Xã hội học thế giới: Xã hội học và thực tế xã hội

Xã h i h c s 4 - 1984

XÃ H I H C TH GI I

XÃ H I H C VÀ TH C T XÃ H I
N. YAKHIEL
y viên Trung
Tr

ng

ng C ng s n Bungari,

ng ban Khoa Giáo

I liên h m t thi t v i th c ti n xã h i là nét đ c đi m n i t i c a xã h i h c macxit ngay
t th i gian nó ra đ i vào kho ng 140 n m tr c đây. T t ng chính tr - xã h i macxit và
t t ng xã h i h c Bungari g n li n v i nh ng tên tu i v đ i c a nh ng nhà ho t đ ng chính tr và
khoa h c. Nó xu t hi n, phát tri n và đ c phong phú thêm b ng nh ng t t ng b t t c a Lênin và
đ c kh ng đ nh nh m t b ng ch d n hành đ ng trong cu c đ u tranh cách m ng ch ng l i ch ngh a
t b n và ch ngh a phát xít, vì t do c a giai c p vô s n và s nghi p xây d ng xã h i ch ngh a
Bungari.

M

Cách m ng xã h i ch ngh a n m 1944 đ t n c chúng tôi đ a giai c p công nhân lên đ ng đ u
trong vi c qu n lý Nhà n c đã t o ra nh ng đi u ki n c n thi t cho vi c bi n h c thuy t Mác – Lênin
thành h t t ng th ng soái. H i ngh tháng T l ch s c a y ban Trung ng
ng C ng s n
Bungari n m 1956 đã đóng m t vai trò b c ngo t trong s phát tri n c a t t ng xã h i h c n c
chúng tôi và đ i v i vi c s d ng nó r ng rãi h n n a trong th c ti n c a công cu c xã h i ch ngh a

xã h i. H i ngh tháng T đã lên án và bác b t sùng bái cá nhân và ch ngh a ch quan, ch ngh a
duy ý chí đi li n v i nó. M t chân tr i r ng l n đ c m ra tr c các khoa h c xã h i, trong đó có xã
h i h c. H i ngh này kh i đ u cho đ ng l i tháng T trong công cu c xây d ng ch ngh a xã h i
trên đ t n c chúng tơi. Nó là đ ng l i chính tr Lênin c a
ng C ng s n Bungari v s phát tri n
hi n d i c a chúng tôi.
ng l i tháng T – đó là m t đ ng l i n ng đ ng – phát tri n và s phong phú thêm trong quá
trình phát tri n c a h th ng xã h i h c trong ti n trình xu t hi n và gi i quy t nh ng v n đ m i,
nh ng tình hu ng m i, nh ng mâu thu n m i, trong th i k c a b c chuy n bi n t giai đo n phát
tri n này sang giai đo n phát tri n khác. Ngồi ra, nó phát tri n cùng v i vi c nâng cao s tr ng
thành v lý lu n c a y u t ch th , c a s lãnh đ o c a ng, trong ti n trình làm phong phú thêm lý
lu n Mác – Lênin và áp d ng nó m t cách sáng t o. Nó c ng đ c phát tri n nh kinh nghi m c a các
ng C ng s n anh em, và tr c h t là kinh nghi m l ch s c a ng C ng s Liên Xô, c a đ ng l i
ch y u c a ng C ng s n Liên Xô trong vi c xây d ng ch ngh a c ng s n Liên Xô.
B rút phép thông công trong th i k sùng bái cá nhân, xã h i h c đã giành l i nh ng quy n h n
c a mình nh nh ng ngh quy t c a H i ngh tháng T n m 1956 c a y ban Trung ng ng C ng
s n Bungari.
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c s 4 - 1984

79

Xã h i h c và th c t ….

Vi c xã h i h c tr thành m t khoa h c xã h i đ c l p, thi t ch c a nó, vi c đào t o cán b xã h i
h c, s phát tri n c a t t ng xã h i h c Bungari hi n đ i, c a nh ng nghiên c u xã h i h c th c
nghi m – toàn b nh ng đi u này theo ngh a đen c a t là s n ph m c a đ ng l i tháng T .
Vai trò xây d ng c a đ

ng l i đó đ i v i xã h i h c đ

c th hi n trong m y khuynh h

ng:

Th nh t, đ ng l i tháng T đã t o đi u ki n cho s th hi n đ y đ nh t nhu c u xã h i khách
quan trong s phát tri n c a xã h i h c.
c l p lu n có khoa h c – k thu t, d a vào nh ng quy lu t
khách quan c a s phát tri n xã h i, đ ng l i này quan tâm r t nhi u t i s phát tri n m nh m c a
khoa h c, trong đó có c xã h i h c macxit. ó là bi u hi n c a s c n thi t t giác ph i qu n lý các
quá trình h i m t cách khoa h c.
ng l i này t o ra hoàn c nh sáng t o c n thi t cho s th hi n t do c a nh ng nhà khoa h c,
trong s đó có các nhà khoa h c nghiên c u nh ng v n đ xã h i h c. ó là hồn c nh tìm tịi khoa
h c t do và sáng t o, hoàn c nh tin t ng l n nhau và đ u tranh gi a các ý ki n phù h p v i nh ng
tiêu chu n sinh ho t khoa h c, đ c th hi n đ c bi t thu n l i trong vi c tri n khai nh ng nghiên c u
xã h i h c lý thuy t và th c nghi m.
Ti p t c truy n th ng xã h i h c Mác – Lênin đ y tính chi n đ u, t t
đ i đã đ t đ c k t qu đáng k .

ng xã h i h c Bungari hi n

Nh ng k t qu lý thuy t và th c nghi m c a nghiên c u xã h i h c ngày càng đ c s d ng r ng
rãi h n n a trong t t các các l nh v c c a th c ti n xã h i, trong vi c hoàn thi n s qu n lý xã h i,
quan h xã h i, phong cách s ng xã h i ch ngh a, hình thành và giáo d c con ng i xã h i ch ngh a,
trong cu c đ u tranh t t ng. Các nhà xã h i h c đã đóng góp vào vi c th c hi n ch ng trình tồn
qu c k ni m1.300 n m Nhà n c Bungari, vào vi c gi i quy t nh ng nhi m v liên quan đ n v n đ
tri th c hóa th c ti n xã h i, trong vi c c i t o và hoàn thi n m t tr n t t ng, trong vi c th c hi n
ch ng trình giáo d c th m m toàn qu c cho nhân dân, đ c bi t là cho thanh niên.

Nh ng ngh quy t quan tr ng c a ng và Nhà n c n c ta chúng tôi đ u đ c thông qua trên
c s l ng thông tin c th t p trung nh k t qu c a nh ng nghiên c u xã h i h c. đây, có th
nh c t i công tác thanh niên trong giai đo n xây d ng xã h i ch ngh a phát tri n, ngh quy t v vi c
nâng cao vai trò c a ph n trong xã h i, vi c đi u ph i s l u chuy n s c lao đ ng, t ng c ng giáo
d c ch ngh a vô th n khoa h c, hoàn thi n l i s ng xã h i ch ngh a, v.v… nh ng ngh quy t quan
tr ng c p t nh thu c l nh v c v t ch t c ng nh tinh th n là k t qu c a nh ng nghiên c u xã h i
h c.
Th hai, c n đ c bi t l u ý r ng, m t trong nh ng ngu n phát tri n l n nh t c a xã h i h c c ng
nh c a vi c ph c v m t cách có hi u qu th c ti n xã h i n c chúng tôi là s giúp đ v t ch c,
tài chính, v.v.. mà y ban Trung ng và nh ng c quan lãnh đ o khác c a ng dành cho nh ng nhà
xã h i h c Bungari theo tinh th n c a đ ng l i tháng T c a ng dành cho nh ng nhà xã h i h c
Bungari theo tinh th n c a đ ng l i tháng T c a ng và lòng tin đ i v i chúng tôi. i u này cho
phép trong m t th i gian ng n và trên c s r ng rãi thi t ch hóa b mơn xã h i h c. Trung tâm thông
tin xã h i h c thu c y ban Trung ng ng C ng s n Bungari đ c thành l p. N m 1958, xu t hi n
vi n Xã h i h c thu c Vi n Hàn lâm khoa h c
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c s 4 - 1984

80

N. Yakhiel

Bungari v i t cách là m t trung tâm lý lu n, ph ng pháp lu n v nh ng v n đ c a xã h i h c.
Nh ng Phòng xã h i h c c ng đ c thành l p t i các c quan B và t ch c xã h i. m i t nh đ u có
H i xã h i h c c a t nh và m t nhà xã h i h c trong biên ch c a Ban Ch p hành T nh ng b . T
n m 1969, t t p chí Nh ng v n đ xã h i h c đã đ c phát hành, nh ng khóa h c đã đ c m . Nh ng
bài gi ng xã h i h c đã đ c ti n hành Vi n Hàn lâm khoa h c xã h i và qu n lý xã h i và trong các
tr ng h c khác khi đào t o nh ng cán b kinh t , qu n lý v.v… Tr ng i h c T ng h p Xôfia m

m t chuyên ngành xã h i h c. S h p tác v i nh ng nhà xã h i h c các n c xã h i ch ngh a anh
em đã gây nh h ng t t. Toàn b đi u này đã tác đ ng t i s phát tri n c a xã h i h c và nâng cao
vai trò c a nó trong sinh ho t khoa h c trong n c và qu c t , trong vi c gi i quy t nh ng nhi m v
phát tri n kinh t -xã h i.
Th ba, vi c Ban lãnh đ o ng c a chúng tôi v th c ch t áp d ng ph ng pháp xã h i h c và
phong cách t duy xã h i h c khi gi i quy t nh ng v n đ c b n và khi th c hi n nh ng nhi m v có
liên quan t i s ti n b xã h i c a chúng tôi là y u t to l n cho s phát tri n c a xã h i h c C ng
hòa Nhân dân Bungari.
Tr c h t, c n l u ý r ng, b n thân đ ng l i chính tr ch y u đã đ c th m nhu n ph ng pháp
xã h i h c, đã có nh ng đ i l ng xã h i h c rõ nét c a riêng mình, b i vì đây là đ ng l i phát tri n
c a t t c các l nh v c ch y u c a đ i s ng xã h i trong m i liên h qua l i quy lu t c a chúng, đ ng
l i phát tri n c a c ch xã h i nh m t h th ng toàn v n.
Ngoài ra, trong ho t đ ng th c ti n c a mình, Ban lãnh đ o
ng ngày càng dùng đ n ph ng
pháp xã h i h c, ho c d a vào nó. Và đi u này tr c h t có ngh a là, khi thơng qua m t ngh quy t,
ho c th c hi n m t nhi m v , c n ph i tìm v trí c a nó tr ng “cu c s ng” c a c ch xã h i v i t
cách là m t t ng th . Nh v y, nhi m v có th đ c gi i quy t và th c hi n không ch t góc đ k t
qu trong l nh v c mà ngh quy t thơng qua, mà cịn tính t i nh ng m i liên h khách quan c a nó v i
nh ng l nh v c khác, c ng nh tính t i nh h ng c a nh ng ngh quy t này t i h th ng xã h i nói
chung. Ph ng pháp này t o kh n ng thi t l p m i t ng quan cho nh ng tác đ ng chính tr riêng bi t
c a y u t ch quan sang bi n đ ng l i ch y u c a ng thành hi n th c không ch b ng nh ng nhu
c u c a thành ph n này hay thành ph n n c a h th ng xã h i h c c a xã h i, mà còn b ng s ho t
đ ng và phát tri n c a xã h i nh m t c ch tồn v n. ó là m t trong nh ng u th l n nh t c a nó.
V v n đ này, tơi mu n đ c bi t l u ý t i H i ngh tháng B y c a y ban Trung ng ng c ng
s n Bungari vào n m 1968, b i vì v th c ch t nó là s áp d ng tuy t v i ph ng pháp xã h i h c vào
vi c hoàn thi n h th ng qu n lý xã h i Cơng hịa Nhân dân Bungari. H th ng qu n lý xã h i đ c
nhìn nh n khơng nh t nó và c ng khơng nh m t l nh v c tách bi t m t cách t ng đ i c a đ i s ng
xã h i, mà trong m t m i liên h h u c , m t thi t v i xã h i nói chung. Nh ng v n đ và nhi m v
riêng bi t đ c nghiên c u và gi i quy t m t cách có tính t i s ph n ánh c a chúng trong t t c
nh ng l nh v c ch y u khác c a th c ti n xã h i. Xu t phát t nh ng ngh quy t c a h i ngh này,

trong c s ph ng pháp ho c c a vi c nghiên c u các k ho ch và trong th c ch t c a chúng đ u
ch a đ ng ph ng pháp xã h i h c ph ng pháp này bi n chúng thành ch ng trình phát tri n c a xã
h i v i t cách
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c s 4 - 1984

81

Xã h i h c và th c t ….

là m t h th ng toàn v n. H i ngh quy t đ nh thành l p h th ng thông tin xã h i th ng nh t.
Hi n nay C ng hòa Nhân dân Bungari đang v n d ng liên t c ph ng pháp kinh t và c ch
kinh t m i. Trong th c ti n này, chúng tôi c ng xu t phát t nh ng l p tr ng xã h i h c. Có ngh a là
có tính t i s ph n ánh c a nó trong t t c các l nh v c c a đ i s ng xã h i, đ c bi t là trong l nh v c
t t ng, giáo d c và hành vi c a m i ng i.
T l p tr ng xã h i h c, chúng tôi ti p c n c vi c gi i quy t m t v n đ m i và quan tr ng đ i
v i s phát tri n c a chúng tôi: s hình thành cái g i là h th ng phân b dân c v i t cách là m t c
ch xã h i th ng nh t, trong đó các đ a đi m dân c th ng nh t v i nhau trên c s ho t đ ng s n xu t
chung, ho t đ ng d ch v chung, giao thông th ng nh t.
Ý ngh a quy t đ nh đ i v i s phát tri n c a khoa h c v xã h i, trong đó có xã h i h c, đ t n c
chúng tôi rõ ràng là thu c v cơng tác lý lu n tích c c đ c ti n hành sau H i ngh tháng T c a y
ban Trung ng ng và cá nhân đ ng chí tơđo Gípc p. Tn theo s cơng minh có tính ch t l ch s ,
c n thi t nh n m nh r ng tên tu i đ ng chí tơdo Gípc p g n bó m t thi t v i s phát tri n c a t t ng
xã h i h c Bungari.
Chúng tơi cịn nh mãi nh ng k ni m v cu c g p g trên tình đ ng chí và có k t qu c a các
thành viên Ban biên t p t p chí Nh ng v n đ xã h i h c v i đ ng chí Tođo Gípc p đ c ti n hành
theo yêu c u c a Ban biên t p ngay t tr c khi s đ u c a t p chí ra m t. Sau cu c g p m t này, đ ng
chí đã g i th cho s m t c a t p chí. B c th đã tr thành gi y thông hành vào đ i c a t p chí c a

chúng tơi. B c th này cùng l i chào m ng c a đ ng chí Tođo Gípc p t i H i ngh Xã h i h c qu c t
l n th VII t i Varna là nh ng tài li u có ý ngh a c ng l nh đ i v i vi c gi i quy t nh ng v n đ c
b n đ t ra tr c các nhà xã h i h c Bungari.
Là ng i lãnh đ o ki u Lênin, đ ng chí Tođo Gípc p trong ho t đ ng c a mình đã s d ng ph
pháp xã h i h c. i u này có th th y rõ tr c h t trong các báo cáo t ng k t t i các i h i c a
C ng s n Bungari và các H i ngh y ban Trung ng khi nghiên c u và gi i quy t nh ng v n đ
ch c lao đ ng khoa h c – k thu t, v n đ thanh niên, đ ng phái, nhu c u và l i ích c a m i ng
v.v…

ng
ng
t
i,

S đ ng tham d c a y ban Trung ng ng đ i v i s phát tri n c a xã h i h c, v i vi c bi n
nh ng nghiên c u xã h i h c thành c s r ng rãi cho s phát tri n c a th c ti n xã h i, ph ng pháp
xã h i h c c a
ng, c ng nh nh ng đ i l ng xã h i h c c a đ ng l i chính tr T là chi c c u
s ng đ ng g n li n th c ti n xã h i v i xã h i h c.
D i ánh sáng Ngh quy t c a i h i l n th XII ng C ng s n Bungari, th c ti n xã h i đ t
n c chúng tôi đ a ra nh ng yêu c u cao h n nhi u đ i v i xã h i h c Bungari. Báo cáo t ng k t t i
i h i có nói: “Chúng ta ch đ i tri t h c, c ng nh kinh t h c chính tr , ch ngh a c ng s n khoa
h c, m h c và nh ng khoa h c xã h i khác ngày càng nghiên c u sâu h n nh ng y u t xã h i chi
ph i s phát tri n c a l i s ng xã h i ch ngh a, s phát tri n m i m t và hi n th c hóa c a cá nhân
nh ng q trình và khuynh h ng trong s phát tri n c a ý th c qu n chúng” và “trong các nhà máy,
các đ n v kinh t c a chúng ta, nhà xã h i h c và nhà tâm lý h c
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c s 4 - 1984

82

N. Yakhiel

c ng c n có ch đ ng c a mình cùng v i nh ng nhà kinh t h c, nh ng nhà nông h c và nh ng k
s ”.
Nh ng nhi m v do i h i đã quy đ nh, xã h i h c c n ph i tham gia m t cách có hi u qu h n
vào vi c gi i quy t nh ng v n đ c a th c ti n xã h i trong th i k ti p theo, đánh d u ba khuynh
h ng chi n l c sau đây, mà trong gi i h n c a chúng s ti p t c s phát tri n m nh m h n c a
nh ng nghiên c u xã h i h c lý thuy t và n n t ng.
Th nh t, đó là nh ng v n đ và khía c nh c a xã h i h c c a vi c xã h i xã h i xã h i ch ngh a
phát tri n. S chú ý đ c bi t đây đ c dành cho nh ng v n đ quan tr ng c a th c ti n xã h i nh :
- K ho ch hóa xã h i trong ph m v toàn qu c c ng nh trong ph m vi c a t nh, c a xí nghi p và
t p th lao đ ng.
- Nghiên c u h th ng các ch báo

t t c các c p đ qu n lý.

- Tham gia gi i quy t các nhi m v phát tri n s n xu t theo chi u sâu, nâng cao n ng su t lao đ ng
xã h i, nh ng nhi m v có c khía c nh xã h i.
- Lu n c xã h i cho cá nhân, hình thành nh ng hồi bão, ni m tin và l p tr ng cho cá nhân, c ng
nh các quá trình ho t đ ng c a ý th c qu n chúng và toàn b h th ng tâm lý xã h i.
a nh ng đi m m i v ch t vào ho t đ ng t ch c
m c đ cao c a nh ng nhu c u xã h i. v.v…

ng và ho t đ ng t t

ng cho phù h p v i

Th hai, nghiên c u nh ng v n đ lý lu n và ph ng pháp lu n c a xã h i h c v i tính cách là m t
khoa h c, nh ng v n đ có ý ngh a quy t đ nh đ i v i s phát tri n theo chi u sâu c a ho t đ ng
nghiên c u xã h i h c và vi c s d ng k t qu c a nó trong th c ti n xã h i, nghiên c u nh ng v n đ
c b n c a lý lu n, ph ng pháp và t ch c; nh ng nghiên c u này n u không t m đ c n thi t thì s
c n tr chúng nâng lên c p đ lý lu n và ph ng pháp c n thi t, t p h p thơng tin chính xác và ph c
v ch t l ng cho th c ti n xã h i.
Th ba, không ch th c hi n nhi m v do i h i đ ra, mà nói chung vi c nâng cao vai trị xã h i
h c th c ti n xã h i đòi h i ph i c i ti n vi c đào t o v m t xã h i cho cán b xã h i h c và cán b
các l nh v c khác, nâng cao tác đ ng qua l i c a xã h i h c v i các khoa h c – k thu t xã h i khác –
tr c h t và ch y u – v i tri t h c macxit nh là c s ph ng pháp lu n cho c khoa h c xã h i nói
chung.
Trách nhi m ngày càng cao c a xã h i h c là th hi n s công nh n nh ng kh n ng đang phát
tri n c a nó, và là s kh ng đ nh nh ng k t qu c a nó.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn