chủ nghĩa tự do truyền thống

THƠNGTINEBOOK
Tênsách:ChủNghĩaTựDoTruyềnThống
Nguntác:Liberalism(1927)Liberalismus(bảntiếngĐức)
Tácgiả:LudwigvonMises
NgườiDịch:PhạmNgunTrường;ĐinhTuấnMinhhiệuđính
Thểloại:Kinhtếchínhtrị
NhàXuấtBảnTriThức©08/2013
TVEReadFreely-ThinkFreedom
Thựchiện:Notrinos,Hanhdb
Hồnthành:12/2015
Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com


CHÀNGHIỆPSĨCUỐICÙNGCỦA
CHỦNGHĨATƯBẢNTHUẦNTÚY
QnhiềuýtưởngnặngkýtrongtácphẩmđểđờicủaMises,cóthể
trongnhữngbàiviếttớitơisẽđềcậpsâuhơn,ởđâysẽchỉlướtquanhưmột
bàiđiểmsáchnhanh.Chủđiểmbaoqttồnbộtácphẩmlàkiếntạoxãhội
tựdodựatrênchủnghĩatưbảnthuầntúy.ChủNghĩaTưBản(CNTB),một
từđãbịlạmdụngqnhiềubởinhữngkẻđầucơchínhtrịnửamùanhưJoh
Kerry,Trump...
TheoơngChủNghĩaTưBảnlàchìakhóađemsựthịnhvượngtớichotất
cảmọingười,dĩnhiênkèmtheocảquyềntựdocánhânmạnhmẽnhất.Đây
cũnglàđiềunhiềungườicốýbỏqua.Chủnghĩatưbảntừkhirađờiđếnnay
lnbịcoichỉủnghộnhữngkẻgiàucó.Sựnhầmtưởngvơcùngtaihạido
MarksđãreomầmmốngsaukhingốnhếtđốngsáchởthưviệnAnh
Quốc.NhữngnhàđạitưbảngiàucóởnướcMỹhaytrênthếgiớicóđược
nhữngkhốitàisảnkhổnglồlànhờviệctạoragiátrịlớnhơnrấtnhiềucho
nhânloạichứkhơngphảiđibóclộtcủangườikhác.Hơnthế,họđangdùng
tàisảncủamìnhđểcónhữngviệclàmthiếtthựcchosựpháttriểncủaxãhội

chứđâuchỉgiữkhưkhưchomình.KhơngcóGates,chúngtachắcđanggẫy
taytínhtiềnbằngbàngẩyTrungHoaanhhùng,hoặckhơngcóchàngMark
chúngtacũngđangrítđiếucày,chémgióphầnphậtngồivỉahèđầybụi.
Trườngpháiủnghộthịtrườngtựdolncónhữngvịtríquantrọng
trongchínhphủ.Sựphânbổnguồnlựctheocácquyluậtcủathịtrườngđược
tậndụngtốiđa,cácdoanhnghiệptưnhâncóquyềncạnhtranhbìnhđẳngvới
cácơnglớncủachínhphủ.


CNTBkhơnghềphứctạpdùchohầuhếtmọingườiđangcốphứctạp
hóanó.TheoMisesđơngiảnlắm:quyềnsởhữutưnhânvớitưliệusảnxuất.
ĐốinghịchhồntồnvớisởhữucơngcộngtưliệusảnxuấtcủaChủNghĩa
XãHội.TrongnhiềutácphẩmsaunàyMisesvẫnquyếtliệtlàmsángrõlập
luậnnày.Vớitơi,Misessẽlnlàchànghiệpsĩcuốicùngcủachủnghĩatư
bảnthuầntúy,ngườitiếpnốithànhquảmàAdamSmithđãlàm.Đoạncuối
Miseviết:
CNTBkhơngphảilàbữatiệchoađầymàusắc,khơngcầnnhạcnhẽo
haybiểutượng,khẩuhiệugiăngđầynàocả.Nóchỉcólýlẽ,chỉduynhất
điềuđócũngđủđưanóđếnvũđàichiếnthắngcuốicùng.
Bi-HappinessProject
HàNội18-7-2016


Lờinhàxuấtbản
LudwigvonMises(1881-1973)làmộttrongnhữngnhàkinhtếhọcvà
chínhtrịhọcnổibậtnhấtthếkỉXX.Ơnglàngườiđứngđầu,đồngthờilà
ngườicủngcốvàhệthốngTrườngpháikinhtếhọcÁo.Cáctácphẩmnổi
bậtcủaơnggồm:
TheTheoryofMoneyandCredit(1912,1953);Socialism:AnEconomic
andSocialogicalAnalysis(1922,1932,1951);Liberalismus(1927,1962);

Bureaucracy(1944,1962);HumanAction:ATreatyonEconomics(1949,
1963,1966,1996);PlanningforFreedom(1952,1962,1974,1980);Theory
andHistory:AnInterpretationofSocialandEconomicEvolution(1957).
BốnmươinămsaukhivonMisesquađời,tácphẩmđầutiêncủaơng–
cuốnLiberalismus(chủnghĩatựdotruyềnthống)–đượcxuấtbảnbằng
tiếngViệt,PhạmNgunTrườngdịch,ĐinhTuấnMinhhiệuđính.Têngốc
củatácphẩmcónghĩa“Chủnghĩatựdo”nhưngnhàxuấtbảnvàdịchgiả
thốngnhấtlựachọntựađề“Chủnghĩatựdotruyềnthống”nhằmphảnánh
đúngtinhthầncủavonMisesvàtránhnhầmlẫnvềmặtthuậtngữ.Bởikhái
niệm“tựdo”hay“chủnghĩatựdo”hiệnnayđượcsửdụngvớirấtnhiều
nghĩakhácnhau,vàtrongđócókhơngítnghĩađingượckháiniệmvốncó
củanó,đượcMisessửdụng.Quabảndịchnàychúngtơimongmuốnmở
conđườngđểtìmhiểukĩhơnvềdisảncủaMises.Mặcdùcónhiềuýkiến
phêpháncácquanđiểmcủaơng,songảnhhưởngcủaMiseslàrấtrõnétđối
vớitưtưởngkinhtế-xãhộiphươngTâythếkỉXXvàXXI.
Chúngtơicũngxinlưuýbạnđọcrằngđâylàsáchthamkhảo,phảnánh
hồntồnquanđiểmcủatácgiả,chủyếudànhchonhữngngườilàmcơng
tácnghiêncứu.Đểđảmbảotínhkháchquancũngnhưsựtơntrọngtínhtồn
vẹncủatácphẩm,chúngtơixinđượcgiớithiệuđầyđủbảndịchđếnbạn
đọc.Rấtmongbạnđọccânnhắckhitiếpnhậnquanđiểmcủatácgiảvớitinh
thầnphêpháncầnthiết.
Trântrọnggiớithiệucùngbạnđọc.


Lờigiớithiệunăm1985
Thuậtngữ“chủnghĩatựdo”cóxuấtxứtừtiếngLatin:“liber”,nghĩalà
“tựdo”,khởikìthuỷlàđểnóiđếntriếtlítựdo.ỞchâuÂu,khitácphẩmnày
đượcchấpbút(1927),nóvẫncịncónghĩanhưthế,vìvậyđộcgiảcủanóđã
hivọnglàsẽtìmđượcởđâylígiảivềtriếtlítựdotruyềnthống.Đángtiếclà
trongmấychụcnămgầnđâythuậtngữ“chủnghĩatựdo”đãcóýnghĩahồn

tồnkhác.Thuậtngữnàyđãbịnhữngnhàtriếthọctheođườnglốixãhội
chủnghĩa,đặcbiệtlàởMĩ,sửdụngđểnóivềchủnghĩacanthiệpcủachính
phủvànhữngchươngtrình“nhànướcphúclợi”củahọ.Mộttrongrấtnhiều
thídụcóthểdẫnraởđâylàơngcựuthượngnghịsĩMĩ,JosephS.Clarkcon,
khiơngnàycịnlàmthốngđốcbangPhiladelphia,đãmơtảlậptrường“tự
do”củaơngtabằngnhữngtừnhưsau:
Xinlàmrõngaytừđầuvàloạibỏmọisựmùmờvềmặtngữnghĩa,
ngườitựdođượchiểulàngườitinvàoviệcsựdụngmọilựclượngcủachính
phủnhằmthúcđẩysựcơngbằngtronglĩnhvựckinhtế,chínhtrịvàxãhội
trênbìnhdiệnđịaphương,bang,quốcgiavàquốctế…Ngườitựdotinrằng
chínhphủlàcơngcụtốtchoviệcpháttriểnxãhội,ngườimuốnđưanhững
nguntắccủađạoThiênchúagiáovàođờisống”(TờAtlantic,tháng7năm
1953,trang27)
Quanđiểmnhưthếvề“chủnghĩatựdo”đãgiữthếthượngphongvào
năm1962,tứclànămtácphẩmnàyđượcdịchsangtiếngAnh,Misestin
rằngdịchsátnghĩatêngọibanđầucủatácphẩmlàLiberalismuscóthểsẽ
gâyrahiểulầm.VìvậymàơngđềnghịgọibảntiếngAnhlàCộngđồngtự
dovàthịnhvượng(TheFreeandProsperousCommonwealth).Nhưngnăm
sauơngquyếtđịnhkhơngnhườngthuậtngữ“chủnghĩatựdo”chocáctriết
giaxãhộichủnghĩanữa.Tronglờigiớithiệucholầnxuấtbảnthứhaivàthứ
batácphẩmHànhvicủaconngười,tácphẩmquantrọngnhấtcủađờiơng,
Misesviếtrằngnhữngngườiủnghộchotriếtlítựdocầnphảigiànhlại
“thuậtngữ‘chủnghĩatựdo'..vìđơngiảnlàkhơngcóthuậtngữnàothểhiện
đượcđúngđắnphongtràotríthứcvàchínhtrịvĩđạiđó”,mộtphongtrào
dẫnđếnnềnvănminhhiệnđạibằngcáchthúcđẩythịtrườngtựdo,chính
phủhạnchếvàtựdocánhân.Thuậtngữ“chủnghĩatựdo”đượcdùngtrong
tácphẩmnàytheonghĩađó.
NhằmgiúpnhữngđộcgiảmớilàmquenvớicáccơngtrìnhcủaLudwig
vonMises(1881-1973),xinnóithêmrằngơngđãlàngườiphátngơnnổibật
củaTrườngpháikinhtếÁo.TrườngpháinàyđượcgọinhưthếvìMisesvà

haivịtiềnbốinốitiếngcủaơnglàCarlMengervàEugenvonBehmBawerk
đềulànhữngngườisinhtrưởngởnướcÁo.HịnđátảngcủaTrườngphái
kinhtếÁolàlíthuyếtvềcáchđánhgiáchủquanvềgiátrịhữudụngcận
biên.Líthuyếtnàychỉrarằngtấtcảmọihiệntượngkinhtế,cảđơngiảnlẫn
phứctạp,đềulàkếtquảcủanhữngđánhgiámangtínhchủquancủatừngcá
nhân.Misesgiảithíchvàphântíchphươngphápluận,giátrị,hànhvi,giácả,
thịtrường,tiềntệ,tậpđồnđộcquyền,sựcanthiệpcủachínhphủ,tăng
trưởngnóngvàsụpđổkinhtế…trêncơsởcủalíthuyếtđánhgiáchủquan
đóvàđãcónhữngđónggópquantrọngtronglĩnhvựctiềntệvàtínhtốn
kinhtế.
MisesbảovệluậnántiếnsĩởtrườngđạihọctổnghợpViennavàonăm
1906.Đềtàiluậnvăncủaơng,Líthuyếtvềtiềntệvàtíndụng,đượcxuấtbản
ởĐứcvàonăm1912vàởAnhvàonăm1934,làtácphẩmđầutiêntrongrất
nhiềucơngtrìnhlíthuyếtcủaơngvềkinhtếhọc.Tronggiaiđoạngiữahai
cuộcthếchiến,ngồinhữngtácphẩmvàbàibáoviếtvềkinhtế,trongđócó
tácphẩmtạođượctiếngvangnhưChủnghĩaxãhội,Misescịnlàcộngsự
củaPhịngthươngmạiÁo(cốvấnvềkinhtếchochínhphủÁo)vàgiảng
dạybánthờigiantạitrườngtổnghợpVienna.Ơngcịnhướngdẫnnhững
buổithảoluậncủacácnhànghiêncứukinhtế,nhiềungườitrongsốhọđã
trởthànhnhữnghọcgiảcóảnhhưởngquốctế.Năm1926ơngthànhlập
ViệnnghiêncứuchukìkinhtếởÁo,Việnnàyvẫncịnchođếnngàynay.
NgaysaukhiHitlergiànhđượcchínhquyềnởĐức,Misesđãnhìnthấy
rằngnướcÁosẽgặprắcrối.Chonênnăm1934ơngđãchuyểnsanglàm
việcchoViệnnghiêncứuquốctếởThụySĩ.Ởđây,ơngbắtđầuchấpbúttác
phẩmNềnkinhtếquốcdân(Nationaloekonomie-1940).MặcdùởchâuÂu
xãhộichủnghĩaquốcgiahồiđóchẳngcómấyngườibiếttiếngĐứcđọctác
phẩmnày,nhưngcáchlígiảinhữngngunlíkinhtếsâusắccủaMisesđã
tìmđượcnhiềuđộcgiảquabảndịchtiếngAnh,vàsauđóđượcMisesviết

lạichođộcgiảMĩdướinhanđềHànhvicủaconngười(HumanActionxuấtbảnlầnđầunăm1949)
NhằmchạykhỏichâuÂulúcđóđãbịphátxítHitlerchiếmđóng,Mises
vàvợđãrờikhỏiThuỵSĩvàđếnđịnhcưởMĩvàonăm1940.Tiếngtămcủa
ơngđãvangdộiởchâuÂu,nhưngởMĩthìchưamấyngườibiết.Vìvậymà
ơngphảibắtđầugầnnhưtừconsốkhơng.NhữngtácphẩmbằngtiếngAnh
bắtđầuxuấthiệndướingịibútcủaơng:ChínhphủtồntrítồnnăngvàBộ
máyquanliêu,cảhaiđềuđượcxuấtbảnvàonăm1947.Sauđólàtácphẩm
Hànhvicủaconngười,mộttácphẩmquantrọngnhấtcủacuộcđờiơng,
đượcxuấtbảnvàonăm1949.Vànhữngtácphẩmkhác:Kếhoạchhốvìtự


do(1952),Tâmlíbàitưbản(1952),Líthuyếtvàlịchsử(1957),Những
ngunlícănbảncủakinhtếhọc(1962),lầnlượtxuấthiện.Tấtcảđềulà
nhữngtácphẩmcựckìquantrọngvềlíthuyếtkinhtế.
Năm1947MisesgiúpthànhlậphộiMontPelerinSociety.Ơnggiảng
dạytạinhiềutrườngđạihọcMĩvàMĩLatinvàtiếnhànhnhữngbuổihội
thảovềkinhtếhọctạitrườngđạihọctổnghợpNewYorktrongsuốt24
năm.ƠngcịnlàcốvấnchoHiệphộicácnhàsảnxuấtquốcgiavàQuĩgiáo
dụckinhtế.
Misesnhậnđượcnhiềudanhhiệunhư:tiếnsĩdanhdựcủatrườngcác
GroveCityCollege(1957),đạihọctổnghợpNewYork(1963),vàđạihọc
tổnghợpFreiburgởĐức(1964).Thànhtựucủaơngđượctrườnghọccũ,tức
trườngđạihọctổnghợpVienna,cơngnhậnvàtheotruyềnthốngchâuÂu,
trườngnàyđãkỉniệmlầnthứ50ngàyơngnhậnbằngtiếnsĩvà“tái”cấp
bằngchoơng.Năm1962,đếnlượtchínhphủÁovinhdanhơng.Hiệphội
cácnhàkinhtếhọcMĩbầuơnglàmhộiviêndanhdựvàonăm1969.
ẢnhhưởngcủaMisesvẫntiếptụcmởrộng.F.A.Hayek,ngườihọctrị
nổitiếngnhấtcủaơngtừnhữngngàyơngcịngiảngdạyởchâuÂu,cũnglà
ngườitừngđượcgiảiNobelvềkinhtếhọc,viết:“ẢnhhưởngcủaMisesđã
vượtquakhnkhổcánhân....Ngọnlửamàơngthắplênđãtrởthànhngọn

đuốcsoiđườngchomộtphongtràomới,mộtphongtràongàycàngcóthêm
sứcmạnh”.CịnGiáosưIsraelKirznercủatrườngđạihọctổnghợpNew
York,mộttrongnhữngngườihọctrịnổitiếngnhấtcủaơngởMĩ,thìmơtả
ảnhhưởngcủaơngđốivớisinhviênhiệnnaynhưsau:“Sựquantâmđầy
nhiệttìnhvàhăngháiđangtáixuấthiệnđốivớitrườngpháiÁomàtachứng
kiếnhiệnnaycóđónggópmangtínhquyếtđịnhcủaMises”.
Miseslàmộtlíthuyếtgiasắcbénvàrấtthậntrọng,nhưngơngkhơng
phảilàlíthuyếtgiangồitrongthápngà.Đượcdẫndắtbởilíluậnkhoahọc
rằngxãhộitựdovớinềnkinhtếthịtrườnglàconđườngduynhấtđưađến
sựhàihồvàhồbìnhcảtrongnướclẫntrêntrườngquốctế,Misescảmthấy
tráchnhiệmphảiápdụngnhữnglíthuyếtmàơngtrìnhbàyvàolĩnhvực
chínhsáchcủachínhphủ.TrongtácphẩmChủnghĩatựdo,Miseskhơngchỉ
giảithíchmộtcáchngắngọnnhiềuhiệntượngkinhtếquantrọngmàcịn
trìnhbàymộtcáchrõràngquanđiểmcủaơngvềchínhphủvàvaitrị,tuy
hạnchếnhưngvơcùngquantrọng,củachínhphủtrongviệcbảođảmsựhợp
táccủaxãhội,chỉcónhưthếthìthịtrườngtựdomớicóthểhoạtđộngđược.
QuanđiểmcủaMisesvẫnrấtmớimẻvàhiệnđạivàđộcgiảsẽthấyrằng
ngàyhơmnaylígiảicủaơngvẫncịnngungiátrị.


ThơngđiệpcủaMises:tưtưởngcaitrịthếgiới,làđiệpkhúcđượcnhắc
đinhắclạitrongtấtcảcáctácphẩmcủaơng.Nhưngtưtưởngnàyđượcthể
hiệnrõnhấttrongtácphẩmChủnghĩatựdo.“Kếtquảcuốicùngcủacuộc
đấutranh”,giữachủnghĩatựdovàchủnghĩatồntrị,“sẽkhơngđượcgiải
quyếtbằngvũlựcmàbằngtưtưởng.Chínhtưtưởngđưaconngườivàocác
nhómđấutranhvàđặtvũkhívàotayhọ,tưtưởngquyếtđịnhvũkhísẽđược
dùngđểchốnglạiaivàvìai.Cuốicùng,chínhtưtưởngchứkhơngphảivũ
khísẽquyếtđịnhkếtquả”,ơngđãviếtnhưthếvàonăm1927.
Trênthựctế,chínhhivọnggiữchothếgiớikhơngtiếptụclaovàohỗn
loạnvàxungđộtđãthuyếtphụcngườitatừbỏchủnghĩacanthiệpcủachính

phủvàchấpnhậnchínhsáchtựdo.
BettinaBienGreaves
QuỹGiáodụcKinhTế,tháng8năm1985.


LờigiớithiệubảntiếngAnh
TrậttựxãhộihìnhthànhtừtriếtlícủathờiKhaiSángkhẳngđịnhvaitrị
tốithượngcủangườidân“thường”.Trongvaingườitiêudùng,ngườidân
bìnhthườngtrởthànhngườiđưaraquyếtđịnhcuốicùngvềviệccáigìsẽ
đượcsảnxuất,vớisốlượnglàbaonhiêu,chấtlượngnhưthếnào,aisản
xuất,sảnxuấtthếnào,sảnxuấtởđâu;trongvaingườiđibỏphiếu,người
dânbìnhthườngcótồnquyềnquyếtđịnhđườnglốicủachínhsáchquốc
gia.Trongxãhộitiềntưbản“ơngtrùm”lànhữngkẻcóđủsứcbuộcnhững
ngườiyếuhơnphảiquiphục.Cáicơchếbịnhiềungườichỉtríchcủathị
trườngtựdochỉđểngỏduynhấtmộtconđườngdẫntớithịnhvượng,đấylà
phụcvụngườitiêudùngmộtcáchtốtnhấtvàrẻnhấtcóthể.Tronglĩnhvực
cơngviệcquốcgia,hệthốngchínhphủđạidiệnlàhệthốngphùhợpnhấtvới
“nềndânchủ”nhưthếcủathịtrườngtựdo.Sựvĩđạicủagiaiđoạngiữa
nhữngcuộcchiếntranhcủaNapoleonvàChiếntranhthếgiớithứnhấtchính
làlítưởngxãhội:tựdobnbántrongthếgiớicủanhữngdântộchồbình,
mộtnềntựdomànhữngngườikiệtxuấtnhấtđangđấutranhđểbiếnnó
thànhhiệnthực.Đấylàthờiđạimàđờisốngcủangườidânđượccảithiện
vớitốcđộchưatừngcó.Đấylàthờiđạicủachủnghĩatựdo.
Hiệnnayngườitagầnnhưđãqnhếtcácnguntắccủachủnghĩatự
dothếkỉXIXrồi.ỞchâuÂulụcđịachỉcịnvàingườinhớmàthơi.Ởnước
Anh,thuậtngữ“tựdo”đượcđasốngườisửdụngnhằmámchỉcáicương
lĩnhmàthựcrachỉkhácchủnghĩatồntrịcủanhữngngườixãhộichủnghĩa
ởnhữngtiểutiết.HiệnnayởMĩ,từ“tựdo”lạiđượcdùngđểchỉmộttậphợp
cácýtưởngvàđịnhđềchínhtrịtráingượchẳnvớicáchhiểuvềchủnghĩatự
docủacácthếhệtiềnbối.NgườitựdokiểuMĩlàngườiủnghộchínhphủ

tồntrítồnnăng,làkẻthùkhơngđộitrờichungcủatựdokinhdoanhvàlà
kẻủnghộchokếhoạchhốmọimặtcủađờisống,tứclàủnghộchủnghĩa
xãhội.Nhữngngười“tựdo”nàyvộivãnhấnmạnhrằnghọphảnđốichính
sáchđộctàicủanướcNgakhơngphảilàvìtínhchấtxãhộichủnghĩahay
cộngsảnchủnghĩacủanhữngchínhsáchđómàvìchúngcóxuhướngđế
quốcchủnghĩa.Tấtcảcácbiệnphápnhằmtịchthutàisảncủanhữngngười
giàucóvàhạnchếquyềncủanhữngngườicótàisảnđềuđượccoilàtựdo
vàtiếnbộcả.Cáccơquancủachínhphủnắmđượcquyềnlựchầunhư
khơnghạnchế,tồánkhơngcóquyềnphánxétquyếtđịnhcủahọ.Mộtvài
cơngdântrungthực,nhữngngườidámphêphánxuhướngđộctài,bịcoilà
nhữngkẻcựcđoan,phảnđộng,bảohồngvềkinhtếvàphátxít.Ngườita
chorằngđấtnướctựdokhơngthểdungthứhoạtđộngchínhtrịcủanhững
“kẻthùxãhội”nhưthế.


Đángngạcnhiênlàởđâyngườitacoinhữngquanđiểmnàylàhồntồn
củaMĩvàlàsựtiếptụccủacácnguntắcvàtriếtlícủanhữngngườiđịnh
cưđầutiên(PilgrimFather)ởMĩvàonăm1620,củanhữngngườiđặtbútkí
vàobảnTunngơnđộclập,nhữngtácgiảcủabảnHiếnphápvàtờ
Federalist.Chỉmộtítngườibiếtrằngnhữngchínhsáchđượccoilàtiếnbộ
nàycóxuấtxứtừchâuÂuvàtrongthếkỉXIXngườiđạidiệntiêubiểunhất
củatrườngpháinàychínhlàBismarck,chẳngcóngườiMĩnàolạicoichính
sáchcủaơngtalàtiếnbộvàtựdohết.ChínhsáchSozialpolitikcủa
Bismarckxuấthiệnvàonăm1881,tứclàhơnnửathếkỉtrướckhibảnsao
củanólàNewDealcủatốngthốngF.D.RooseveltđượcthihànhởMĩ.Theo
sausựvùngdậycủaĐếchếĐức,hầuhếtcácnướcpháttriển,tấtcảcácnước
cơngnghiệpchâuÂu,nơinhiềunơiít,đềuápdụnghệthốnglàmnhưlà
manglạilợiíchchoquầnchúngbằngcáchtướcđoạtquyềnlợicủathiểusố
nhữngkẻ“cánhânchủnghĩathâmcăncốđế”.Thếhệnhữngngườiđếntuổi
bầucửvàogiaiđoạncuốicuộcChiếntranhthếgiớithứnhấtcoiviệcdựa

vàonhànướclàđươngnhiênvàkhinhthườngtựdo,chorằngđấylà“định
kiếnmangtínhtưsản”.
Bamươilămnămtrước,tơiđãtừngcốgắngviếtmộttácphẩmngắn,
trìnhbàytómtắtnhữngtưtưởngvànguntắccủamơntriếtlíxãhộitừng
cótênlàChủnghĩatựdo.Tơikhơngnghĩrằngcuốnsáchcủamìnhcóthể
ngănchặnđượcnhữngthảmhoạmàchínhsáchcủacácnướcchâuÂuđang
đưatới.Ướcmuốnduynhấtcủatơilàtạocơhộichomộtnhómnhỏnhững
ngườiưuthờimẫnthếtìmhiểumụcđíchcủachủnghĩatựdotruyềnthống
vànhữngthànhtựucủanó,vàbằngcáchđó,chuẩnbịcơsởchoviệctáilập
tinhthầntựdosauvụsụpđổđangđếngần.
Ngày28tháng10năm1951,GiáosưJ.P.HamiliustừLuxembourghỏi
nhàxuấtbảnGustavFischeriởJena(thuộclãnhthổĐứcnhưngdoqnđội
LiênXơchiếmđóng)đểmuamộtcuốnChủnghĩatựdo.Ngày14tháng11
năm1951nhàxuấtbảntrảlờirằngkhơngcịncuốnnàovànóithêm:“Theo
quyếtđịnhcủachínhquyền,tấtcảcácbảnincuốnsáchnàyđềuđãbịtiêu
huỷ”.BứcthưkhơngnóichínhquyềnởđâylànướcĐứcquốcxãhaynhà
nước“dânchủ”ĐơngĐức.
TrongnhữngnămkểtừngàyxuấtbảntácphẩmChủnghĩatựdotơiđã
viếtrấtnhiềuvềnhữngvấnđềđượcnóitớitrongtácphẩmnày.Tơiđã
nghiêncứunhiềuvấnđềmàlúcđótơikhơngthểtrìnhbàytrongtácphẩm
nàyvìkhơngmuốnlàmchođộcgiảchánnảnvìqdài.Mặckhác,lúcđó
tơiđãxemxétmộtsốvấnđềmàhơmnaythấylàkhơngcịnquantrọngnữa.
Tuynhiên,chỉcóthểhiểuvàđánhgiáđúngcáchxemxétnhiềuvấnđềthuộc


vềchínhsáchtronghồncảnhkinhtếvàchínhtrịkhitácphẩmnàyđược
chấpbútmàthơi.
Tơikhơngsửachữabấtkìđiềugìvàkhơngcanthiệpvàoqtrìnhdịch
dotiếnsĩRalphRaicothựchiệncũngnhưqtrìnhbiêntậpdoơngArthur
Goddardtiếnhành.Tơixincámơnhainhàkhoahọcnàyvìcơngsứchọđã

bỏrađểtácphẩmcóthểđếntaybạnđọcrộngrãibằngAnhngữ.
LudwigvonMises,NewYork,tháng4năm1962.


Lờitựa
Tơichorằngcuốnsáchtươngđốimỏngnàycótầmquantrọnggấpnhiều
lầnsứctưởngtượngnếuchỉnhìnvàođộdàyvàngơnngữkhiêmnhườngcủa
nó.Đâylàtácphẩmbànvềxãhộitựdo,bànvềđiềumàhiệnnaycóthể
đượcgọilà“chínhsách”đốinộivàđốingoạichoxãhộinhưthế;vàđặcbiệt
làbànvềnhữngtrởngạivàkhókhăn,cảthựctếlẫntưởngtượng,trêncon
đườngthiếtlậpvàgiữgìnhìnhthứctổchứcxãhộinhưthế.
Trongkhitấtcảnhữngvấnđềnàyđềukhơngcógìđặcbiệtthìđiềuđáng
ngạcnhiênlàhầunhưtấtcảnhữngngườiủnghộchobấtkìmộthìnhthứctổ
chứckinhtếthaythếnàokhácđềukhơngđưarađượccáchlígiảitươngtự
nhưthếvềnhữngđềnghịcủahọ.Ngaycảhiệnnay,khicàngngàycàngcó
nhiềungườithamgiavàoviệccungcấpchochúngtanhữnglờiphêbìnhrất
chitiếtvềchủnghĩatưbảnvànhữnglờitiênđốnvềsựcáochungkhơng
thểnàotránhđượccủanóthìhọlạitỏrakíntiếngđếnkhóhiểutrongviệc
“xửlí”nhữngmâuthuẫnhoặcnhữngkhókhăncóthểxảyratrongqtrình
vậnhànhcáihệthốngmàhọbảovệhoặctiênđốn.
Tuynhiên,dễdàngbỏquatháiđộphớtlờnhưthếvìrằngngườita
thườnggántráchnhiệmchonhữngngườiđángralàkhơngphảichịu.Lênán
Marx,đâylàthídụdễgặpnhất,rằngtrongTưbảnluận,ơngtakhơngchỉra
đượccáchthứchoạtđộngcụthểcủaxãhộixãhộichủnghĩa,làviệclàm
khơngthểchấpnhậnđược;vìtácphẩmnàynhằmđúngmụctiêumànóđược
trùliệu:nghiêncứuvớitinhthầnphêphánhoạtđộngcủachủnghĩatưbản
nhưMarxmườngtượng.LênánMisesvìtrongtácphẩmChủnghĩaxãhội
ơngđãkhơngthảoluậnnhữngnguntắccủahệthốngtựdocạnhtranh
cũnglàviệclàmvơnghĩanhưthế.ĐiềuquantrọnglàMisesđãdànhhẳn
mộtcuốnsáchđểthảoluậnbàitốnnàytrongkhiMarxthìkhơngbaogiờ

làmnhưthế.ĐấylàtácphẩmmàMarxkhơngthểviết,cịnnhữngđồđệcủa
ơngcũngnhưnhữngngườiphêphánchủnghĩatựdothìkhơngthèmviết.
Nhưnggiátrịthựcsựcủatácphẩmnàykhơngnằmởýnghĩahạnhẹpvà
cịnnhiềutranhcãiđó,nócótínhchấtxâydựngvàquantrọnghơnnhiều.
Dùngắngọn,nhưngtácphẩmcốgắnggiảiđáphàngloạtvấnđề,đánhtan
nhữngmốingờvựcvàlầmlẫnmànhiềungườigặpphảikhihọtìmcáchgiải
quyếtnhữngvấnđềkinhtế,xãhội,tìnhcảmcịnnhiềutranhcãi.Ưuđiểm
đặcbiệtcủanólàđốivớimọivấnđềđượcbànthảoMisesđềuđưarađược
nhữngnhậnthứcthấutriệtvànhữngquanđiểmđểngườitacóthểlựachọn,
vàđấylàđiềurấtbổích.


Vìchắcchắnlàđộcgiảmuốntìmhiểungaynhữngvấnđềđóchonêntơi
sẽkhơngđưanhữngnhậnxétriêngcủacánhânmình,ngoạitrừmộtvàisuy
nghĩbắtbuộcphảicó.Thayvàođóchúngtasẽlựaranhữngcâuhỏivà
nhữngýkiếnsẽnảyratrongtâmtríđộcgiảkhihọxemxétnhữngvấnđề
cịngâytranhcãiđượcMisesnóiđếnởđâyvàđángđượcngườiđọcchúý.
Đểtiệnchoviệctheodõi,xinliệtkêchúngtheotrìnhtựnhưđượctrìnhbày
trongtácphẩm.
1.Hệthốngthịtrườngtựdođãtồntạitrongmộtthờigiandài,nhưng
cũngđãchứngtỏrằngđâylàhệthốngkémhiệuquả.
2.Chủnghĩatựdobịphêphánvìchỉtậptrungchúývàoướcmuốngia
tăngsảnxuấtvàthoảmãnnhucầuvậtchấtvàbỏquanhữngđịihỏivềmặt
tinhthầncủangườidân.
3.Vìkhơngphảilúcnàongườitacũnghànhđộngmộtcáchhồntồn
hợplí,cólẽđốivớimộtsốvấnđềnêntinvàotrựcgiác,xunglựcvàcáigọi
là“tâmthức”thìsẽtốthơnlàlíluậnchặtchẽ?
4.Khơngthểphủnhậnsựkiệnlàchủnghĩatưbảnthựcchấtlàhệthống
cólợichongườigiàuvànhữngngườicótàisảnvàbấtlợichonhữngtầng
lớpkhác.

5.Tạisaolạiphảibảovệcáihệthốngxãhộikhơngtạođiềukiệncho
mỗingườithựchiệnướcmơcủangườiđóhaygiànhđượckếtquảmàanhta
cốnghiến?
6.Quyềntưhữutưliệusảnxuấtcóphảilàmónđồlỗithờitrongcái“đồ
thừa”củathờiđãquamànhữngnhữngngườicảmthấykhóchấpnhậnvà
khóthíchnghivớinhữngđiềukiệnđãthayđổiphảimangtrênlưnghay
khơng?
7.Tựbảnchất,nềnkinhtếthịtrườngcạnhtranh,trongtrườnghợptốt
nhất,cóchốnglạinềnhồbìnhgiữacácdântộcvàtrongtrườnghợpxấu
nhất,cógâyrachiếntranhhaykhơng?
8.Lấygìbiệnhộchocáihệthốngkinhtế-xãhộigâyraqnhiềubất
cơngtrongthunhậpvàtiêuthụđếnnhưthế?
9.Nếuđểchủnghĩathựcdụngsangmộtbênthìvềmặtđạođức,tacóthể
biệnhộchoquyềnsởhữutưnhânđượchaykhơng?


10.Chốnglạichủnghĩacanthiệpcủanhànước,chủnghĩatựdocóvơ
tìnhbiệnhộchomộtsốbiểuhiệncủatìnhtrạngvơchínhphủhaykhơng?
11.Chưacógìchứngtỏrằngxãhộidânchủvàổnđịnhlạidễdàngtrở
thànhhiệnthựctronghệthốnglậpkếhoạchvàraquyếtđịnhphitậptrung
hơnlàtrongnềnkinhtếkếhoạchhốtậptrung.
12.Vìsaolạichorằngxãhộitưbảnnhấtđịnhsẽcótháiđộkhoandung
đốivớibấtđồngchínhkiếnhơnlàxãhộixãhộichủnghĩa?
13.Chủnghĩatưbảntạoravàtiếptụcbảovệđịavịăntrênngồitrốccho
“giaicấpănkhơngngồirồi”,nhữngkẻnắmđượcnguồnlựcnhưngkhơng
làmvàkhơngcóđónggópgìđángkểđốivớixãhội.
14.Quyềntưhữucócóthểtốntạilâunhưthếlàvìnóđượcnhànước
bảovệ;thựcra,nhưMarxkhẳngđịnh,nhànướcchỉcómộtnhiệmvụduy
nhấtlàbảovệquyềntưhữu.
15.Luậncứchorằngchủnghĩaxãhộikhơngthểhoạtđộngđượcvìnó

khơngcóphươngtiệnđểthựchiệnnhữngtínhtốnkinhtếcầnthiếtlàluận
cứrấtđángquantâm,nhưngcóchứngcớcụthểhaykhơng?
16.Giảthiếtchorằngviệccanthiệpcủachínhphủvàohoạtđộngcủa
doanhnghiệptưnhânnhấtđịnhsẽdẫnđếnlệchlạcvàvìvậymàcótínhphá
hoạicũnglàgiảthiếthay,nhưngcóthểchứngminhbằngthídụcụthểrằng
điềuđóchắcchắnsẽxảyrahaykhơng?
17.Khơngphụthuộcvàonhữngbằngchứngchứngtỏrằngnhữnghệ
thốngđượcđềnghịnhằmthaythếchochủnghĩatưbảnđềuthuakémhơn,
cónhữnglídotrựctiếpvàchắcchắnbiệnhộchohệthốngtựdokinhdoanh
haykhơng?
18.Muốnhoạtđộngđược,tấtcảcáchệthốngtựdocạnhtranhđềucần
phảicórấtnhiềucơngtinhỏ,liêntụccạnhtranhvớinhau,liệuhệthốngđó
cóteođikhicácđạicơngtivàcáccơsởđộcquyềnpháttriểnhaykhơng?
19.Vìbanquảntrịcáccơngtilớncũngcóxuhướngtrởthànhbộmáy
quanliêu,việcđặtbộmáykiểmsốttưnhânđốilậpvớibộmáyquảnlícơng
cộngcóphảilàvấnđềgiảtạohaykhơng?
20.Cóphảilàtrongchếđộtựdoviệcphốihợpgiữachínhsáchđốinội
vàđốingoạidễthựchiệnhơnvànhấtqnhơnlàtrongcáchệthốngkhác


haykhơng?
21.Cóphảisựtồntạivàviệcbảovệquyềnsởhữutưnhânlàcảntrởchứ
khơngphảilàtácnhânchoviệcgiànhvàgiữhồbìnhvàsựthơngcảmgiữa
cácdântộchaykhơng?
22.Cóvẻnhưrõrànglàchủnghĩadântộc,chủnghĩathuộcđịavàchủ
nghĩađếquốcchỉcóthểxuấthiệntrongchếđộtưbảnchủnghĩa.
23.Quyềnlợiíchkỉcủacácdoanhnghiệptưnhânlàtrởngạichínhcho
sựlnchuyểnmộtcáchtựdohơnhànghốvàconngườigiữacácvùng
trênthếgiới.
24.Vìlàngườiđạidiệnvàcổvũchoquyềnlợiđặcbiệtcủamộtgiaicấp

–giaicấpnhữngkẻnắmđượccácnguồnlựchaygiaicấptưsản-Chủnghĩa
tựdođãcómộtsailầmchiếnthuậtngớngẩnnghiêmtrọngkhikhơngtự
mìnhtạoramộtchínhđảngvàkhơngtheođuổimụctiêucủamìnhbằngcách
thoảhiệpvàphùhợpvớithủđoạnchínhtrị.
Bấtcứaitừngcóđiềukiệnquansátmộtcáchtrựctiếpcáchthứcnhững
quanđiểmcósẵntrongđầu,nhữngnửasựthậtvànhững“giátrị”dườngnhư
hiểnnhiênthườngngăncản,khơngchongườitaxemxétmộtcáchtồndiện
vàcơngbằngđốivớinhữngquanđiểmxalạhoặcnhữngquanđiểmlàmcho
ngườitakhóchịutrongmơnkinhtếhọcsẽnhậnrangaynhiềuđiểmvừa
đượcliệtkê.CâutrảlờicủaMiseschomỗiđiểmvừanêusẽgiúpđộcgiả
bìnhthường(vànhữngngườimớibắtđầunghiêncứu)cómộtcáinhìntồn
diệnhơnđốivớinhữngvấnđềxãhộivàlígiảiđượcnhữngmốingờvựccủa
chínhmình.DễhiểuvìsaoĐơngĐứclạicấmtácphẩmnày–nhưMises
nhắctớitrongphầngiớithiệu–vàđấylàmộtbằngchứngnữa,tuyngườita
khơngcốý,chứngtỏrằngđâylàtácphẩmquantrọng.
Cuốicùng,xinđượcbìnhluậnngắnvềhaiđiểmnữa.Điểmthứnhấtđã
đượcnhắclạinhiềulầntrongtácphẩm,nhưngđượcnóitrongngữcảnhrất
phứctạpvàởnhữngchỗcáchxanhauchonênđộcgiảcóthểkhơngnhậnra
tínhphổbiếnvàvaitrịquantrọngcủanó.
Ýtưởngnày-mộtýtưởngcựckìquantrọngtronglậpluậncủaChủ
nghĩatựdochânchính-đấylàthườngthườngtaphảilàmcáimàMisesgọi
là“hisinhtạmthời”,mộtviệclàmcựckìcầnthiếtvàhữuích.Giànhngay
nhữnglợiíchtrướcmắt,tuycóvẻlàviệclàmhấpdẫn,nhữngsẽlàviệclàm
nguxuẩn,nếutrongkhilàmnhưthếtatựtướcmấtlợiíchlớnhơnnhiềulần
trongtươnglai;tứclàtướcmấtcáilợiíchlớnđếnmứccóthểbùđắpđược


lợiíchhiệntạivànhữngphiềnphứctrongqtrìnhchờđợi.
Dĩnhiênlàítngườikhơnngoan,trongkhi“tínhtốn”vớinhữngđiều
kiệnnhưthế,lạingảvềphíalợiíchtrướcmắt.Nhưngđấychínhlàkhókhăn

lớnnhất,khơngphảilúcnàongườitacũngtínhtốnmộtcáchthậntrọng,họ
cũngkhơngđượckhuyếnkhíchphảilàmnhưthế.Saisótnhưthếthườngxảy
ratrongnhữnghồncảnhrấtkhácnhauvàkhơngchỉxảyravớinhữngcơng
dânhayngườitiêuthụ“bìnhthường”.Nócóthểxảyravớinhữngdoanh
nhânsăntìmlợinhuậnngắnhạnhoặclợithếtươngđối;nócóthểxảyravới
nhữngnhàlàmluậtủnghộchoviệcnângngaylậptứctiềntươngtốithiểu,
trảbảohiểmxãhội,đặtrathuếxuấtnhậpkhẩuvàcácloạithuếkhốkhác;
nócóthểxảyravớinhữngnhàkinhtếhọckhuyếncáonớilỏngtíndụng
hoặctáiphânphốithunhập;vàbiếtbaonhiêungườikhácnữa.Trênthựctế,
tìmranhữngthídụnữatrongtácphẩmvàđặcbiệtlàtrongkhisuynghĩvề
nhữngvấnđềvànhữngcuộctranhluậnhiệnnaysẽlàmộtbàitậptuyệtvời
đốivớiđộcgiảtậpsáchnày.
Cuốicùng,xinđượcnóiđơilờivềtêngọicủatácphẩm.Cuốnsáchnày
đượcxuấtbảnlầnđầuvàonăm1927,vớinhanđềChủnghĩatựdovàlàtác
phẩmbổxung,nhưđãnóibêntrênchotácphẩmcủaMisesviếtvềchủnghĩa
xãhội.SựkiệnlàkhidịchtácphẩmnàytrongtiếngAnhngườitađãmuốn
hoặcthấycầnphảiđổitênthànhXãhộithịnhvượngvàtựdo(Freeand
ProsperousCommonwealth),đãthểhiệnrõđiềumàtơitinlàbikịchtrong
lịchsửtrithức:đánhtráothuậtngữChủnghĩatựdo.
Vấnđềkhơngchỉlàthuậtngữ,cũngkhơngthểcoinólàmộtthídụđơn
giảncủasựthốihốngơnngữ-thườnggọilàentrơpitừngữ-ýnghĩavà
giọngđiệucũbiếnmấtcùngvớithờigian.Ởđâychúngtabắtgặpkhơngchỉ
sựmấtgiácủathuậtngữ,dùthuậtngữấycóquantrọngđếnmứcnào.Đâylà
vấnđềcóýnghĩacựckìquantrọngcảvềtrithứclẫnthựctiễn.
Trướchết,từ“tựdo”(liberal)cónguồngốctừngunrõràng,thểhiện
tronglítưởngvềtựdocánhân.Nócịncógốcgácmangtínhlịchsửđầygiá
trịtrongtruyềnthốngvàkinhnghiệm,cũngnhưđượckếthừadisảnvănhố
sâurộngtrongnhữnglĩnhvựcnhưtriếthọcxãhội,tưtưởngchínhtrị,văn
họcv.v..Vìlídođóvànhiềulídokhácnữa,thậtkhơngthểtưởngtượng
đượcrằngquanđiểmmàtácphẩmnàytrìnhbàylạikhơngcóđộcquyềnvà

tưthếkhơngthểtranhcãiđểtựnhậndanhhiệulàTựdo.
Nhưng,mặcchotấtcảnhữngđiềuđãtrìnhbày,thuậtngữChủnghĩatự
do,saukhirakhỏithếkỉXIXvàvượtquaĐạiTâyDương,đãmangmộtý


nghĩakhác,khơngphảikhácmộtchútmàlàtráingượchồntồnvớiý
nghĩavốncócủanó!Kếtquảlàngườitađãlầmlẫnvàmơhồđếnnỗingay
cảkhicóhẳnmộtkếhoạchthìcũngkhómàtưởngtượngnổilàmsaomànội
dungvàýnghĩacủanólạicóthểbịxuntạcđếnmứcnhưvậy.
Nhưngđángbuồnnhấtlàhaiđiểmsauđây.Thứnhất,đấylàsựđồng
thuậnđángkinhngạccủanhữnghậuduệchínhhiệucủachủnghĩatựdo
khơngchỉtrongviệcđểchothuậtngữnàytuộtkhỏitaymìnhmàtrênthựctế
cịnkhướctừnóbằngcáchsẵnsàngsửdụngnónhưmộttừthóamạnhững
ngườicócảmtìnhvớiđảngxãhộichủnghĩa,thếmàthuậtngữphùhợphơn
vớihọđãtồntạitừtrướcrồi.Sovớinóthìcâuchuyệnngụngơnvềconlạc
đàvàtúplềucịncóvẻnhẹnhànghơn.
Thứhai,làviệcđánhmấtthuậtngữ“Chủnghĩatựdo”đãbuộcngườita
phảisửdụngmộtsốthuậtngữthaythếhoặcnhữngcáchnóiquanhconhư
“ngườitựdo”(libertarian),“ChủnghĩatựdothếkỉXIX(nineteenthcentury
liberalism)hayChủnghĩatựdo“cổđiển”("classical"liberalism).Liệucóai
đãtunbốrằngmìnhlàngườithuộcpháitựdo“tân-cổđiển”vừanảynịira
haykhơng?
Chảlẽchúngtađãvĩnhviễnđánhmấtthuậtngữchủnghĩatựdorồiư?
TrongphầnphụlụcchongunbảntiếngĐức(cóđưavàobảndịchnày),
Misesđãbànvềýnghĩacủathuậtngữvànóiđếnkhảnăngtáilậplạiýnghĩa
cũchonó.Nhưngvàonăm1962,tronglờigiớithiệutácphẩm,cóvẻnhư
ơngđãkhơngcịnbấtkìhivọngnàonữa.
Tơikhơngnghĩnhưthế.Vì,chodùcónóithếnàođinữathìChủnghĩa
tựdovẫnlàcủachúngta,tơitinlàchúngtacótráchnhiệmkhơiphụclạiý
nghĩabanđầucủanó,ítnhấtthìđấycũnglàvấnđềnguntắc.Nhưngcịn

cónhữnglídokhácnữa.Thứnhất,nhưMisestừngchỉra,Chủnghĩatựdo
cóýnghĩarộnghơnlàtựdokinhtế,đâylàthuậtngữcầnthiếtvìnólàthuật
ngữphùhợpnhấtvàthểhiệnđượcrõnhấtbảnchấtcủavấnđề.Ngồira,để
cóthểnóichuyệnmộtcáchcởimởvàthẳngthắnvớidânchúng-sựủnghộ
củahọlàyếutốcựckìquantrọng-chúngtacầnmộtthuậtngữđơngiảnvà
dễhiểuchứkhơngphảilàmộttừmới“khólọttai”đốivớingườibìnhdân.
Hơnnữa,thờiđạivàhồncảnhđangcónhiềuthuậnlợi–dânchúngđang
ngàycàngbấtmãnvớinhữnghànhđộngcanthiệpcủachínhphủvànhận
thứcvềquyềntựdolựachọncủacánhâncóthểsẵnsàngđồngnhấtvớimột
cáitênvốnđượcmọingườitơntrọngvàbaobaohàmđượctrọnvẹnýnghĩa
củatựdo.


Muốngiànhlạitên,chúngtaphảilàmgì?Chắcchắnlàchúngtaphải
phụchồilạichínhqtrìnhmàchúngtađãđánhmấtnó.Trướchếtlàkhơng
sửdụngnótheonghĩasaikianữa,sauđólàtáikhẳngđịnhýnghĩađúngđắn
củanó(thuậtngữnàyvẫnđangđượcsửdụngởmộtsốnơitrênthếgiới).Và
cuốicùnglàkhơngchonhữngkẻkhơngcóquyềnsửdụngthuậtngữnàytiếp
tụcchiếmđoạtnó,họphảitìmmộtnhãnhiệuphùhợpvớiquanđiểmcủahọ
cũngnhưChủnghĩatựdolàtêngọiphùhợpvớichúngtavậy.
Mộtsốngườicảmthấybănkhoănmộtcáchvơlívềviệcnhậpnhằng
khơngthểtránhkhỏicủacáchọcthuyết–tơingờrằngđấymộtphầnlàdo
trướcđâychúngtađãrờikhỏilềucủamìnhmộtcáchvộivã–nhưngđấylà
cáigiámàbâygiờchúngtaphảitrả.Thứnhất,hiệnnaysựnhậpnhằngcũng
vẫncịn,nhưngtạmthờithìđiềuđócóthểchấpnhậnđược.Ngồira,sự
nhậpnhằnglàmchocảhaibênđềucảmthấykhóchịu,bênkiacũngphảitrả
giávàcóthểlầnnàysựbấttiệnsẽlàmchoconlạcđàrútlui.
Nhưvậylà,lầninnàyđãtrởlạivớitêngọibanđầucủatácphẩm.Hi
vọngrằngnhữngngườikiacũngđồngtìnhsửdụngthuậtngữnàymàkhơng
cầnphảixinlỗihaygiảithíchgìhết–khơngcầnbấtkìcáigìnhưthếcả-để

choChủnghĩatựdotrởvềvớiýnghĩađúngđắnvàphùhợpvớitruyền
thốngcủanó.
LouisM.Spadaro
ĐạihọctổnghợpFordham,Tháng8năm1977


DẫnNhập
1.Chủnghĩatựdo
Cácnhàtriếthọc,xãhộihọcvàkinhtếhọcthếkỷXVIIIvàđầuthếkỉ
XIXđãtrìnhbàycóhệthốngmộtcươnglĩnhchínhtrị,dùnglàmkimchỉ
namchochínhsáchxãhội,đầutiênlàởAnhvàMĩ,sauđólàtrêntồnlục
địachâuÂu,vàcuốicùnglanrộngratấtcảnhữngkhuvựccóngườiởtrên
thếgiới.Songnóchưađượcthựchiệnmộtcáchtrọnvẹnởbấtcứđâu.Ngay
cảởAnh,đấtnướcđượccoilàqhươngcủachủnghĩatựdovàlàđấtnước
tựdomẫumực,nhữngmơnđệcủachínhsáchtựdocũngchưabaogiờthực
hiệnđượctấtcảcácđịihỏicủamình.Ởnhữngnướccịnlại,chỉmộtphần
cươnglĩnhtựdođượcchấpnhận,cịnnhữngphầnkhác,vốncóýnghĩa
khơngkém,hoặcbịtừchốingaytừđầuhoặclàbịtừbỏsaumộtthờigianáp
dụng.Phảicómộtchútcườngđiệuthìaiđómớicóthểnóirằngthếgiớiđã
từngtrảiquathờiđạitựdo.Chủnghĩatựdochưabaogiờđượchưởngthành
quảtrọnvẹn.
Mặcdùchủgiữthếthượngphongtrongnhữnggiaiđoạnngắnngủivà
trongnhữngkhuvựchạnchế,nhữngtưtưởngtựdocũngđủsứclàmthay
đổitồnbộbộmặtcủathếgiới.Kinhtếđãpháttriểnvượtbậc.Việcgiải
phóngsứclaođộngđãnângmứcsốngcủaconngườilêngấpmấylầntrước
đây.Trướcchiếntranh[ThếchiếnI](chínhcuộcchiếnnàycũnglàkếtquả
củacuộcđấutranhkhốcliệtvàlâudàinhằmchốnglạicáctưtưởngtựdovà
báohiệunhữngcuộctấncơngcịnkhốcliệthơnvàonhữngnguyệnlícủatự
do),thếgiớiđãcómậtđộdâncưcaochưatừngthấy.Sựthịnhvượngmà
chủnghĩatựdotạorađãlàmgiảmđángkểtỷlệtửvongởtrẻsơsinh,một

taihọakhủngkhiếpcủanhữngthờiđạitrước,vàviệccảithiệnđiềukiện
sốngđãdẫnđếnkếtquảlàtuổithọtrungbìnhcủangườidânđãtănglên.
Sựthịnhvượngkhơngchỉđếnvớigiatầngnhữngkẻđặcquyềnđặclợi.
Trướcchiếntranh[ThếchiếnI],cơngnhâncácnướccơngnghiệpởchâuÂu
vàMĩcũngnhưởnhữngnướcthuộcđịacủaAnhđãsốngtrongnhữngđiều
kiệnthuậnlợihơnvàsangtrọnghơntấtcảnhữngơnghồngbàchúatrước
đóchưalâu.Ngườicơngnhânkhơngchỉcóthểănuốngđầyđủmàcịncó
thểthamgiavàođờisốngtrítuệvàvănhóacủađấtnước;vàanhtacóthể
nângcaođượcđịavịxãhộicủamình,nếucóđủtàinăngvànhiệthuyết.Ở
nhữngnướctiếnxanhấttrongviệcápdụngcươnglĩnhtựdo,thànhphần
chínhcủađỉnhkimtựthápxãhộilạikhơngphảilànhữngngườiđượchưởng


đặcquyềnđặclợinhờđượckếthừatàisảnhoặcđịavịcủachamẹmàlà
nhữngngười,trongnhữngđiềukiệnthuậnlợi,biếtdùngsứcmạnhcủamình
đểvượtquanhữnghồncảnhkhókhănvàtiếnlên.Hàngràongăncáchchủ
nhânvànơlệtrongcácthếkỉtrướcđãsụpđổ.Chỉcịnlạinhữngcơngdân
bìnhquyền.Khơngaicảntrởai,khơngaibịtruybứcvìlídosắctộc,quan
điểmhaytơngiáo.Khơngcịnnhữngvụkhủngbốvìlídochínhtrịvàtơn
giáonữa,chiếntranhgiữacácnướccũngítdầnđi.Nhữngngườilạcquanđã
nóitớibìnhminhcủathờiđạihịabìnhvĩnhcửu.
Nhưngrồitìnhhìnhđãxoaytheochiềuhướngkhác.TrongthếkỉXIXđã
xuấthiệnmộtloạtnhữngngườichốngđốimạnhmẽvàquyếtliệtchủnghĩa
tựdo.Họđãqtsạchphầnlớnthànhquảmànhữngngườitựdođãgiành
được.Hiệnnay,thếgiớikhơngcịnmuốnnghevềchủnghĩatựdonữa.Bên
ngồinướcAnh,thuậtngữChủnghĩatựdođãbịđặtrangồivịngpháp
luật.CịnbêntrongnướcAnh,chắcchắnlàvẫncịn"nhữngngườitựdo",
nhưngđãphầnđấychỉlàtêngọi.Trênthựctế,họchínhlànhữngngườixã
hộichủnghĩaơnhịa.Hiệnnay,bấtkìđâu,quyềnlựcchínhtrịcũngđềunằm
trongtaycácđảngpháicótưtưởngbàichủnghĩatựdo.Cươnglĩnhcủacác

đảngpháibàichủnghĩatựdođãtháocũixổlồngnhữnglựclượnggâyra
cuộcĐạichiếnvừaqua,vàbằngcáchđặtrahạnngạchxuấtnhậpkhẩu,thuế
quan,hạnchếnhậpcưvànhữngbiệnpháptươngtự,nhữnglựclượngnàyđã
đưacácdântộctrênthếgiớivàotìnhtrạngbếquantỏacảnglẫnnhau.Cịn
trongmỗinước,cươnglĩnhnàyđãdẫnđếnnhữngcuộcthửnghiệmtheo
đườnglốixãhộichủnghĩamàkếtquảlànăngsuấtlaođộnggiảm,nghèođói
giatăng.Tấtcảnhữngaikhơngcốtìnhnhắmmắttrướchiệnthựcđềuphải
cơngnhậnrằngởđâuhọcũngnhìnthấytínhiệucủamộtthảmhọakinhtế
thếgiớiđangđếngần.Tưtưởngbàichủnghĩatựdođangdẫnnềnvănminh
đếnmộtvụsụpđổtồndiện.
Đọclịchsửvàtìmhiểuxemcácchínhkháchtheođườnglốitựdoủnghộ
nhữngchínhsáchnào,vàhọđãgiànhđượcnhữnggì,chưathểchotabiết
chínhxácchủnghĩatựdolàgì,vànónhắmđếnnhữngmụctiêunào.Vì
chưacóởđâuchủnghĩatựdothựchiệnđượctrọnvẹncươnglĩnhcủamình.
Cươnglĩnhvàhànhđộngcủacácđảnghiệnnaytựgọilàtựdocũng
khơnggiúpchúngtahiểurõđượcbảnchấtcủachủnghĩatựdochânchính.
Nhưđãnóiởtrên,ngaycảởnướcAnh,cáiđượcgọilàchủnghĩatựdongày
naylàmngườitanhớđếnphongtràoTorivàchủnghĩaxãhộihơnlàcương
lĩnhcủanhữngngườiủnghộtựdothươngmạixưakia.Nếunhữngngười
theotrườngpháitựdomàlạichorằngquốchữuhóađườngsắt,hầmmỏvà
nhữngxínghiệpkhác,thậmchíủnghộnhữngsắcthuếmangtínhbảohộlà


phùhợpvớiquanđiểmcủamìnhthìtacóthểdễdángnhậnthấychủnghĩa
tựdochỉcịnlàmộtcáitênmàthơi.
Hiệnnay,nghiêncứutrướctáccủanhữngngườisánglậpvĩđạicủa
phongtràocũngchưathểgiúptahiểuđượctấtcảcáctưtưởngcủachủnghĩa
tựdo.Chủnghĩatựdokhơngphảilàmộthọcthuyếtđãhồnchỉnhhaymột
giáođiềubấtdibấtdịch.Ngượclại:đấychínhlàápdụnglýthuyếtkhoahọc
vàođờisốngxãhộicủaconngười.Cũngnhưkinhtếhọc,xãhộihọckhơng

dậmchântạichỗkểtừthờicủaDavidHume,củaAdamSmith,David
Ricardo,JeremyBenthamvàWilhelmHumboldt,họcthuyếtcủachủnghĩa
tựdohiệnnaycũngkhácvớingàyđó,mặcdùnhữngngunlýnềntảngthì
khơngthayđổi.Đãnhiềunămnaychưacóaiđưarađượcmộttácphẩm
ngắngọnbànvềbảnchấtcủahọcthuyếtnày.Đócóthểlàlídochínhđáng
choviệcrađờitácphẩmmàbạnđọcđangcầmtrêntay.

2.Phúclợivậtchất
Chủnghĩatựdolàhọcthuyếtnóivềhànhvicủaconngườitrongthếgiới
này.Nóichocùng,nókhơngcómụcđíchnàokhácngồiviệcgiatăngphúc
lợivềmặtvậtchấtcủaconngười;nókhơngquantâmđếnnhữngnhucầu
nộitâm,tinhthầnvàsiêuhìnhhọccủaconngười.Nókhơnghứahẹnmang
đếnchoconngườihạnhphúchayanlạc,nóchỉmangđếnsựthỏamãntốiđa
nhữngướcmuốn[cóthểthỏamãnđược]bằngvậtchấtcủathếgiớingoạitại
màthơi.
Tháiđộhồntồnmangtínhvậtchấtvàngoạitạicủachủnghĩatựdo
đốivớitấtcảnhữnggìđượccoilàtrầntụcvàphùduthườngbịphêphán.
Cuộcđờiconngười,nhưngườitavẫnnói,đâuchỉcóănuống.Cónhucầu
caocảvàquantrọnghơnthứcăn,nhàởvàquầnáomặc.Ngaycảnhữngkho
đụn[chứacủacải]lớnnhấtthếgiớicũngkhơngđemlạichoconngườihạnh
phúc;chúngchỉlàmchotâmhồnconngườibấtanvàtrốngrỗngmàthơi.
Sailầmlớnnhấtcủachủnghĩatựdolàkhơngcungcấpchoconngười
nhữngkhátvọngcaoqvàsâusắchơn.
Nhưngnhữngngườinóinhưthếchỉchứngtỏrằnghọcómộtquanđiểm
rấtkhơngđúngvàhồntồnmangtínhvậtchấtvềnhữngnhucầusâusắcvà
caoqđó.Chínhsáchxãhội,vớinhữngphươngtiệnmànónắmtrongtay,
chỉcóthểlàmchoconngườitrởnêngiàuhaynghèo,chứkhơngbaogiờcó
thểlàmchohọhạnhphúchaythỏamãnđượcnhữngkhaokhátnộitâm.
Tronglĩnhvựcnày,tấtcảcácphươngtiệnvậtchấtđềulàconsốkhơng.Tất

cảcácchínhsáchxãhộiđềuchỉcóthểlàmđượcmộtđiều,đấylàloạibỏ
nhữngngunnhânđaukhổbênngồi.Nócóthểthúcđẩycáihệthốngcung
cấpthứcănchongườiđói,quầnáochongườithiếumặc,nhàởchokẻvơgia
cư.Cịnhạnhphúcvàanlạclạikhơngphụthuộcvàothứcăn,quầnáovà
nhàở;màtrênhết,phụthuộcvàonhữnggìngườitaấpủtronglịng.Chủ
nghĩatựdochỉquantâmtớisựthịnhvượngvềmặtvậtchấtcủaconngười
khơngphảibởinócoithườngnhữngđịihỏivềmặttinhthầnmàvìnótin
rằngphươngtiệnbênngồikhơngthểnàođụngchạmđếnđượcnhữngđiều
sâusắcvàcaocảnhấttrongtâmhồnconngười.Nótìmcáchđểtạorasự
thịnhvượngvềmặtvậtchấtvìbiếtrằngkhobáutâmhồn,khobáunộitâm
củaconngườichỉcóthểxuấtpháttừtráitim.Nókhơngcómụcđíchnào
khácngồiviệctạoratiềnđềngoạitạichoviệcpháttriểnđờisốngtinhthần
củaconngười.Vàkhơngnghingờgìrằngmộtngườitươngđốiphátđạt
trongthếkỷXXcóthểdễdàngthỏamãnnhữngđịihỏivềmặttinhthầnhơn
mộtngườisốngtrongthếkỉX,tứclàmộtngườilnphảilotìmcáiănđể
sốnghoặcthốtđượcsựđedọacủakẻthù.
Dĩnhiênlànếunhữngngười,chẳnghạnthuộccácgiáopháichâuÁvà
ThiênChúathờiTrungcổ,theođuổidịngtukhổhạnhvànhữngngườitheo
lýtưởngchấpnhậnnghèokhổnhưngđượctựdonhưchimtrờihaycábiển
phêphántháiđộcủachủnghĩatựdothìchúngtachịu,khơngthểnàotrảlời.
Chúngtachỉcóthểxinhọchochúngtađườngainấyđi,cũngnhưchúngta
sẽkhơngcảntrởhọtìmkiếmthiênđườngtheocáchcủahọ,cứđểhọsống
thanhbìnhtrongnhữngcáiamnhỏ,cáchbiệtvớithếgiớicủađồngloại.
Tuyệtđạiđasốnhữngngườicùngthờivớichúngtađềukhơngchấp
nhậnlýtưởngkhổhạnh.Nhưngkhiđãkhơngchấpnhậnsốngcuộcđờikhổ
hạnhthìcũngkhơngđượcphêphánchủnghĩatựdovìnóchỉnhắmđếnmục
tiêuvậtchấtbênngồi.

3.Chủnghĩaduylí

Chủnghĩatựdocịnbịphêphánlàduylínữa.Nómuốnđiềuchỉnhmọi
thứtrênđờimộtcáchduylí,vànhưvậynókhơngcơngnhậnrằngtrong
cơngviệccủaconngười,tìnhcảm,vànóichungnhữngđiềukhơngthểhiểu
bằnglítính,có,vàđúngralàphảicó,vaitrịquantrọng.
Chủnghĩatựdocơngnhậnrằngđơikhingườitacũnghànhđộngmột
cáchthiếukhơnngoan.Nhưngnếulúcnàoconngườicũnghànhđộngmột
cáchhợplíthìđãkhơngcầnkêugọihọsửdụnglítrí.Chủnghĩatựdokhơng


nóirằnglúcnàongườitacũnghànhđộngmộtcáchthơngminh,mànóirằng
họnênlnlnhànhđộngmộtcáchthơngminhtrongphạmvihiểubiếtvà
quyềnlợichínhđángcủamình.Bảnchấtcủachủnghĩatựdolàtìmcáchlàm
chongườitathừanhậnlítrítronglĩnhvựcchínhsáchxãhội,cũngnhưnó
đãđượcthừanhậnvơđiềukiệntrongbấtkìlĩnhvựcnàocủaconngười.
Nếumộtngườiđượcbácsĩkhunlànênsốngmộtcáchhợplí-tứclà
sốnghợpvệsinh-màtrảlời:"Tơibiếtrằnglờikhuncủaơnglàhợplí,
nhưngxúccảmlạingăncảntơilàmtheo.Tơimuốnlàmnhữngviệccóhại
chosứckhỏecủamình,mặcdùđấycóthểlàphilí",thìchắcchẳngaicóý
kiếngìđượcnữa.Đểđạtnhữngmụctiêuđềra,dùlàmgìthìtacũngđềucố
làmmộtcáchhợplí.Mộtngườimuốnbăngquađườngsắtsẽkhơngchọn
đúnglúcđồntàuđanglaotớiđểbước.Ngườikhâucúcáosẽcốgắngtránh
kimđamvàotay.Trongbấtcứlĩnhvựchoạtđộngnào,conngườicũngđã
pháttriểnđượckĩthuậthoặccơngnghệhướngdẫnhọcáchthứchànhđộng
nếuhọkhơngmuốntrởthànhnhữngkẻngớngẩn.Mọingườiđềucơngnhận
rằnglàmngườiaicũngphảihọcnhữngthứkĩthuậtcầndùngtrongcuộcđời,
cịnngườibướcvàolĩnhvựcmàanhtamùtịtvềmặtkĩthuậtthìbịchếgiễu
làvụngvề.
Chỉcótronglĩnhvựcchínhsáchxãhộingườitamớinghĩrằngmọiviệc
phảilàmkhácđi.Ởđây,khơngphảilàlítrímàlàtìnhcảmvàlịngnhiệttình
mớilàquyếtđịnh.Câuhỏi:sắpxếpđồvậtthếnàođểtrongnhàlnsáng

sủanóichungthườngđượcthảoluậnbằngnhữnglílẽthơngthái.Nhưngnếu
chuyểnsangvấnđềnhàmáysảnxuấtbóngđènnênđểchotưnhânhay
chínhquyềnquảnlíthìlílẽlạikhơngcịngiátrị.Ởđây,tìnhcảm,quanniệm
củaxãhội-nóitómlại,khơngphảilàlítrí-đóngvaitrịquyếtđịnh.Chúng
tacứmãitựhỏi:Tạisao?
Tổchứcxãhộilồingườitheomộtkhnmẫuphùhợpnhấtđểđạtđược
nhữngmụctiêuđềralàmộtbàitốnbuồntẻvàdựatrênluậncứ,cũng
khơngkhácmấynhữngcơngviệc,nhưxâydựngđườngsắthaysảnxuấtvải
hoặcđồgỗmàthơi.Cơngviệcquốcgiavàcơngviệccủachínhphủthựcra
làquantrọnghơntấtcảnhữngvấnđềkháctronghoạtđộngcủaconngười,
vìchếđộxãhộitạoranềntảngchotấtcảnhữnghoạtđộngkhác,vàngườita
chỉcóthểdễdàngđạtđượcmụctiêucủamìnhtrongmộtxãhộicónhững
điềukiệnthuậnlợichoviệcthựchiệnnhữngmụctiêuđó.Nhưng,dùlĩnh
vựccủanhữngvấnđềxãhộivàchínhtrịcócaoqđếnmứcnàothìvẫnlà
nhữngđốitượngdoconngườikiểmsốt,vàvìvậymàphảiđượcxétđốn
phùhợpvớinhữngtiêuchuẩncủalítrí.Trongnhữngvấnđềđó,cũngnhư
trongtấtcảnhữngcơngviệctrầntụckháccủaconngười,chủnghĩathầnbí


chỉcóthểlàmộttaihọa.Conngườicókhảnănghiểubiếtrấthạnchế.
Khơngthểhivọngmộtlúcnàođóchúngtacóthểhiểuđượcnhữngbímật
cuốicùngvàsâuxanhấtcủavũtrụ.Nhưngviệcchúngtakhơngthểbiết
đượcýnghĩamàmụcđíchcủacuộcđờimìnhthìkhơngphảilàlídođểta
khơngthậntrọngnhằmtránhnhữngcănbệnhtruyềnnhiễmhaysửdụng
nhữngphươngtiệnthíchhợptrongviệcmưusinh,cũngnhưkhơngthểngăn
cảnchúngtatrongviệctổchứcxãhộinhằmđạtđượcnhữngmụctiêutrần
tụcmàchúngtaaoướcmộtcáchhữuhiệunhất.Ngaycảnhànướcvàhệ
thốngphápluật,chínhphủvàbộmáyquảnlícủanócũngkhơngphảilàcái
gìđóqcaosiêu,qhồnhảovàcaoqđếnmứcchúngtakhơngthểsuy
tưvềchúngđược.Nhữngvấnđềvềchínhsáchxãhộilànhữngvấnđềcơng

nghệxãhội,vàđểgiảiquyếtđượcchúng,tacũngphảisửdụngnhữngbiện
phápvàphươngtiệnmàtanắmtrongtaygiốngnhưkhitagiảiquyếtnhững
vấnđềkĩthuậtkhác:dùngtưduylítínhvàkhảosátnhữngđiềukiệnđãbiết.
Lítrílàtấtcảnhữnggìlàmnênconngườivàlàmchoconngườiđứngcao
hơnlồivật.Thếthìtạisaotronglĩnhvựcchínhsáchxãhội,conngười
khơngtinvàolítrímàlạitinvàotìnhcảmvàlịngnhiệttình?

4.Mụctiêucủachủnghĩatựdo
Nhiềungườichorằngdườngnhưchủnghĩatựdokhácvớicácphong
tràoxãhộikhácởchỗnóđặtquyềnlợicủamộtnhómngười-củanhững
giaicấpcócủa,nhữngnhàtưsảnvàdoanhnhân-caohơnquyềnlợicủa
nhữnggiaicấpkhác.Khẳngđịnhnhưthếlàhồntồnsai.Chủnghĩatựdo
baogiờcũngquantâmđếnquyềnlợicủatấtcảmọingườithayvìquyềnlợi
củamộtnhómđặcthù.Đấychínhlàđiềumànhữngngườitheothuyếtcơng
lợicủaAnhmuốnnói,dùchưađúnglắmvớicâucáchngơnnổitiếngcủahọ:
"Hạnhphúclớnnhấtchonhiềungườinhất."Vềmặtlịchsử,chủnghĩatựdo
làphongtràochínhtrịđầutiênđặtramụctiêuthúcđẩysựthịnhvượngcho
tấtcảmọingười,chứkhơngphảichonhữngnhómngườicụthể.Chủnghĩa
tựdokhácvớichủnghĩaxãhội-mộtphongtràocũngkêugọiđấutranhcho
quyềnlợicủatấtcảmọingười-khơngphảiởmụctiêunónhắmđếnở
phươngtiệnmànólựachọnđểđạtđượcnhữngmụctiêunày.
Khẳngđịnhrằnghậuquảcủachínhsáchtựdosẽhoặcnhấtđịnhdẫntới
sựthiênvịđốivớinhữngquyềnlợiđặcthùcủamộtsốgiaitầngtrongxãhội
cũnglàvấnđềcầnphảithảoluận.Mộttrongnhữngnhiệmvụcủatácphẩm
nàylàchứngminhrằngphêphánnhưthếlàhồntồnkhơngcócơsở.
Nhưngtakhơngthểkếtánngườinóinhưthếlàkhơngcơngbằngngaytừ
đầu,vìmặcdùchúngtachorằngýkiếnnhưthếlàkhơngchínhxác,nóvẫn