Thiết kế tiến trình hoạt động dạy học

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




ĐẠ I HỌ C THÁ I NGUYÊN
TRƢỜ NG ĐẠ I HỌ C SƢ PHẠ M





NGUYỄ N THẾ GIANG





THIẾ T KẾ TIẾ N TRÌ NH HOẠ T ĐỘ NG DẠ Y HỌ C CÁ C
KIẾ N THƢ́ C PHẦ N “SƢ̣ CHUYỂ N THỂ CỦ A CÁ C CHẤ T”
(SGK VẬ T LÍ 10 CƠ BẢ N) THEO HƢỚ NG PHÁ T HUY TÍ NH
TCH CC, TƢ̣ LƢ̣ C NHẬ N THƢ́ C CỦ A HỌ C SINH







LUẬ N VĂN THẠ C SĨ KHOA HỌ C GIÁ O DỤ C

THI NGUYÊN – 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




ĐẠ I HỌ C THÁ I NGUYÊN
TRƢỜ NG ĐẠ I HỌ C SƢ PHẠ M




NGUYỄ N THẾ GIANG





THIẾ T K TIN TRNH HOT ĐNG DY HC CC

KIẾ N THƢ́ C PHẦ N “SƢ̣ CHUYỂ N THỂ CỦ A CÁ C CHẤ T”
(SGK VẬ T LÍ 10 CƠ BẢ N) THEO HƢỚ NG PHÁ T HUY TÍ NH
TCH CC, TƢ̣ LƢ̣ C NHẬ N THƢ́ C CỦ A HỌ C SINH



Chuyên ngà nh: L lun v phƣơng php dy hc Vậ t lí
M số : 60.14.10


LUẬ N VĂN THẠ C SĨ KHOA HỌ C GIÁ O DỤ C





NGƢỜ I HƢỚ NG DẪ N KHOA HỌ C: PGS.TS. Đ HƢƠNG TR






THI NGUYÊN – 2010
Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang




LỜ I CẢ M ƠN

Tôi xin bà y tỏ lò ng biế t ơn sâu sắ c tớ i cô giá o PGS .TS. Đ Hƣơng Tr
đã tậ n tnh dy d, hƣớ ng dẫ n và độ ng viên tôi trong quá trình thƣ̣ c hiệ n đề
ti.
Tôi xin trân trọ ng cả m ơn cá c thầ y cô giá o trong khoa Vậ t lí, khoa Sau
đạ i họ c – Trƣờ ng ĐHSP Thá i Nguyên, cng ton th cc thy cô gio tham
gia giả ng dạ y đã dạ y dỗ tôi trƣở ng thà nh trong suố t thờ i gian họ c tậ p tạ i
trƣờ ng, đã tạ o điề u kiệ n và đó ng gó p nhƣ̃ ng ý kiế n quý bá u giú p tôi hoà n
thnh lun văn.
Tôi xin gƣ̉ i lờ i chân thà nh cả m ơn đế n Ban giá m hiệ u , cc thy cô
gio ging dy b môn Vt l trƣng THPT Đi Đng – Lc Sơn – Ha
Bnh, cng cc thy cô gio tham gia cng tc đ nhit tnh to điu kin ,
gip đ tôi trong sut thi gian thc nghim sƣ phm.
Cuố i cù ng, tôi xin gƣ̉ i lờ i cm ơn ti gia đnh v bn b tôi đ luôn to
mi điu kin, độ ng viên và giú p đỡ tôi trong suố t thờ i gian họ c tậ p và thƣ̣ c
hiệ n đề tà i.
Thi Nguyên, thng 08 năm 2010
Tc gi


Nguyễ n Thế Giang
Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang




MC LC
MỞ ĐẦ U ....................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬ N ..................................................................... 5
1.1. TỔ NG QUAN ......................................................................................... 5

1.2. Bn cht hot đng dy hc ................................................................... 8
1.2.1. Bn cht hot đng dy ........................................................................ 8
1.2.2. Bn cht hot đng hc ........................................................................ 9
1.2.2.1. Đc đim ca hot đng hc .............................................................. 9
1.2.2.2. Cấ u trú c củ a hoạ t độ ng họ c .............................................................. 10
1.2.3. Sƣ̣ tƣơng tá c trong hệ dạ y họ c ............................................................ 11
1.2.4. Tnh tch cc, tƣ̣ lƣ̣ c nhậ n thƣ́ c ........................................................... 12
1.2.4.1. Tnh tch cc nhn thc ................................................................... 12
1.2.4.2. Tnh t lc nhn thc....................................................................... 15
1.2.5. Biệ n phá p phá t huy tí nh tí ch cƣ̣ c , tƣ̣ lƣ̣ c.............................................. 15
1.2.5.1. Cc bin php pht huy tnh tch cc ............................................... 15
1.2.5.2. Cc bin php pht huy tnh t lc ................................................... 17
1.3. Tổ chƣ́ c tình huố ng vấ n đề trong dạ y họ c ............................................ 19
1.3.1. Khi nim “Vn đ” v “Tì nh huố ng vấ n đề ” ..................................... 19
1.3.2. Điề u kiệ n cầ n củ a việ c tạ o tình huố ng vấ n đề và việ c đị nh hƣớ ng hà nh
độ ng tì m tò i giả i quyế t vấ n đề ...................................................................... 21
1.3.3. Tiế n trì nh dạ y họ c giả i quyế t vấ n đề ................................................... 22
1.4. Tổ chƣ́ c dạ y họ c giả i quyế t vấ n đề bằ ng phƣơng phá p dạ y họ c gó c .... 24
1.4.1. Khi nim dy hc theo gc ............................................................... 25
1.4.2. Quy trì nh dạ y họ c theo gó c ................................................................. 28
1.4.2.1. Chn ni dung, không gian lớ p họ c phù hợ p ................................... 28
1.4.2.2. Thiế t kế kế hoạ ch bà i họ c ................................................................ 28
1.4.2.3. Tổ chƣ́ c dạ y họ c theo gó c ................................................................ 30
Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang




1.5. Thiế t kế tiế n trì nh hoạ t độ ng dạ y họ c vậ t lí .......................................... 33
KẾ T LUẬ N CHƢƠNG 1 ............................................................................. 37

CHƢƠNG 2: THIẾ T KẾ TIẾ N TRÌ NH HOẠ T ĐỘ NG DẠ Y HỌ C CÁ C
KIẾ N THƢ́ C PHẦ N “SƢ̣ CHUYỂ N THỂ CỦ A CÁ C CHẤ T” ................... 38
2.1. Điề u tra tì nh hì nh dạ y và họ c cá c kiế n thƣ́ c phầ n “Sƣ̣ chuyể n thể củ a
cc cht” (SGK Vậ t lí 10 cơ bả n)  cc trƣng ph thông ......................... 38
2.1.1. Mc đch điu tra ................................................................................ 38
2.1.2. Kế t quả điề u tra .................................................................................. 38
2.1.3. Đề xuấ t giả i phá p ................................................................................ 40
2.2. Phân tí ch nộ i dung và vị trí cá c kiế n thƣ́ c phầ n “Sƣ̣ chuyể n thể củ a cá c
chấ t” (SGK Vậ t lí 10 cơ bả n)....................................................................... 41
2.2.1. Nộ i dung kiế n thƣ́ c ............................................................................. 41
2.2.1.1. Nộ i dung kiế n thƣ́ c khoa họ c cá c kiế n thƣ́ c phầ n “Sƣ̣ chuyể n thể củ a
cc cht” ....................................................................................................... 41
2.2.1.2. Nộ i dung cá c kiế n thƣ́ c phầ n “Sƣ̣ chuyể n thể củ a cá c chấ t” trong
chƣơng trì nh Vậ t lí p hổ thông....................................................................... 50
2.2.2. V tr v vai tr cc kin thc phn “S chuyn th ca cc cht” trong
chƣơng trì nh Vậ t lí THPT ............................................................................ 55
2.3. Sơ đồ logic nộ i dung kiế n thƣ́ c phầ n “Sƣ̣ chuyể n thể củ a cá c chấ t” ... 57
2.4. Thiế t kế tiế n trì nh hoạ t độ ng dạ y họ c cá c kiế n thƣ́ c phầ n “Sƣ̣ chuyể n
thể củ a cá c chấ t” ......................................................................................... 58
2.4.1. Bi: Sƣ̣ chuyể n thể củ a cá c chấ t (tiế t 1) .............................................. 58
2.4.2. Bi: Sƣ̣ chuyể n thể củ a cá c chấ t (tiế t 2) .............................................. 73
2.4.3. Bi: Đ m ca không kh .................................................................. 87
KẾ T LUẬ N CHƢƠNG 2 ............................................................................. 98
CHƢƠNG 3: THƢ̣ C NGHIỆ M SƢ PHẠ M ............................................... 100
3.1. Mc đch ca thc nghim sƣ phm .................................................. 100
Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang

3.2. Nhiệ m vụ và thờ i điể m thƣ̣ c nghiệ m sƣ phạ m ................................... 100
3.3. Đi tƣng thc nghim sƣ phm........................................................ 101
3.4. Phƣơng phá p thƣ̣ c nghiệ m sƣ phạ m .................................................. 101
3.5. Tiế n hà nh thƣ̣ c nghiệ m sƣ phạ m ....................................................... 102
3.6. Kế t quả thƣ̣ c nghiệ m sƣ phạ m............................................................ 102
3.6.1. Tnh kh thi ca tin trnh dy hc đ son tho ............................... 102
3.6.1.1. Bi: Sƣ̣ chuyể n thể củ a cá c chấ t (tiế t 1) ......................................... 102
3.6.1.2. Bi: Sƣ̣ chuyể n thể củ a cá c chấ t (tiế t 2) ......................................... 105
3.6.1.3. Bi: Đ m ca không kh ............................................................. 107
3.6.2. Hiệ u quả củ a tiế n trì nh dạ y họ c đố i vớ i việ c phá t huy tí nh tí ch cƣ̣ c , tƣ̣
lƣ̣ c nhậ n thƣ́ c củ a họ c sinh ......................................................................... 109
3.6.3. Sơ bộ đá nh giá hiệ u quả củ a tiế n trì nh đã soạ n thả o vớ i việ c nắ m vƣ̃ ng
kiế n thƣ́ c củ a họ c sinh ................................................................................ 111
3.6.3.1. Cch đnh gi, xế p loạ i .................................................................. 111
3.6.3.2. Kế t quả định lƣợ ng ........................................................................ 113
KẾ T LUẬ N CHƢƠNG 3 ........................................................................... 122
KẾ T LUẬ N VÀ KIẾ N NGHỊ .................................................................... 124
TI LIU THAM KHO .......................................................................... 126
PH LC .................................................................................................. 128
Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang




DANH MỤ C CÁ C CHƢ̃ VIẾ T TẮ T

Chƣ̃ vit tt Nộ i dung
ĐC Đi chng
GV Gio viên
HS Hc sinh

NXB Nh xut bn
PPDH Phƣơng phá p dạ y họ c
SGK Sch gio khoa
TN Thƣ̣ c nghiệ m
TNSP Thƣ̣ c nghiệ m sƣ phạ m
TTCNT Tnh tch cc nhn thc
THCS Trung họ c cơ sở
THPT Trung hc ph thông

Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

1
MỞ ĐẦ U
1. L DO CHN Đ TI
Hin nay, đt nƣớc ta đang bƣớc vào thời kì công nghip hoá, hin đi
hoá đt nƣớc, thời kì mở cửa, hi nhp quc t. Đ có th tin kp và hi nhp
đƣợc với th giới thì vic giáo dc và đi mới giáo dc vẫn luôn là quc sách
hàng đu mà Đng và Nhà nƣớc ta đ xác đnh. Lut giáo dc sƣ̉ a đổ i ngày 14
tháng 6 năm 2005 ca nƣớc Cng hoà xã hi ch nghĩa Vit Nam đ xác
đnh: “Mục tiêu giáo dục phổ thông là giú p họ c sinh phát triển toàn diện về
đạo đức, trí thức, sức khoẻ, thẩm mỹ và cá c kĩ năng cơ bả n , phát triển năng
lự c cá nhân , tính năng đng và sáng tạo , hnh thành nhân cách con ngưi
Việ t Nam xã hộ i chủ nghĩ a, xây dự ng tư cá ch và trá ch nhiệ m công dân; chuẩ n
b cho học sinh tiế p tụ c họ c lên hoặ c đi và o cuộ c số ng lao độ ng, tham gia xây
dự ng và bả o vệ Tổ quố c” [10].
Trong thông báo kt lun ca B chính tr v tip tc thc hin Ngh
quyt TW II (khoá VIII), phƣơng hƣớ ng phá t triể n giá o dụ c đế n năm 2020,
ngày 15 tháng 4 năm 2009 cũng đ chỉ rõ: “Tiếp tục đổi mới phương pháp

dạy và học, khắc phục cơ bản lối truyền thụ mt chiều. Phát huy phương pháp
dạy học tích cực, sáng tạo, hợp tác; giảm thi gian giảng giải lý thuyết, tăng
thi gian tự học, tự tm hiểu cho học sinh…” [14].
Với tình hình hin ti và yêu cu cp thit đ thì ngành giáo dc nƣớc ta
đ có những đi mới v mc tiêu giáo dc, v chƣơng trình SGK và đc bit
là v PPDH thông qua vic thit k, t chc các hot đng dy hc và những
đi mới đ đ mang li hiu qu nht đnh trong vic thc hin mc tiêu giáo
dc đ đ ra. Tuy nhiên, từ thc t nghiên cu cho thy vic đi mới PPDH
vẫn chƣa đƣợc áp dng mt cách trit đ và còn nhiu hn ch. Nguyên nhân
do SGK vừa đƣợc thay mới, giáo viên chƣa có nhiu thời gian đ làm quen
nên vẫn còn nhiu lúng túng trong thit k, t chc tin trình hot đng dy
Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

2
hc; nhiu GV vẫn còn đang quen với các phƣơng pháp dy hc truyn thng,
nên vic thc hin đi mới phƣơng pháp cho phù hợp với ni dung kin thc
cũng nhƣ đ phát huy đƣợc tnh tch cc , t lc nhn thc ca HS đi hỏi
nhiu s đu tƣ công sc và cn có nhiu thời gian; vic sử dng các phƣơng
tin dy hc ca GV vẫn còn nhiu hn ch do trƣớc đây đa phn các GV phi
dy chay…Những vn đ này có nh hƣởng đng k đn vic phát huy tính
tích cc, t lc nhn thc ca hc sinh. Hơn th nữa nhiu HS còn chƣa bỏ
đƣợc thói quen ỉ li vào GV, chƣa có ý thc hợp tác với GV, hợ p tá c với
những HS khác trong quá trình lĩnh hi kiế n thc. Mt khác, năng lc tƣ duy
ca hc sinh là không đồng đu, điu này gây nhiu khó khăn cho giáo viên
trong vic t chc hot đng dy hc.
Các kin thc v “S chuyn th ca cc cht” trong chƣơng trình SGK
Vt lý 10 cơ bn là những kin thc hay và khó, nó gắn với nhiu các hin
tƣợng trong t nhiên, trong kĩ thut và trong thc t cuc sng (nhƣ s thay

đi v thời tit; s to thành mây, thành sƣơng mù; vic ng dng trong sn
xut mui nhờ s bay hơi, vic đúc các chi tit máy, luyn kim nhờ s nóng
chy và đông đc…). Tuy nhiên các kin thc v “S chuyn th ca cc
chấ t” vẫn chƣa đƣợc nhiu s quan tâm ca GV và HS, hơn th nữa nó li là
những kin thc và những hin tƣợng ht sc phc tp, điu này gây nhiu
khó khăn trong vic t chc hot đng dy hc cũng nhƣ trong quá trình tip
thu kiế n thc ca hc sinh.
Trong quá trình dy hc nói chung và dy hc Vt l nói riêng, vic thit
k tin trình hot đng dy hc nhƣ th nào đ có th phát huy tt tính tích
cc, t lc cũng nhƣ s phát trin tƣ duy ca hc sinh là mt vn đ ht sc
quan trng. Với những lý do trên tôi chn đ ti nghiên cu:

Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

3
“Thiết kế tiến trình hoạt động dạy học các kiến thức phần “Sự
chuyển thể ca các cht ” (SGK Vật lí 10 cơ bản) theo hƣớng phát huy
tính tích cực, tự lực nhận thức ca học sinh”.
2. MC ĐCH NGHIÊN CU
Nghiên cu thit k tin trình hot đng dy hc các kin thc phn “S
chuyn th ca cc cht ” (SGK Vt l 10 cơ bn) theo hƣớng phát huy tính
tích cc, t lc nhn thc ca hc sinh.
3. ĐI TƢNG V PHM VI NGHIÊN CU
Hot đng dy ca GV và hot đng hc ca HS ở mt s trƣờng THPT
Tỉnh Ha Bnh trong tin trình dy hc mộ t số kin thc phn “S chuyn th
ca cc cht” theo chƣơng trình SGK Vt l 10 cơ bn.
4. GI THUYT KHOA HC
Nu vn dng cơ sở l lun dy hc v t chc hot đng nhn thc ca

hc sinh trong tiế n trình gii quyt vn đ th sẽ thit k đƣợc tin trnh dy
hc ni dung kin thc phn “S chuyn th ca cc cht ” theo hƣớng pht
huy tnh tch cc, t lc nhn thc ca hc sinh trong hc tp.
5. NHIỆ M VỤ NGHIÊN CƢ́ U
- Nghiên cu cơ sở l lun v hot đng dy hc theo quan đim hin đi.
- Nghiên cu cơ sở lí lun v hot đng nhn thc và tính tích cc, t lc
nhn thc ca hc sinh.
- Nghiên cu cơ sở lí lun v tiế n trình dy hc gii quyt vn đ.
- Nghiên cu cơ sở lí lun v thit k tin trình hot đng dy hc.
- Điu tra thc trng dy hc các kin thc phn “S chuyn th ca cc
chấ t” theo chƣơng trình SGK Vt l 10 cơ bn.
- Phân tích ni dung kin thc và thit k tin trình dy hc các kin thc
phn “S chuyn th ca cc cht ” theo chƣơng trình SGK Vt l 10 cơ bn
theo phƣơng án ca đ tài.
Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

4
- Thc nghim sƣ phm.
6. PHƢƠNG PHÁ P NGHIÊN CƢ́ U
- Phƣơng pháp nghiên cu lí lun.
- Phƣơng pháp điu tra, kho sát tình hình dy hc các kin thc phn
“S chuyn th ca cc cht” SGK Vt l 10 cơ bn.
- Phƣơng pháp thc nghim.
- Phƣơng pháp thng kê toán hc.
7. NHƢ̃ NG ĐÓ NG GÓ P CỦ A ĐỀ TÀ I
- Góp phn h thng hoá cơ sở lí lun ca vic t chc hot đng dy
hc Vt l ở trƣờng ph thông theo hƣớng tích cc hoá hot đng nhn thc
ca hc sinh.

- Đ xut mt s bin pháp t chc hot đng dy hc theo hƣớ ng phát
huy tính tích cc nhn thc ca hc sinh qua vic thit k tin trình hot đng
dy hc c th các kin thc phn “S chuyn th ca cc cht ” SGK Vt l
10 cơ bn.
8. CẤ U TRÚ C LUẬ N VĂN
Ngoi phn mở đu v phn kt lun , luậ n văn gồ m ba chƣơng :
Chƣơng 1: Cơ sở lí luậ n
Chƣơng 2: Thiế t kế tiế n trình hot đng dy hc cc kin thc phn “S
chuyể n thể củ a cá c chấ t”
Chƣơng 3: Thƣ̣ c nghiệ m sƣ phạ m





Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

5
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÍ LUẬ N
1.1. TỔ NG QUAN
Trong thờ i đạ i mà khoa họ c kĩ thuậ t , tri thƣ́ c củ a nhân loạ i phá t triể n nhƣ
vũ bo, đ c th hi nhp th con ngƣời phi đƣợc trang b đy đ những tri
thƣ́ c, kĩ năng cn thit . Vậ y nên, nề n mó ng củ a nó là giá o dụ c và hiệ n đạ i hó a
gio dc luôn luôn l tâm đim , thu hú t sƣ̣ chú ý , quan tâm củ a toà n nhân loạ i,
đặ c biệ t là sƣ̣ quan tâm củ a cá c nhà giá o dụ c . Vớ i nề n giá o dụ c củ a Việ t Nam
ta cũ ng không phả i là mộ t ngoạ i lệ , trên con đƣờ ng hiệ n đạ i hó a giá o dụ c , đã
c nhiu quan đim đi mới phƣơng php dy hc , song có thể nó i sƣ̣ định

hƣớ ng chung cho việ c đổ i mớ i phƣơng phá p dạ y họ c là : PPDH phả i phá t huy
tính tích cực , tự giá c, ch đng, tư duy sá ng tạ o củ a ngườ i họ c ; bồ i dưỡ ng
cho ngườ i họ c năng lự c tự họ c, khả năng thực hành, lng say mê họ c tậ p và ý
chí vươn lên [10].
Suy cho cù ng , việ c đổ i mớ i PPDH cũ ng là để thƣ̣ c hiệ n nhiệ m vụ , mc
tiêu dạ y họ c . Mc tiêu ca dy hc hin đi không chỉ dừng li ở vic truyn
th cho hc sinh những kin thc , kĩ năng, kinh nghiệ m mà loà i ngƣờ i đã tí ch
lũy đƣợc , m phi to ra những con ngƣời Vit Nam pht trin ton din ,
nhƣ̃ ng con ngƣờ i lao độ ng mớ i có trí tuệ , c nhân cch, năng độ ng sá ng tạ o và
sƣ̣ cầ n thiế t là cầ n quan tâm đ n vic bồi dƣng cho hc sinh phƣơng php
mớ i, cch gii quyt vn đ mới ph hợp với thc tin , bồ i dƣỡ ng cho họ
năng lƣ̣ c sá ng tạ o . Dy hc Vt l cũng l đ gp phn thc hin mc tiêu ni
trên.
Mặ t khá c, quan điể m củ a dạ y họ c hiệ n đạ i không chỉ quan tâm đế n nộ i
dung kiế n thƣ́ c , đn kt qu hc sinh cn đt đƣợc sau khi hc , m cn quan
tâm, chú trng đn c qu trnh hot đng hc tp .  đây, mc tiêu ca dy
hc hin đi cn q uan tâm đế n ý thƣ́ c , thi đ, sƣ̣ tí ch cƣ̣ c, ch đng sng to
Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

6
ca hc sinh trong qu trnh xây dng , chiế m lĩ nh tri thƣ́ c , v đ cũng chnh
l những yu t đm bo cho vic hc tp ca hc sinh đt kt qu mong
muố n. Cc phƣơng phá p dạ y họ c hiệ n đạ i cầ n quan tâm đế n việ c phá t huy
mộ t cá ch tí ch cƣ̣ c, hiệ u quả nhƣ̃ ng tiêu chí đó củ a mụ c tiêu dạ y họ c .
Vậ n dụ ng nhƣ̃ ng quan điể m củ a dạ y họ c hiệ n đạ i , trong dạ y họ c Vậ t lí
ni riêng đ c nhi u công trì nh nghiên cƣ́ u khoa họ c về dạ y họ c ra đờ i và đã
to đƣợc s chuyn bin đng k trong dy hc , c th k tới những công
trnh tiêu biu nhƣ :

“Phạ m Hƣ̃ u Tò ng (2001), Lí lun dạy học Vt lí ở trưng Trung học ,
NXB Giá o dụ c”.
“Nguyễ n Đƣ́ c Thâm , Nguyễ n Ngọ c Hƣng (2008), Tổ chứ c hoạ t độ ng
nhậ n thứ c cho họ c sinh trong dạ y họ c Vậ t lí ở trườ ng phổ thông , NXB Đạ i
hc Quc Gia H Ni ”.
“Thá i Duy Tuyên (1999), Nhữ ng vấ n đề cơ bả n củ a giá o dục học hiện
đạ i, NXB Giá o dụ c”.
V đc bit l công trnh nghiên cu ca tc gi Phm Hữu Tng (2004):
“Dạ y họ c Vậ t lí ở trườ ng phổ thông theo đị nh hướ ng phá t triể n hoạ t độ ng họ c
tích cực, tự chủ , sáng tạo và tư duy khoa họ c, NXB Đạ i họ c Sư phạ m” đã
vch r cơ sở đnh hƣớng cho vic t chc hot đng nhn thc cho hc sinh
trong việ c thiế t kế , tổ chƣ́ c tiế n trì nh hoạ t độ ng họ c tậ p tƣ̀ ng đơn vị kiế n thƣ́ c
c th.
Riêng đố i vớ i cá c kiế n thƣ́ c phầ n “Sƣ̣ chuyể n thể củ a cá c chấ t” trong
chƣơng trì nh SGK Vât lí lớ p 10, đây là phầ n kiế n thƣ́ c liên thông gó p phầ n hệ
thố ng hó a , hon thin ni dung , mc tiêu ca dy hc Vt l ở trƣờng ph
thông. Phầ n nộ i dung kiế n thƣ́ c nà y đƣợ c đƣa thêm và o theo quy đị nh củ a
chƣơng trì nh mớ i củ a chƣơng trì nh Vậ t lí phổ thông , tiế p cậ n theo hai hƣớ ng :
hiệ n tƣợ ng luậ n và cơ chế vi mô . Đó là phầ n kiế n thƣ́ c hay và khó , c nhiu
Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

7
ng dng trong khoa hc , trong sả n xuấ t và trong thƣ̣ c tiễ n cuộ c số ng . Song
phầ n cá c kiế n thƣ́ c về “Sƣ̣ chuyể n thể củ a cá c chấ t” vẫ n chƣa nhậ n đƣợ c
nhiề u sƣ̣ quan tâm củ a cá c giá o viên trong việ c nghiên cƣ́ u , tm hiu v ni
dung, cũng nhƣ vic đi mớ i phƣơng phá p , xây dƣ̣ ng tiế n trì nh hoạ t độ ng dạ y
hc theo đnh hƣớng ca l lun dy hc hin đi . Tuy nhiên, cũng đ c mt
số đề tà i khoa họ c nghiên cƣ́ u về vấ n đề nà y , c th k đn nhƣ:

“Nguyễ n Thị Phƣơng Dung (2009), Tổ chứ c dạ y họ c dự á n mộ t số kiế n
thứ c chương “Chấ t rắ n và chấ t lỏ ng . Sự chuyể n thể ” SGK Vậ t lí 10 cơ bả n,
Luậ n văn thạ c sĩ khoa họ c giá o dụ c , Đạ i họ c Sƣ phạ m Hà Nộ i” .
“Nguyễ n Diệ u Linh (2004), Soạn thảo hệ thống bài tp thí nghiệm và bài
tậ p đồ thị nhằ m ôn tậ p, cng cố và kiểm tra – đá nh giá kiế n thứ c họ c sinh khi
học phn “Sự chuyển trạng thái” ở lớp 10 THPT thí điể m , Luậ n văn thạ c sĩ
khoa họ c giá o dụ c, Đạ i họ c Sƣ phạ m Hà Nộ i”.
“Đồ ng Thị Hoa (2007), Vậ n dụ ng lí thuyế t kiế n tạ o trong dạ y họ c mộ t số
kiế n thứ c về “Chấ t lỏ ng” và “Sự chuyể n thể ” nhằ m nâng cao chấ t lượ ng nắ m
vữ ng kiế n thứ c củ a họ c sinh cá c trườ ng PTDTNT , Luậ n văn thạ c sĩ khoa họ c
gio dc, Đạ i họ c Sƣ phạ m Thá i Nguyên” .
Cc công trnh k trên đ c những thnh công nht đnh trong vic đi
mớ i PPDH , cũng nhƣ vic tch cc ha hot đng nhn thc ca HS , gp
phầ n hệ thố ng hó a cơ sở củ a lí luậ n d y hc hin đi . Tuy nhiên , cc công
trnh ny mới chỉ nghiên cu mt phn , mộ t mặ t kiế n thƣ́ c nà o đó trong nộ i
dung cá c kiế n thƣ́ c về “Sƣ̣ chuyể n thể củ a cá c chấ t” để vậ n dụ ng và o việ c
hiệ n đạ i hó a cá c PPDH . Cn c rt í t cá c đề tà i quan tâm , nghiên cƣ́ u về việ c
thiế t kế tiế n trì nh hoạ t độ ng dạ y họ c cá c kiế n thƣ́ c về “Sƣ̣ chuyể n thể củ a cá c
chấ t” theo hƣớ ng phá t huy tí nh tí ch cƣ̣ c , tƣ̣ lƣ̣ c nhậ n thƣ́ c củ a họ c sinh . V vy
chúng tôi quy t đị nh triể n khai nghiên cƣ́ u về vấ n đề nà y .

Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

8
1.2. BN CHT HOT ĐNG DY HC
Dy hc l mt hot đng sƣ phm ton din , c mc đch ca GV v
HS trong sƣ̣ tƣơng tá c thố ng nhấ t biệ n chƣ́ ng củ a ba thà nh phầ n trong hệ dạ y
hc bao gồm GV , HS và tƣ liệ u hoạ t độ ng dạ y họ c . N là mt dng hot

đng đc trƣng ca loài ngƣời nhằm truyn li cho th h sau những kinh
nghim xã hi mà loài ngƣời đ tích luỹ đƣợc, bin chúng thành vn ling
kinh nghim và phm cht, năng lc ca cá nhân ngƣời hc.
Hot đng dy hc bao gồm hai hot đng liên quan, tác đng qua li
với nhau: hot đng dy ca giáo viên và hot đng hc ca hc sinh.
Hai hot đng này đu có mt mc đch cui cùng là làm cho hc sinh lĩnh
hi đƣợc ni dung kiế n thƣ́ c bà i hc, đồng thời phát trin đƣợc tƣ duy, nhân
cách, đạ o đƣ́ c, năng lc ca mình. Quá trình dy hc xy ra rt phc tp và
đa dng, trong đ s phi hợp hot đng giữa giáo viên và hc sinh có vai
tr quyt đnh.
1.2.1. BN CHT HOT ĐNG DY
Mc đch ca hot đng dy là làm cho HS lĩnh hi đƣợc kin thc, kĩ
năng, kinh nghim xã hi, đồng thời hình thành và phát trin ở h phẩ m
chấ t và năng lƣ̣ c.
Nhƣ ta đ bit, hc sinh thc hin đƣợc mc đch đ bằng hot
đng, thông qua hoạ t độ n g mà đạ t đƣợ c kế t quả . Nhƣ vy, hot đng dy
ca giáo viên l t chc, hƣớng dẫn, to điu kin thuậ n lợ i cho HS thc hin
thành công v hiu qu các hành đng hc ca h.
Dy vt lí không phi là ging gii, minh ha cho hc sinh hiu ý nghĩa
ca những khái nim, đnh lut vt lí, un nắn h thc hin đúng những kĩ
năng ca nhà nghiên cu vt lí, nhồi nhét vào đu hc sinh những kinh
nghim xã hi đ đƣợc đúc kt hoàn chỉnh, nhƣ quan nim c truyn v dy
hc. Theo quan đim hin đi, dy vt lí l t chc, hƣớng dẫn cho hc sinh
Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

9
thc hin các hành đng nhn thc vt lí nhƣ đ nói ở trên, đ h tái to
đƣợc kin thc, kinh nghim xã hi và bin chúng thành vn ling ca

mình, đồng thời làm bin đi bn thân hc sinh, hình thành và phát trin
những phm cht năng lc ca h.
1.2.2. BN CHT HOT ĐNG HC
1.2.2.1. Đc đim ca hot đng hc
Hot đng hc là mt hot đng đc thù ca con ngƣời nhằm tip
thu những tri thc, kĩ năng, kinh nghim mà loài ngƣời đ tích lũy đƣợc,
đồng thời pht triể n những phm cht năng lc ca ngƣời hc.
Vic tip thu những tri thc, kĩ năng, kinh nghim nhằm sử dng chúng
trong hot đng thc tin ca mình. Cách tt nht đ hiu là làm. Cách tt
nht đ nắm vững đƣợc (hiu và sử dng đƣợc) những tri thc, kĩ năng,
kinh nghim là ngƣời hc tái to ra chúng. Nhƣ vy, ngƣời hc không
phi là tip thu kiế n thƣ́ c mt cách th đng, dƣới dng đ đúc kt mt cách
cô đng, chuyn trc tip từ GV, từ sách vở, tài liu vào óc mình mà phi
thông qua hot đng t lc ca bn thân mà ngƣờ i họ c tái to li chúng,
chim lĩnh chúng.
Hot đng hc lm bin đi chnh bn thân ch th l ngƣời hc . Nhờ
c hot đng hc m xy ra s bin đi trong bn thân hc sinh , sn phm
ca hot đng hc l nhƣ̃ ng biế n đổ i trong chí nh bả n thân chủ thể trong quá
trnh thc hin hot đng . Hc trong hot đng , hc bằng hot đng . Nhƣ̃ ng
tri thƣ́ c, kĩ năng, kinh nghiệ m mà ngƣờ i họ c tá i tạ o không có gì mớ i đố i vớ i
nhân loạ i , nhƣng nhƣ̃ ng biế n đổ i ở bả n thân ngƣờ i họ c , sƣ̣ hình thà nh phẩ m
chấ t và năng lƣ̣ c ở ngƣờ i họ c thƣ̣ c sƣ̣ là nhƣ̃ ng thà nh tƣ̣ u mớ i , chúng sẽ giúp
cho ngƣờ i họ c sau nà y sá ng tạ o ra đƣợ c nhƣ̃ ng giá trị mớ i .
Trong họ c tậ p vậ t lí , những đnh lut vt l , kĩ năng sử dng cc my đo ,
kinh nghiệ m tiế n hà nh cá c thí nghiệ m vậ t lí đề u là nhƣ̃ ng điề u đã biế t , HS tá i
Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

10

to li chúng đ bin thnh vn ling ca bn thân mnh , chƣ́ không đem lạ i
điề u gì mớ i m cho kho tng kin thc vt l . Nhƣng vớ i bả n thân HS , thông
qua hoạ t độ ng tá i tạ o kiế n thƣ́ c đó mà trƣở ng thà nh lên .
1.2.2.2. Cấ u trú c ca hot đng hc
Theo lí thuyế t hoạ t độ ng , hot đng hc c cu trúc gồm nhiu th nh
phầ n có quan hệ tá c độ ng lẫ n nhau (Hnh 1.1).


Mộ t bên là độ ng cơ , mc đch, điề u kiệ n , phƣơng tiệ n , bên kia là hoạ t
độ ng, hnh đ ng, thao tá c. Đng cơ hc tp kch thch s t gic , tch cc,
thúc đy s hnh thnh v duy tr , pht trin hot đng hc , đƣa đế n kế t quả
cuố i cù ng là thỏ a mã n đƣợ c lò ng khá t khao mong ƣớ c củ a ngƣờ i họ c . Muố n
thỏa mn những đng cơ y , phi thc hin ln lƣợt những hnh đng đ đt
đƣợ c nhƣ̃ ng mụ c đí ch cụ thể . Cuố i cù ng, mỗ i hà nh độ ng đƣợ c thƣ̣ c hiệ n bở i
nhiề u thao tá c sắ p xế p theo mộ t trì nh tƣ̣ nhấ t đị nh , ng với mi thao tc trong
nhƣ̃ ng điề u kiệ n cụ thể là nhƣ̃ ng phƣơng tiệ n , công cụ thí ch hợ p.
Đng cơ hc tp c th đƣợc kch thch , hnh thnh từ những kch thch
bên ngoà i ngƣờ i họ c . Nhƣng quan trọ ng nhấ t , c kh năng thƣờng xuyên
đƣợ c củ ng c  v pht trin , c hiu qu bn vững l s kch thch bên trong
bằ ng mâu thuẫ n nhậ n thƣ́ c , mâu thuẫ n giƣ̃ a nhiệ m vụ mớ i cầ n giả i quyế t và

Hnh 1.1: Cấ u trú c tâm lí củ a hoạ t độ ng [4]
Đng cơ
Mc đch
Điề u kiệ n,
phƣơng tiệ n
Hnh đng
Thao tá c
Hot đng
Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

11
kh năng hn ch hin c ca hc sinh , cầ n có mộ t sƣ̣ cố gắ ng vƣơn lên tìm
kiế m mộ t giả i phá p mớ i , xây dƣ̣ ng mộ t kiế n thƣ́ c mớ i : độ ng cơ tƣ̣ hoà n thiệ n
mnh.
1.2.3. SƢ̣ TƢƠNG TÁ C TRONG HỆ DẠ Y HỌ C
Sƣ̣ tƣơng tá c trong h dy hc bao gồ m ngƣờ i dạ y (gio viên), ngƣờ i họ c
(hc sinh) v tƣ liu hot đng d y họ c (môi trƣờ ng ) đƣợ c mô tả bằ ng sơ đồ
nhƣ “Hình 1.2”.

Mun đt cht lƣợng v hiu qu cao trong s vn hnh ca h tƣơng tc
dy hc, th gio viên cn t chc, kim tra, đnh hƣớng hnh đng ca HS
theo mt chin lƣợc hợp lý sao cho hc sinh t ch chim lĩnh, xây dng tri
thc cho mnh v do đ đồng thời năng lc tr tu v nhân cch ton din ca
h từng bƣớc pht trin.
Hnh đng ca GV với tƣ liu hot đng dy hc l s t chc tƣ liu, và
qua đ cung cp tƣ liu v to tnh hung cho hot đng hc ca hc sinh.

Gio viên

Hc sinh
Tƣ liệ u hoạ t
độ ng dy hc
(môi trƣờ ng)
Đị nh hƣớ ng
Liên hệ ngƣợ c
Liên hệ ngƣợ c Thí ch ƣ́ ng
Tổ chƣ́ c
Cung cấ p tƣ liệ u
To tnh hung
Hnh 1.2: Hệ tương tá c dạ y họ c [16]
Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

12
Tc đng trc tip ca GV tới HS l s đnh hƣớng ca GV đi với hnh
đng ca HS với tƣ liu, l s đnh hƣớng ca GV với s tƣơng tc trao đi
giữa HS với nhau v qua đ đồng thời cn đnh hƣớng với c s cung cp
những thông tin liên h ngƣợc từ pha hc sinh cho gio viên. Đ l thông tin
cn thit cho s t chc v đnh hƣớng ca gio viên đi với hnh đng ca
hc sinh.
Hnh đng ca hc sinh với tƣ liu hot đng dy hc l s thch ng
ca hc sinh với tnh hung hc tp, đồng thời l hnh đng chim lĩnh, xây
dng tri thc cho bn thân mnh. S tƣơng tc đ ca hc sinh với tƣ liu đem
li cho gio viên những thông tin liên h ngƣợc cn thit cho s chỉ đo ca
GV với HS.
Tƣơng tc trc tip giữa cc HS với nhau, v giữa HS với GV l s trao
đi tranh lun giữa cc c nhân với nhau, nhờ đ từng c nhân HS tranh th
s h trợ x hi từ pha GV v tp th HS trong qu trnh chim lĩnh, xây

dng tri thc.
Nhƣ vy, hot đng dy hc gồm hot đng dy v hot đng hc liên h
mt thit bin chng với nhau, hot đng ca thy v tr l hai mt ca mt
hot đng.
Hot đng dy hc chỉ c th đt đƣợc hiu qu cao , đ đt đƣợc mc
tiêu dạ y họ c đề ra , th vn đ quan trng trong qu trnh dy hc l phi lm
thế nà o để tí ch cƣ̣ c hó a hoạ t độ ng nhậ n thƣ́ c củ a HS . Trong quá trì nh dạ y họ c
việ c là m cho HS tí ch cƣ̣ c , tƣ̣ lƣ̣ c chiế m lĩ nh , xây dƣ̣ ng kiế n thƣ́ c là mộ t trong
nhƣ̃ ng nhiệ m vụ chủ yế u củ a ngƣờ i thầ y và n luôn l tâm đim ca l lun v
thƣ̣ c tiễ n dạ y họ c.
1.2.4. TNH TCH CC, TƢ̣ LƢ̣ C NHẬ N THƢ́ C
1.2.4.1. Tnh tch cc nhn thc
Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

13
Tch cc nhn thc l trng thi hot đng nhn thc ca HS đc trƣng ở
khát vng hc tp, c gắng tr tu v ngh lc cao trong qu trnh nắm kin
thc.
TTCNT vƣ̀ a là mụ c đí ch củ a hoạ t độ ng vƣ̀ a là kế t quả củ a hoạ t độ ng . C
thể ni TTCNT l phm cht hot đng ca c nhân . Tnh tch cc nhn thc
ca HS đi hỏi phi c những nhân tố : tnh la chn , thi đ đi với đi
tƣợ ng nhậ n thƣ́ c, đ ra cho mnh mc đch nhim v cn gii quyt sau khi đ
lƣ̣ a chọ n đố i tƣợ ng , ci to đi tƣợng trong hot đng sau ny nhằm gii
quyế t vấ n đề . Hot đng m thiu những nhân t ny th không th ni l tch
cƣ̣ c nhậ n thƣ́ c.
Tnh tch cc ca HS c mt tƣ̣ phá t và mặ t tƣ̣ giá c [18]:
- Mặ t tƣ̣ phá t củ a tí nh tí ch cƣ̣ c là nhƣ̃ ng yế u tố tiề m ẩ n , bẩ m sinh thể
hiệ n ở tí nh tò m , hiế u kì , hiế u độ ng, linh hoạ t và sôi nổ i trong hà nh vi mà ở

tr đu c , trong mƣ́ c độ khá c nhau . Cầ n coi trọ ng yế u tố tƣ̣ phá t nà y , cầ n
nuôi dƣỡ ng, pht trin chúng trong dy hc .
- Mặ t tƣ̣ giá c củ a tí nh tí ch cƣ̣ c tƣ́ c l trng thi tâm l tnh tch cc c
mc đch v c đi tƣợng r rt , do đó có hoạ t độ ng để chiế m lĩ nh đố i tƣợ ng
đó . Tnh tch cc t gic th hin ở c quan st , tnh phê phn trong tƣ duy , tr
t m khoa hc.v.v…
TTCNT pht sinh không phi chỉ từ nhu cu nhn thc m c từ những
nhu cầ u khá c nhƣ nhu cầ u sinh họ c , nhu cầ u đạ o đƣ́ c , thẩ m mĩ , nhu cầ u giao
lƣu văn hó a…
Ht nhân cơ bn c a TTCNT l hot đng tƣ duy ca c nhân đƣợc to
nên do sƣ̣ thú c đẩ y củ a hệ thố ng nhu cầ u đa dạ ng .
TTCNT v tnh tch cc hc tp c liên quan cht chẽ với nhau , nhƣng
không phả i là đồ ng nhấ t . C mt s trƣờng hợp , c th tch cc hc tp th
Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

14
hiệ n ở sƣ̣ tí ch cƣ̣ c bên ng oi, m không phi l tch cc trong tƣ duy . Đó là
điề u cầ n lƣu ý khi đá nh giá tính tí ch cƣ̣ c nhậ n thƣ́ c củ a HS .
* Nhƣ̃ ng biể u hiệ n củ a tí nh tí ch cƣ̣ c:
Để giú p GV phá t hiệ n đƣợ c cá c em có tí ch cƣ̣ c hay không , cầ n dƣ̣ a và o
mộ t số dấ u hiệ u sau đây:
- Cc em c chú ý hc tp hay không ?
- C hăng hi tham gia vo mi hnh thc ca hot đng hc tp hay
không? (thể hiệ n ở chỗ giơ tay phá t biể u ý kiế n , ghi ché p…).
- C hon thnh những nhim v đ ƣợc giao hay không?
- C ghi nhớ tt những điu đ hc hay không ?
- C hiu bi không? C th trnh by li ni dung bi hc theo ngôn ngữ
ca mnh không ?

- C vn dng đƣợc những kin thc đ hc vo thc tin không ?
- C đọ c thêm, lm thêm cc bi tp khc không ?
- Tố c độ họ c tậ p có nhanh không?
- C hng thú trong hc tp không hay v mt tc đng bên ngoi no đ
m phi hc?
- C quyt tâm, c ý tr vƣợt kh khăn trong hc tp không ?
- C sng to trong hc tp không?
* Về mƣ́ c độ tí ch cƣ̣ c củ a HS , c th nhn bit da vo mt s du
hiệ u sau [18]:
- C t gic trong hc tp không hay b bắt buc bởi những tc đng bên
ngoi (gia đì nh, bn b, x hi…).
- Thƣ̣ c hiệ n nhiệ m vụ củ a thầ y giá o theo yêu cầ u tố i thiể u hay tố i đa ;
- Tch cc tc thời hay thƣờng xuyên , liên tụ c;
- Tch cc ngy cng tăng hay gim dn ;
- C kiên tr, vƣợ t khó hay không?
Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

15
1.2.4.2. Tnh t lc nhn thƣ́ c
Theo nghĩ a rộ ng , bn cht ca tnh t lc nhậ n thƣ́ c l s sn sng v
mặ t tâm lí cho sƣ̣ tƣ̣ họ c.
Sƣ̣ chuẩ n bị nà y là tiề n đề cho hoạ t độ ng có mụ c đí ch , cho sƣ̣ điề u chỉnh
v đm bo cho hot đng c hiu qu . N giúp cho ngƣời hc thc hin c
kế t quả trá ch nhiệ m họ c tậ p củ a mì nh , sƣ̉ dụ ng nhƣ̃ ng vố n hiể u biế t kinh
nghiệ m và nhƣ̃ ng sả n phẩ m cá nhân củ a mì nh mộ t cá ch đú ng đắ n và hợ p lí ,
giƣ̃ vƣ̃ ng sƣ̣ tƣ̣ kiể m tra và biế t xây dƣ̣ ng lạ i hoạ t độ ng củ a mì nh khi gặ p
nhƣ̃ ng sƣ̣ trở ngạ i mà bả n thân chƣa có sƣ̣ đề phò ng trƣớ c .
Theo nghĩ a hẹ p , tnh t lc nhn thc l phm cht tƣ duy th hin ở

năng lƣ̣ c, nhu cầ u và tí nh tổ chƣ́ c họ c tậ p cho phé p họ c sinh tƣ̣ họ c.
Cơ sở hì nh thà nh tí nh tí ch cƣ̣ c là tí nh tƣ̣ giá c , tnh tch cc pht trin đn
mộ t mƣ́ c độ nà o đó thì hì nh thà nh tí nh tƣ̣ lƣ̣ c . Nhƣ vậ y tí nh tƣ̣ lƣ̣ c chƣ́ a đƣ̣ ng
trong nó cả tí nh tƣ̣ giá c và tí nh tí ch cƣ̣ c .
1.2.5. BIỆ N PHÁ P PHÁ T HUY TÍ NH TÍ CH CƢ̣ C, TƢ̣ LƢ̣ C
Để phá t huy đƣợ c tí nh tí ch cƣ̣ c , tƣ̣ lƣ̣ c nhậ n thƣ́ c củ a HS nhằ m thƣ̣ c hiệ n
tố t mụ c tiêu dạ y họ c đã đề ra , ngƣời GV cn phi nghiên cu hot đng hc,
căn c vào đc đim ca hot đng hc ca mi đi tƣợng c th đ đnh
ra những điề u kiệ n cầ n thiế t , đả m bả o cho việ c phá t huy nó đạ t đƣợ c hiệ u
qu.
1.2.5.1. Cc bin php pht huy tnh tch cc
TTCNT ca hc sinh c liên quan đn cc yu t kch thch bên tron g
ca qu trnh hc tp đ l : nhu cầ u, hƣ́ ng thú , độ ng cơ. Để phá t huy đƣợ c
tnh tch cc nhn thc ca HS trong hc tp , ngƣờ i GV phả i biế t kí ch thí ch
v pht trin hng thú nhn thc ca HS bởi những đng cơ xut ph t từ
chnh bn thân hot đng hc tp , bở i vì quá trì nh nắ m vƣ̃ ng kiế n thƣ́ c không
phi l t pht m l hon ton t gic . Đây là quá trì nh có mụ c đí ch rõ rà ng ,
Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

16
c k hoch t chc cht chẽ trong đ HS pht huy đ n mƣ́ c tố i đa tính tí ch
cƣ̣ c, sng to dƣới s điu khin ca GV .
Để phá t huy đƣợ c tính tí ch cƣ̣ c nhậ n thƣ́ c củ a HS có thể đƣa ra mộ t
số biệ n phá p nhƣ sau:
- Nêu ý nghĩ a lí thuyế t và thƣ̣ c tiễ n , tầ m quan trọ ng củ a vấ n đề nghiên
cƣ́ u.
- Nộ i dung dạ y họ c phả i mớ i , nhƣ̃ ng cá i mớ i ở đây không phả i quá xa lạ
đố i vớ i họ c sinh , ci mới phi liên h v pht trin ci cũ . Kiế n thƣ́ c phả i có

tnh thc tin , gầ n gũ i vớ i sinh hoạ t , vớ i suy nghĩ hà ng ngy, thỏa mn nhu
cầ u nhậ n thƣ́ c củ a cá c em.
- Cầ n dng cc phƣơng php , biệ n phá p dạ y họ c đa dạ ng: nêu vấ n đề ,
th nghim, thƣ̣ c hà nh, so sá nh, lm vic đc lp v phi hợp chúng với nhau .
Kiế n thƣ́ c phả i trì nh bà y tro ng dạ ng độ ng , pht triể n. To ra n hƣ̃ ng vấ n đề
quan trọ ng , cc hin tƣợ ng then chố t mt cch đt ngt , bấ t ngờ và có thể
mâu thuẫ n vớ i kiế n thƣ́ c vố n có củ a họ c sinh .
- Sƣ̉ dụ ng cá c phƣơng tiệ n dạ y họ c , đặ c biệ t ở cá c cp nhỏ, dng c trc
quan có tá c dụ ng tố t trong việ c kí ch thí ch hƣ́ ng thú củ a trẻ .
- Sƣ̉ dụ ng cá c hì nh thƣ́ c tổ chƣ́ c dạ y họ c khá c nhau : c nhân, nhm, tậ p
thể , tham quan, lm vic trong vƣờn trƣờng trong phng th nghim…
- Cầ n độ ng viên , khen thƣở ng tƣ̀ phí a GV và HS khá c khi họ c sinh c
thnh tch hc tp tt.
- Luyệ n tậ p dƣớ i cá c hì nh thƣ́ c khá c , vậ n dụ ng kiế n thƣ́ c và o thƣ̣ c tiễ n
vo cc tnh hung mới .
- Kch thch tnh tch cc qua th i đ, cch ng xử giữa thy gio v HS .
- Pht trin kinh nghim sng ca HS trong hc tp .
Tuy nhiên để phá t huy đƣợ c tí nh tí ch cƣ̣ c th HS cn phi c nhng
điề u kiệ n:
Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

17
- C phƣơng tin vt cht kĩ thut ti thiu tron g họ c tậ p.
- C kin thc, kĩ năng cơ bn, biế t cá ch khắ c phụ c khó khăn và có niề m
tin và o năng lƣ̣ c bả n thân .
-  thƣ́ c đƣợ c nhiệ m vụ cũ ng nhƣ mụ c đí ch họ c tậ p củ a bả n thân tạ o
đƣợ c hƣ́ ng thú nhậ n thƣ́ c cá nhân .
- Biế t tin hnh cc thao tc tƣ duy : Phân tí ch, tổ ng hợ p, so sá nh, khi

qut ha, trƣ̀ u tƣợ ng hó a…và cá c suy luậ n logic : Quy nạ p, diễ n dịch,…để rú t
ra kế t luậ n.
- Biế t tƣ̣ kiể m tra đá nh giá kế t quả họ c tậ p tƣ̀ đó tƣ̣ chỉ nh quá trì nh họ c
tậ p cho phù hợ p.
- To ra môi trƣờ ng sƣ phạ m thuậ n lợ i , an toà n và thân thiệ n.
1.2.5.2. Cc bin php pht huy tnh t lc
Để đả m bả o cho HS tƣ̣ lƣ̣ c hoạ t độ ng nhậ n thƣ́ c có kế t quả , ngƣờ i GV
đả m bả o đƣợ c nhƣ̃ ng điề u kiệ n sau:
* Đả m bả o cho HS có điề u kiệ n tâm lý thuậ n lợ i để tƣ̣ lƣ̣ c hoạ t độ ng
a) Tạo mâu thun nhn thức , gợ i độ ng cơ , hứ ng thú tìm cá i mớ i (xây
dự ng tì nh huố ng có vấ n đề .
Có th gợi đng cơ, hng thú hc tp bằng những tác đng bên ngoài
nhƣ: khen thƣởng, ha hẹn mt vin cnh tƣơng lai tt đẹp, nhƣng quan
trng nht là kích thích bên trong bằng mâu thuẫn nhn thc, mâu thuẫ n giƣ̃ a
nhiệ m vụ mớ i phả i giả i quyế t và khả năng hiệ n có củ a HS cò n bị hạ n chế ,
chƣa đ, cầ n phả i cố gắ ng vƣơn lên tì m kiế m mộ t giả i phá p mớ i , kiế n thƣ́ c
mớ i.
Ví dụ, khi dạ y bà i “Độ ẩ m củ a không khí” GV có thể đặ t vấ n đề nhậ n
thứ c như sau : Trong chương trì nh dự bá o thờ i tiế t hà ng ngà y thườ ng nhắ c
đến mt đặ c điể m củ a thờ i tiế t là “Độ ẩm ca không khí” . Ví dụ: Ngày 3
tháng 3 năm 2010, đ ẩm không khí ở Hò a Bì nh là 85%. Vậ y độ ẩ m không
Lun văn thc sĩ Nguyễn Thế Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

18
khí 85% là g? Đo độ ẩ m không khí đó như thế nà o? Đ ẩm không khí có vai
tr và ý ngha g đối với cuc sống ? Việ c đặ t vấ n đề nà y nhằ m lôi cuố n sƣ̣
chú ý ca HS, lm cho HS thy hng thú v mong mun gii quyt đƣợc vn
đ ca bi hc.

b) Tạo môi trưng sư phạm thun lợi
Giáo viên cn phi bit chờ đợi, đng viên, giúp đ và lãnh đo lớp hc
sao cho HS mnh dn tham gia tho lun, phát biu ý kin riêng ca mình,
nêu thắc mắc, lt ngƣợc vn đ, ch không phi chờ đợi s phán xét ca GV.
Đc bit chú ý khắc phc tâm lý sợ mt nhiu thời gia n.Cn phi kiên
quyt dành nhiu thời gian cho HS tho lun, phát biu, dn dn tc đ suy
nghĩ và phát biu sẽ nhanh lên.
* To điu kin đ HS c th gii quyt thnh công nhng nhim v
đƣợ c giao
a) Lựa chọn mt lôgic ni dung bài học thích hợp
Phân chia bài hc thành những vn đ nhỏ, vừa với trình đ xut phát
ca hc sinh sao cho h có th t lc gii quyt đƣợc với s c gắng vƣa phi.
Cầ n phả i có sƣ̣ lƣ̣ a chọ n kĩ lƣỡ ng mộ t số vấ n đề vƣ̀ a sƣ́ c và xá c đị nh mƣ́ c
độ mà HS c th tham gia trong vic gii quyt từng vn đ c th .
b) Rèn luyện cho học sinh kỹ năng thực hiện mt số thao tác cơ bản bao
gồm thao tác tay chân và thao tác tư duy
Thao tác tay chân ph bin là: Quan sát, sử dng các thit b đo lƣờng
mt s đi lƣợng cơ bn, láp ráp thí nghim…
Thao tác tƣ duy nhƣ: phân tích, tng hợp, khái quát hoá, trừu tƣợng hoá,
c th hoá…giáo viên có th hƣớng dẫn hc sinh thao tác tƣ duy bằng cách
đƣa ra những câu hỏi mà HS mun tr lời đƣợc thì phi thc hin mt thao tác
nào đ.