Vũ Trụ Nhân Linh - V. Sử Mệnh

Vũ Trụ Nhân Linh
V. Sử Mệnh

Lồi vật khơng có sử vì chưa đủ ý thức và trí nhớ. Đó cũng là cái hay
ở chỗ chúng sống trọn vẹn cái bây giờ khơng bị lịch sử cầm chân. Nhưng đó
là cái hay đã hoạch định xong và ban cho chúng, không thể hợp cho con
người có sứ mạng dẫn đầu trên q trính tiến hóa. Để chu tồn sứ mạng này
con người cần phải có sử để ghi trước sự sau. Vậy cần phải viết sử thế nào
để không bị sử cầm chân, lại cịn nhờ đó tiến mạnh được, như thế gọi là sử
mệnh. Con người có sử từ lúc có đủ ý thức. Vì thế sử mặc nhiều sắc thái
theo đà đi lên của tâm thức. Trong giai đoạn bái vật lúc tâm thức con người
chưa hẳn tách rời con vật thì có huyền thoại. Khi nào huyền thoại được tinh
lọc để hướng vào tâm linh thì trở thành huyền sử. Nhưng đó là đợt rất cao
chỉ hợp cho mấy vị hiền triết, cịn đại đa số thì theo đà mở rộng dần dần của
ý niệm về thời gian mà có nhiều loại sử khác nhau.


Tương ứng với quan niệm biệt thời có sử truyện tích, sử có tính cách
văn chương vừa rời rạc vừa đầy chủ quan tính cịn chứa lẫn nhiều yếu tố
hoang đường.
Sang đến tổng thời con người bắt đầu bỏ giai đoạn thị tộc bước vào ý
thức quốc gia thì cũng khởi đầu có sử ký. Cố gắng chính của sử ký là phản
ứng chống lại tính chất chủ quan hoang đường bằng óc khách quan khoa
học, lịch sử đó là một chuỗi sử kiện được bàn cãi rất khoa học, nhưng đối
với con mắt triết, thì vẫn cịn nằm ở hàng ngang nghĩa là quy hướng trọn vẹn
vào một cùng đích gian thời.
Khi đạt liên thời và thời tính thì con nguời nhận ra tính chất hàng
ngang của sử ký, sử học nên cố đưa vào một nét dọc gọi là sử tính. Nhưng
sử tính cũng chưa là sử mệnh vì sử mệnh địi phải có hiện thực, mà sử tính
cịn q trừu tượng lạnh lùng chưa gây được tác động trên bình diện tâm
linh.

Phi thời đã có hiện thực nhưng mới là hiện thực tâm linh ròng nên
cũng chưa thể gọi là sử mệnh vì sử mệnh là sử kể lại đời sống của một dân
tộc hiện thực vẻ phong phú của nhân tính con người. Nhân tính là phổ biến
còn phong phú bao hàm dị biệt hiện tượng, khi hiện tượng bị gạt ra thì chưa
là sử mệnh.


Chỉ có sử mệnh là khi các biến cố thuộc bình diện hiện được chú ý và
móc nối vào tâm linh. Nói khác chỉ có sử mệnh khi có vũ trụ: vũ là các biến
cố đặt vào liên hệ với trụ tâm linh, tức là liên hệ với nhân tính con người. Sự
bất đạt của các quan niệm sử đi trước là tại chúng đã tìm ý nghĩa lịch sử hay
là sử mệnh xã hội của con người bên ngoài con người như nơi thần thoại
hoặc nơi sự vật như kinh tế hay một ý niệm trừu tượng nào đó (đẳng thí dụ).
Sự đặt ra bên ngồi này đã khiến con người nhầm lẫn lấy cứu cánh lịch sử
thuộc gian thời làm hơn cứu cánh của chính con người thuộc hằng cửu; lấy
việc đi vào lịch sử làm cùng đích cho đời người… như vậy không phải là sử
mệnh. Với sử mệnh thì dầu việc đi vào lịch sử to hay nhỏ đều được quy
hướng vào tính mệnh con người. Lịch sử có thể biểu thị, mà nhân tính thì
khơng vì nó vơ biên. Đem nhân tính quy chiếu vào sự kiện lịch sử là đi
ngược sử mệnh tức là lấy điều phụ thuộc làm cốt cán, lấy một thời điểm đem
tơn vinh lên bậc tuyệt đối, trước sau gì đó rồi cũng bị thứ tuyệt đối giả tạo
này neo cổ con người vào gông dĩ vãng và không cho tiến lên theo nghĩa tuỳ
thời, muốn tuỳ thời thì khơng được đặc ân một thời điểm nào, nhưng phải
coi tất cả như nhau đặng thời điểm nào cũng đáng đem hết thân tâm vào để
sống, sống cách sung mãn đặng có thể hội thơng với hiện thực tại miên
trường, cũng chính là dịng sống tràn đầy, cũng chính là nhân tính chân thực
con người.


Sở dĩ gọi quan niệm Mã Đồ là sử mệnh vì nó đã ý thức được lưỡng

nghi tính đó và hiện thực bằng thể chế kiểu biên niên gọi là Xuân Thu là hai
mùa thuộc con người (gọi là nhị phân: xuân phân thu phân còn thiên và địa
là hai chí: chí Hạ là của Địa, chí Đơng là của Thiên, con người chiếm nhị
phân, và trọng thể hóa sự chiếm đó bằng hai ký tế Xuân Thu. "Xuân tế Đế,
Thu tế Trường". Người xưa hay nói về ý nghĩa huyền niệm của kinh Xuân
Thu. Sự thật đó chỉ là một sách đặt nổi nhân chủ tính ở đợt căn cơ mà thơi.
Ý nghĩa lưỡng nghi vừa nói đó cịn được biểu lộ trong cách tính năm theo
con Giáp nghĩa là vòng địa chi bám sát vòng thiên căn. Thiên căn chỉ trụ
Thường hằng. Địa chi biểu thị Vũ biến dịch. Thành ra bất cứ năm nào cũng
ăn rễ vào trường cửu, nên vũ ngoại nào cũng có trụ nội trong quan trọng y
như nhau. Nói kiểu khác bên ngồi mỗi biến cố lịch sử cịn có những chiều
kích tâm linh sống động. Ngồi tí, sửu, dần, mão, cịn có giáp, ất, bính,
đinh… Tây phương chỉ dùng có Zodiaque có nghĩa là vịng các con vật kiểu
tí sửu… khơng hiểu sao người xưa lại dịch là vịng Hồng đạo.
Theo quan niệm Mã Đồ thì ơng vua phải kiêm nhiệm chức tư tế
thượng phẩm. Có người đả kích thể chế đó là tỏ ra luận đoán theo phạm trù
Tây phương. Theo Đơng phương thì có kiêm nhiệm như thế mới đạt Thống
nhất và ơng vua cũng mới chu tồn đặng sứ mạng là sống theo nếp sống con
người lý tưởng. Con người đó phải kiêm cả nội thánh lẫn ngoại vương. Xét


về nghĩa vụ phải lo cho nước được thịnh vượng, dân sinh được sung túc…
thì đó mới là phần ngoại vương. Cịn phải lo hội thơng với Đất Trời nữa mới
là nội thánh. Cho nên việc kiêm nhiệm chức tư tế thượng phẩm chính là thực
hiện phần tâm đặng cộng vào việc nước là sinh: có tâm có sinh mới viết nên
chữ tính tức là thánh nhân, nghĩa là thành con người lý tưởng. Con người lý
tưởng đó mọi người trong xã hội phải hiện thực vào bản thân mình nên
khơng cứ ơng vua mà thực ra thì mọi người Viễn Đông đều cũng kiêm chức
tư tế hết. Khác ông vua chăng là phần lễ thì ơng vua tế nam giao, cịn dân thì
chỉ có tế gia tiên, cho nên việc kiêm chức tư tế đó có mục đích móc nối mỗi

người với nguồn sống tâm linh nên mang ý nghĩa rất sâu xa về Đạo làm
người. Đã thế còn được kiện chứng vẻ vang về xã hội đó là sự kiêm nhiệm
này đã miễn cho dân Viễn Đông những tranh chấp đẫm máu giữa hai quyền
đạo đời, cho nên nó cũng gây ảnh hưởng thống nhất vào dịng lịch sử của
một dân, một khối văn hóa vậy.
Tưởng cũng nên thêm một nhận xét liên hệ tới sử triết. Sử triết cho
xứng danh phải đáp ứng được hai nhu yếu một là đem tin xác thực
(matériellement exacte) hai là phải làm sáng tỏ được tiến trình tâm linh
(spirituellement éclairant). Điểm trước thuộc loan tin (information, hay hàng
ngang), điểm sau thuộc huấn luyện (hàng dọc hay formation). Có lẽ vì các
tác giả sử triết tới nay chưa nhận thức ra thế nào là sử mệnh nên sử triết hầu


hết cũng chỉ là một thứ sử ký hàng ngang, nghĩa là quay lại cuộn phim các ý
kiến về triết, mà khơng làm sống lại được q trình tiến hóa của tâm thức
con người, không vẽ lại được con đường của tâm linh sử quan. Viết triết sử
không phải chỉ để thỏa mãn óc tị mị muốn biết xem các triết học gia đã
nghĩ về những gì và như thế nào… nhưng còn là hiện thực một cuộc tiếp xúc
linh động giữa các trào lưu tư tưởng hướng theo minh triết, hầu làm sáng tỏ
và tăng gia đời sống tâm linh.
Để viết được triết sử như vậy tác giả vừa phải có óc sác xuất như một
khoa học, đồng thời cần một tâm tư thẩm thấu các dữ kiện đưa ra để nối kết
lại bằng mối liên hệ linh động. Sử triết như vậy là tác động tiếp nối huyền sử
bằng ngơn từ biện thuyết: huyền sử nói bằng tiêu biểu, sử triết nói bằng lý
giải. Chính vì những lý do trên mà khóa giảng chữ Thời này được dành cho
chứng chỉ "lịch sử triết lý Đông phương" để giúp vào việc nhận thức ra được
sử chỉ là vịng ngồi, mà mệnh mới là vịng trong, và chỉ có sứ mệnh từ lúc
con người nhận thức ra được hai vòng nội ngoại để mở cuộc "đối thoại với
Tiềm Thể" nói như Heidegger "Depuis que nous sommes dialogue avec l
Être", thì tự ngày ấy chúng ta sẽ có thể viết sử triết, nghĩa là những trang viết

ra có thể đem lại cho đời sống con người một trung tâm quy chiếu chân thực
và thiết cận nghĩa là ở ngay nơi lòng mình.