Tóm tắt luận văn Thạc sĩ Y tế công cộng: Thực trạng và một số yếu tố liên quan đến bệnh do vi rút Zika tại Việt Nam giai đoạn 2016-2017

B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR
NG
I H C TH NG LONG

V THANH TÚ

TH C TR NG VÀ M T S Y U T
LIÊN QUAN
N B NH DO VI RÚT
ZIKA T I VI T NAM GIAI O N
2016 - 2017
Chuyên nghành

: Y t công c ng

Mã s

: 60 72 03 01

TÓM T T LU N V N TH C S Y T CÔNG C NG

Hà N i – N m 2018


1
TV N
Nhi m vi rút Zika là b nh truy n nhi m c p tính do mu i
Aedes truy n và có th gây d ch. B nh đ

c phát hi n l n đ u tiên

trên kh Rhesus t i Uganda vào n m 1947 và phát hi n trên ng

i

vào n m 1952 t i Uganda và Tanzania. Theo thông báo c a T ch c
Y t th gi i (WHO), b nh do vi rút Zika hi n đang di n bi n ph c
t p và lây lan nhanh trên ph m vi toàn c u.
n ngày 29/12/2016 đã có 82 qu c gia và vùng lãnh th ghi
nh n có s l u hành ho c lây truy n vi rút Zika, trong đó châu M
49, châu Á 23, châu Âu 7, châu Phi 3. T i khu v c ơng Nam Á, đã
có 9/11 qu c gia ghi nh n s l u hành vi rút Zika (tr Brunei và
ơng Timor). Có 13 qu c gia báo cáo b ng ch ng lây truy n t
ng

i sang ng

i, 29 qu c gia và vùng lãnh th báo cáo ghi nh n tr

m c ch ng đ u nh có liên quan đ n vi rút Zika, 20 qu c gia báo cáo
gia t ng h i ch ng viêm đa r th n kinh. Ngày 01/2/2016, WHO
tuyên b s gia t ng các tr

ng h p d t t b m sinh nghiêm tr ng t i

Nam M có kh n ng do vi rút Zika gây ra và coi đây là y u t đ đ
c u thành tình tr ng kh n c p toàn c u v y t . Ngày 08/3/2016,
WHO kh ng đ nh tình tr ng d ch b nh do vi rút Zika là s ki n y t
công c ng kh n c p gây quan ng i qu c t và cho r ng s lan truy n
c a vi rút Zika s

ti p t c m

r ng trong th i gian t i. Ngày

18/11/2016, WHO đã tuyên b nhi m vi rút Zika khơng cịn là s
ki n y t cơng c ng kh n c p gây quan ng i qu c t nh ng nh ng
h u qu do nhi m vi rút này v n là m t thách th c y t cơng c ng địi
h i ph i hành đ ng m nh m .
T i Vi t Nam c ng đã l u hành vi rút Zika trong c ng đ ng.
Theo báo cáo t ng k t n m 2016 c n

c ghi nh n 212 m u d

ng


2
tính v i vi rút Zika t i 11 t nh, thành ph : TP. H Chí Minh (186),
Bình D

ng (07), Khánh Hòa (06),

ng Nai (04),

k L k (02), Bà

R a - V ng Tàu (02), Phú Yên (01), Long An (01), Tây Ninh (01),
C n Th (01) và Bình Ph

c (01). Trong đó ghi nh n 01 tr

ng h p

tr đ u nh nghi có liên quan đ n lây nhi m vi rút Zika. Nhi u
tr

ng h p b nh khơng có bi u hi n tri u ch ng (kho ng 80%) và

tri u ch ng nh do v y r t khó phát hi n, ch n đoán đ can thi p
kh ng ch d ch. B nh do vi rút Zika có th gây ch ng đ u nh
10% s tr đ

1-

c sinh ra t bà m b nhi m vi rút Zika trong 3 tháng

đ u th i k thai nghén. Hi n ch a có v c xin phịng b nh và thu c
đi u tr đ c hi u. H n n a, ý th c c ng đ ng ch a cao, nhi u đ a
ph

ng còn ch quan, l là trong cơng tác phịng ch ng d ch.
Trên th gi i hi n đã có nhi u nghiên c u đ

c ti n hành

nh m mô t đ c đi m d ch t c a b nh do nhi m vi rút Zika. Báo cáo
c a Dick v l n đ u tiên phát hi n vi rút Zika

ng

i t i Uganda và

Tanzania (1952). Báo cáo c a Duffy và c ng s v v d ch và tri u
ch ng lâm sàng c a các b nh nhân nhi m vi rút Zika đ u tiên x y ra
ngoài Châu Phi trên đ o Yab (2009). T i Châu Á có báo cáo d ch t
c a Olson và c ng s t i Indonesia (2016) báo cáo v 2 tr
nhi m vi rút đ u tiên. Báo cáo c a Tappe và c ng s
tr

ng h p

(2014) v

ng h p nhi m vi rút Zika đ u tiên du nh p vào Châu Âu. T i

Châu M có báo cáo c a Marcondes và Ximenes (2016), báo cáo c a
Stamm (2016). Các báo cáo khác v đ c đi m lâm sàng c a b nh do
vi rút Zika nh báo cáo c a Grard và c ng s (2014), Brasil và c ng
s t i Brazil (2016), Cerbino-Neto và c ng s c ng t i Brazil (2016),
Jimenez Corona và c ng s t i Mexico (2016).
Vi t Nam cịn r t ít các báo cáo v đ c đi m d ch t và lâm
sàng v b nh do nhi m vi rút Zika. Câu h i đ t ra là tình hình d ch


3
b nh do nhi m vi rút Zika giai đo n 2016-2017 t i Vi t Nam đã di n
ra nh th nào? Nh ng y u t nào có liên quan đ n t l m c và t
vong do vi rút Zika

Vi t Nam?

tr l i cho các câu h i trên góp

ph n cung c p b ng ch ng cho cơng tác phịng ng a và ki m soát s
lan truy n c a d ch b nh, chúng tôi đã ti n hành đ tài: "Th c tr ng
và m t s y u t liên quan đ n b nh do vi rút Zika t i Vi t Nam giai
đo n 2016-2017" v i hai m c tiêu:
1. Mô t m t s đ c đi m d ch t , lâm sàng b nh do vi rút
Zika t i Vi t Nam trong giai đo n 2016- 2017.
2. Phân tích m t s y u t liên quan đ n b nh do vi rút Zika
c ađ it
it

ng nghiên c u.

ng nghiên c u
H s b nh án nh ng b nh nhân đ

nhi m vi rút Zika t i các c s Y t

c ch n đoán xác đ nh

Vi t Nam.

Tiêu chu n l a ch n:
H s c ađ it

ng là cơng dân Vi t Nam ho c n

c ngồi

đang s ng và làm vi c t i Vi t Nam.
ã đ

c ch n đoán xác đ nh nhi m vi rút Zika t

ngày

01/01/2016 đ n ngày 30/06/2017.
H s b nh án có đ y đ thơng tin v lâm sàng, d ch t h c v
vi rút Zika c a đ i t

ng.

Tiêu chu n lo i tr :
H s b nh án không đ y đ thông tin v lâm sàng, d ch t h c
b nh vi rút Zika c a c a đ i t

ng.

a đi m và th i gian nghiên c u
-

a đi m nghiên c u: Toàn b các t nh, thành ph c a Vi t Nam

- Th i gian nghiên c u: T ngày 01/04/2017 đ n 30/08/2017.


4

Ph

ng pháp nghiên c u

Thi t k nghiên c u:
Nghiên c u mơ t c t ngang có phân tích, k t h p h i c u.
C m u nghiên c u
Toàn b b nh nhân đ

c ch n đoán xác đ nh nhi m vi rút Zika

t t c các t nh thành c a Vi t Nam. Th c t chúng tôi thu nh n
đ

c 251 đ i t

ng.

Cách ch n m u
Ch n m u thu n ti n: Ch n m u t t c các h s b nh án đ
ch n đoán xác đ nh nhi m vi rút Zika trên đ a bàn c n

c

c.

Công c nghiên c u
- B nh án nghiên c u.
- Báo cáo ca b nh t t t c các t nh thành có b nh nhân nhi m vi
rút Zika.

Các b
- B

c nghiên c u
c 1: L a ch n các tr

ng h p b nh đ t các tiêu chu n l a

ch n.
- B

c 2: Thu th p thông tin t b nh án nghiên c u và báo cáo

tr

ng h p b nh c a các t nh thành có b nh nhân nhi m vi rút

Zika.
- B

c 3: Hoàn thành b câu h i nghiên c u.

- B

c 4: Nh p và x lý s li u.

Thu th p s li u
Vi c t ch c thu th p s li u đ
- B

c th c hi n qua các b

c sau:

c 1: Xây d ng, th nghi m và hoàn thi n công c nghiên

c u.
- B

c 2: Ti n hành thu th p s li u.

- B

c 3: Sàng l c, làm s ch, mã hóa và nh p s li u.


5
Phân tích và x lý s li u
- S li u đ

c mã hóa và nh p b ng ph n m m Excel.

- S li u sau khi nh p và làm s ch đ

c phân tích b ng ph n

m m SPSS 20. Các th ng kê mô t và suy lu n đ

c s d ng.

Sai s và kh ng ch sai s trong nghiên c u
- Sai s h th ng:
• Do b nh án khơng đ thơng tin
• Do k n ng c a đi u tra viên.
• Nh p s li u vào máy tính
- Cách h n ch :
• H i k các thông tin c a đ a ph

ng v các b nh án khơng

đ thơng tin đ hồn thi n.
• T p hu n k cho đi u tra viên cách thu th p thơng tin.
• Các s li u sau khi đã nh p vào máy tính, s đ
l i v i các thông s

c đ i chi u

phi u đi u tra.

H n ch c a nghiên c u và cách kh c ph c
-

it

ng đ

c ch n vào nghiên c u đ u là b nh nhân đã đ

c

ch n đoán xác đ nh nhi m vi rút Zika vì v y thi u thơng tin và
khó đ xác đ nh đ

c các y u t liên quan t i t l m c c a

b nh.
- Kh c ph c h n ch nghiên c u b ng cách h i v thông tin b nh
nhân qua đi n tho i, email ho c tr c ti p các cán b có chun
mơn đ tìm hi u v các y u t có th có liên quan t i t l m c
b nh.
o đ c trong nghiên c u
- Nghiên c u đ
Th ng Long.

c thông qua h i đ ng khoa h c tr

ng

iH c


6
- K t qu nghiên c u ch s d ng cho m c đích nghiên c u và
ch m sóc s c kh e b nh nhân.
K t qu - bàn lu n
c đi m chung c a đ i t ng nghiên c u:
Theo k t qu nghiên c u trên c n c trong 2 n m 2016 t i
2017 c a chúng tơi có 251 ca m c Zika. K t qu nghiên c u c a
chúng tôi v t ng s đ i t ng m c Zika t i Vi t Nam th p h n so
v i Singapore cùng th i đi m v i 8,7/100.000 dân (442 tr ng h p

m c), Thái Lan 1,3/100.000 dân (852 tr ng h p m c) và
Philippines 0,3/100.000 dân (262 tr ng h p m c), t l m c c a c
n c trong nghiên c u c a chúng tôi là 0,2/100.000 dân. Ngoài ra,
c ng đã ghi nh n 06 tr ng h p ng i n c ngoài đ c phát hi n
nhi m vi rút Zika sau khi t Vi t Nam tr v g m: Hàn Qu c (04),
c (01), ài Loan (01). 03 tr ng h p ng i n c ngoài khác
(Israel, Úc,
c) xét nghi m d ng tính v i vi rút Zika sau khi tr v
t Vi t Nam tuy nhiên không đ thông tin v lây nhi m vi rút Zika
trong th i gian Vi t Nam.
c đi m nhân kh u h c c a các đ i t ng nghiên c u cho
th y đa s đ i t ng m c b nh do vi rút Zika là n gi i v i 70,5%
cao g p 2,3 l n t l này nam gi i (29,5%). Nhóm tu i có t l cao
nh t là 15-29 tu i v i 51,0% đ i t ng, sau đó là 37,5% đ i t ng
trong nhóm 30-49 tu i. R t ít đ i t ng nghiên c u ≥ 50 tu i (8,3%)
và <2 tu i (0,4%). Ch có 12,4% đ i t ng đang đi h c. Ph n l n đ i
t ng m c b nh do vi rút Zika vào n m 2016 v i 87,3% cao g p 6,8
l n t l m c b nh do vi rút Zika vào n m 2017 (12,7%). V phân b
đ i t ng m c b nh do vi rút Zika theo gi i tính, cho t i nay ch a có
nghiên c u nào Vi t Nam v s khác bi t này. V đ tu i, các đ i
t ng m c b nh do vi rút Zika ch y u là ng i tr ng thành. Các
d li u v tu i c a đ i t ng m c b nh do vi rút Zika còn h n ch ,


7
nh t là Vi t Nam thì cho t i nay ch a có nghiên c u nào v Zika
ch ra phân nhóm tu i c a đ i t ng này, tuy nhiên d a trên nh ng
thông tin có đ c thì đ tu i m c b nh do vi rút Zika nhi u nh t t t
c các qu c gia là kho ng 15 đ n 49 tu i.
Ph n l n đ i t ng m c b nh do vi rút Zika t p trung thành

ph H Chí Minh v i 208/251 đ i t ng chi m, 82,9%.
ng t l
th hai là t i ng Nai v i 4,4% đ i t ng, ti p theo là Bình D ng
(3,6%), Khánh Hịa 2,8%, Long An 1,6%. Các t nh thành còn l i m i
t nh ch có 1 đ i t ng nghiên c u chi m 0,4%. Gi i thích cho phân
b b nh nhân Zika theo đ a lý t i Vi t Nam có th lý gi i là vi rút
Zika hi n di n kh p n i trên th gi i, chu trình truy n b nh liên
quan đ n mu i, do đó Zika tr thành m t tác nhân gây b nh m i n i
quan tr ng tác đ ng trên ph m vi toàn c u ch a l ng tr c đ c.
Tuy nhiên khơng có tr ng h p b nh nào mi n B c mà t p trung
ch y u mi n Nam và khu v c Tây Ngun và ơng Nam B , đi u
này có th liên quan đ n th i ti t và mùa c ng nh l ng m a giúp
mu i phát tri n thu n l i và gây b nh cho ng i. Vào ngày 1 tháng 2
n m 2016, T ch c Y t Th gi i (WHO) c ng có nh n xét t ng t
khi ban b tình tr ng Kh n c p Y t Cơng c ng Qu c t v vi rút
Zika, sau khi tham kh o ý ki n t các chuyên gia hàng đ u v d ch t
h c, y t công c ng và b nh truy n nhi m t kh p th gi i t i m t
cu c h p c a y ban kh n c p y t qu c t thu c WHO và đ a ra
y u t véc t mu i liên quan t i chu trình truy n b nh và mùa m c
b nh Zika trên th gi i.
c đi m d ch t h c b nh do vi rút Zika
i t ng m c b nh do vi rút Zika t p trung ch y u t tu n
43 đ n tu n 53. Trong đó nhi u nh t các tu n t 46 t i tu n 52. T
tu n 6 t i tu n 40 h u nh ch có 1-2 đ i t ng m c b nh do vi rút
Zika trong m t tu n. Cao đi m nh t là tu n th 50 v i 37/251 ca.


8
Tu n t 43 t i tu n 53 là mùa m a c a khu v c mi n Nam, mi n Tây
c ng nh khu v c Tây Nguyên t o thu n l i cho mu i phát tri n nên

d ch t h c c a Zika t i Vi t Nam c ng nh nghiên c u c a chúng
tơi là h p lỦ. Ngồi ra phân tích theo n m thì n m 2016 thì có các đ i
t ng m c b nh do vi rút Zika xu t hi n b t đ u t tu n 33 t i tu n
53, trong đó phát tri n r m r nh t vào tu n 46-50. Ng c l i t i n m
2017 thì các tr ng h p m c b nh do vi rút Zika m i xu t hi n r i
rác t 1 đ n 7 ca t tu n 1 t i tu n 32; tu n 33 c a n m 2017 l i là
tu n k t thúc m c Zika. S phân b Zika theo n m 2016 và 2017
c ng h p lý theo di n bi n c a b nh t tr ng h p kh i phát t i khi
k t thúc trong vòng đúng 1 n m t tu n 33 n m 2016 t i tu n 33 n m
2017 thì Vi t Nam đã ki m soát t t b nh d ch này. Nh v y t i đ u
n m 2017 cho t i tu n 33 thì s tr ng h p m c m i b nh Zika có
chi u h ng gi m d n đ u.
Thông tin v ti n s s n khoa, b nh t t
Ch có 1/251 tr ng h p có ti n s m c s t xu t huy t (0,4%).
V ti n s m c viêm não Nh t b n có 8,4% đ i t ng m c. Có t i
26,5% đ i t ng nghiên c u m c b nh do vi rút Zika là đang mang
thai (47/177 ca n ). Trong 47 b nh nhân Zika có thai, tu i thai trung
bình là 21,3±8,6 tu n. Th p nh t là 1 tu n và cao nh t là 36 tu n tu i.
Trong 47 b nh nhân Zika có thai, k t qu siêu âm cho th y có 1/47
ca b t t đ u nh và 1/47 tr ng h p có k t qu ch m phát tri n. Có
2/251 tr ng h p nghiên c u b bi n ch ng thai k nghi do vi rút
Zika (0,8%). Trong s 2 ca này thì bi n ch ng đ u nh có 1 tr ng
h p và làm thai ch m phát tri n có 1 tr ng h p. B nh nhân là tr s
sinh 4 tháng tu i t i t nh c L k v i tình tr ng là đ s ng, b đ u
nh , b hóa vơi n i s , b b t th ng thính giác, b t th ng m t, ti n
s m c a bé b Zika khi mang thai, xét nghi m có vi rút Zika và tu i
thai khi sinh là 36 tu n tu i. Thông tin v tr ng h p tr b đ u nh


9

duy nh t trong nghiên c u này là
H'L Mlô, n , sinh ngày
12/06/2016 (4 tháng tu i). a ch : t i xã C P ng, huy n Krông
Búk, t nh k L k. Ti n s : Tr đ th ng t i BV K Th xã Buôn
H , tu i thai 36 tu n, n ng 2.600 gram. Sau khi sinh đã phát hi n có
đ u nh . Khơng có s đo vịng đ u, vịng ng c, chi u cao khi sinh.
Ra vi n sau 5 ngày. Tr bú t t, gia đình nói tr hay qu y khóc, th nh
tho ng b viêm đ ng hô h p trên. Bé đã đ c tiêm BCG. Lúc bé 3
tu i hàng xóm nói th y đ u cháu nh gia đình đ a đi khám t i
BV K
k L k, sau đó đ c chuy n đi BV Nhi đ ng I. K t qu
khám t i BV Nhi đ ng I cho th y hình nh siêu âm não v i các não
th t: giãn s ng trán não th t bên d = 9,6cm, thi u s n thùy trán 2 bên.
Màng n i m c t y bình th ng. C u trúc não: khơng th y vách trong
su t, vơi hóa m ch máu nhân n n.
ng M không di l ch. Không
th y t d ch b t th ng d i màng c ng. K t lu n: thi u s n não
tr c. Ch p Xquang s : hình nh x ng s bé. Thơng tin v m c a
tr đ u nh trong nghiên c u chúng tôi c th là H’Bl m Mlô, sinh
n m 1993. Dân t c Ê đê. Ti n s s n khoa: Có 2 con, con đ u 5 tu i,
kh e m nh. Ng i m cho bi t tr c khi mang thai l n này có l n
khám phịng khám t nhân cho bi t có men gan t ng tuy nhiên
khơng có d u hi u vàng m t, vàng da. L n mang thai này: Khi mang
thai tháng th 3 có ng y s t nh ng khơng đo nhi t đ , kèm theo có
phát ban và ng a toàn thân, m t m i, đau nh c đ u, không đau m t,
không đi khám, t mua thu c v u ng, cùng th i gian này có ch gái
ru t nhà bên c nh c ng có s t và phát ban. Tr c và trong nh ng
tháng đ u th i k mang thai ng i m ch đi r y, không đi đâu xa,
ng i trong nhà c ng khơng có ai có bi u hi n m s t. M tr đã
tiêm phòng m i th 3 v c xin phòng u n ván (2 l n vào l n mang

thai th nh t). Ngồi ra khơng có tiêm ho c dùng các thu c đi u tr ,
thu c đơng y/dân gian nào khác trong q trình mang thai. Khơng có


10
ti p xúc v i hoá ch t đ c h i nh thu c tr sâu hay di t c . M tr
không hút thu c lá, u ng r u bia. Tháng th 6 đi khám thai phòng
khám t nhân th y có tình tr ng huy t áp th p nh ng khơng đi u tr
gì. Trong tháng th 6 m tr có b s t, nh ng không phát ban, không
ng a, không đi khám, t mua thu c u ng. Kho ng th i gian này
ng i m có đi C Mga, l i đó 1 ngày và ng i b có s t sau đó 12 ngày, sau vài ngày t kh i, khơng khám, khơng u ng thu c gì.
Tháng th 8 siêu âm t i phịng khám t nhân th xã Bn H , nghi
ng thai nhi có đ u nh (khơng cịn gi h s ) và khơng có x lý gì.
Theo nghiên c u c a chúng tơi v tr bi n ch ng đ u nh do vi rút
Zika là 1/251 tr , k t qu này th p h n nhi u các qu c gia khác nh
Brazil t n m 2001 đ n 2014 có 163 tr ng h p. T i Pháp có 9
tr ng h p đ u nh t 3/2014 đ n 5/2015 và t i qu n đ o Hawaii
phát hi n 2 tr ng h p đ u nh có m đi du l ch Brazil v . Thái
Lan ghi nh n s phát tán r ng trong 3 tháng qua v i trên 200 tr ng
h p m c, trong đó có 02 tr ng h p tr m c ch ng đ u nh do vi rút
Zika tính t i h t n m 2016.
Trong nghiên c u c a chúng tôi, c 251 đ i t ng m c vi rút
Zika đ u khơng có H i ch ng Guillain-Barré (r i lo n mi n d ch, t n
công h th n kinh ngo i biên, tê bu t và y u hai chân, hai tay). Tuy
nhiên trên th gi i có nhi u ng i b h i ch ng này khi m c b nh do
vi rút Zika nh
Brazil 7/2015 có 1708 tr ng h p Guillain-Barré so
v i 1439 tr ng h p có H i ch ng Guillain-Barré vào n m 2014 (t ng
14%).
French Polynesia có 8750 tr ng h p nhi m Zika thì 42

tr ng h p có H i ch ng Guillain-Barré.
c đi m lâm sàng b nh do vi rút Zika
Ban đ u đ i t ng đa ph n đ c ch n đoán là s t phát ban và
s t v i 37,1% và 29,1%. Có 50/251 đ i t ng đ c ch n đoán ban
đ u là Zika (19,9%). Ch có 2% ch n đốn là s t xu t huy t. Và có


11
0,8% tr ng h p đ c ch n đoán ban đ u là b nh đ u nh /thai ch m
phát tri n. K t qu này cao h n so v i nghiên c u c a Duijster J W
và c ng s n m 2016 v nhi m Zika 18 ng i tr v t Surinam và
C ng hòa Dominican, Hà Lan, tháng 11 n m 2015-tháng 3 n m 2016
cho th y ch có 20% b nh nhân nhi m vi rút Zika có bi u hi n tri u
ch ng lâm sàng. Các tri u ch ng th ng g p bao g m: s t, m t m i,
đau kh p, phát ban và viêm k t m c. Ngồi ra có th g p đau c , đau
đ u. Các tri u ch ng th ng nh và kéo dài trong kho ng 2-7 ngày.
K t qu c a chúng tôi v bi u hi n lâm sàng trong các đ i t ng m c
b nh do vi rút Zika t i Vi t Nam khá t ng đ ng v i SarmientoOspina A đ a ra trong nghiên c u Colombia n m 2016 cho th y
các tri u ch ng th ng g p bao g m: s t, m t m i, đau kh p, phát
ban và viêm k t m c. Ngồi ra có th g p đau c , đau đ u. Các tri u
ch ng th ng nh và kéo dài trong kho ng 2-7 ngày. C ng t ng t
v bi u hi n lâm sàng c a b nh Zika so v i nghiên c u c a chúng tơi
thì tài li u đ u tiên v tr ng h p b nh s t do vi rút Zika n m 1964
mô t các tri u ch ng nh : tr c tiên là b đau đ u và sau đó phát
ban dát s n (maculopapular rash) bao ph m t ph n c th
ngày
hơm sau. Ngồi ra, trong c n s t th ng kèm v i đau l ng và m t
c m giác chung c a ng i b nh là th y khó ch u. N m 1973, m t
b nh nhân b s t do vi rút Zika v i bi u hi n s t, đau kh p, đau đ u
nh ng không phát ban phát hi n trong nghiên c u v quan h tình

d c sau khi đi th c đ a, m t k t qu khoa h c đ u tiên c a Martin
Enserink. K t qu đ c đi m lâm sàng này c ng cao h n trong nghiên
c u bi u hi n lâm sàng c a nhi m trùng Vi rút Zika, Rio de Janeiro,
Braxin có 7 b nh nhân có bi u hi n s t, nh ng có thêm các tri u
ch ng khác nh đau b ng và chóng m t, tiêu ch y và bi ng n nh ng
khơng có d u hi u phát ban. Trong t t c các tr ng h p, các tri u


12
ch ng đ u nh và th ng t h t trong m t tu n mà không c n nh p
vi n ho c khơng có nguy c b bi n ch ng n ng.
a ph n bi u hi n lâm sàng c a nhi m Zika là s t (88,8%);
phát ban (87,3%); đau c (77,7%); đau kh p (61%) và viêm k t m c
v i 42,2%. Ĩi m a là bi u hi n có ít đ i t ng b nh t v i 2,8%. K t
qu nghiên c u c a chúng tôi t ng t v i m t báo cáo v v d ch vi
rút Zika c a Calvet .G. A x y ra t i Rio de Janeiro, Brazil, tri u
ch ng ph bi n nh t là ban dát s n (97%), ti p theo là ng a (79%),
m t m i (73%), đau đ u (66%), đau kh p (63%), đau c (61%), viêm
k t m c (56%), đau vùng th t l ng (51%). Có th có s t nh ng
th ng không s t cao và không kéo dài. C ng t ng t k t qu v
lâm sàng c a b nh nhân Zika trong m t nghiên c u khác c a
Jimenez Corona và c ng s v đ c đi m lâm sàng và d ch t h c c a
các tr ng h p xác đ nh t mi n d ch trong phịng thí nghi m c a
Zika Virus Mexico. Phân tích 93 tr ng h p nhi m vi rút Zika t i
Mexico. Tri u ch ng lâm sàng chính bao g m s t (96,6%), n i m n
(93,3%), viêm k t m c (88,8%), đau đ u (85,4%), và đau c
(84,3%).
Trong nghiên c u c a chúng tôi, các b nh nhân Zika b s t có
nhi t đ trung bình 38,2±0,5 đ C, dao đ ng t 37,2 đ C t i 39,5 đ
C. S ngày s t trung bình là 3±1,2 ngày. K t qu này t ng t v i

k t qu nghiên c u Brazil c a Calvet là thông th ng, ng i b nh
m c vi rút Zika th ng không s t cao, tuy nhiên m t vài tr ng h p
có th s t cao (t i 40ºC) trong nghiên c u v Zika c a Zanluca C và
c a tác gi Zheng C G. H ch to, đau b ng d d i, tình tr ng gi m
ti u c u, t máu đã đ c mô t
m t s báo cáo. Gi m ti u c u
nghiêm tr ng th ng không ph bi n, nh ng s tr ng h p thì đang
t ng lên và có tr ng h p d n đ n t vong.


13
M t s y u t liên quan đ n b nh vi rút Zika
Trong nghiên c u c a chúng tơi khơng có tr ng h p nào m c
b nh do vi rút Zika t vong nên không so sánh đ c v các y u t
liên quan t i t vong do b nh Zika, ch có th phân tích đ c các y u
t liên quan t i m c b nh c a các b nh nhân Zika. Tuy nhiên trên th
gi i đã có b nh nhân Zika t vong. C th m t vài tr ng h p t
vong liên quan đ n nhi m vi rút Zika đã đ c ghi nh n trong m t
nghiên c u Gabon (Trung Phi) - n m 2007 và nghiên c u đã phân
l p đ c vi rút Zika lây nhi m t n c b t c a m t tr ng h p b lây
nhi m trong m t chuy n tr v Ý t C ng hòa Dominican tháng 1
n m 2016. Vào tháng 10 n m 2015, m t bé gái 15 tu i có ti n s b
b nh h ng c u hình l i li m đã t vong do t c m ch gây ra b i tình
tr ng viêm và s khu trú ti u c u trong lách. B n tr ng h p t vong
khác đ c báo cáo Colombia. n tháng 5 n m 2016, có 3 tr ng
h p t vong do các bi n ch ng liên quan đ n nhi m vi rút Zika, theo
gi i ch c Y t Brazil. Puerto Rico, m t ng i đàn ông 70 tu i đã
t vong vì các bi n ch ng liên quan đ n gi m ti u c u n ng vào cu i
tháng 2 n m 2016.
Ch có 1/251 đ i t ng m c b nh do vi rút Zika là có ti n s

đã t ng m c s t xu t huy t (0,4%). 95,6% đ i t ng m c b nh do vi
rút Zika b mu i đ t t i nhà và 55,7% đi đ n n i khác và có b mu i
đ t. 6,8% đ i t ng có hành vi QHTD khơng an tồn t ngày phát
b nh. Trên th gi i, m t s báo cáo đã mô t các y u t đ c cho là
nh h ng đ n t l m c b nh nh : i u ki n khí h u và th i ti t,
các véc t truy n b nh, h sinh thái, du l ch, đơ th hóa trong nghiên
c u c a Trung tâm Ki m soát và Ki m soát B nh t t Châu Âu
(ECDC) -T
ch c Truy n thơng Y t -Nhóm biên t p
Eurosurveillance (2014) v s bùng phát các b nh nhi m virut
Dengue, chikungunya và Zika đ ng th i - làn sóng d ch b nh ch a


14
t ng có c a vi rút gây ra mu i Châu Á Thái Bình D ng 20122014. Theo báo cáo c a trung tâm d báo th i ti t và nghiên c u khí
h u t i Vi n nghiên c u v tr qu c gia Braxin (5/2016) trong vi c
bi n đ i khí h u liên quan đ n s lây lan c a vi rút Zika t i Brazil
cho th y đi u ki n khí h u là y u t quan tr ng đ i v i s xu t hi n
và t ng các tr ng h p m c b nh truy n nhi m.
i v i b nh do vi
rút Zika, các nhà khoa h c đ a ra các y u t khí h u nh h ng đ n
t l m c b nh nh s t ng nhi t đ (nóng lên b t th ng) đi u này
d n đ n t ng t l m c b nh do mu i truy n. Ví d , El Nino là m t
trong nh ng y u t mang l i m a l n d n đ n vi c t o ra c h i t t
cho mu i sinh s n và nhân lên. Nhi u nhà khoa h c quan sát th y s
nóng lên tồn c u trùng v i các d ch vi rút Zika x y ra t i Brazil
vào đ u n m 2016, hi n t ng c ng x y ra Thái Bình D ng, đ c
bi t là d c theo b bi n mi n Trung và Nam M . S t ng lên s
l ng mu i c ng làm t ng s ti p xúc c a mu i v i con ng i (do
mu i Aedes cái tìm và chích máu trong th i k chúng sinh s n), đi u

này làm t ng kh n ng truy n b nh do vi rút Zika.
i v i b nh
truy n nhi m do vi rút Zika, m t s lo i mu i Aedes là y u t truy n
b nh quan tr ng nh t, là y u t c n đ lây lan d ch b nh do vi rút
Zika t i m t đ a ph ng. Báo cáo c ng cho th y s gia t ng các
tr ng h p b nh liên quan t i s gia t ng c a véc t truy n b nh.
Các nhà nghiên c u c ng cho r ng s bùng n c a d ch b nh c ng có
liên quan t i các y u t sinh thái nh gia t ng dân s đi kèm v i m
r ng khu v c sinh s ng, n n phá r ng, gia t ng l l t d n t i gia t ng
n i sinh s n c a mu i kèm v i khí h u d n m lên, s nh y c m c a
ng i di c so v i ng i dân b n đ a, ch t l ng môi tr ng s ng đi
xu ng là đi u ki n đ các loài véc t phát tri n và lan truy n b nh.
t d ch l n th hai g n đây c a vi rút Zika bên ngoài châu Phi và
châu Á đã đ c xác đ nh trong tháng 4 n m 2015, t i Brazil đ c


15
cho là liên quan đ n World Cup 2014 và cùng v i s l n vec t
truy n b nh nh mu i Aedes aegypt (vector chính) và Aedes
albopictus t n t i s n khu v c. Do nh h ng c a tồn c u hóa,
vi c di chuy n gi a các qu c gia khác nhau góp ph n vào vi c lan
truy n vi rút gi a các khu v c. T n s du l ch qu c t t ng lên có th
d n đ n s lây lan nhanh chóng c a b nh trên toàn c u. Trên th gi i
h u nh ch a có các báo cáo v s liên quan gi a các đ c đi m c a
cá nhân t i m c do nhi m vi rút Zika. Tuy nhiên ch a có báo cáo nào
mơ t các y u t có th nh h ng đ n t l t vong do nhi m vi rút
Zika trong c ng đ ng.
K t qu nghiên c u c a chúng tôi v y u t nguy c d ch t h c liên
quan t i m c b nh Zika t i Vi t Nam c th là mu i đ t hoàn toàn
h p lý v i báo cáo c a C c Y h c D phòng Vi t Nam n m 2016 v

nguyên nhân d ch nh ghi nh n m u mu i nhi m vi rút Zika trong
qu n th mu i v n t nhiên t i t nh Khánh Hòa, ghi nh n m t s
ng i n c ngồi có xét nghi m d ng tính v i vi rút Zika sau khi
tr v t Vi t Nam. Nguyên nhân d ch x y ra vì vi rút Zika đã l u
hành t i Vi t Nam và các n c trong khu v c; s giao l u, th ng
m i, du l ch v i các đ a ph ng trong n c và các qu c gia trong
khu v c, mu i v n (Aedes aegypti) l u hành r ng n c ta, là lồi
mu i chính truy n b nh b nh do vi rút Zika, s t xu t huy t, mi n
d ch c ng đ ng th p v i vi rút Zika. Nhi u tr ng h p b nh khơng
có bi u hi n tri u ch ng (kho ng 80%) và tri u ch ng nh do v y r t
khó phát hi n, ch n đoán đ can thi p kh ng ch d ch. Hi n ch a có
v c xin phịng b nh và thu c đi u tr đ c hi u. H n n a, ý th c c ng
đ ng ch a cao, nhi u đ a ph ng còn ch quan, l là trong cơng tác
phịng ch ng d ch.
K t qu nghiên c u c a chúng tôi cho th y:
i t ng mang
thai m c b nh do vi rút Zika có bi u hi n lâm sàng b nh n ng h n


16
nhi u so v i đ i t ng không mang thai m c b nh do vi rút Zika bi u
hi n lâm sàng (p<0,05). Nam m c Zika có biêu hi n lâm sàng nh
phát ban, s t, đau kh p v i t n su t cao h n bi u hi n này n m c
Zika. Ng c l i n có các bi u hi n lâm sàng là đau c , viêm k t
m c, đau đ u, ói m a và viêm kh p cao h n bi u hi n này nam.
Tuy nhiên ch có bi u hi n lâm sàng phát ban, đau đ u và viêm kh p
là khác nhau gi a nam và n có Ủ ngh a th ng kê v i p<0,05. Ói m a
và viêm kh p là bi u hi n ít g p nh t. Tuy nhiên ch a có nhi u
nghiên c u v v n đ gi i tính liên quan t i m c Zika.
T t c đ i t ng nghiên c u đ u không ho c không rõ ti p xúc

v i y u t nguy c trong vòng 1 tháng tr c, k t ngày kh i b nh.
Ch có 1/251 đ i t ng m c b nh do vi rút Zika là có ti n s đã t ng
m c s t xu t huy t (0,4%). c đi m chung c a Zika đ u là các b nh
lây truy n t đ ng v t sang ng i v i trung gian truy n b nh (vector)
là côn trùng ti t túc bao g m mu i. S lan truy n vi rút Zika ch y u
là do mu i (A. aegypti, A. albopictus) th ng ho t đ ng vào bu i
chi u t i. K t qu nghiên c u c a chúng tôi c ng phù h p v i đi u
này vì có t i 95,6% đ i t ng m c b nh do vi rút Zika đã t ng b
mu i đ t t i nhà và 55,7% đi đ n n i khác và có b mu i đ t. B nh
Zika lan truy n do mu i Aedes aegypti đã đ c kh ng đ nh qua
nhi u nghiên c u và h ng d n đi u tr b nh.
Nghiên c u c a chúng tơi cho th y ch có 6,8% đ i t ng có
hành vi QHTD khơng an tồn t ngày phát b nh.Tuy nhiên, m t s
tr ng h p g n đây cho th y r ng Zika có kh n ng lan truy n t
ng i sang ng i qua đ ng tình d c. N m 2008, m t chuyên gia v
b nh s t rét b nhi m vi rút Zika trong khi thu th p mu i châu Phi
đã lây b nh sang cho ng i v m t th i gian ng n sau khi tr v B c
Colorado. Vì v c a ơng khơng ra n c ngồi và khơng có mu i
khu v c có kh n ng mang vi rút Zika - và vì c p v ch ng này


17
không lây b nh cho b n đ a con c a h - nên các chuyên gia k t
lu n l i gi i thích h p lý nh t cho tr ng h p này là lây truy n qua
đ ng tình d c. S Y t thành ph Dallas, M c ng báo cáo tr ng
h p m t b nh nhân nhi m vi rút Zika đã b nhi m b nh sau khi quan
h tình d c v i m t ng i v a tr v t Venezuela, n i vi rút Zika
l u hành. CDC đã xác nh n tr ng h p nhi m vi rút Zika t i Dallas.
Gi i ch c y t
Dallas cho bi t r ng ng i b nhi m qua quan h

tình d c này ch a h ra kh i n c M , và r ng không ghi nh n đ c
s lây truy n vi rút do mu i trong thành ph . Tuy nhiên Vi t Nam
ch a có nghiên c u nào nói lên y u t quan h tình d c là y u t liên
quan t i m c vi rút Zika.
Ngồi quan h tình d c, các nghiên c u đã ch ra r ng vi rút
Zika có th lây truy n t m sang con, qua truy n máu, c y ghép mô
ho c n i t ng.
Cho đ n nay, ch a có b ng ch ng khoa h c h tr cho gi
thi t vi rút Zika có th truy n qua n c b t c a ng i, hay qua s a
và n c ti u.
Qua k t qu và bàn lu n chúng tôi rút ra m t s k t lu n:
1.

c đi m d ch t , lâm sàng b nh do vi rút Zika t i Vi t Nam trong

giai đo n 2016- 2017.
- 70,5% đ i t

ng m c b nh do vi rút Zika là n gi i cao g p 2,3

l n t l này

nam gi i (29,5%).

- Nhóm tu i có t l m c b nh cao nh t là 15-29 tu i (51,0%), ti p
đó là nhóm 30-49 tu i (37,5%).
- Các đ i t

ng m c b nh do vi rút Zika t p trung

thành ph H

Chí Minh và các t nh Tây Nguyên, ông Nam B .
-

it
m a.

ng m c b nh do vi rút Zika t p trung ch y u vào mùa


18
- Có t i 26,5% đ i t

ng m c b nh do vi rút Zika đang mang thai.

- Tu i thai trung bình c a ph n

m c b nh do vi rút Zika là

21,3±8,6 tu n.
- 2/251 tr

ng h p nghiên c u b bi n ch ng thai k nghi do vi rút

Zika.
- Bi u hi n lâm sàng ch y u c a nhi m Zika là s t, phát ban, và
đau c .
- B nh nhân Zika b s t có nhi t đ trung bình 38,2±0,5 đ C.
- 1 b nh nhân b h i ch ng đ u nh .

2. M t s y u t liên quan đ n b nh vi rút Zika
- Mu i đ t là y u t nguy c chính d n t i m c Zika.
- Mùa m a là mùa m c b nh Zika nhi u nh t.
it

-

ng mang thai m c b nh do vi rút Zika có bi u hi n lâm

sàng b nh n ng h n nhi u so v i bi u hi n lâm sàng

đ it

ng

không mang thai m c b nh do vi rút Zika (p<0,05).
- Nam m c b nh do vi rút Zika có bi u hi n lâm sàng phát ban
(p<0,05), s t, đau kh p cao h n bi u hi n này

n m c Zika.

- N có các bi u hi n lâm sàng là đau c , viêm k t m c, đau đ u, ói
m a và viêm kh p cao h n bi u hi n này
Qua phân tích k t qu thu đ

nam.

c và d a trên k t lu n c a nghiên

c u chúng tôi đ xu t m t s khuy n ngh sau:

V i c quan qu n lý Y t :
-

-

C n t p trung giám sát và phòng b nh Zika ch y u vào mùa
m a, nh t là các t nh phía ơng Nam B , Tây Ngun và
thành ph H Chí Minh.
Ki m sốt véc t truy n b nh là mu i b ng các chi n d ch
di t mu i và b g y.


19
V i ng i dân:
- Bi n pháp phòng b nh h u hi u nh t là di t b g y; di t
mu i, phòng mu i đ t; lo i b n i sinh s n c a mu i.
- Tích c c ph i h p v i ngành y t trong các đ t phun hóa
ch t phịng, ch ng d ch.
n ngay c s y t đ đ c khám, theo dõi và đi u tr k p
th i n u có d u hi u nghi ng m c b nh do vi rút Zika,
không t Ủ đi u tr t i nhà.
i v i ph n có thai và d đ nh có thai
- M i ng i dân, nh t là ph n có thai và d đ nh có thai
khơng đ n các qu c gia đang có d ch khi không c n thi t.
- N u ph i đ n các khu v c có d ch, c n ch đ ng th c hi n
các bi n pháp phòng ch ng lây nhi m vi rút Zika theo h ng
d n c a cán b y t .
- Sau khi v t các khu v c có d ch c n đ n các c s y t đ
đ c t v n, xét nghi m phát hi n s m y u t lây nhi m.