Luận văn Thạc sĩ Y tế công cộng: Thực trạng tuân thủ điều trị tăng huyết áp và một số yếu tố liên quan của người bệnh điều trị ngoại trú tại ba trạm y tế xã huyện Phú Xuyên, Hà

B GIÁO D CăVĨă ĨOăT O
TR NGă I H CăTH NGăLONG

NGUY NăHUYă

I

TH C TR NG TUÂN TH
I U TR
T NGăHUY T ÁP VÀ M T S Y U T
LIÊN QUAN C AăNG
I B NHă I U TR
NGO I TRÚ T I BA TR M Y T XÃ
HUY N PHÚ XUYÊN HÀ N IăăN Mă2019

LU NăV NăTH CăS ăYăT CÔNG C NG

Hà N i - 2019


B GIÁO D CăVĨă ĨOăT O
TR NGă I H CăTH NGăLONG
KHOA: KHOA H C S C KH E
B MÔN: Y T CÔNG C NG

NGUY NăHUYă

I

TH C TR NG TUÂN TH
I U TR

T NGăHUY T ÁP VÀ M T S Y U T
LIÊN QUAN C AăNG
I B NHă I U TR
NGO I TRÚ T I BA TR M Y T XÃ
HUY N PHÚ XUYÊN HÀ N IăăN Mă2019
Chuyên ngành: Y T CÔNG C NG
Mã s : 8 72 07 01

LU NăV NăTH CăS ăYăT CÔNG C NG

H

NG D N KHOA H C: PGS.TS. H TH MINH LÝ

Hà N i - 2019

ậ

Thang Long University Library


DANHăM CăCÁCăKụăHI UăVÀăCH ăVI TăT T

BHYT

B o hi m y t

NB

Ng

BTM

B nh tim m ch

CBVC

Cán b viên ch c

i b nh

M

ng m ch

MC

ng m ch ch

T
TNC

ái tháoăđ
iăt

ng

ng nghiên c u

HA

Huy t áp

HATT

Huy t áp tâm thu

HATTr

Huy t áp tâm tr

NMCT

Nh i máu c ătim

PTCS

Ph thông c ăs

PTTH

Ph thông trung h c

TBMMN

Tai bi n m ch máu não

THA

T ng huy t áp

WHO

World Health Organization (T ch c Y t Th gi i)

ng


M CL C
T V Nă
CH

................................................................................................................. 1

NGă1.ăT NGăQUAN NGHIểNăC U .............................................................. 3

1.1. M tăs ăkháiăni măv ăhuy tăápăvƠăt ngăhuy tăáp ................................................... 3
1.1.1

nh ngh a huy t áp ..................................................................................... 3

1.1.2

nh ngh a t ng huy t áp ...........................................................................3

1.1.3 Ch n đoán t ng huy t áp .............................................................................3
1.1.4 Ch n đoán m c đ t ng huy t áp .................................................................4
1.1.5 C ch b nh sinh t ng huy t áp ...................................................................4
1.1.6 Bi n đ i sinh lý c a huy t áp........................................................................5
1.2. ánh giá ng

i b nh t ng huy t áp ...................................................................... 7

1.2.1. Khám lâm sàng và xét nghi m.....................................................................7
1.2.2 Ti n s gia đình ............................................................................................ 8
1.2.3 Khám th c th ............................................................................................... 8
1.2.4 ánh giá c n lâm sàng .................................................................................8
1.3. Các tri u ch ng c a b nh t ng huy t áp ............................................................. 9
1.4. Nguyên nhân gây raăt ng huy t áp ...................................................................... 9
1.5. Các y u t nguy c ............................................................................................. 10
1.6. Các bi n ch ng c a t ng huy t áp ..................................................................... 11
1.7. Thái đ x trí b nh nhân t ng huy t áp .............................................................. 12
1.8. M c tiêu đi u tr t ng huy t áp .......................................................................... 13
1.9.

i u tr t ng huy t áp ........................................................................................ 13

1.9.1.

i u tr không dùng thu c ........................................................................13

1.9.2.

i u tr b ng thu c h huy t áp ............................................................... 14

1.9.3. Theo dõi b nh nhân t ng huy t áp ........................................................... 14
1.10. Phòng ng a b nh t ngăhuy t áp........................................................................ 15
1.11. Tình hình t ng huy t áp trên th gi i và Vi t Nam ......................................... 15
1.11.1. Tình hình t ng huy t áp trên th gi i ..................................................... 15
1.11.2. Tình hình t ng huy t áp t i Vi t Nam.................................................... 16

1.12. Tuân th đi u tr t ngăhuy t áp ......................................................................... 17
1.12.1. Yêu c u tuân th trong đi u tr t ng huy t áp........................................20
1.12.2 . Cách đo l

ng tuân th đi u tr ............................................................. 21

Thang Long University Library


1.12.3. H u qu c a vi c không tuân th đi u tr t ng huy t áp ..................... 23
1.13. M t s nghiên c u v tuân th đi u tr t ngăhuy t áp trên th gi i và t i Vi t
Nam ........................................................................................................................... 24
1.13.1. Các nghiên c u trên th gi i v tuân th đi u tr t ng huy t áp ...........24
1.13.2. M t s nghiên c u v tuân th đi u tr t ng huy t áp và các y u t nguy
c

Vi t Nam .......................................................................................................25

1.14. Khung lý thuy t nghiên c u ............................................................................ 29
NGă2.

CH

IăT

NGăVÀăPH

NG PHÁP NGHIÊN C U ........................ 30

i t ng nghiên c u ......................................................................................... 30

2.1.

2.1.1.

it

2.1.2.

a đi m và th i gian nghiên c u ............................................................ 30

2.2. Ph

ng ...................................................................................................30

ng pháp nghiên c u ..................................................................................... 30

2.2.1. Thi t k nghiên c u ..................................................................................30
2.2.2 . C m u và cách ch n m u........................................................................30
2.3.ăPh

ngăpháp thu th p s li u ............................................................................. 31

2.4. X lý và phân tích s li u ............................................................................... 31
2.5. Các bi n s và ch s nghiên c u .................................................................... 31
2.6. Tiêu chu năđánhăgiá ki n th c và th c hành tuân th đi u tr b nhăt ngă
huy t áp trong nghiên c u ....................................................................................... 34
2.7. H n ch c a nghiên c u, sai s và bi n pháp kh c ph c .............................. 36
2.7.1. H n ch .....................................................................................................36
2.7.2. Sai s có th g p và bi n pháp h n ch .................................................... 36

Bi n pháp kh c ph c: ........................................................................................... 36
2.8.
CH

oăđ c trong nghiên c u ............................................................................... 36
NGă3. K T QU NGHIÊN C U .................................................................... 38

3.1. Thông tin chung v đ i t ng nghiên c u .......................................................... 38
Bi u đ 1.1 Ki n th c c a ng

i b nh v b nh t ng huy t áp ................................. 44

3.2. Th c tr ng tuân th đi u tr t ngăhuy t áp c aăng

i b nhăt ngăhuy t áp t i ba

Tr m Y t c a huy n Phú Xuyên, Hà N i n mă2019 ............................................... 44
3.2.1. Th c tr ng tuân th ch đ dinh d

ng c a ng

i b nh t ng huy t áp 44

3.2.2. Th c tr ng tuân th ch đ sinh ho t, luy n t p c a ng

i b nh ..........46

3.2.3. Th c tr ng tuân th ch đ u ng thu c ................................................... 47

3.2.4. Th c tr ng tuân th khám, t v n c a ng

i b nh trong nghiên c u...48

3.3. M t s y u t liên quan đ n tuân th đi u tr tang huy t áp c aăng

i b nh

trong nghiên c u........................................................................................................ 50
CH

NGă4.ăBÀNăLU N ........................................................................................... 55

4.1.ă

căđi m nhóm nghiên c u ............................... Error! Bookmark not defined.

4.2. M căđ tuân th đi u tr t ngăhuy t áp .............................................................. 57
4.3. Các y u t

nhăh

ngăđ n tuân th đi u tr t ngăhuy t áp ................................. 64

K TăLU N .................................................................................................................. 69
1. Th c tr ng tuân th đi u tr t ngăhuy t áp c a ng i b nhăt ngăhuy t áp t i 3 xã,
huy n Phú Xuyên, Hà N iăn mă2019........................................................................ 69
2. Các y u t

nhăh

ngăđ n s tuân th đi u tr ...................................................... 69

KHUY NăNGH .......................................................................................................... 70
TÀIăLI UăTHAMăKH O........................................................................................... 71
PH ăL C ..................................................................................................................... 78

Thang Long University Library


DANH M C B NG
B ng 1. 1. Các ph

ng pháp đo l

ng tuân th đi u tr c a b nh nhân ........... 21

B ng 2. 1. Các bi n s và ch s nghiên c u ...................................................... 31
B ng 2. 2. Tiêu chu n đánh giá ki n th c tuân th đi u tr t ng huy t áp ....... 34
B ng 2. 3. Tiêu chu n đánh giá th c hành tuân th đi u tr c a ng
B ng 3.1 M t s đ c đi m chung c a đ i t
B ng 3.2

c đi m b nh t t c a đ i t

i b nh .... 35

ng nghiên c u (n= 270) ................ 38

ng nghiên c u (n = 270 )..................... 39

B ng 3.3 Ki n th c c a ng i b nh v h u qu n u không tuân th đi u tr t ng
huy t áp ....................................................................................................... 39
B ng 3.4 Ki n th c c a ng i b nh v bi n pháp đi u tr t t nh t b nh t ng
huy t áp ....................................................................................................... 40
B ng 3.5 Ki n th c c a ng

i b nh v vi c u ng thu c huy t áp ...................... 40

B ng 3.6 Ki n th c c a ng i b nh v vi c theo dõi huy t áp và đi khám đ nh
k ................................................................................................................. 41
B ng 3.7 Ki n th c c a ng i b nh v ch đ n u ng trong đi u tr t ng huy t
áp ................................................................................................................. 41
B ng 3.8 Ki n th c c a ng i b nh v ch đ sinh ho t, luy n t p trong đi u tr
t ng huy t áp ............................................................................................... 42
B ng 3.9 Ngu n thông tin ng i b nh ti p c n đ c ki n th c v b nh t ng
huy t áp ....................................................................................................... 42
B ng 3.10 Ki n th c c a ng

i b nh v b nh t ng huy t áp ............................ 43

B ng 3.11 Th c tr ng th c hi n ch đ

n u ng c a ng

B ng 3.12 Ch đ s d ng mu i c a ng

i b nh ............................................... 45

B ng 3.13 M c đ s d ng r

u bia c a ng

i b nh ..................... 44

i b nh ........................................ 45

B ng 3.14 M c đ s d ng thu c lá/lào c a ng

i b nh .................................. 45

B ng 3.15 Th c tr ng th c hi n ch đ sinh ho t luy n t p c a ng
B ng 3.16 Th c tr ng u ng thu c đi u tr c a ng
B ng 3.17 Th c tr ng ng

i b nh ................................ 47

i b nh s d ng các bi n pháp đi u tr khác............ 48

B ng 3.18 Th c tr ng khám và t v n c a ng
B ng 3.19

i b nh .... 46

i b nh t ng huy t áp .............. 48

ánh giá th c hành tuân th đi u tr t ng huy t áp ........................ 49

B ng 3.20 M i liên quan gi a gi i tính và tuân th đi u tr c a ng

i b nh .... 50


B ng 3.21 M i liên quan gi a nhóm tu i và tuân th đi u tr c a ng

i b nh . 51

B ng 3.22 M i liên quan gi a ngh nghi p v i tuân th đi u tr c a ng i b nh
t ng huy t áp ............................................................................................... 51
B ng 3.23 M i liên quan gi a trình đ h c v n và tuân th đi u tr c a ng i
b nh ............................................................................................................. 52
B ng 3.24 M i liên quan gi a tình tr ng hơn nhân và tn th đi u tr c a
ng i b nh ................................................................................................... 52
B ng 3.25 M i liên quan gi a b o hi m y t và tuân th đi u tr c a ng i b nh
t ng huy t áp ............................................................................................... 53
B ng 3.26 M i liên quan gi a ti n s gia đình có ng i m c b nh t ng huy t áp
và tuân th đi u tr c a ng i b nh ............................................................ 53
B ng 3.27 M i liên quan gi a th i gian m c b nh và tuân th đi u tr ............. 53
B ng 3.28. M i liên quan gi a ki n th c v b nh t ng huy t áp và tuân th đi u
tr c a ng i b nh ....................................................................................... 54

Thang Long University Library


DANH M C BI Uă
Bi u đ 1.1 Ki n th c c a ng

i b nh v b nh t ng huy t áp .......................... 44

Bi u đ 1.2 Ki n th c c a ng

i b nh v b nh t ng huy t áp .......................... 47

Bi u đ 1.3 Ki n th c c a ng

i b nh v b nh t ng huy t áp .......................... 50


1

T V Nă
T ng huy t áp là m t trong nh ng b nh m n tính khơng lây nhi m có t
l ng

i m c cao nh t trong c ngăđ ng, b nh gây nhi u bi n ch ng

quanăđích,ăng

i m c b nh t ngăhuy t áp n u khôngăđ

các bi n ch ngăvƠăth

nhi uăc ă

căđi u tr đúngăr t d b

ngăđ l i di ch ngălƠmăchoăng

i b nh tr nên tàn ph ,

b nh có các bi n ch ng nguy hi m có th gây t vongă đ t ng t vì v y b nh
t ngăhuy t áp là m i đe do r t l n đ i v i s c kh e c a c ngăđ ng. Theo T
ch c Y t Th gi i (WHO), t ng huy t áp là m t trong sáu y u t nguy c
chính nh h

ng t i phân b gánh n ng b nh t t toàn c u [5].

T ng huy t áp là y u t nguy c cao đ i v i b nh tim m ch, th

ng d n

đ n các bi n ch ng n ng n nh : suy tim, nh i máu c tim, nh i máu não, xu t
huy t não, suy th n, gi m th l c, mù lòa...d n đ n nh h
tinh th n c ng nh v t ch t c a ng

ng l n đ n th ch t,

i b nh, gia đình và xã h i.ăT ng huy t áp

c ng là nguyên nhân gây tàn ph và t vong hàng đ u

các n

c đưăvƠ đang

phát tri n. Theo th ng kê n m 2008, trên th gi i có kho ng 17,5 tri u ng

i

t vong do b nh lý tim m chătrongăđóăcóăt ngăhuy t áp [8].

Theo T ch c Y t Th gi i, t l m c t ng huy t áp là 8-18% dân s ,
đaoă đ ng t các n
Loan 28%, t i các n

c Châu Á nh Indonesia 6-15%, Malaysia 10-11%,

c Âu - M nh Hà Lan 37%, Pháp 10-24%, Hoa K 24%

[39]. Th ng kê t i Hoa K n m 2006, có kho ng trên 74,5 tri u ng
t ngăhuy t áp; c 3 ng
Qu c n m 2002

Ơi

i l n có m t ng

iM b

i b t n g ă h u y t á p [8]. Trung

c tính có kho ng 153 tri u ng

i m c t ngă huy t áp. Vì

v y, t ngă huy t áp là v n đ l n đ i v i y t c ng đ ng đòi h i ph i có s
can thi p tích c c và th

ng xuyên [3]. Nhi u n

c trên th gi i đư có ch

ng

trình qu c gia phịng ch ng t ngăhuy t áp.
T i Vi t Nam, t n su t m c b nh t ngă huy t áp ngày càng gia t ng và
đáng báo đ ng. M t đi u tra n mă (2008) c a Vi n Tim m ch Vi t Nam ti n
hành

ng

i l n (t 25 tu i tr lên) t i 8 t nh và thành ph c a n

c ta thì th y

Thang Long University Library


2

t l t ngăhuy t áp là 25,1%,ăngh aălƠăc kho ngă4ăng
ng

il n

n

c ta thì có 1

i b t ngăhuy t áp. V i dân s Vi t Nan là kho ng 90 tri uădơnăthìă

s có kho ng 11 tri uăng

c tính

i b t ngăhuy t áp [47].

T ng huy t áp còn là nguy c hàng đ u c a các bi n ch ng tim m ch,
nguyăc b đ t qu t ng g p 4 l n, nguy c b nh i máu c tim t ng g p 2
i không b t ngăhuy t áp. Nguy c t vong c ng t ng g p đôi

l n so v i ng

khi s huy t áp t ng m i 20 mmHg huy t áp tâm thu và 10 mmHg huy t áp tâm
tr

ng [8],[5].
Theo đi u tra c a Vi n Tim m ch Vi t Nam t i 4 t nh phía B c n m

2003 cho th y, t ngăhuy t áp là nguyên nhân hàng đ u (10%) gây suy tim t i
c ng đ ng

ng

i l n Vi t Nam. 46% b nh nhân nh i máu c tim c p đ

c

đi u tr t i Vi n Tim m ch (2005) có liên quan v i t ngă huy t áp và h n 1/3
b nh nhân tai bi n m ch máu não đi u tr t i Khoa Th n kinh, B nh vi n B ch
Mai (2003) có nguyên nhân là t ngăhuy t áp. T ng huy t áp còn gây ra nhi u

tai bi n nguy hi m đ n tính m ng con ng
Vì v y, ng

i nh c năt ngăhuy t áp ác tính.

i ta coi “T ng huy t áp là k gi t ng

i th m l ng”[Error!

Reference source not found.9].
V i các lý do trên, vi c tuân th trongăđi u tr nh m kh ng ch đ
huy t áp là r t quan tr ng và c năđ

căt ngă

c quan tâm. Vì v y, chúng tơi ti n hành

nghiên c u v : “Th c tr ng tuân th đi u tr t ng huy t áp và m t s y u t
liên quan c a ng

i b nh đi u tr ngo i trú t i ba tr m y t xã c a huy n

Phú Xuyên Hà N i n m 2019” đ tìm hi u vi c tuân th
ng

quáătrìnhăđi u tr c a

i b nhăt ngăhuy t áp t i c ngăđ ng, góp ph n nâng cao hi u qu đi u tr ,

giúpăng

i b nh ki m soát t tăt ngăhuy t áp, tránh các tai bi n nguy hi m, làm

gi m gánh n ng b nh t tăchoăgiaăđìnhăvƠăxưăh i. Nghiên c u có 2 m c tiêu:
1. Mô t th c tr ng tuân th đi u tr t ngăhuy t áp t i ba Tr m Y t xã c a
huy n Phú Xuyên, Hà N iăn m 2019
2. Phân tích m t s y u t liên quan đ n tuân th đi u tr t ngăhuy t áp c a


3

đ iăt

ng nghiên c u.

Thang Long University Library


4

CH

NGă1. T NGăQUAN NGHIểNăC U

1.1. M tăs ăkháiăni măv ăhuy tăápăvƠăt ngăhuy tăáp
1.1.1

nh ngh a huy t áp
Huy t áp là áp l c

trongălịngăđ ng m ch góp ph n giúp cho máu đ

c

luân chuy n trongăđ ng m ch t i các mô và c quan. Huy t áp t i đa (còn g i
là huy t áp tâm thu) là do l c co bóp c a tim t o nên. Huy t áp c a chúng ta
m c cao nh t khi tim co bóp. Trái l i huy t áp t i thi u (còn g i là huy t áp tâm
tr

ng) là do tr

ngăl c thành m ch t o nên (và trong th i k tim giãn ậ tâm

tr

ng). Huy t áp b

nh h

ng b i tim (s c co bóp và nh păđ p); đ quánh

c a máu; th tích máu l u thông và b n thân thành m ch (s c đàn h i).
Theo T ch c Y t Th gi i (WHO), huy t áp bình th

ng đoă

cánh

tay là ≤120/80mmHg. Huy t áp có đ c đi m là thay đ i theo th i gian, tr ng
thái tâm lý và m t s y u t khác…[8].

nh ngh a t ng huy t áp

1.1.2

T ngăhuy t áp (THA) là khi huy t áp th
th

ng xuyên cao h n m c bình

ng (huy t áp tâm thu và/ ho c huy t áp tâm tr

ng).ăTheo T ch c Y t

Th gi i, THA khi huy t áp tâm thu ≥140 mmHg và/ho c huy t áp tâm tr

ng

≥90 mmHg [8],[Error! Reference source not found.9].
T ngăhuy t áp có th là t ng c huy t áp t i đa, huy t áp t i thi u, ho c
ch t ng m t trong ch s đó. Các ch s huy t áp 120-139/80-90 mmHg khơng
đ

c coi là bình th

ng n a mà g i là “Ti n t ng huy t áp”, ngh a là sau

này có nguy c b t ng huy t áp th t s cao g p 2 l n so v i ng
bình th

i có huy t áp

ng là <120/80mmHg.

1.1.3 Ch n đoán t ng huy t áp
Ch nă đoán xác đ nh THA: d a vào tr s huy t áp đo đ
huy t áp đúng quy trình. Ng
huy t áp [6].

c sau khi đo

ng ch n đoán THA thay đ i theo t ng cách đo


5

1.1.4 Ch n đoán m c đ t ng huy t áp
D a vào tr s huy t áp do cán b y t đo đ

c có th xácăđ nh m căđ THA

B ng 1.1: Phân đ t ng huy t áp
Phân đ HA

Huy t áp tâm thu

Huy t áp tâm tr

(mmHg)
HA t i u
HA bình th

< 120
ng

(mmHg)
< 80

120 - 129

80 - 84

Ti n THA

130 ậ 139

85-89

THA đ I ( nh

140 ậ 159

90 ậ 99

THA đ II (trung bình)

160 ậ 179

100 ậ 109

THAăđ III (n ng)

≥ă180

≥ă110

THA tâm thu đ n đ c
(Ngu n: C p nh t h

≥ 140

ng

< 90

ng d n đi u tr b nh t ng huy t áp theo ESC/ESH 2018)

Phân đ THA d a vào ch s huy t áp tâm thu (HATT), huy t áp tâm
tr

ng (HATTr) ho c ch m t trong hai d ngăđó. Khi HATT và HATTr khơng

cùng m c phân đ khác nhau thì ch n m c caoăh năđ x p lo i. THA tâm thu
đ n đ c c ng đ

c đánh giá theo m c bi n đ ng c a HATT [6].

1.1.5 C ch b nh sinh t ng huy t áp
C ch b nh sinh c a THA còn nhi u v n đ ch a sáng t songăc ng có
m t s y u t đưăđ
t ng cung l

c ch ng minh và kh ng đ nh.ăT ng huy t áp x y ra khi có

ng tim ho c t ng s c c n ngo i vi, ho c t ng c hai y u t đó.ă

Trong 30 n m g n đây, các cơng trình đư kh ng đ nh THA có th x y ra khi:
- T ngăho t đ ng th n kinh giao c m: Khi t ng ho t tính h th n kinh giao c m
s làm t ng ho t đ ng c a tim, t ng th tích tim trong 1 phút. H u qu

là s

gây ra ph n ng co th t toàn b h th ng đ ng m ch ngo i vi và đ ng m ch
th n, làm t ng s c kháng ngo i vi mà cu i cùng là THA đ ng m ch n đ nh.
- Vai trò c a h Renin ậ Angiotensin ậ Aldosterol (RAA)
Angiotensinogen

Thang Long University Library


6

Angiotensin I

Angiotensin II

Co

ng m ch

T ng s c kháng đ ng m ch ngo i vi

T ng huy t áp
Kích thích v th
T ng tái h p thu n

ng th n t ng s n xu t Aldosterol
c và mu i

T ng th tích
T ng huy t áp
- Gi m ch t đi u hịa huy t áp: đó là 2 ch t prostaglandin E2 và kaliklein có
th n, ch c n ng sinh lý ch y u là đi u hòa huy t áp, h calci máu, t ng
calci ni u. Khi các ch t này thi u ho c b

c ch s gây ra t ngăhuy t áp.

- Quá trình t v a x đ ng m ch làm gi m s c đƠn h i thành m ch l n và
gây ra THA. Quá trình này th

ng hay g p

tâm thu t ng cao trong khi huy t áp tâm tr

ng

i già, có đ c tính là huy t áp

ngă v n

m c bình th

ng, ng

i

i. HA c a con ng

i

ta g i là b nh t ngăhuy t áp do đƠn h i [2].
1.1.6 Bi n đ i sinh lý c a huy t áp
Có nhi u y u t tác đ ng đ n HA c a con ng

c ngăthayăđ i theo quy lu t c a các chu k v t lý đ a c u, nhi t đ , th i ti t, áp


7

su t khí quy n, r i lo n t tr

ng qu đ t, ánh sáng, t th … và các chu k

sinh h c c a c ăth , tâm sinh lý c a con ng

i.

- Huy t áp thay đ i theo l ch sinh h c: B ng máy theo dõi huy t áp liên
i ta th y ngay trong m t ngày, HA thay đ i theo nh p sinh

t c 24/24 gi , ng
h c.

Ban đêm khi ng

i ta ng , tim

tr ng thái ngh ng i, HA d n d n th p

xu ng, th p nh t vào kho ng 2-3 gi sáng. Ban đêm HATT và HATTrăđ u gi m
kho ng 20% so v i ban ngày, đ n g n sáng, HA t ng d n lên. Khi b ng t nh, qu
tim

tr ng thái làm vi c m nh h n, HA t ng d n lên. Ban ngày kho ng 9-12

gi và kho ng 17 gi chi u là nh ng th i đi m HAă t ng lên cao h n r i l i
gi m xu ng chút ít.
- HA thay đ i theo tu i tác: Tu i càng cao, HA s có nguy c càng t ngă
d n. Cùng v i s t ng tu i, do nguyên nhân x v a đ ng m ch, thành m ch
máu m t d n tính chun giãn, lòng đ ng m ch nh l i gây t ng huy t ápăđ c bi t
lƠăđ ng m ch nuôi d
b co nh l i làm cho l

ng hai qu th n và tim. Khi m ch máu nuôi d
ng máu nuôi d

ng th n

ng th n gi m đi, sinh ra ch t n i sinh

có tác d ng gâyăt ng huy t áp.
- HA thay đ i theo t

ng

i. Ngay

th : HA có th thay đ i theo t

t th ng i có d a l ng, HA c ng th p h n khi đo

không d a l ng.

t th đ ng, HA th

th c a con
t th ng i

ng t ng h n khi n m 10 ậ 20 mmHg.

- HA thayăđ i theo tr ng thái tâm lý: khi b stress, adrenalin và m t s
ch t n i sinh khác c a c th t ng ti t m t cách hoàn toàn t nhiên đ giúp b n
v

t qua stress, làm co th t m ch máu, tim đ p m nh h n, nhanh h n… và h u

qu là HAăt ng cao.
H i ch ng “Áo choàng tr ng” là hi n t

ng HA t ng v t khi th y thu c đoăHA

cho b n và là v n đ THA hoàn toàn do y u t tâm lý ch không ph i b nh lý.
- M t s y u t khác liên quan đ n THA:

+ Huy t áp t ng gi m theo th i ti t: khi th i ti t thayăđ i huy t áp c ng

Thang Long University Library


8

thayăđ i theo. Tr i l nh m ch máu ngo i vi co l i đ làm gi m s th i nhi t,
gi nhi t cho c th , nên huy t ápăt ng lên. Ng

c l i khi tr i nóng m ch máu

ngo i vi dãn ra nh m t ng s th i nhi t đ đi u hòa nhi t đ cho c th thì huy t
áp h xu ng.
+ Huy t áp thayăđ i tùy theo s ho t đ ng c a c th . K c lao đ ng trí
óc l n chân tay, khi c th t ng c

ng v n đ ng, nhu c u oxy và n ng l

ng

đ m b o cho ho t đ ng đó t ng lên, tim ph i làm vi c nhi u h n b ng cách t ng
t n s và c
bình th

ngă đ co bóp, do đó làm THA. Khi ngh ng i, huy t áp tr l i

ng. Trong lao đ ng trí óc c ng v y, khi lao đ ng trí óc c ng th ng kéo

dài liên t c huy t áp có th t ng lên cao.

+ Huy t áp có th b

nh h

ng c a thu c, m t s thu c không k các

lo i chuyênăđi u tr t ng gi m huy t áp c ng có th làm t ng ho c gi m huy t
áp ví d adrenalin, thu c tránh thai…
+ Huy t áp thay đ i theo gi i:

ng

i bình th

ng, huy t áp

nam cao

h năn kho ng 3-5mmHg [Error! Reference source not found.9].
1.2. ánh giá ng

i b nh t ng huy t áp

1.2.1. Khám lâm sàng và xét nghi m
Khám và h i b nh s đ yăđ
xét nghi m th

m i b nh nhân nh ng ch c n làm m t s

ng quy.

ánh giá lâm sàng chú tr ng các v n đ sau đây:
+ Tìm c n nguyên THA th phát.
+ Yêú t chi ph i.
+ Bi n ch ng THA.
+ Y u t nguy c BTM: Nguy c ăđ t qu cao 10% đ n trên 20%
ng

i có y u t nguy c tim m ch [574].
+ Ch ng ch đ nh v i các thu c c th .

Xét nghi m th
+ Th n

ng quy bao g m:
c ti u đ phát hi n protein và h ng c u.

t ng


9

+ Creatinin huy t thanh và đi n gi i đ .
+ Glucose máu, lý t

ng là lúc đói.

+ i n tâm đ .
Ch p X-quang, soi và c y n
làm th

c ti u, siêu âm tim không đ

c yêu c u

ng quy.

1.2.2 Ti n s gia đình
Khai thác ti n s gia đình đ y đ , đ c bi t chú tr ng vào THA, T , r i
lo n lipid máu, b nh tim ậ đ ng m ch vành s m, đ t qu và b nh th n.
Ti n s lâm sàng bao g m:
+ Các giá tr HA tr

c đây và t n t i bao lâu.

+ Các tri u ch ng g i ý nguyên nhân THA, s d ng các thu c hay các
ch t làm THA nh cam th o, cocain, amphetamin và cyclosporin.
+ Thói quen l i s ng nh : ch đ
nhi u mu i, u ng r
đ u tr

u, thu c lá, l

n m (đ c bi t m đ ng v t), n

i t p luy n th l c, t ng tr ng t khi b t

ng thành.
+ Tri u ch ng trong quá kh ho c g năđây c a b nh

MăvƠnh, suy tim,

b nh m ch máu ngo i biên ho c m ch máu não, b nh th n,

T , b nh Gout,

r i lo n lipid máu, giãn ph qu n ho c b t k b nh nào và các thu c đư s
d ng đ đi u tr .
+ i u tr h HA tr

c đây, k t qu và tác d ng ph .

+ Các y u t v mơi tr

ng, gia đình và cá nhân có th

nh h

ng lên

THA, nguy c tim m ch, ti n trình và k t qu c a đi u tr .
1.2.3 Khám th c th
Ngoài vi c đo HA, khám th c th nh m tìm ki m các y u t nguy c
(đ c bi t béo phì d ng nam), các d u hi u c a THA th phát và b ng ch ng c a
ng c quan đích.

t n th

1.2.4 ánh giá c n lâm sàng
+

ánh giá c n lâm sàng giúp góp ph n tìm ki m b ng ch ng các y u t

Thang Long University Library


10

nguy c c a THA th phát, t n th

ng c quan đích.

+ Các ch đ nh c n lâm sàng th
nghi m đ

ng quy bao g m: đ

ng máu lúc đói),ăCholesterol tồn th , Triglycerid, HDL-C, urat,

Creatinin, Na+, K+, Hemoglobin và Hematocrit, n
sung b i ki m tra c n l ng n
N uđ

ng máu (nên xét

c ti u (test que nhúng b

c ti u), đi n tim.

ng máu khi đói ≥ 6,1 mmol/L (110mg/dL) thì đ

năho c nghi m pháp dung n p Glucose nên đ

ng máu sau

c ki m tra.

1.3. Các tri u ch ng c a b nh t ng huy t áp
ng

i b b nh THA có th g p các tri u ch ng sau:
-

đ u, th

au đ u: đau kh trú vùng trán, ch m ho c thái d

ng, có khi đau n a

ngăđau v đêm, đau t ng khi b các kích thích m nh nh

n ào, t c

gi n… đauăơm nh ng c ng có khi đau d d i.
- Ù tai, hoa m t, chóng m t.
- i l i lo ng cho ng khơng v ng.
- Hay qn, trí nh gi m, t p trung chú ý gi m…
- R i lo n v n m ch: tê chân tay, m t c m giác, run đ u chi…
- Ch y máu cam.
- R i lo n th n kinh th c v t: hay có c n b c h a, đ m t, nóng b ng

ng

i… th

ng g p v đêm.

Các tri u ch ng trên là các tri u ch ng không đ c hi u c a ng

i b nh

THA, v i nh ng tri u ch ng đó c ng là tri u ch ng c a nhi u b nh khác.
1.4. Nguyên nhân gây raăt ng huy t áp
Ph n l n THA

ng

i tr

ng thành là không rõ nguyên nhân (THA

nguyên phát), ch có kho ng 10% các tr

ng h p là có nguyên nhân (THA th

phát). C n chú ý tìm nguyên nhân trong các tr
tu i (d

ng h p nh THA

ng

i tr

i 30 tu i); THA kháng tr ; THA ti n tri n ho c ác tính.

Các nguyên nhân gây THA th phát:
- B nh th n c p ho c mãn tính: viêm c u thân c p/ mãn, viêm th n k ,


11

s i th n, th n đa nang, th n

n

c, suy thân.

- H p đ ng m ch th n.
- U t y th
-C

ng th n.

ng Aldosterone tiên phát (H i ch ng Conn).

- H i ch ng Cushing.
- B nh lý tuy n giáp/ c n giáp, tuy n yên.
- Do thu c, liên quan đ n thu c.
- H p eo đ ng m ch ch .
- B nh Takayasu.

- Nhi m đ c thai nghén.
- Ng ng th khi ng .
- Y u t tâm th n [6].
1.5. Các y u t nguy c
T ng huy t áp có m i t

ng quan liên t c và có m c đ v i t ng nguy c ă

b nh m ch vành và đ t qu . Tuy nhiên, các nguy c khác nh tu i, hút thu c
lá và cholesterol c ng d n đ n t ng nguy c b nh tim m ch (BTM) v i b t c
m c THA nào. Do đó, nguy c tuy tă đ i BTM

b nh nhân THA daoă đ ng

m nh (kho ng trên 20 l n) tu thu c vào tu i, gi i, m c HA và s hi n di n
các y u t nguyăc khác. Theo m t s nghiên c u [53-54], nguy c đ t qu cao
10% đ n trên 20%

t ng ng

i có y u t nguy c tim m ch. Các y u t nguy

c tim m ch ch y u là:
- R i lo n Lipid máu.
- ái tháo đ

ng (theo nghiên c u c a Wei- Chuan Tsai) [63].

- Có Albumin ni u ho c m c l c c u th n < 60 ml.
- Tu i (nam > 55, n > 65).

- Ti n s gia đình có ng

i m c b nh tim m ch s m (nam < 55 tu i, n

<65 tu i), theo nghiên c u c a Robert R Quinn [61].
- Quá cân/ béo phì; béo b ng.

Thang Long University Library


12

- Hút thu c lá.
- U ng nhi u r

u.

- Ít ho t đ ng th l c.
- Stress vƠăc ng th ng tâm lý [6].
1.6. Các bi n ch ng c a t ng huy t áp
T ng huy t áp gây nên t n th
bi t hay g p là t n th
th

ng nàyăđ

ng

ng

nhi u c quan trong c th ,ăđ c

tim, não, th n, m t và m ch máu l n... nh ng t n

c g i chung là t n th

ngă c quan đích hay bi n ch ng c a

THA. Các bi n ch ng c a THA nguy hi m không ch b i vì có th gây t vong,
mà ngồi ra cịnăđ l i nh ng di ch ng n ng n (li t do tai bi n m ch não, suy
tim, suy th n, mù lòa...) nh h

ngăđ n ch t l

ng cu c s ng c a b nh nhân và

là gánh n ng c a giaăđình và xã h i.
- Bi n ch ng b nh M vành - NMCT:

ây là m t trong nh n bi n ch ng nguy

hi m, gây t l t vong r t cao. C t ng m i 20mmHg HA tâm thu (khi HA
tâm thu thay đ i t
tr

115-180mmHg) và/ho c t ngă m i 10mmHg HA tâm

ng (khi HA tâm tr

ng t ng t 75-100mmHg) thì t ng g p 2 l n nguy c

[54].
- Bi n ch ng suy tim: T l b suy tim do THA đư t ng lên đáng k
trong nh ng n m g n đây. V i ph n và nam gi i kho ng 40 tu i, nguy c b
suy tim kho ng 20% trong nh ng n m còn l i c a cu c đ i.
- Phình đ ng m ch ch ( MC)ă b ng: T l b nh nhân b phình đ ng
m ch ch b ng ngày càng t ng lên do s ng

i già có mang các y u t nguy c

tim m ch t th i trung niên ngày càng t ng. THA là m t trong các y u t nguy
c chính gây phình MC b ng.
- Phình tách

MC: Có t i 80% b nh nhân b phình tách

C ăch gây phình tách

MC có THA.

MC bao g m k t h p c tác đ ng c a sóng m ch t ng

và ti n tri n c a v a x đ ng m ch. HA càng t ng thì b nh nhân có nguy c b
phình táchă MC càng cao.


13

- B nh m ch máu ngo i biên: THA là y u t nguy c ch y u c a b nh
m ch máu ngo i biên. Nh t c m ch, giãn m ch chi…

- Tai bi n m ch máu não (TBMMN): Xu t huy t não và nh i máu não là
nguyên nhân gây t vong r t cao, có th gây li t tồn thân ho c n a ng

i làm

cho b nh nhân điă l i, sinh ho t r t khó kh n, có khi ph i n m m t ch ph i
ch m sóc lâu dài t i nhà. THA là nguyên nhân ch y u gây TBMMN. Kho ng
50% tr

ng TBMMN là do THA. Ng

g p 3-4 l n so v i ng
HA

i b THA có nguy c b TBMMN cao

i có HA bình th

gi i h n cao c a bình th

ng, ngay c nh ng ng

i có ch s

ng 130/86mmHg c ng có nguy c b TNMMN

t ng g p 1,5 l n.
- Suy th n m n tính: B nh th n m n tính là m t bi n ch ng quan tr ng
c a THA và làm t ng nguy c tim m ch lên đáng k vì các b nh nhân b
gi m ch căn ng th n m c đ nh (m c l c c u th n d

t l b t n th

i 60ml/phút) làm t ng

ng c quan đích, nh phì đ i th t trái, t ng đ dày l p n i, đái ra

protein, phù.
- Các bi n ch ng v m t: M m t, xu t huy t, xu t ti t và phù gai th .
1.7. Thái đ x trí b nh nhân t ng huy t áp
Thái đ x trí BN THA c n ph i c n c vào hai v n đ m u ch t:
- Ch s HA tâm thu và tâm tr

ng.

- Nguy c tim m ch t ng th .
C n đ c bi t l u ý:
- C n đi u tr ngay b ng thu c h HA đ i v i nh ng BN THA đ 3
ho c ngay c đ 1,2 n u có nguy c tim m ch là cao ho c r t cao.
- Có th b t đ u b ng đi u ch nh l i s ng và trì hỗn đi u tr thu c đ n
nhi u tu n l đ i v i nh ngăng
v a ho c đ n nhi u v iăng

i b nh đ 1,2 có nguy c tim m ch m c đ

i b nh THA đ 1 và không kèm theo y u t nguy

c nào. Tuy nhiên, n u sau đó v n khơng kh ng ch đ

c t t HA thì ph i b t

đ u đi u tr b ng thu c h áp [511].

Thang Long University Library


14

1.8. M c tiêu đi u tr t ng huy t áp
- M c tiêu quan tr ng nh t c a đi u tr THA là nh m gi m t i đa và lâu
dài nguy c b nh tim m ch.
-

i v i h u h t các b nh nhân, HA m c tiêu ph i

mmHg, th m trí th p h n n u BN có th dung n p đ
-

T

i v i BN

m c <140/90

c.

ho c có nguy c cao/ r t cao, HA m c tiêu c n ph i

đ t là <130/80 mmHg.
- C n l u ý là ngay c khi đi u tr ph i h p thu c, HA tâm thu m c
tiêu <140 mmHg hay <130 mmHg không ph i lúc nào c ng đ t đ

khó h n n u BN cao tu i, có đái tháo đ

c và càng

ng ho c có b nh lý tim m ch k t h p.

- Theo k t lu n c a Roland E. Schmieder: t ng huy t áp c n đ

c đi u

tr s m và tích c c [62]. Kh i đ u đi u tr càng s m càng d đ t HA m c tiêu
khi ch a có t n th

ng nhi u c quan đích.

- Khiăđi u tr đư đ t HA m c tiêu, c n ti p t c duy trì phác đ đi u tr lâu
dài cùng v i vi c theo dõi ch t ch đ nh k [51].
i u tr t ng huy t áp

1.9.
1.9.1.

i u tr không dùng thu c
b nh nhân THA đ 1, khơng có bi n ch ng BTM và khơng có t n

th

ngăc quan đích, đáp ng v i thayăđ i l i s ng x y ra sau 4-6 tháng đ u.

Nên b t đ u bi n pháp thay đ i l i s ng đ ng th i v i vi c dùng thu c

b nh nhân THA có nguy c cao.
- Gi m cân n ng.
- n h i nh t (h n ch b t l

ng mu i năhƠng ngày).

- T ng c

ng v n đ ng thân th .

- T ng c

ng n rau xanh, trái cây.

- Ng ng hút thu c lá, thu c lào.
- Gi m ch t béo toàn ph n, nh t là ch t béo bão hòa.
- T ng c

ng n cá.


15

i u tr b ng thu c h huy t áp

1.9.2.

- Nhìn chung

h u h t BN, đ đ t và duy trì đ

c HA m c tiêu c n ph i

h p ít nh t 2 lo i thu c h áp.
- C n l u ý là vi c ki m soát m t ph n HA v n có giá tr ng n ng a đángă
k các bi n ch ng tim m ch.
- L i ích c a vi c dùng thu c là do tác d ng làm gi m s đo HA
- Hi n nay có 5 nhóm thu c h HA chính g m:
Nhóm thu c l i ti u thiazid.
Nhóm thu c ch n kênh canxi.
Nhóm c ch men chuy n angiotensin 1.
Nhóm c ch th th AT1 c a angiotensin 2
Nhóm ch n beta giao c m.
1.9.3. Theo dõi b nh nhân t ng huy t áp
- B nh nhân THA c n đ

c khám đ nh k đ u đ n nh măđi u ch nh ch

đ dùng thu c thích h p v i ch s huy t áp c ng nh phát hi n và x trí các
tác d ng không mong mu n do thu c gây ra.
- T n su t theo dõi HA ph thu c vƠoă đ c tính nguy c tồn b c a
ng

i b nh c ngănh m c THA [22].
- Khi đi u tr đ t đ

c huy t áp m c tiêu n đ nh, t n su t khámăđ nh k

có th gi m xu ng (Kho ng 1 đ n 3 tháng, tùy thu c vào t ng b nh nhân). T n
su t tái khám c ng khơng nên th a q vì s

nh h

ng khơng t t đ n s g n

k t th y thu c và b nh nhân, m t y u t h t s c quan tr ng đ i v i hi u qu
đi u tr .
-

i v i b nh nhân THA giaiăđo n 1 ho c có nguy c tim m ch th p, có

th khámăđ nh k kho ng 1 ậ 3 tháng m t l n, c n khuyên b nh nhân t đo HA
t i nhƠăđ theo dõi t t h n ch s huy t áp.

i v i b nh nhân có nguy c cao

ho c r t cao, c n khám đ nh k v i t n su t dày h n. Khám đ nh k c ng đ
khuy n cáo

nh ng tr

ng h p ch th c hi n đi u ch nh l i s ng.

Thang Long University Library

c


16

- Khám đ nh k nh m ki m tra ch s huy t áp và đánh giá lâm sàng các
y u t nguy c c ng nh m c đ t n th
- C n luôn t v n cho ng

ng c quan đích.

i b nh là vi c đi u tr THA th

ng kéo dài và

liên t c, th m chí là su t đ i. Vi c t ng ng thu c s làm HA t ng cao tr l i
gây bi n ch ng nguy hi m...[51].
1.10. Phòng ng a b nh t ngăhuy t áp
Nh ng nghiên c u kinh đi n đư cho th y, vi c tôn tr ng đi u tr gi m
đ

c huy t ápăđư ng n ch n đ

c a THA gây ra. Theo
thu

ng

c đáng k t vong và tàn ph do các bi n ch ng

c tính, n u c gi m đi đ

i b THA thì gi m đ

m ch và gi m đ

c 10 mmHg huy t áp tâm

c kho ng 30% nguy c t vong do b nh tim

c 40% nguy c t vong do tai bi n m ch máu não.

đi u

tr có hi u qu thì ph i k t h p gi a vi c thayăđ i l i s ng, n u ng, t p th d c
và dùng thu c đ u đ n và liên t c theo ch đ nh c a th y thu c.
- Gi m cân n ng n u th a cân.
- Không hút thu c lá, thu c lào.
- n u ng h p lý, khơng n nhi u ch t béo bão hịa.
- Không n m n (gi m mu i trong kh u ph n).
- T p th d c đ u đ n.
- Khơng u ng n
- U ng r

c có cam th o.

u bia có ch ng m c (n u đưăcó thói quen).

- Tránh c ng th ng, t t o cho mình cu c s ng hài hịa.
- Ki m tra huy t áp th

ng xuyên h n theo khuy n cáo.

- Ki m tra các nguy c khác: r i lo n đ

ng máu, lipid máu…

1.11. Tình hình t ng huy t áp trên th gi i và Vi t Nam
1.11.1. Tình hình t ng huy t áp trên th gi i
T ng huy t áp là m t b nh mãn tính ph bi n trên th gi i. Theo WHO),
THA là m t trong sáu y u t nguy c chính nh h
b nh t t toàn c u [5].

ng t i phân b gánh n ng