vào

tháng Hai 1848 (xem C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng Việt, Nhà xuất
bản Sự thật, Hà Nội, 1987, t.4, tr.563-613).
Khi cách mạng Pháp mới bùng nổ ủy ban trung ương của Liên đoàn ở


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

906

chú thích

chú thích

907

Luân Đôn cuối tháng Hai 1848 đà giao quyền lÃnh đạo Liên đoàn cho ủy ban

của cảnh sát và việc các thành viên Liên đoàn bị bắt đà làm cho Liên đoàn

khu vực Bruy-xen do Mác đứng đầu. Sau khi Mác bị trục xuất khỏi Bruy-xen,

những người cộng sản thực sự đình chỉ hoạt động ở Đức vào tháng Năm 1851.

đầu tháng Ba trụ sở ủy ban trung ương mới đóng tại Pa-ri, nơi Mác chuyển

Ngày 17 tháng Mười một 1852, không bao lâu sau khi xảy ra vụ án những

đến. Ăng-ghen cũng được bầu vào ủy ban trung ương.

người cộng sản ở Khuên, theo đề nghị của Mác, Liên đoàn đà tuyên bố giải
tán, nhưng các thành viên Liên đoàn vẫn tiếp tục hoạt động đào tạo cán bộ

Vào hạ tuần tháng Ba - đầu tháng Tư 1848 Mác, Ăng-ghen và mấy trăm công

cho những cuộc đấu tranh cách mạng sau này.

nhân Đức, phần lớn là thành viên Liên đoàn những người cộng sản, đà trở về
tổ quốc để tham gia cuộc cách mạng vừa mới bùng nổ ở Đức. Trong cuộc cách
mạng này, cương lĩnh hành động chính trị của Liên đoà n những người cộng
sản là bản "Những yêu sách của Đảng cộng sản ở Đức" (xem C.Mác và

Liên đoàn những người cộng sản đà đóng vai trò lịch sử lớn lao là trường
học của các nhà cách mạng vô sản, mầm mống của đảng vô sản, tiền thân của
Hội liên hiệp công nhân quốc tế. 489.

Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng Việt, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội,

294 Có ý nói đến tác phẩm của C.Mác "Góp phần phê phán khoa kinh tế chính

1993, t.5, tr.11-13) do Mác và Ăng-ghen vạch ra vào cuối tháng Ba. Lúc bấy

trị học" (xem C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng Việt, Nhà xuất bản

giờ tờ "Neue Rheinsche Zeitung" do Mác biên tập là trung tâm lÃnh đạo và chỉ

chính trị quốc gia, Hà Nội, 1993, t.13, tr.9-225). 490.

đạo các thành viên Liên đoàn những người cộng sản.
Tuy thất bại của cách mạng cũng ảnh hưởng lớn đến Liên đoàn những

người cộng sản, nhưng trong những năm 1849-1850 Liên đoàn đà tổ chức lại

295 Có ý nãi ®Õn thêi kú vua Phỉ Phri-®rÝch – Vin-hem IV mới cầm quyền
(1840-1857) mà giai cấp tư sản tự do đà đặt rất nhiều hy vọng. Song "kỷ
nguyên mới" hết sức ngắn ngủi đó chỉ đưa đến một vài nhượng bộ nhỏ của giai
cấp tư sản tự do. 490.

và tiếp tục hoạt động. Trong "Lời kêu gọi của Ban chấp hành trung ương gửi
Liên đoàn những người cộng sản" do Mác và Ăng-ghen viết tháng Ba 1850
(xem C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng Việt, Nhà xuất bản chính trị
quốc gia, Hà Nội, 1993, t.7, tr.341-355) đà tổng kết cuộc cách mạng năm
1848-1849 và đề ra nhiệm vụ thành lập một đảng độc lập của giai cấp vô sản;
trong "Lời kêu gọi" đà phát triển tư tưởng cách mạng không ngừng.

296 Đây là nói về các bài báo của Mác nhan đề "Những cuộc tranh luận của hội
nghị dân biểu khóa 6" đăng trên "Rheinisches Zeitung" (xem C.Mác và
Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng Việt, Nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội, 1978, t.1,
tr.40-115, 162-216).
"Rheinisches Zeitung für Poletik, Handel und Gewerbe" ("B¸o tỉnh Ranh
về các vấn đề chính trị, thương mại và công nghiệp") tờ nhật báo ở Khuên từ

Mùa hè năm 1850, những sự bất đồng nghiêm trọng về chiến lược đà xảy

ngày 1 tháng Giêng 1842 đến ngày 31 tháng Ba 1843. Báo do các đại biểu của

ra gay gắt trong ủ y ban trung ương Liên đoàn những người cộng sả n. Đa số

giai cấp tư sản vùng Ranh thành lập, giai cấp có khuynh hướng chống đối

uỷ viên ủ y ban trung ương do Mác và Ăng-ghen lÃnh đạo đà kiên quyết đấu

chính thể chuyên chế Phổ. Cả một số người theo phái Hê-ghen trẻ cũng được

tranh chống chiến lược bè phái, phiêu lưu do phái Vi-lích Sáp-pơ đề ra về
việc phải nhanh chóng phát triển cách mạng mà không kể đến những quy luật
khách quan và tình hình chính trị thực tế ở Đức và các nước khác ở châu Âu.
Hoạt động chia rẽ của phái Vi-lích Sáp-pơ đà dẫn đến việc cắt đứt quan hệ

mời vào cộng tác với báo. Từ tháng Tư 1842 Mác cộng tác với "Rheinisches
Zeitung" và từ tháng Mười năm đó ông trở thành một biên tập viên của báo.
Báo đà đăng các bài viết của Mác và Ăng-ghen. Nhờ có sự biên tập của Mác,
tờ báo ngày càng mang tính chất dân chủ cách mạng rõ ràng hơn. Chính phủ
đà kiểm duyệt gắt gao và sau đó đình bản "Rheinisches Zeitung". 490.

với phái này vào giữa tháng Chín 1850. Trong phiên họp ngày 15 tháng Chín
1850 (xem C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng Việt, Nhà xuất bản chính

297 "Deutsche-Franzửsischer Jahrbỹcher" ("Niên giám Pháp Đức") xuất bản

trị quốc gia, Hà Nội, 1993, t.8, tr.733-739), theo đề nghị của Mác, ủy ban

bằng tiếng Đức ở Pa-ri do C.Mác và A.Ru-gơ biên tập. Niên giám chỉ ra một
số kép đầu tiên vào tháng Hai 1844. Trong đó đà đăng các tác phẩm của

trung ương đà giao toàn quyền cho ủy ban khu vực Khuên. Những sự hÃm hại

C.Mác "Về vấn đề Do-thái" và "Góp phần phê phán triết häc ph¸p qun cđa


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

For evaluation only.

908

chú thích

chú thích

909

Hê-ghen. Lời nói đầu", cũng như các tác phẩm của Ph.Ăng-ghen "Lược thảo

"Neue Rheinische Zeitung" vẫn dũng cảm bảo vệ những q uyền lợi của phái

phê phán khoa kinh tế chính trị" và "Tình cảnh nước Anh. Tô-mát Các-lây,

dân chủ cách mạng, những quyền lợi của giai cấp vô sản. Tháng Năm 1849,

"Quá khứ và hiện tại" (xem C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng Việt, Nhà

trong tình hình bọn phản cách mạng tấn công ở khắp nơi, Chính phủ Phổ lợi

xuất bản Sự thật, Hà Nội, 1978, t.1, tr.502-542, 543-562, 711-747, 748-784). Các
tác phẩm này đà đánh dấu bước chuyển quyết định của Mác và Ăng-ghen sang chủ
nghĩa duy vật và chủ nghĩa cộng sản. Nguyên nhân chủ yếu làm tờ báo phải đình
bản là sự bất đồng về nguyên tắc giữa Mác và đảng cấp tiến tư sản Ru-ghê. 491.

dụng việc Mác không được cấp giấy chứng nhận quốc tịch Phổ, đà ra lệnh trục
xuất Mác khỏi nước Phổ. Việc Mác bị trục xuất và các biên tập viên khác của
"Neue Rheinische Zeitung" bị đàn áp đà làm cho báo phải đình bản, số cuối

cùng ra ngày 19 tháng Năm 1849. 492.

298 C.Mác. "Sự khốn cïng cđa triÕt häc. Tr¶ lêi cn "TriÕt häc vỊ sự khốn
cùng" của ông Pru-đông" (xem C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng Việt,
Nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội, 1987, t.4, tr.107-256 ).

301 "Neue Rheinische Zeitung. Politisch ưkonomische Revue" ("B¸o mới tỉnh
Ranh. Tạp chí kinh tế chính trị") tạp chí do Mác và Ăng-ghen thành lập
tháng Chạp 1849 và xuất bản đến tháng Mười một 1850. Tạp chí là cơ quan lý

Về tác phẩm của Pru-đông "Triết học về sù khèn cïng" xem chó thÝch 36. – 491.

ln vµ chính trị của Liên đoàn những người cộng sản, tiếp tục tờ "Neue

299 Xem C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng Việt, Nhà xuất bản Sự thật,

Rheinische Zeitung". Từ tháng Ba đến tháng Mười một 1850 tạp chí chỉ ra

Hà Nội, 1987, t.4, tr.563-613. – 492.

vỴn vĐn cã 6 sè, trong đó có một số kép (5-6). Tạp chí được biên tập ở Luân
Đôn và in ở Hăm-buốc. Trên bìa tạp chí ghi cả Niu Oóc, vì Mác và Ăng-ghen

300 "Neue Rheinische Zeitung. Organ der Demokratie" ("Báo mới tỉnh Ranh

còn định phổ biến tạp chí trong các kiều dân Đức ở Mỹ.

Cơ quan của phong trào dân chủ") xuất bản hàng ngày ở Khuên do Mác biên
tập từ ngày 1 tháng Sáu 1848 đến ngày 19 tháng Năm 1849. Trong ban biên

Tạp chí có nhiệm vụ tổng kết cuộc cách mạng năm 1848-1849 trên cơ sở

tập có Ăng-ghen và cả V.Vôn-phơ, H.Véc-thơ, Ph.Vôn-phơ, E.Đron-ke,

phân tích theo quan điểm duy vật lịch sử thời kỳ đà qua, tìm hiểu đặc điểm

Ph.Phrây-li-grát và H.Buya-ghéc-xơ.

tình hình lịch sử mới, tiếp tục vạch ra chiến lược của đảng cách mạng của giai
cấp vô sản. Phần lớn các bài báo do Mác và Ăng-ghen viết, hai ông còn mời

Là cơ quan chiến đấu của cánh vô sản trong phong trào dân chủ,

các đồng chí của mình cộng tác V.Vôn-phơ, I.Vây-đơ-mai-ơ, G.ếch-ca-ri-út.

"Rheinische Zeitung" đà giữ vai trò giáo dục quần chúng nhân dân, đưa họ

Tạp chí đà đăng "Đấu tranh giai cấp ở Pháp" của Mác, "Phong trào đòi hiến

vào cuộc đấu tranh chống bọn phản cách mạng. Tất nhiên, Mác và Ăng-ghen

pháp đế chế ở Đức" và "Chiến tranh nông dân ở Đức" của Ăng-ghen, và nhiều

đà viết những bài xà luận xác định lập trường của báo về những vấn đề hết

tác phẩm khác. Tạp chí đà đình bản do bị cảnh sát ở Đức đàn áp và thiếu thốn

sức quan trọng của cách mạng Đức và châu Âu.

các phương tiện vật chất. 493.

Lập trường kiên quyết và không nhân nhượng cđa b¸o, chđ nghÜa qc tÕ

302 "New-York Daily Tribune" ("DiƠn đàn Niu Oóc hàng ngày") tờ báo Mỹ xuất

chiến đấu, những lời tố cáo chính trị xuất hiện trên các trang báo nhằm chống

bản từ năm 1841 đến năm 1924. Trong những năm 40-50 báo đứng trên lập trường

lại Chính phủ Phổ và các cấp chính quyền địa phương ở Khuên, - từ những

tiến bộ và đấu tranh chống chế độ chiếm hữu nô lệ. Tham gia viết báo có nhiều

tháng đầu tiên "Neue Rheinische Zeitung" tồn tại, tất cả những điều đó đÃ

nhà văn và nhà báo lớn ở Mỹ, từ cuối những năm 40, một trong các biên tập

làm cho báo chí quân chủ phong kiến và tư sản tự do hÃm hại báo và chính

viên của báo là Sác-lơ Đa-na, một người chịu ảnh hưởng của những tư tưởng xÃ

phủ ngược đÃi, đặc biệt thậm tệ từ sau cuộc đảo chính phản cách mạng ở Phổ

hội chủ nghĩa không tưởng. Mác bắt đầu cộng tác với báo từ tháng Tám 1851 và

tháng Mười một tháng Chạp 1848.

kéo dài trong hơn 10 năm, đến tháng Ba 1862. Theo đề nghị của Mác, Ăng-ghen
đà viết rất nhiều bài cho báo "New-York Daily Tribune". Những bài báo của

Bất chấp những sự ngược đÃi và những trở ngại do cảnh sát gây nên,

Mác và Ăng-ghen trên báo "New-York Daily Tribune" đà làm sáng tỏ những


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

910

chó thÝch

chó thÝch

911

vÊn ®Ị hÕt søc quan träng cđa nỊn chính trị thế giới và trong nước, của phong

the 6th to the 11th September, 1869". London, [1869], p.26-27; " Association

trµo công nhân, của sự phát triển kinh tế ở các nước châu Âu. Trong thời kỳ bọn

Internationale des Travailleurs. Compte-rendu du IV-e Congrès International,

phản động hoành hành ở châu Âu, Mác và Ăng-ghen đà sử dụng tờ báo tiến bộ

tenu à Bâle en Septembre, 1869". Bruxelles, 1869, p122-124; "Verhandlunge

phát hành rộng rÃi này để tố cáo một cách cụ thể những điều xấu xa của xà hội

des IV. Congresses des internationalen Arbeiterbundes in Basel" N o N o 1-7,

t­ b¶n, những mâu thuẫn đối kháng thuộc bản chất của nó và đồng thời vạch ra

Basel, 7-14 September 1869, S.77-80; và trong tạp chí "Vor bote" số 10, tháng
Mười 1869, tr.150-152 . 497.

tính chất hạn chế của phái dân chủ tư sản.
Tới khi Nội chiến ở Mỹ bắt đầu, Mác ngừng cộng tác với báo; việc trong ban
biên tập ngày cµng cã nhiỊu ng­êi đng hé sù tháa hiƯp víi các bang chiếm
hữu nô lệ và tờ báo từ bỏ những quan điểm tiến bộ đà có tác dụng rất quan

306 Đây là nói về một nhóm người theo Xanh-Xi-mông - Ăng-phăng-tanh, Bađa Rô-đri-ghê, Buy-sê và những người khác hoạt động vào cuối những năm
20 thế kỷ XIX nhằm phổ biến và phát triển học thuyết của ông. Năm 1830
trên cơ sở những bài phát biểu của Ba-da ở Pa-ri họ xuất bản quyển sách

trọng trong việc Mác đoạn tuyệt với báo "New-York Daily Tribune". 493.

"Trình bày học thuyết Xanh-Xi-mông", trong đó đưa ra yêu cầu đòi hủy bỏ
303 Xem C.Mác và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng Việt, Nhà xuất bản chính trị
quốc gia, Hà Nội, 1993, t.14, tr.483-890. – 494.

qun thõa kÕ (xem "Doctrine de Saint-Simon. PremiÌre annÐe. Exposition.
1829". Pa-ri, 1830, p.p143-169). – 498.

304 Cã ý nãi ®Õn các bản báo cáo của ủy ban của nghị viện điều tra tình hình các ngành
công nghiệp Anh, đăng trong những quyển sách gọi là Sách Xanh. 495.

307 "Báo cáo của Tổng Hội đồng trước đại hội hàng năm lần thứ IV của Hội
liên hiệp công nhân quốc tế" do Mác viết theo ủy nhiệm của Tổng Hội đồng

305 "Báo cáo của Tổng Hội đồng về quyền thừa kế" do C.Mác soạn thảo là bản

vào cuối tháng Tám đầu tháng Chín 1869 cho đại hội thường kỳ, tổ chức ở Ba-lơ

tổng kết cuộc thảo luậ n của Tổng Hội đồng mùa hè năm 1869 về vấn đề hủy

từ ngày 6 đến ngày 11 tháng Chín 1869. Mác không dự đại hội, nhưng đÃ

bỏ quyền thừa kế nhân việc chuẩn bị cho Đại hội Ba-lơ của Quốc tế. Vấn đề

tham gia hết sức tích cực và o công tác chuẩn bị cho đại hội. Biên bản còn lưu

này được đưa vào chương trình nghị sự của đại hội theo yêu cầu của chi bộ do

các bài ghi những lời phát biểu của Mác trước Tổng Hội đồng khi thảo luận

Ba-cu-nin thành lập ở Giơ-ne-vơ tháng Sáu 1869 lấy tên là "Liên minh dân

từng vấn đề trong chương trình nghị sự của đại hội; vấn đề ruộng đất (ngày 6

chủ xà hội chủ nghĩa. Chi bộ trung ương". Chi bộ này b ao gồm nhiều người

tháng Bảy 1869), vấn đề quyền thừa kế (ngày 20 tháng Bảy) và giáo dục phổ

thân tín nhất của Ba-cu-nin, thực sự lÃnh đạo Liên minh dân chủ xà hội chủ

thông (ngày 10 tháng Tám) (xem tËp nµy, tr.765-774).

nghÜa qc tÕ ( tỉ chøc nµy vÉn còn ngấm ngầm tồn tại, mặc dù đà chính thức

tuyên bố giải tán). Buộc đại hội của Quốc tế phải thảo luận về quyền thừa kế,
với âm mưu phá hoại tổ chức, Ba-cu-nin cố làm đại hội xao nhÃng việc quyết

Đại hội Ba-lơ, sau hai lần thảo luận vấn đề ruộng đất, đa số đà tuyên bố
đòi thủ tiêu quyền tư hữu ruộng đất và chuyển thành công hữu, Đại hội cũng

định những vấn đề cương lĩnh và chiến lược cấp bách đặt ra trước giai cấp

đà thông qua những quyết định về thống nhất các công đoàn trên phạm vi

công nhân châu Âu.

từng nước và trên phạm vi quốc tế và nhiều quyết định củng cố tổ chức của
Quốc tế và mở rộng quyền lực của Tổng Hội đồng. ở Đại hội Ba-lơ khi thảo

Khi thảo luận vấn đề này trong phiên họp ngày 20 tháng Bảy 1869 của

luận vấn đề thủ tiêu quyền thừa kế đà xảy ra cuộc tranh cÃi công khai đầu

Hội đồng, Mác đà phát biểu rất sâ u sắc, bài ghi lời phát biểu đó còn lưu trong

tiên giữa những người ủng hộ chủ nghĩa xà hội khoa học của Mác và những

biên bản của Tổng Hội đồng (xem tập này, tr.767-770). Bản báo cáo của Mác

người ủng hộ chủ nghĩa vô chính phủ của Ba-cu-nin (xem chú thích 305).

được Hội đồng thông qua ngày 3 tháng Tám 1869. Trong Đại hội Ba-lơ bản
báo cáo được ếch-ca-ri-út đọc trong phiên họp ngày 11 tháng Chín 1869 và

B ản bá o cá o của

Tổng Hội ®ång do M ¸ c viÕt b » ng tiÕng A nh đà được

được đăng lại toàn văn trong các báo cáo về đại hội bằng tiếng Anh, tiếng

đọc tạ i phiên họp ngà y 7 tháng Chín 1869 của đạ i hội bằng tiếng Phá p và

Pháp và

the

tiến g Đ ức và đư ợc in thà n h tậ p sá c h r iê ng b ằ n g tiÕng § øc "B er ic ht

International Working Men's Association, held at Basle, in Swizerland. From

de s Generalraths der Internationalen Arbeiter-Association an den IV.

tiÕng §øc: "Report of

the F ourth Annual Congress of


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

912

chó thÝch

chó thÝch

913

Allgemeinen Congress in Basel". Basel, 1869; b»ng tiÕng Anh và tiếng Pháp

triệu tập ngày 2 tháng Tư 1869 theo sáng kiến của ủy ban liên đoàn nhằm

bản báo cáo được đăng cùng với biên bản các phiên họp của đại hội trong các

vạch trần lời vu khống của các nhà kinh doanh đối với Hội liên hiệp công

cuốn: "Report of the Fourth Annual Congress of the International Working

nh©n quèc tÕ ("Adresse au Conseil d'Ðtat et au Peuple de GenÌve"), v.v..

Men's Association, held at Basle, in Swizerland". London, [1869], p.7-13;
"Compte-rendu du IV-e Congrès Internationale, tenu à Bâle en Septembre,

Các bản tin ra định kỳ của các hội công nhân xây dựng và công nhân in đÃ

chí:

gia nhập Quốc tế cịng cã t¸c dơng lín trong viƯc tỉ chøc c¸c cuộc bÃi công:

"Internationale" số 37, ngày 26 tháng Chín và số 38, ngày 3 tháng Mười 1869, "Le

"Association Internationale des Travailleurs. GrÌve des Tailleurs de Pierre et

ProgrÌs" ("TiÕn bé") c¸c số 26, 27, 28, các ngày 11, 18, 25 tháng Chạp 1869 và

Maỗons" ("Hội liên hiệp công nhân quốc tế. Cuộc bÃi công của thợ nề và thợ

các số 1, 2, 3 các ngày 1, 8, 15 tháng Giêng 1 870, "Vorbote" sè 9, th¸ng ChÝn

hå"), "La SociÐtÐ Typogaphique de Genève à l'opinion publique ("Hội thợ in

1869, "Demokratisches Wochenblatt" các số 41, 42, 43 các ngày 18, 22, 25

Giơ-ne-vơ gửi dư luận"). 504.

1869".

Bruxelles,

1869,

p.9-23,

và

trên

nhiều

tờ

báo

và

tạp

tháng Chín 1869 và trên báo Na-plơ "L'E guaglianza" ("Bình đẳng") các số 8, 9
ngày 24, 31 tháng Chạp 1869. Bản dịch tiếng Nga đầu tiên của báo cáo đÃ
được đăng trên tạp chí "Sự nghiệp nhân dân" số 7-10, tháng Mười một 1869.

312 "Crédit Mobilier", tên đầy đủ là "Socièté générale du Crédit Mobilier" một
ngân hàng cổ phần lớn của Pháp, thành lập năm 1852. Nguồn thu nhập chủ yếu
của ngân hàng là sự đầu cơ chứng khoán của các công ty cổ phần do nó thành lập.

Lần xuất bản này chúng tôi căn cứ vào bản tiếng Đức đầy đủ nhất, có đối

Crédit Mobilier quan hƯ mËt thiÕt víi giíi chÝnh phđ cđa §Õ chế thứ hai. Năm

chiếu với bản tiếng Anh. Những chỗ khác biệt quan trọng nhất được ghi chú ở

1867 công ty bị vỡ nợ và năm 1871 thì đóng cửa. Trong hàng loạt bài báo đăng

cuối trang. 500.

trên tờ "New-York Daily Tribune", Mác đà vạch trần thực chất của Crédit

308 "Allgemeine Zeitung" số 9, ngày 9 tháng Giêng và số 13, ngày 13 tháng

Mobilier (xem C.Mác Và Ph.Ăng-ghen, Toàn tập, tiếng Việt, Nhà xuất bản chính
trị quốc gia, Hà Néi, 1993, t.12, tr.31-52, 257-266, 368-372). – 505.

Giªng 1869. – 503.
309 "La jeune Suisse" ("N­íc Thơy SÜ trỴ") – ë đây nhắc đến tổ chức thanh niên

313 "L'Internationl" ("Quốc tế") tờ nhật báo nhỏ xuất bản bằng tiếng Pháp ở Luân Đôn
từ năm 1863 đến năm 1871; cơ quan b¸n chÝnh thøc cđa ChÝnh phđ Ph¸p. – 508.

theo chđ nghĩa sô-vanh "La jeune Genève" ("Giơ-ne-vơ trẻ"). 504.
310 "Les orgies infernales des casse-têtes" ("Những cuộc say sưa cuồng hung tàn

314 Liên bang Bắc Đức do Phổ lÃnh đạo gồm 19 quốc gia và 3 thành phố tự do ở

ác của những quả chùy") trích lời phát biểu của Ra-xpai, đại biểu Quốc hội

miền Bắc và miền Trung nước Đức, được thành lập từ năm 1867 theo đề nghị

lập pháp, trong phiên họp ngày 8 tháng Bảy 1869, ông tuyên bố phản đối

của Thủ tướng Phổ Bi-xmác. Việc thành lập Liên bang là một trong những bước

cảnh sát Bô-na-pác-tơ đà dùng bạo lực trong thời gian bầu cử ở Pa-ri. 504.

quyết định trong việc tái thống nhất nước Đức dưới bá quyền của Phổ. 509.

311 Những sự kiện do Mác trích dẫn đà được công bố trên b¸o "ÐgalitÐ" sè 19,

315 "Les chassepots avaient encore fait merveille" ("Những khẩu súng Sa-xpô

ngày 29 tháng Năm 1869. Nhân xảy ra các cuộc bÃi công của công nhân xây

lại làm nên kỳ tích") nhắc đến khẩu súng do Sa-xpô hoàn thiện và trang bị

dựng và công nhân in ở Giơ-ne-vơ, mùa xuân năm 1869 ủy ban liên đoàn

cho quân đội Pháp năm 1866. 510.

vùng thuộc hệ ngôn ngữ la-tinh và các chi bộ của Quốc tế ở Giơ-ne-vơ đà hoạt

316 "Le Moniteur Universel" ("Báo đại chúng") tờ nhật báo Pháp, xuất bản ở

động mạnh. ủy ban liên đoàn vùng thuộc hệ ngôn ngữ la-tinh đà ra nhiều lời

Pa-ri từ năm 1789 đến năm 1901; từ năm 1799 đến năm 1869 là cơ quan

kêu gọi gửi công nhân, đăng trên báo "égalité" tháng Ba tháng Tư 1869 và

chính thức của chính phủ. 511.

các tờ truyền đơn: lời kêu gọi của ủy ban gửi các chi bộ của Quốc tế, ra ngày
17

tháng

Ba

1869

("Le

Comité

Fédéral

Romand

aux

Sections

Internationales"), lời kêu gọi của hội nghị các thành viên Thụy Sĩ của Quốc tế

317 Vivre en travaillant ou mourir en combattant!" ("Sèng lµm viƯc hay chÕt
chiÕn đấu!") khẩu hiệu của các thợ dệt Li-ông khởi nghĩa năm 1831. 512.


Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

914

chú thích

318 Đây là nói đến sự thất bại của áo trong trong cuộc chiến tranh áo Phổ
năm 1866 . 512.
319 Từ ngày 7 đến ngày 9 tháng Tám 1869, ở Ai-dơ-nắc đà diễn ra đại hội toàn
Đức của các đảng viên dân chủ xà hội Đức, áo và Thụy Sĩ, đại hội đà thành lập

chú thích

915

tháng Tám 1869 đến năm 18 73.
Báo "De Werkman" ("Công dân") xuất bản ở Am-xtéc-đam từ năm 1868

đến năm 1874, từ năm 1869 là tuần báo của chi bộ trung ương Hà Lan của
Quốc tế. 514.

Đảng công nhân dân chủ xà hội Đức. Điểm 6 phần hai của bản cương lĩnh do đại

324 Luật về mất an ninh (Riot act) có hiệu lực từ năm 1715, cấm mọi cuộc "tụ

hội thông qua đà chỉ rõ; "Nhận thấy nhiệm vụ giải phóng lao động không phải

tập phiến loạn" hơn 12 người: trong những trường hợp như vậy nhà chức trách

là nhiệm vụ của một địa phương, một dân tộc, mà là một nhiệm vụ xà hội bao

phải hô một hiệu lệnh đặc biệt và dùng vũ lực nếu trong một giờ đám đông

58-M.A. 16

không giải tán. 516.

trùm tất cả các nước đang có xà hội hiện đại, Đảng công nhân dân chủ xà hội tự

325 Nghị quyết này do đại hội toàn thể lần thứ hai của các công liên Anh ở

coi mình là một chi bộ của Hội liên hiệp công nhân Quốc tế và cùng gánh vác

Bớc-minh-hêm thông qua theo đề nghị của Cri-mơ, uỷ viên Tổng Hội đồng

những nhiệm vụ của Hội vì các đạo lt vỊ hiƯp héi cho phÐp lµm nh­ vËy. – 512.

của Quốc tế tham dự đại hội với tư cách đại biểu, và được đăng trên báo "BeeHive" số 412, ngày 4 tháng Chín 1869, Đại hội họp từ ngày 23 đến ngày 28

320 Trong những điều kiện khủng hoảng chính trị trở nên nghiêm trọng sau
thất bại quân sự năm 1866 và phong trào giải phóng dân tộc lớn mạnh, các

tháng Tám 1869 và quyết định đấu tranh đòi ngày làm việc 8 giờ cho Vương
quốc liên hiệp và sẽ thảo luận tỉ mỉ về ruộng đất trong đại hội sắp tới. 516.

giới cầm quyền phản động ở áo đà phải, một mặt, thỏa thuận với Hung-ga-ri,
326 "Dự thảo nghị quyết của Tổng Hội đồng về chính sách của Chính phủ Anh
thành lập một chính thể quân chủ tay đôi áo Hung và mặt khác, buộc giai
cấp tư sản phải nhượng bộ nhiều về chính trị. Bản Hiến pháp thông qua năm

đối với những người tù Ai-rơ-len" do Mác đề nghị trong phiên họp ngày 16
tháng Mười một 1869 của Tổng Hội đồng khi thảo luận vấn ®Ị Ai-r¬-len.

1867 ®· më réng qun lùc cđa c¬ quan đại diện quốc hội, xác định trách
nhiệm của các bộ trưởng, thi hành chế độ quân dịch toàn dân và tập trung
quyền lÃnh đạo; trong thành phần chính phủ ngoài các đại diện giai cấp quý
tộc, còn có những người theo phái tự do tư sản. 512.
321 Nước áo Xi-xlây-ta-ni hay Xi-xlây-ta-ni-a phần đất áo Hung bao gồm nước

Mùa hè và mùa thu năm 1869 ở Ai-rơ-len đà diễn ra một phong trào rộng
rÃi đòi ân xá những người tù thuộc hội Phê-ni-ăng (về các hội viên hội Phêni-ăng xem chú thích 195); trong rất nhiều cuộc mít-tinh (ở Li-mơ-rích và các
thành phố khác) người ta đà thông qua các bức thư gửi Chính phủ Anh đòi trả
lại tự do cho các nhà cách mạng Ai-rơ-len. Glát-xtôn, thủ tướng Chính phủ
Anh đà bác bỏ các yêu sách đó của nhân dân Ai-rơ-len. Ông ta trả lời trong

áo, Tréc-khi-a, Mô-ra-vi, Ga-li-xi-a, Bu-cô-vi-na v.v.. Tran-xlây-ta-ni-a là
vương quốc Hung-ga-ri bao gồm Tơ-ran-xin-va-ni, Crô-a-xi, Xla-vô-ni-a v.v. (tên
các phần đất này lấy theo tên dòng sông Lây-ta chia cắt các lÃnh thổ đó). 513.

các bức thư ngày 18 và ngày 23 tháng Mười 1869 gửi hai nhà hoạt động xuất
sắc của phong trào đòi ân xá Ô'Si và Bát. Hai bức thư đó đăng trên báo
"Times" ngày 23 và 27 tháng Mười 1869 (Mác đà viết bài phân tích thư trả lời

322 Hội nghị toàn thể thường kỳ của Tổng hội công nhân Đức họp từ ngày 28

của Glát-xtôn, xem tập này, tr.784-788). Việc Chính phủ Anh từ chối ân xá

đến ngày 31 tháng Ba 1869 ở En-bơ-phen-đơ - Bác-men. Hội nghị tuyên bố

những người tù thuộc hội Phê-ni-ăng gây nên cuộc biểu tình phản đối ngày 24

tán thành cương lĩnh của Hội liên hiệp công nhân quốc tế và yêu cầu các hội

tháng Mười 1869 ở Luân Đôn. Công nhân Luân Đôn đà tham gia cuộc biểu

viên của Tổng hội gia nhập từng cá nhân vào Quốc tế. 514.

tình này; Mác cũng có mặt trong cuộc biểu tình.

323 Báo "La Federacion" ("Liên đoàn") tờ tuần báo của chi b ộ Bác-xê-lô-na,

Theo đề nghị của Mác, ngà y 9 tháng Mười một 1869 Tổng Hội đồng đÃ

sau này là của liên đoàn thuộc Quốc tế, xuất bản bằng tiếng Tây Ban Nha từ

quyết định mở cuộc thảo luận về thái độ của Chính phủ Anh đối với những

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
For evaluation only.

916

chú thích

chú thích

917

người tù Ai-rơ-len và về lập trường của giai cấp công nhân Anh trong vấn đề

quyền lÃnh đạo Quốc tế trong Đại hội Ba-lơ bằng cách di chuyển Tổng Hội

Ai-rơ-len. Trong khi thảo luận Mác đà phát biểu hai lần (xem tập này, tr.783-

đồng về Giơ-ne-vơ, Ba-cu-nin tha y đổi chiến lược và chuyển sang đấu tranh

789). Kết quả là bản dự án nghị quyết do Mác đề nghị đà được Tổng Hội đồng

công kha i chống

nhất trí thông qua ngày 30 tháng Mười một với một đề nghị sửa đổi của ốt-

chiếm đa số trong ban biên tập tờ báo Thụy Sĩ "é ga lité". Trên báo này ngà y

gie-rơ, một trong những người lÃnh đạo cải lương của các công liên Anh, ông

6 tháng Mười một 1869 (số 42) đà đăng một bài xà luận b uộc tội Tổng Hội

xin bỏ từ "cố tình" trong đoạn đầu bản nghị quyết.

đồng vi phạm một điều khoản của Điều lệ quy định Hội đồng phải ấn hành

Bản dự án nghị quyết lưu lại được dưới hình thức bản viết nháp, bản thảo bức
thư của Mác gửi Ăng-ghen ngày 18 tháng Mười một 1869, và bài ghi của ếch-ca-ri-út
trong các biên bản của Tổng Hội đồng. Bản nghị quyết được đăng trên các báo:
"Reynolds's Newspaper" ngày 21 tháng Mười một 1869, "Volksstaat" số 17, ngày 27
tháng Mười một 1869, "The National Reformer" ("Nhà cải cách dân tộc") ngày 28
tháng Mười một 1869, "égalité" số 47, ngày 11 tháng Chạp 1869, "Internationale"
số 48, ngày 12 tháng Chạp 1869 v.v..

Tổng Hội đồng. Nhóm những người ủng hộ Ba-cu-nin

bản thông báo về tình cảnh công nhân ở các nước. Ngày 13 tháng Mười một
trên báo này số 43 lại xuất hiện một bà i xà luận thứ hai đề nghị thành lập
một hội đồng liên đoàn đặc biệt cho nước Anh để Tổng Hội đồng chỉ thực hiện
những chức năng của mình về lÃnh đạo những công việc chung của Quốc tế.
Dựa vào bản dịch tiếng Pháp đà bị bóp méo của bản Điều lệ chung ngày 27
tháng Mười một 1869 số 45 báo này đà đăng bài xà luận kêu gọi mọi người
đừng tham gia chính trị. Cuối cùng, ngày 11 tháng Chạp 1869, báo "égalité"
(số 47) đà đăng xà luận bình luận nghị quyết của Tổng Hội đồng chống Glát-

Bản dự án nghị quyết đà được V.I.Lê-nin dẫn lại toàn bộ trong tác phẩm
"Về quyền dân tộc tự quyết" (xem V.I.Lê-nin, Toàn tập, tiếng Việt, Nhà xuất
bản Tiến bộ, Mát-xcơ-va, 1980, t.20, tr.477-478). – 519.
327 Cã ý nãi ®Õn lêi phát biểu của Glát-xtôn ngày 7 tháng Mười 1862 ở Niucát-xơ. Trong lời phát biểu đó Glát-xtôn đà chào mừng Gi.Đê-vít như vị tổng
thống của Hiệp bang các bang chiếm hữu nô lệ miền Nam đà tách khỏi nước
Mỹ. Lời phát biểu này đăng trên tờ "Times" ngày 9 tháng Mười 1862, đà được

nhắc đến khi thảo luận vấn đề này ở Tổng Hội đồng. 519.

xtôn (xem tập này, tr.519-520) với những lời công kích gay gắt lập trường của
Hội đồng trong vấn đề Ai-rơ-len. Báo "Progrès" cũng có những lời công kích
tương tự chống Tổng Hội đồng.
Lần đầu tiên vấn đề những lời công kích của báo "égalité" và "Progrès" đÃ
được thảo luận trong phiên họp của Hội đồng ngày 14 tháng Chạp 1869. Văn bản
bản thông tri do Mác soạn thảo gửi Hội đồng liên đoàn vùng Thụy Sĩ thuộc hệ
ngôn ngữ la-tinh đà được Hội đồng, Tổng Hội đồng thông qua ngày 1 tháng Giêng
1870 trong một phiên họp bất thường và gửi cho các chi bộ của Quốc tế.

328 Chính phủ của đảng tự do của Glát-xtôn đà thay thế chính phủ của đảng
To-ri do Đi-xra-e-li đứng đầu vào tháng Chạp 1868. Lời hứa của Glát-xtôn sẽ
giải quyết vấn đề Ai-rơ-len đà trở thành một trong những khẩu hiệu mị dân
của các đảng viên đảng tự do nhằm giành thắng lợi trong các cuộc bầu cử vào
nghị viện. Khi cuộc tranh cử sôi nổi nhất, các đại biểu phái đối lập đà phê
phán trong các cuộc họp ở hạ nghị viện chính sách của đảng To-ri ở Ai-rơ-len,
so sánh nó với chính sách xâm lược của chính nước Anh thế kỷ XI do công
tước Noóc-măng-đi Vin-hem thi hành. 520.
329 Thư thông tri " Tổng Hội đồng gửi Hội đồng liên đoàn Thụy Sĩ vùng thuộc
hệ ngôn ngữ la tinh " do C.Mác viết khoảng ngày 1 tháng Giêng 1870 nhân
việc Ba-cu-nin và những người ủng hộ ông ta bắt đầu mở chiến dịch chống
Tổng H ội đồng vào tháng Mười một 1869. Bị thất bại trong mưu đồ chiếm

Trong khi đó, trước lúc nhận được bản thông tri, đầu tháng Giêng 1870.
Hội đồng liên đoàn vùng thuộc hệ ngôn ngữ la-tinh đà mở cuộc đấu tra nh
quyết liệt chống những phần tử Ba-cu-nin, và đà đưa được những người ủng
hộ Liên minh (Pe-rôn, Rô-banh v.v.) ra khỏi ban biên tập báo "égalité". Chi
tiết về việc này xem tậ p này, tr.570-571.
Văn kiện này, lúc đầu không phả i để đăng báo, đà được đăng từng phần

trong bản thông tri mật "Cái gọi là những sự phân liệt trong Quốc tế" do
C.Mác và Ph.Ăng-ghen soạn thảo năm 1872. Nó được đăng toàn văn lần đầu
tiên bằng tiếng Đức trong tạp chí "Neue Zeit" t.2, số 15, ngày 2 tháng Bảy
1902. Hiện còn lưu lại được mấy bản thảo của văn kiện này (hai bản sao bản
thảo: một của Gien-ni Mác và được Mác sửa, một cđa H.I-ung, b¶n th¶o cđa