Tổ chức trò chơi trong dạy - học Địa lý lớp 9 - THCS thông qua khai thác kênh hình

Nghiên cứu khoa học và ñổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy địa lý

TỔ CHỨC TRỊ CHƠI
TRONG DẠY- HỌC ðỊA LÝ LỚP 9 - THCS
THÔNG QUA KHAI THÁC KÊNH HÌNH
NGƠ THỊ HẢI YẾN (A)

Khoa ðịa lý, Trường ðHSP Hà Nội
I. ðẶT VẤN ðỀ
Hiện nay môn ðịa lý trong nhà trường phổ thơng đã và đang từng bước tiến
hành trong việc ñổi mới nội dung và phương pháp dạy học. Tuy nhiên sự đổi mới đó
chỉ có ý nghĩa thực sự và mang tính khả thi khi nó được tiến hành đồng bộ với việc
đổi mới hình thức tổ chức dạy học.
ðể giúp cho giáo viên đa dạng hóa các hình thức dạy học, giúp cho học sinh có
sự hiểu biết sâu sắc về thiên nhiên và ñất nước con người Việt Nam, ñồng thời mang
lại hiệu quả cao và phù hợp với đặc trưng của mơn ðịa lý thì "Tổ chức trò chơi
trong dạy - học ðịa lý lớp 9 - THCS thơng qua khai thác kênh hình " ñã và ñang
ñược nhiều giáo viên bộ môn quan tâm...
Phương pháp dạy học bằng trị chơi thơng qua khai thác kênh hình trong dạy học
ðịa lý là một phương pháp tổ chức cho học sinh tìm hiểu về một vấn ñề, sự vật hiện
tượng ñịa lý, biểu hiện thái ñộ hay thực hiện hành động việc làm thơng qua một trị
chơi nào đó với kênh hình. Kết quả là học sinh thu nhận ñược các tri thức về ñịa lý,
thái ñộ và kỹ năng hành ñộng khi kết thúc cuộc chơi. Cụ thể đó là các lợi thế như:
- Lơi kéo học sinh tham gia tích cực và chủ động vào q trình học.
- Học sinh được quyền quyết định và tự giải quyết vấn đề.
- Học sinh có cơ hội ñể thể hiện thái ñộ hành vi.
- Học sinh ñược hình thành năng lực quan sát, phát triển các kỹ năng xã hội, kỹ
năng hợp tác, kỹ năng giao tiếp...
- Thơng qua các trị chơi, qua khai thác kênh hình thì học sinh tiếp nhận kiến thức,
nắm bắt vấn ñề một cách sinh ñộng, nhẹ nhàng mà không khô khan bắt buộc.
Còn xét về mặt tâm lý lứa tuổi thì học sinh ở lứa tuổi lớp 9 - THCS ñang có sự

chuyển biến dần về tâm sinh lý, sự chuyển biến từ trẻ em lên người lớn. Ở lứa tuổi
này các em rất ham hiểu biết, tìm tịi, muốn ñược ñộc lập trong suy nghĩ, muốn thử
sức khám phá những cái mới xung quanh, ñồng thời các em cũng muốn tự khẳng
định mình trước mọi người và bạn bè.. Vì vậy nếu trong tiết học giáo viên hướng
dẫn và tổ chức cho em các trị chơi thơng qua khai thác kênh hình với các hình ảnh
trực quan, sinh động thì cũng chính là phương tiện để giáo viên hướng dẫn học sinh
khai thác tri thức ñịa lý tồn tại trong đó. ðồng thời hình thành ở các em kỹ năng học
tập và làm việc với kênh hình sao cho kết quả học tập môn ðịa lý sẽ chất lượng,
hiệu quả cao.
295


Khoa ðịa lý - 50 năm xây dựng và phát triển

ðặc biệt hiện nay với sự xuất hiện của nhiều trị chơi trên truyền hình và sự
ứng dụng mạnh mẽ của công nghệ thông tin trong dạy học ðịa lý thì hình thức tổ
chức dạy học này đang ngày càng mang lại sự hứng thú, khơi dạy ñược tiềm năng
sáng tạo, phát triển tư duy của học sinh ngày càng cao. Vì vậy trong dạy học ðịa lý
lớp 9 - THCS thì giáo viên có thể tổ chức cho học sinh khai thác kênh hình qua các
trị chơi bằng nhiều hình thức khác nhau có thể là tranh tài, tung hứng, thách đố v.v...
Dưới đây là một số trị chơi phổ biến thơng qua việc khai thác kênh hình trong dạy
học ðịa lý.

II. MỘT SỐ TRÒ CHƠI TRONG DẠY HỌC ðỊA LÝ LỚP 9
1. Trò chơi tranh tài
ðây là loại trị chơi phổ biến, với nhiều hình thức đa dạng, phong phú, với vật
liệu ñơn giản, rẻ tiền, cách tổ chức trị chơi đơn giản và dễ thực hiện nhưng mang lại
hiệu quả cao. Trong trò chơi này giáo viên thường bố trí các nhóm nhỏ 2-3 người tranh
tài thể hiện chủ đề nhất định (xem nhóm nào nhanh nhất, nhóm nào đúng nhất v.v...).
Ví dụ:

Bài 1: Cộng đồng các dân tộc Việt Nam
Muốn củng cố cho học sinh nắm ñược ñặc ñiểm về sự phân bố của các dân tộc
thiểu số có thể tổ chức trị chơi như:
Chuẩn bị:
- Một ít mảnh nhỏ giấy màu (xanh, đỏ, vàng, tím) - Một bản đồ khung có ranh
giới các vùng.
Tiến hành: Mỗi tổ cử 3HS tiếp sức nhau chạy lên dán các dân tộc vào ñúng
vùng phân bố trên bản ñồ. ðội nào nhanh nhất nhiều đáp án đúng nhất thì ñội ñó
thắng cuộc.
Kết quả: Học sinh nắm ñược sự phân bố của các dân tộc thiểu số của Việt Nam.
Bài 24: Vùng Bắc trung Bộ
ðể củng cố bài giáo viên có thể tổ chức trị chơi như sau:
Chuẩn bị:
- Một ít mảnh nhỏ giấy màu (xanh, ñỏ, vàng, tím) trên đó viết tên các sản
phẩm nơng nghiệp của vùng.
- Bản ñồ tự nhiên Bắc Trung Bộ
Tiến hành: Mỗi tổ cử 3 HS tiếp sức nhau chạy lên dán các sản phẩm nơng
nghiệp vào đúng vùng phân bố trên bản đồ. ðội nào nhanh nhất nhiều đáp án đúng
nhất thì đội ñó thắng cuộc.
Kết quả: Học sinh nắm ñược ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên tới sản xuất
nơng nghiệp của vùng.

296


Nghiên cứu khoa học và ñổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy địa lý

2. Kiểu trị chơi tung hứng
Ở trị chơi này giáo viên có thể đưa ra một số hình ảnh liên quan đến vấn đề
của tiết học để học sinh đốn xem hình ảnh đó là địa danh nào? ñối tượng ñịa lý

nào? phân bố ở ñâu? v.v... Trị chơi này có thể dùng để mở đầu bài học hoặc rất có
hiệu quả khi học sinh cần nắm ñược các ñịa danh nổi tiếng của ñất nước, của từng
vùng, từng khu vực.
Ví dụ:
Bài 1: Cộng đồng các dân tộc Việt Nam
Giáo viên có thể tổ chức cho học sinh chơi trị chơi nhìn hình ảnh đốn dân
tộc và sự phân bố của dân tộc đó.
Khi dạy về các vùng: Học sinh có thể chơi trị chơi nhìn hình ảnh đốn địa danh
và qua đó học sinh nắm ñược các ñịa danh nổi tiếng có giá trị du lịch của từng vùng.
Hoặc dùng kiểu trị chơi này để củng cố các kiến thức và kỹ năng ñã ñược học.
Ví dụ:
Bài 8: Sự phát triển và phân bố nơng nghiệp
Ở phần củng cố bài GV có thể tổ chức cho học sinh trị chơi nhìn hình ảnh để
đốn xem sản phẩm trồng trọt, chăn ni đó là đặc trưng của vùng nào: cà phê (Tây
Nguyên), chè (Miền núi Trung du phía Bắc), vịt (ðồng bằng sơng Cửu Long), bị
(Dun hải miền Trung)...
Trị chơi này học sinh có thể làm việc cả lớp hoặc đơi bạn hiểu nhau (một HS
nhìn hình ảnh gợi ý, một HS trả lời) giống như một số trị chơi của Hành trình văn
hóa trên truyền hình VTV3.
3. Du lịch tưởng tượng
Phần lớn lãnh thổ các vùng mà học sinh nghiên cứu trong chương trình ðịa lý
lớp 9 ñều là những nơi mà học sinh chưa từng đặt chân tới. Vì vậy giáo viên có thể tổ
chức cho học sinh những cuộc thi "du lịch tưởng tượng" trên bản đồ. ðể làm được
điều trên thì học sinh phải có những kiến thức nhất định và những hiểu biết nhất định
về bản đồ. Thơng qua bản đồ các em sẽ phải mơ tả các miền đất đai, các thành phố,
các làng mạc mà các em sẽ ñi qua theo những tuyến vạch sẵn trên bản đồ. Thơng qua
những hoạt ñộng này sẽ phát huy tối ña tư duy và óc tưởng tượng của học sinh.
Ví dụ:
+ Hướng dẫn về một số ñiểm du lịch nổi tiếng của Việt Nam hoặc của từng vùng.
+ Giới thiệu về một thành phố, một vùng một địa phương nào đó v.v...

Trên ñây là một số trò chơi trong rất nhiều trò chơi có thể tổ chức thơng qua việc
khai thác kênh hình. Các trị chơi có thể được sử dụng vào các mục đích khác nhau:
dùng để khởi động một buổi học, dùng để truyền thụ kiến thức, để hình thành kỹ năng

297


Khoa ðịa lý - 50 năm xây dựng và phát triển

mới, để củng cố vấn đề v.v... Chính sự phong phú và đa đạng của các trị chơi như vậy
nên chúng ta khó có thể đưa ra một khn mẫu chung cho một loại trò chơi nào.

III. KẾT LUẬN
Qua kênh hình chúng ta có thể tổ chức được rất nhiều trò chơi mang lại hiệu
quả cao cho dạy học ðịa lý lớp 9 - THCS. Song bên cạnh những mặt tích cực thì cịn
có một số điểm hạn chế của việc tổ chức trò chơi trong dạy học ðịa lý như tính phi
cấu trúc về khn mẫu nội dung học tập, sự nhàm chán về chủ ñề chơi, hiệu quả dạy
học khác nhau cho từng đối tượng... Chính vì vậy để tổ chức các trị chơi có hiệu
quả thì khi thiết kế người giáo viên cần quan tâm tới một số vấn đề như:
- Chuẩn bị trị chơi: bao gồm việc lựa chọn và chuẩn bị tài liệu chính xác.
Sao cho những trò chơi phải diễn ra thuận lợi tăng tính hiểu biết của học sinh về vấn
đề thực tế, về những địa điểm và tiến trình ðịa lý tương ứng.
- Lựa chọn thời ñiểm và thời gian: Cần tổ chức trò chơi sao cho phù hợp về
thời gian và ñem lại các hiệu quả bất ngờ cho ñộng cơ học tập của học sinh.
- Luật chơi: Trò chơi phải có luật chơi được học sinh biết và chấp nhận.
- Kết quả: qua trị chơi học sinh phải đạt được những gì và thái độ của học
sinh có hứng thú của học sinh khi tham gia trị chơi hay khơng?
T ÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. David Lambert and David Balderstone. Learning to teach geography in the
secondary School.

[2]. Nguyễn Dược, Nguyễn Trọng Phúc. Lý luận dạy học ðịa lý. Nxb ðHSP, 2004.
[3]. Nguyễn Dược (Tổng chủ biên), ðỗ Thị Minh ðức (Chủ biên) và các tác giả. ðịa
lý lớp 9. Nxb Giáo dục, 2005.
[4]. Nguyễn Dược( Tổng chủ biên), ðỗ Thị Minh ðức (Chủ biên) và các tác giả. ðịa
lý lớp 9, Sách giáo viên. Nxb Giáo dục, 2005.
[5]. ðặng Văn ðức, Nguyễn Thu Hằng. Phương pháp dạy học ðịa lý theo hướng
tích cực. NXB ðại học Sư phạm, 2003.
[6]. Phan Trọng Ngọ. Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường. NXB ðại
học Sư phạm, 2005.

TÓM TẮT
Phương pháp dạy học bằng trị chơi thơng qua khai thác kênh hình trong dạy
học ðịa lýlớp 9-THCS là một phương pháp tổ chức dạy học mang lại hiệu quả cao
và ñang ñược nhiều giáo viên quan tâm.Qua các trị chơi học sinh được “học mà
chơi”, “chơi mà học” nên mang lại nhiều sự hứng thú, khơi dạy ñược tiềm năng sáng
tạo, phát triển tư duy và các kỹ năng ðịa lý cho học sinh.

298


Nghiên cứu khoa học và ñổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy ñịa lý

SUMMARY
THE GAME TEACHING METHOD THROUGH EXPLOITING
VISUAL AIDS IN TEACHING - LEARNING GEOGRAPHY
AT GRADE 9 IN THE SECONDARY SCHOOL
NGO THI HAI YEN (A)
The game teaching method through exploiting visual aids in teaching-learning
Geography at grade 9 in the secondary school is a way of organizing teaching which
provides much high efficiency and draws great attention from teaching staff.

Through games, pupils have opportunities to "learn while playing", “play while
learning". Thus, it provides learners' desire to get involved in learning activities
unearths potential creativity and promotes their thought and geographical skills.

299