Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh - Tủ sách văn học trong nhà trường: Phần 2

TỦ SÁCH VẢN HỌC TRONS NHA TRƯỜNG

TỨC CH PẮC BĨ
■T',
í

Thơ tứ tuyệt hmh thức dã rất bé mà nội dung lại bé nốt thì
nó cịn gì. Nó sẽ lọt thỏm giữa bao nhiêu ngôn từ, chữ nghĩa
ầm ĩ khác. Bắt búộe nó phải bé hạt tiêu, theo quy luật nghịch:
hình thức càng bé, nội dung càng phải Ịđn. Nói như cách nói
bâỵ giờ, bằng số chữ ít nhất, nó phải đem đến khối lượng
/Hí nhiều nhất.
Ngtói làm thơ tứ tưyệt thường có tâm lý im đi hay viết ra,
nói hay là khơng nói ? Thơi thì néi vài câu. Trong vài cầu ấy
phải gói ghém chất chứa bao tihiêu đièu. Nếu người nói đã
gói lại, mà ngứời đọc khồág tnở ra thì cịn gì là thơ tứ tuyệt !

V -'

Vì thế, tơi thữ cố phân tích, cố mở ra một lfài thơ con của
Bác xem sao. Bài T)ìc cẳnb Pấc bổ:
Sáng ra bờ suối tối vào bang.
Ñhtf phần Ịđn các M i thơ cùa Bác, bài thđ này md
bằng nói den cảnh vật Tâm hồn Á Đông, Việt Nam của tác
giả hòa bỢp với thiêft nhiên. Nhưhg thiện nhịên, cảnh vật ở
đậy khác với d các bài “
xâ xanưđcxa xa... ”hay ơ “ Tiếag
sụểỉtí-ọng như tiếng ếắt xa”.

Ï'' '

TJii% nhịêií như d “Sáiig,

tưỢng thứởng thức.
ra
chi suấi thế thôi, suối là một địa điểm thế thôi, chứ khồng
suếi ihẩt, su^ trohg, suấi hắt, suấi ca... gì cả. Bắc vổh là người
hãy tbi^^ựdng diức tliiêfl nhiên kia mà: bị trói vẫn thưởng thức
đừ bị trói chần tay, Chim ca rộn nơi bương bay ngất
rừng”. Rét huốt gối quắp Iưtog còng vẫn thưdng thc: Nbũm
ỏg, B /ỗ u nm agatg.
f

e

-

. .

'S

-f-


H ổ C H Í lÍỆINH

Nhưhg khổng, ở đây sX bang chỉ là nơi làm việc và ẩ'n
náu^ sáng tối chỉ là thời khấc, thời khắc biểu (chứ khơng phắi
bình minh, tịch dương tuyệt đẹp cho mắt mình) và vào, ra
cũng chỉ là hoạt dộng của một nhà cách mạng tìhời bí mật,
(chứ khơng phải lên, xuống, lại, qua của người du ngọạp^cửa

thi nhân).
f;.
'

ị
;

Cuộc sơng thời bí mật đó, hình như đã đưỢc khá ổn định
trên một khoảng thời gian khá lâu, đủ để tiiành nếp, đềtỉ đặn^
nhịp nhàng, cân đối.... sáng ra, tối vào, vào hang, ra suối, Câu
thơ vừa nói lên việc tíổ chức cuộc sống Idiá khéo léo, vừa nói
lên tâm hồn của con người đã sống nbịp nbàng củng khung
cảnh ấy, tự tại ung dung.
-Đổ thử lại bài tốn, ta tạm sửa đi ít chữ, thay đổi cấu trúc
câu thơ xem sao. Nếu viết: Tối vào hang, sáng rã bờ suổì.
Câu thđ sẽ sáng sủa quá khơng hợp vđi tình hình Ịịch sử Idc
ấy, nhỏn nhơ quá, kbông hỢp vđi tâm hồn tác giả luc bấy giờ.
C'âu thơ sẽ mỏ về phía suối, phía cánh đẹp thưởng thức, phía
nhà thi sĩ, hđn là khép ỉại phía hang, phía căn cứ hoạt động,
phía nhà cách mạng. Nhưhg à Bác, con người thứ hai này mđi
là chính Bác *‘7â/ vd ẩnb kbứ vơ hình
Tinh hình lúc ấy nửa suốỉĩìử'ả hâĩĩgảươúg vươn ra ắĩìh sáng,
nhiừỉg động là phải rút ngay vào hi mật, nhìn trên tồn bộ thì
hang vẫn la cWhh,^ thế câũ thơ vẫn phẩi khép lại bằng tối
vào hang.

1

I
^

I
.

I

4

Nếu câu thơ lại viết Sáng ra rừng rậm, tơl vào bang thì eững
khống đúng nốt với tình hình lịch sử, vđi tâm hồn tác giả. Tình

hìriầ khơng bao giờ là đen tếi vđỉ Bác cả, Ngay trong nhà tủ; ỉhì
Người vẫn ngồi ưên b ố x í đợi ngày
. Và câu ihơnhưtrên,
sẽ đánh mất suối, đảnh mất cái phần thơ, bộ phận tố thành
quan trọng góp phần hồn chinh tầm hồn vốn vĩ đại của tác giả.
143

/M
■J
-1
5

.1


Tủ SÁCH VẢN HỌC TRONQ NHẢ TRHỈ»IG
í

Nếu lại viết : Sáng tối, rã vào, Siiốì với bạng,,, diì th ^ l

xụ b núi ỗho xong chuyn, Idụng cũn trt t gì nữa. Hay dấy
là một thứ trật tự lặp đi ỉặp lại khắ chán chường.
Cháo hẹ, rau măng vẫn sấữ sàfíg
Câtì thơ trên nhìỉỉ tồn bộỉ khái quẩt lồn đồ, “mâ cửa tbâỳ
/7i//” (khai môn, kiến sơn) nên câu này cần nhiều chi tiết cụ

thểi Nhưĩìg ÇU thể đến mấy thì cụ thể, trong câu thơ bảy chữ,
Bác cbỉ dừng có bốn cbữ đầu dể nối vện vẹn có hai chi tiết:
cbáo bẹ^ rau
n,.. bđ chữ sau, thì Người đã vội nói ý
rồi, ý: “ vin sẩn sàng”. Mầ cuộc sống cụ tỉiể của Bác hồi ấy
cố biếỉ Ịbao nhiêu chi tiết gidn khổ ! Nhưng Bác đã bỏ quai
Nói hay là khơng nói ? ừ thơi thì nói. Nói mờiỗõch nh nhng.
Gn kh nh tờnh^ gan Ui^, nh nhng, nhịp nhàng vđi cả
cảiìh sinh hoạt nhịp nhậng lúc 4Ĩ : sđm tối ra vâo, suối hang,
bẹ ĩiìănậ, rau cháọ.,.

"

^

.t'
V':

i l l ; ': ' '

Những chi tìết gian khệ nhất, B&oM bỏ qụa» Cịn chúữg ta,
v<ỵt tấ^ĩ lồiìg nbéf ơn
tĩí ìshơíịg ùkể bỏ qua, khồns
thể bọ qụên. Tơi 4ã liệt kê các

tiết
;
¡ If ~i" fí\tíột đ ờ ỉ m ệ ứ g íbặt ỉà sầitg)
í
Bất con ốc kề&i ebậi hõri chu^ ngầíầ
^ I
^ c iậ iệ cùngịỊịậệi tộẹb^ặỊỆmặỊaũ
„ ■#:sưfen
cắ i nở sinh là một vết thương bềng,
ỵễữ
;g|M thífh lậ rạu
cháọ
vẫn
> ', # ỵ ï ï û m ï . p , i ’ “ ĩ V- .T
t ” ' ^ P l v r r ’ í
n
' '.íV'


S

• -v i-i’i

H Ổ C H Ỉ M ìM H

từ cánh trên xuống ý câu ba.
^
Bàn đá chông chênh, dịch sử Đẵng.
Người đờí Đường, đời Thanh (Trung Quốc) cho rằng tứtuyệt
khó nhất là ồ câu ba. Đại đa số các bàỉ thơ tứ tuyệt, chuyển ở

câu ấy, có khi kết d câu ấy, biến hóa dổi dời từ câu ếy,.
Từ khơng khí thiên nhiên, suối hang sđm tối, chuyểh qua
khổng khí hoạt động xã hội: Đảng, sử, địch sừ Đảng Từ
nhifiig chữ cái tóm mại, suối măng, rau cháo, chuyển qua
bàn đấ, chất đá rắn chắc. Từ hhững âm bằng êm đềm, clittyển
qua những dấu trắc nặng (dịch), sắc (đá),
(sử) đạnh thép
(rắn rỏi).
Jí
Chuyển nhtđig rất bồn nhiên, nhẹ nhàng chắ cổ gì là gẵỹ
đứt vđi bên trêhì Trong khung cảnh hang su ố i 'ấỳ, người xưa
sah thi. định kinh. “Kinh dịch chấm soti m ài”... Vâ ngầý nay
giỡ Bác ngồi dịch sử Đâng. Nhưng khác nhau một vực một
trời !
Tơi đã về Pắc Bó. Khổng có tấm đá nào nhưbàn cầ. Chl có
tấm lịng như bàn thạch cửa người Cẩch mạng đã nhìn dắ ra
bàn . Tình thế trong nưởc, trén thế giđi Idc ấy khá chơng chéiỵh.
NHỈAig ỉchơng chêrtli gì thì chơhg chênh, dtfá‘ trên tìnli Mnh
Cầch tiìạng, tấm lịng cách línạng lức ấy, Bác vẫn tỉếá hâiih
síugìạo ra lịcĩi sứ. Dịch, chi là một chtf khiêm tốn cồà Bác
dấy thơi. Bác đâu chỉ có dịch. Bác đang viết sử Việt Nam, cẵ
sử thế giđi bịing thđ lục bắt dân tộc. Và Bác dang tổ chức,
lânh dÿo phong trào, sáng tạo nên lịch sử Việt Nam. Chữ dịch
ngoài ra cịn nói lên sự gắn bó vđi phong trào Cách mạng
quốc tế của Bác.
Cuộc đời cách mạng thật là sang

"'ị

: ' .

■


TỦ SẢCH VẢN HỌC TRONG W Ä TRƯăVS

íề

ĩt â
m/:- ■

Một rihà tíiơ khác cổ thể kết thúc bằng một câu thơ tả tình,
tầ cảnh, chìm trong cảm tiijh, nhập vào cảnh vật. Bác khơng
'thích làm vàn nghệ, Ngâm tbơ ta vốn kbơng bam, Bác làm
thđ là 4Ể nói lên ý của mình, nói trấng ra ý của mình.
Nhitìig câu thơ khơng khơ khan như một ý tìiẳng dựng, Câu
thơ vẫn tựđi mát nbẹ nhặng vì trong ấy có một ếí mim cười,
mộị tí mĩm ctfdi, Báệ
hay cưdi, nBiãỉg Ịộ i ỈIÍC khơng
phải cười chua chất. Như thời ỏ nhà ngục Quảng Tây bị gbẻ,
Bác báo ]k-“mặc ấo gếm", gãi ghẻ Bác báo tựa gây đần”.

'ÌỊ ■

Lần này thì khơng pbải thế. Lần này là cái cười hơi triết lý

Ẻ-ị-:

một chút của một ngưỡi đã từng chứng kiến tất cắ những cái

sang trọng giàu có nhất ừên đởi, tín những ẹáí cùng cực đau

¿ . , khổ nhất trên đời. Và bâỹ giờ vđl^m lòng tữns trái nên baọ
Idung dổ, đánh gỉá sự vật. Ốrog ch¿ báo Người cùng kbổcũạg
là người đã từng sống trong khách sạn vương giả nhất châu
Âu. Cuộc đời Cách mạng thật là sang, Bác đánh giá sang như
_ thế là so vđi tất cả cùộc đời khác mầ Bác đã từng chứng kiến,
hay tìnig sống.
^
~
Kỷ niệm ba năm ữgày mất cứa Bác, chúng ta tìtn hiểu tất
cả nbững gVNgười để lại. Lầíi nây Ịà một bài thơ. Một bài thơ
1'

mà bìnb như trê» đitơng ấỈi tiện tõjỗifM h |i M n 4rng,

^
|||?y

li bờp 4ưdĩig rồi tjểị> tục 4L Vì vđ» Báẹ c ^
cuốỉ con đường mđi là cái cWnh.
m C H Ế LAN VIÊN

fe :

(Trích Bay theo đựỜBg din tộc đ»ng bty,
’

146

NXB Vđn học giđi pbóng,1976).

H Ổ C H Ỉ M IN H

CẢNHCHIỀUHƠM

®

Tlnh u hỗ và khát vọng tự do

^

ITiơ về hoa hồng, yêu hoa hồng, tiếc hoa hồng xưa nay rất
nhiBu, nhưĩig kết hỢp một lúc tình yêu hoa vđi khát vọng tự
do như bài thợ CÌ/7Ố cÂ/'ềz/ Aổ/n này tbì thật đặe biệt.
Hai câu dầu bài thơ diễn tả một đời hoa bị bỏ quên :
Hoa bồng nở^ boa hòng lại rụng
Hoa tàn, hoa nở cúng vơ tình;
Câu một dã dịch rất sát câu **Mai kbôi boa kbai boa hựu
tạ^. Câu hai do thanh luật đẩ đảo lại trật tự. Đáng lẽ nói **hoa
nâ^ trưđc rồi mđi nói ‘^hoa tàn"" d đây đành để “Aờa tàĩĩ^
trứđc. Song cũng khổng phương hại lắm. Bdi hai thời diểm
quan trọng nhất của đời hoa đã chẳng làm âi bận tâm, chẳng
dáng buồn ắao ! Đó là thực chất của ý tứ câu thứ hại. Trong
một số bản dịch nghĩa hiện hành, câu thứtiai diễn thành “ Hoa
tàn^ boa nở (baĩsựđó) đều vơ tình'^, làm cho cẩu.thơ trở nên
vô nghĩa. Nếu muốn diễn rà văn xuôi cho dễ hiểu thì phải nói
: Hoa tần, h nc?(hai sự dó, hai sự kiện đố, bay hai thời điểm
đổ) đều diễn ra trong sự vổ tình. Nghĩa là khơng phải hai sự
kiện^đó vơ tình vđí chinh nó, mà là ai đổ đã vố tình vđi hai sự ^
đó, Phắl hiểu nhừ vậy thi mạch thơ mđi hối đưỢc vào vdi'bäi

câu sau.
Cái niềm bâng khuâng rất não ỉòng mà câu thứ hai gieo
vào lòng ngứời đọc, nhứmột.chờ mong, một khắc khoẳi, rồị
một thất vọng âm thầm lă đo ba chữ
vơ iình^ của nó. Có
một cái lý khơng cần chứng minh mà những ai có tình đều
thừa nhận là khơng thể vơ tình vđi hoa nỏ,1ậi cấngkhơng nện
vơ tình vđi hoa tàn. Thừa nhận cái lý đó mđị thừa nhận niềm
147

'
■

' ■7.^

4

■

"-.'ù
' li-

/■: ■

. '..U.

'4.

'Ể

i
■ÿ
.’iS
■Íí
.
■i»

•ir
Ị. ''"'í

■
-r


TỦ SÁCH l/4/V HỌC TRONB NHÀ TRƯỜ\IQ

üiâ't vọng đó. ở ââỵ đdỉ,hpạít]^t vọng dến hai lần. Nếu hoa
nd mà có người biết dê'n chắc hoa tàn cũng có thể ngậm cười
! Nhưng cả tàn, cả nở đềtt khơng hay, đều chìm vào qn
lãng, chìm vậo im lặng thì cịn gì buồn hơn ?

. - i

Nhiửig bơng hoa của nhà thơ Hồ Chí Minh khơng giống như
các bơng hố foấthạnh trong thỡ ca quá khtf. Trong thi ca truyền
thống, hoa hồng là hình ảnh phụ nữ, của vẻ đẹp và tài hoa.
Khi cái dẹp, tài năng bị bổ quên hay bỉị vùi dập, các bơng hoa
trong thd thường có cái vẻ ôm hận, ngậm ngùi. Chẳng hạn
nhà thơ Vi Thừa Khánh đời Đường trọng bặi Nanthànb hiệt
đệ có câu : Lạc hoa tương dữ hận, Đáo^địa nhấí vổ thanh"

nghĩa~ỉà “ Hođ rạng càng cbia bận, Ỷởt đết cũng không một
tiếhg kêu". Hoặc hoa mai trohệ bài từ vịnh mai của Lục Du
đdi Tống dù có rời rụng, bị xéb riát tan thấhh bụi, “ vẩn gỉữ
bù^g nhưCŨT. Hoa hầâg trong bài thơ này của Hồ Chí Miiih
vẵri gỉữhướngcĩỉa minầ,iihiÀiig khơng chịu lặrig lề»ngâin ngủi,
mắ Báy đị Ịcể bất bìrili :
’
Hựơng hpa bãỵ ứếv vào troag ngục.

. . . .

.

a::1

.

i
'

' .

-

{ ;

I h'

,v

jC^/m
t-òjjn
ầõ rrn
ỡ n b tớ^g bay ngất rừng;

!r

ỉ «

V^

*

* **

. I

, Ị^nậ^ễk
Đứờmxấ ầu cũttậ hớị^ừng (piạmhiũ.

;:ft&i¿ru5íl:ív-'ü v : . if
■.

..........

:, • >

■■ ■

■

'

■, Ị - - M i

ã

r h - ớ Ă f T

'

:

ô*



'V '.

'- ’ J ; I '

A ,\- i

■' .

.-'.ì: ;

' i-. /ã

ẻ - f ớ è-

(N m Tin
(Hm
W i dfcb)
i

-I ?r í r; '■vÍ•i "
•,Í ■
. ; I, .


ĩ

■■ ■

'

‘

'

*■

;- ■ ■ ■

■

,

■

'

'

-

I

HỒ i MÌNH
Người tù trê 1 đường dù bị trói cịn đưỢc "^tựdo tbưởng thức
k h ô n g a i c ấ m đ ư ợ c *\

cịn người tù ồ trong tù thì khổng có cá

c á i tự d o ấ y nữa. H ai câ u thơ b ả y ch ữ m à n h ắ c tđi hai lần cbữ

ở trong ngục

thì rõ tà n g cái nhà ngục là thủ phạm ngần cách

hoa vđi người yêu hoa !

^

S ự lựa ch ọn c ủ a hướng h oa m đ i th ật k ỳ khu ! S a o lạ i phải

chọn người d trong ngục ? Nhưđâ nối trên, chỉ những ai ũìừa
nhận q u y ền đưỢc thựdng thứ c, dưỢc y ê u ch u ộ n g củ a hoa thì
m đi chia s ẻ với n ỗ i b ấ t bình c ủ a hoa. V à h o a c ũ n g eh ì a ó i bất

bình vđi những ai u hoa mà khơng chií ý đến hoa. Hồ Chí
Minh là người rất đỗi u hoa, ln Wìát khao đưỢc giao hịa
vđi thiên nh ơn , h oa c ỏ , n ên hoa tìm đ ến .
N ế u h iể u b ài thơ c ó

ý

c h o rằng hoa n d, hơa làn đ ề u k h ơn g

ỵ

c ó a t b iế t Ihưỏng thức h ế t, ch ỉ có m ộ t nỊÌnỉí nhà thơ H ồ C hí
M inh m đ i b iế t thư ởng thứ c và tiế c h oa,th ì như v ậ y vơ tình ta
dã biến nhà thđ thân y ê u , gần g ũ i thành m ộ t người k ié u n g ạ o ,
x em thường người k h á c m ộ t c á c h vô Ịố i, k h ô n g phù bỢp vđ i
tinh thần k h iê m như ờng c ủ a tậ p thơ. N g ư ờ i bình thường ai m à

chẳng yêu. cái đẹp và thưởng thức cái đẹp ở mức độ khác
nhau. Cho rằng chỉ có nghệ sĩ, thi sĩ mđi thật sự cẩm thơng

.

^

vđi cái đ ẹ p c ó lẽ c ù n g chưa th ỏa đáng. P h át h iện và sá n g tạ o
là thiên chứ c củ a n g h ệ s ĩ, cò n cẩ m th ô n g là v iệ c củ a m ọ ị
người. C hưa cổ căn c ứ n à o đ ể n ố i c h ắ c rằng hoa h ồ n g kia tàn

•' ?'-f-

và n ỏ m à thiên h ạ , m ọ i ngư d i xung quanh đ ề ư vơ tình. C ó lẽ
vấrt đ ề k h ô n g n ằ m

ở chỗ

đ ố i lậ p giữa m ọ i n gư ờ i, tạ o h ó ẩ vơ

rtnh vằ chl một người xuất chúng hữu tình, mà ỗ 6hỗ tbựửitg

1

n gớ ạn , c ẳ n i tb ô n g c á i đ ẹ p b a o g iờ cũ n g là h o ạ l đ ộ ìig tin h th ầ tí

I

cổ ttoh cách cá thể, cá nhân. Cho dù mọi ngứời vâ cá tạo hóa

I

đ ều Idiổng vơ tình v đ i h o a tàn , hoa n d , m à ch i riên g t a vơ tình

I

ửìộìị Ihì

^

hoa vẫn c ứ c ó th ể b ấ t bình như thướng. T rường hỢp

149


TU SẤCH VĂN HỌC TRONS NHẢ TRƯỜVG

bàỵ thơ này là nhtf vậy. Một làn hương hoa bay thấu vào trong
ligục'sâu, n_gười tù bỗng nhận ra, đâu đây, ngoài nhà ngục CÓ
hoa h ồ n g , t h ế m à ta k h ổ n g th ể thư ởng n g o ạ n , h o a n ở , h o a tàn
đ ều k h ô n g h ay ! H ương h o a n h ắ c n hỡ tình trạng m ấ t tự do củ a
con n gư ờ i. H ương h o a b ay üjâ^u v à o trong n g ụ c đ ể n ói b ấ t
bình vđ i ngư ời trong n g ự c là hoa đ ã ch í tình v đ i con n gư ời.
Con ngự ời tự th â y m ình vơ tình vđ i h o a , tự c ả m thâ'y m ình phụ
tnột v ẻ đ ệ p cử a tạ o h ó a cù n g là c h í tình vđi h o a . R út c ụ c chỉ
có c á i nhà n gụ c và tìn h trạn g g ia m c ầ m là đ á n g b ấ t bình hơn
; v - .X l'

cả, bđi nó ngărt cẳẹh người vđi hoa ! Bài thơ đầ kết hợp tài
tình lị n g y ê u th iên n h iê n vđi kháL_yọng tự đ o , lên án v iệ c
giam giữ.
X é t vị trí b à i thd trong tập thơ, ta t h ấ y b à i thơ n ằ m sau c á c

bài thơ lố cáo việc giam giữ. Chẳng hạn bài € á n h h u ổ i sđ m

ịX-:":

(số 112) có câu .*

Cbi bởi trước lao cịn bóng tơj
M ặ t t r ờ i c h ư a r ọ i tb ấ ú v à o tro n g

■‘-■i,'

''

*•
*

Tiết thanb minh ( s ố 1 ỉ 3 ) c ó c â u :
TựdbửỀỏỉđầúlà
Lính canh trỏ lấi tbẳtíg ra cơng đường.
Và bài Cẳíth c h iề u b ơ m , (số 114) vđi c â a t......
Hượng boa hay ịbấũ vàọ trọng ngục,
,
Bài

^'ë-ï'
V
ẸẸệỉ
<• Kí-';'-;' ■

W £¿

'
,

K ầ v đ i tậ^ n ÍỊấ n n ỗ i h ẫ tt b ìn h .

'Ý thức;!về: A^C m ế t

díí, b ế t bình v đ i v iệ c g ia m g iữ là

thương trực iìhỂỂAỊỊỉán tíQHg N bậtkýirm g từ Một ánh mặt
J lfv'

lrÔi:bflặi sáflig, Ịọnột edil mưa ^anh minh, một bươi»g hoa bay

y |ạ iron* ngục đềtt khiến người bất bình vđí việẹ m ếtíự đo.
I ^ ị ế t nghỵj r tìih liỉể n b à i ứiơ m à tách rời v ăn cãn h cửa nó
trefB g|tậi^^ơ
đáo.

m Si

J5Ữ

tín h c h ấ t n h ật k ý tìứ k h ổ m à

g iả i ch ơ tìiâĩỉ


^

'

r ' ' - '■

■■ . ^■. ■ /

Hổ CHỈ MINH

.\.t

N h ư n h iề u b i thơ k h ác trong tập thơ,

cinb cbièu bôm k ế t

hỢp bút pháp cổ đ iể n v đ i h iện đại. B ú t pháp c ơ bản là gián
tiế p . N ổ i hoa nỏ h o a tàn trong vơ tình là n ó i n gư ờ i hữu tình
v ắ n g m ặt. N ó i b ấ t bình v đ i người hữu tình là ỉ)ấ t bình v đ i v iệ c
m ấ t tự đo. N hư ng hình ảnh hương hoa v à o tận trong lihà n g ụ c
đ ể n ói sự bất bình là rất m đ i, thật m ạnh m ẽ và đ á n g y ê u . N ó
dánh dấu ch ấ t h iện đại c ủ a m ộ t tâm hồn thơ c ổ đ iển;
^

■

T rìn m a h S ữ

Ị

(Phần tìcầ và bình giầng tđcphểm Vãa học ỉđp 12)

■\"s7

MỚI RA TÙ TẬP LEO NÚI
Tấm lòng trong sáng, tự hào hướng về Tể quốc
Đ ọ c 'lih a n đề b à i thơ, ai c ũ n g h iểu là b à i thơ lầ m sau khi
m đi ra lù , k h ôn g th u ộ c trong tập
í/-o/7^tó (8 /1 9 4 2 - 9 /

.

K

1 9 43), nhưtíg được phụ c h é p v à o sau tập thơ, b di v ì b à i thơ đã
Ihể h iệ n tư tưđng, tình c ả m c ủ a Hồ C hí M inh v à o th ờ i đ iể m
khi m đi ra tù, m ộ t tinh thần cá ch m ạ n g k iê n cưỀtng, m ộ t nhân

4ị

c á c h thanh c a o , c ứ n g c ỏ i.
'ITieo h ồ i ký củ a Đ ạ i tư đng V õ N g u y ên G iá p trong tậ p

dần ta rất anb bùng {\96Qi)

Nằâa

thì từ khi H ồ C hủ tịch đi Trung

Q u ốc và bị bắt, m ọ i người đ ều lo lắ n g , hồn c h ồ n , n h ấ t là có

■-Ị

■

tin dồn N gư ờ i dã m ấ t B ỗ n g m ộ t h ô m , h ọ n hận đứỢc m ộ t bài
b á o lừ T r u n g Q u ố c gđi v ề , b ê n lề có ghi m ấ y c h ữ : “ C&iíceAu'

huynh ở nhà mạnb khỏe và cốgắng cơng tác, ớ bên này bình
151

J


'

TỦ SÁCH VĂI\1 HỌC TRONG NHẢ TRƯỜV6

kèm thèo bài tìiơ này khơng có đầu đề. Trọng tập
Nhậí ký trong tù cũng khơng có bài này. Sau này những người

ỵ ê n " vằ

b iên so ạ n m đ ỉ ín v à o , đ ầ u đ ề lầ đ ố B á e đ ặt. H ồí ký c ủ a đ ạ i

tướng cho thếỹ bài thơ khơng chỉ là một tác phẩm trữ tình, mà
cịn là m ộ t th ôh g d iệ p kín d ẩ o gử i c b ỡ d ồ n g clíf tr o n g n ư đ c .

Tập lẹo núr là th ế n à o ?
T á c già h ồ i ìcý T. Lan trong Vừa đi đường vừa k ể cbayện
(1 9 7 6 ) ch o b iế t : Kbi đưỢc tbẳ ra mắt Bác nhìn kém, chần
hưđc khơng được, Bác quyết tâm tập đì mSi ngày mười bước
dù đau mà phdỉ bơ, phải lết cũng pbâi đì mười bước mới tb ơ r
&ầu đ ề b à í thơ cữ n g đ ặ c b iệ t. “

(

đ ể c ó sứ c k h ỏ e d ẻ o dai m à h o ạ t đ ộ n g c á c h m ạn g. C u ối cù n g
B ắ c ch ẳ n g những đi vữ n g m à cò n le o ntíi. Đ â y là bài Ihđ là m
s '-

nhân tập le o n ú ì đ ể lu y ệ n c h â n , lu y ện m ắ t nhằm chuẩn b ị sứ c

I'

k h ỏ e v ề nhă h o ạ t đ ộn g.
Tuy nhan đ ề lỂàỉ tììcffíổỉ t đ i ^ ệ c le o nâC ïiibW l^bài th ơ k b ơn g

I,

N
ì

hề ^

lầi lầỉ cầiẠ n # »ĨW

Tìây
Jigự:^ ỉsâu »ai N JÄ itW T itó i|jQ à ố c t Q i¿ » h
rằJì« ầ ìi)* íầ ijh I # i í ^ ơ in ỈÂÌy# m á y ^ l i l í i tiíỢ ni tfiA g cM .

I

tinh' Â Ï cbíhb trị phtte t # tó c

«Piftjg ơ i ạ ứ iế lự

p h ả n d # g a ẵ b ắ t* lw ề * ề 1 ấ iíh ỉíụ iĐ đ á ;T O Ộ tiM il!ltá n 6 tíĩá ặ i
p

q u ắ t v ề ^ : « h ế m à ^ n « i ĩ ờ i t ậ f f ơ € h í M in lĩ
'

Í5 tf ■" '

'

vào.

Ví


ỉ HÓ CHỈ MỈNH

'

X lẳ ữ tk đ ĩứ iổ h a i : L ị ttg sơng gương sáng h ụ i k b ơ a g m ì/c ũ n g ìà

mộỊ câ« thơ tả cầnh dịng sơng phẳng lặng, trong suốt, khơng chút
bụi tứ,n. RAig trên ntìi cao nhìn xuốhg dồng sơng đưđi thấp dễ
thấy nó phẳng lặng như tấm gương lấp loáng. Nhưhg câu thđcữ ng
ngụ ý m ột tâm s ự : trong cảnh núi m ây v â y bủa như trên, tấm lòng

nhà cách mạng vẫn thủy chung, trong sáng, khơng gỢn diiít bụi
mời nào. Đ ó là điều quan trọng nhất m à nhà thơ muốn nhắn gửi

cho đồng chí trong nưđc. Ngun tác nói dến ^giàng tâ m lịng
sơng mà cũng là lịng người; “ n h ư k ín h ” - như tấm gương; “ tịnh
vô trần

sạch làu, không chút bụi, Hình ảnh tấm gương khơng
chút bụi khơng hề ngẫu nhiên. Nhà Uiơ như dang soi vào tấm
gưdng lương tâm. Câu thơ hàm chứa một chút tự hào lón đáo : dù
hoàn cành nặng n ề như th ế, đen tối như thế, m à lịng ta khơng h ề

hoen ố, đổi thay. Câu thơ truyền về một niềm tin tưdng,
Câu thứ ba :

Bồ/ hòi dạo bước Tây P h o n g Lĩnb mđi

chuyển

sang nói việc leo niíi. Câu thơ dịch bổ mất cHữ “ đ ộ c " (một mình)
trong “í/ộc h ộ "- bước di mội mình, làm giảm bđt cái thống cơ
đơn của H ồ C hí M inh khi cịn xa rời dồng chí. Nhutỉg câu dịch

vẫn hay vì truyền đạt đưỢc chữ “ b ồ i b ồ r r Bồi hơi không chỉ là
lững thững, di đi lạị lạ i, mà cò n là trạng thái tâtn hồn xao xu yến,

ỉ '

•'■■.■’í
%

xúc động trên T ây P hòng LỊhh. T ây Phong Lĩnh là m ột đỉnh núi

ở Quảng Tây - quầ núi cũng tượng trưhg.cho sự vữhg chãi - bất di
bấl dịch, như tinh thần kiên nghị củ a N gười.

C-âu thơ cuối cùng mđi bộc lộ niềm mong nbđ :

T rô n g l ệ i t r ờ ị N a m n h ớ b ạn xu ầ

C'âu thơ djch bỏ mất chữ “ ÈÍat)” trong “í/âo v ọ n g ", nghĩa là xa
ligẩm , xa trông, trông v ờ i, làm m ất đi ý vị xa v ờ ií M ột câu thơ

giống nh ự nhiều bài thơ cổ viết vê đăng cạo vọng vỉễn.nhđ bạn,
nhđ » h à . N hứhg m ấy ai b iế t trong ý thơ cb ất chứa n ỗi Bỉóng lƠỊỊg

mong đưỢc sđm vầ trong nưđc để lãnh đạo cách mạng.

,

■yt •'

't


TỦ SÁCH VAN học

trong nhả

TRƯỜVS

B à i th đ th ể h iệ n bú t ph áp th'đ Đ ư ờ n g n iộ t cá c h nhuầti nhị.
Hai câ u đầu tầ cả n h ngiỊ tính. C â u th ứ ba đ iể m ra n ộ i dung
nhan đ ề b à i thơ.:C âu k ế t b ĩể u lộ m ụ c đích , tình c ả m h ư đ n g v ề
trong n ứ đc. T ừ lị n g s ơ n g gư ơng s á n g đến b ồ i h ồ i d ạ o bư đc
.V'

T â y P h o n g L ĩnh, tấ t c ả đ ề u v ì m ụ c đ ích bư đng v ề T ổ q u ố c .

.

B à i th ơ bốn c â u k ế t c ấ u th ậ t ỉà v ũ n g ch ãi.
~

-

.

-

T ứ nĐ ìahS ử

. -

(Phân ứeh và bhìb giẩng tấc phẩm Vin học iđp 12 ^

NXB Giáo dục 1995)

TIN THẲNG TRẬN

Nguyệt tbồi song vấn Tbi ứànb vị ?
- Quân vụ nấtíhg mapg vị tốthi.
Sơh lẳu chung bứởng kinb tbu mộng
Chínb tbi Liên kbu'báo tiệp tbì.

ủỵ'.

^

D ịch t h ơ :
T

'

gĩ
II
g

%

.
,

'

Trăng vàó cửâ sổ địi tbơ
~ Việc qtiần đãữg bặn xin cbờ bơm sâU
Chng lầu cbựt tínb giấc tbu
Ẩy tin ầấữg trận U êa kbu báo về.

B à ỉ tìỉđ khơttg nhflteg gh i lạ i h ứ c tranh h iệ n thự e v è m ộ t
UiM M Ổ íig c f c i^

P h áp y à b iể u h iệ n đưỢc v ẻ đ ẹ p cứ a

m ộ t tâm hồn g ià u c h ấ t thơ m à c ị n t ì m ộ t bài h ọ c s â a sắCỉ v ề

*' ■
• ^’ V'.

'iWf,

HỔ CMÍ MINH
¿‘.Ị

m ố i q u an h ệ gắn bổ g iừ a thơ ca và nhà thđ vớ i c u ộ c đ ờ i, vđ i
c á ch m ạ n g và k h án g c h iế n .
C ân,m ở

•

m iêu tả cảnh thực m ột đ êm trăng sáng ỏ V iệ t B ắc.

Nhưng cịn có cảnh trơng m ơ nữa, trong m ớ B ác tíiấy mình và
trăng đang tâm sự trị ch u yện vổi nhau. C ũng như b a o bài thơ
khắc của B á c v ề trăng, d đ ây ừ ă n g đưỢc nhân h óa nhtf m ột người
bạn lâm tình h ết sức thân thiết của B ác. Nhưhg Idiác vđi vầng
trăng xưa ở chốn lao tù, g iờ đây trăng đẹp hơn' vì đ ó là ỵầng träng
đưỢc cảm nhận dưđi ánh iT iắ t cửa m ột ngưdi tự do; người ấy vui
vđi tự do nên thấy trăng thật tự nhiên, thân tình : “

Trăng đẩy cửã
ìà trăng '‘đẩy

sổ hỏi : - Thơ đã làm xong cbưâ T. Đ áng chú ý
cửà^ chứ không cần phải g õ cửà vì ư ăn g dã tûfing thân

thuộc vđi

nhà thơ. Ý thđ ch o thấy sức g ia o cả m kỳ d iệu , tình bạn dỉân m ật,
tri kỷ giữa B ác và trăng. Tràng vốn là biểu tưỢng cho v ẻ đ ẹp của
tljiên nhiên cho n ên y ê ụ trăng cũng là y êu thiên n h iên , và vđi
B á c, cững là tha thiết y ê u con người, y ê u cu ộ c đời.
T iếp theo là câu trả lờ i củ a B á c với trăng, m ộ t câu trả.lời rất
nhẹ nhàng và cũ n g đầy tình cảm trì âm . C ố ũ iề h iểu : trăng rất
đ ẹp , gỢi b iế t bao ý thơ, nhưhg lúc này B á c còn bận v iệ c quân.^

.

>

■

'

'

s

Đ â y không phải là lời ch ối từ, cũ n g khơng phải lời hẹn “ jr/Ì7 cbờ

bơm

mà chi là lời tạm kbất t ế nhị n ên B á c m đi n ối rất c ó

tình, rất thật ; “

Việc quân dang bận nên cbứầ làm ŨỊƠ**, C âu

t|iơ'

vẫn cho ửỉấy nhữlng rung đ ộn g tinh t ế củ a m ộ t tám bồn thi sĩ,
nhựng nổi bật hcta c ả v ẫ a là m ộ t tâm hồn ch iến sĩ bởi y ĩ cỏ i th^ỗ
trong m , cỏ i tnh tỏo n g a y trong m ộng tưdng ấy càn g làm sán g
ngởi hđn tâm hồn của m ộ t con người ln tồn tâm tồn ý lo v iệ c

* ti
*■' -''ÿ

n ư đ cn h ằ.

Kếu hai câu trên là mơ thì hai câu sâu là tỉnh. Thường trong thơ
xưa, tỉnh m ộng ỉà tan vỡ ước m ơ, tiêu tan cắ i đẹp; còn ư o n g thơ
Đ ác, ỉức m ơ dã vui đ ã đ ẹ p da thđ, khi tỉnh lại càn g

vnì càn g

á

đ ẹp

155

'■■■'i
''-:À

3

.


TỦ SÁCH VẢI\f HỌC TRMG NHẢ TRƯỜVG
càn g thơ hơn. € ó thể thấy đfêu đó qũđ c â o tìlơ như chợt reo lên
cùng tiến g chng : “ Chng Èu cbẹn tỉnh giấc ứ u ”. Pbâi chăng
dó Ịà tiến £ chuông điện b á o ngân vạng trong căn ạhà sàn trên núi
cao ? T iến g ẹ ỉiụ ộ n g Uun cẵ bài thớ, «ẳ tâm hồn con ngitôi bỗng
x áo đ ộ n g ,Ị^ o rực hẳn iên^bỢn th ế còn là m x á o động cái y ê n tĩnh
củ ạ cả đ êm m ùa ửỊU. T iế n g cb n g ấ y chính là biểu b iện cụa
” nó vạng lên từ hiện thực củ a c u ộ c chiến đ ấu,
G ẵu-thđ Ê uéì n ớ i rõ n ộ i daftg e ủ a t í ế í i g ch u ơiíg-:

thắng trận Liên khú'ềấò vè”: N h ư

v ậ y t iế n g ch u ơ n g c ó làm

kinh dộrig g iấ c m ộ n g đ ê ìn thu nhiừìg ỉạ í n tan g

tiitn^. văỉ
'

*Ẩ ỳ tìn

\'ê - tin thấng

B á c , elỉítìh tin th ắ n g ữ ậ n ế y n tđ i đ à o d ạt c h ấ t thơ,

bdi v ĩ m ỗ i tir fth ín g tfá li đ ề u g ợ i lê n b a o ư đ c m ơ, hy v ọ n g cử a
B á c , c ủ a Itìỗi ngttời V i ệ t N a m k h ẩ n g e h iế n v ề th ắ n g lợ i cu ố i

cù h g , v ề c iiộ c số u g n g ằ y m ai. Đ ế n c â u thơ n à y , lừ m ộ t vị
T ổ n g tư lệ n h t ố iié a o đ a n g â õ i tìie o tữhg^bưđc đi c ủ a c u ộ c
k h án g c h iế n , B ầ c lạ i trđ'Ý ề \*ị trf c ủ a tr ă n g , ligưừi b ạ n tri âm
B á c h ằ ọ g ỵ ệ ụ m ế n , xừa k ịp thời cb ịa vụị v đ i quận dân to Ịig o à i
• c h ịếti trường. Đ ó th ự c sự là m ộ t b à i thơ trọn nghĩa v ẹ n t)ựih.
b>ọc hai câu ìđầu cỗa b ài thơ figtfcfi íá tư d iìg như c ố s ự đ ếi lập

K^

gỉiĩà v iệ c Ê tn ƯKf v ổ í v iệ c qũârĩ; nhưtig h aỉ câtt sãú đ ã ủhó thẳy

>

chẩtSthơ bấy bổng; b a f feỗiìg’4iĩài cả IM hứhg

rầ

áiih trăng, lạ i

ch k H ^ > ‘ v ^ ợ Á ’’; Ý r t g lĩ ĩ â ^ ô t s t f ^ t e % à i & t f l ằ ở e h ỗ đ ũ ,M i
vì ti^g*lứfc ìtìột ^ v ^ m g h ệ ẳ ìc ứ đ in h a iw i đẩ (ỉttẳi h y siiiK Bghtệ
thaật đ ể đì tắ é o Iđiáhg cb iến Vằ chất thơ; c h ế t Iigliệ tằ u ậ í Iđtống

I

cổ ỗụnig v i e 'ẫ (B tJiẫớễBt, d i b ằi tì*đ của B á c đã khẳiig
d ịflh :C ẩ (A in i# s v ầ tÉ iầ n g c b iế n k h ô n g n ỉỉ3 tỉg k b ô n g đ ấ i^ p ỉĨ itằ
còn khơỉ nguồn ch o sá n g tạo n gh ệ thuật, sá n g to th ca.

'ỡMiớ'ỡ:r;jớafôifỡ'j:;H

i m p ợUợiciUnni
ợhù iV i K:nf .:y i - A-ĩ / m ' fĐOẦN
ũrmẳiiểnĩĩn'ữtfiừ6jrì
X

*•

^

fWọc y¿n 12 - MXS Giio dục jP9S)

’

■ỊềĩU:*Â

J íi/■

ul

y

M '::
■: ■■

■

■'**

‘

^

■

'


PHÂN TÍCH BÀI THƠ
\

.

ềím ĐƯỜNG’*(TẨU L ộ)
x ư a n ay, thơ n ó i v ề những c u ộ c di đường c ó k h ơ n g ít.

Nhật ký ưong tị ” cũng

N g a y trong tập thơ

^

c ó tới hơn 20 bài

thđ tìm cảm hứng lú c đi đường. Tuy nhiên, ở bầu h ết cá c bài thơ
n à y, Irung lâm c ẳ m h ứ n g lại không ở sự kiện đi dưdỉigứvà hưđhg
tới những khung cản h , nhữhg đ ố i tưỢng bắt gặp trên đường đi là
chính : m ột làng x ó m ven sơn g dơng đúc, m ột cơ e m xóm núi xay
n gơ tối, m ột cảnh n gồi đồng trọng mùa gặt hái, m ột tiến g clĩuông
cbùa^thúc g iụ c, m ột hàn g ch á o ven đường, m ộ t phu làm đường
■;í|

’1

vất vả, một ch iếc thuyền câu rẽ sóng.., CứnhỊỉiị tựa dề các bài
thđ s ẽ thấy, hầu h ế t là những danh từ, nhũ^g cụ m danh t ừ : Hoàng
i
/ r i __ ^íí_.
n í _fi__
hơĩĩ,
Hàng
cháo, Cột cây so, Phu
làm đường, Cbièu tơi... h o ặ c_
m ột k ết cấu c ó giđi từ :
. .

i-

'

Trên đường đi (Lộ tbượng).
;
* . ■

Bài Đi dường (n g u y ê n

Tẩu lộ)

tá c :

X

s

' ề

, •

c ó tựa d ề lạ i là m ộ t.:

cụ m d ộ n g từ, chỉ m ộ t h o ạ t đ ộn g. B ài thơ, d o v ậ y , c ổ m ộ t ý
ngbỊa r iê n g

n gp ài v iệ c d iễn tả cảm xú c trưđc cảnh núi non

đ iệ p trùng, đâ't Irời c a o rộ n g , hùflg v ĩ, b ài thơ còn m áh g m ộ t
4ú n g tr iết lý /t ư ợ n g trưtig v ề m ộ t ử ìắ ĩ á ộ hàntí đ ạ o n ối
ch u n g

trong iưihềăấíì th â n , chủ

độn g c ủ a tn ột nhà thơ - c h iển

sĩ Ẹ ấ ì thơ sá n g tẩ c th e o th ể thâ^t ngôn tứ tu y ệ t, đữỢc dịch ra

n g u ỵ e n t á c ) c h u y ển sa n g nhịp 2 /2 /2 ..’ (trọng bần đ ịch ) d em

>

lạĩ c h o

I

c ẩ u thơ m ộ t n h ịp đ iệ u trùng d iệ p , dồn dập m à vẫn

nhịj> n h à n g , thư thái
hồn^của thỉ s ĩ :
,

/ rtí íí

^

unặ dung

rẫt phù hỢp-vđi c ố t Qấch tâm

^

^
^

^

'

- w Ị'v'■í! 0 ■;

■


TỦ SÁCH VAN h ọ c tro n g n h à

TRưÒNG

ĐI ĐƯỜNG
Đi đường mới biết gian lao^
Núỉ cao rồi lại núi cao trập trùĩĩg;
Núi cao lên đến tận cùng,
Tbu vào ừm mắt mn tràng nước fí.
..

Ngụn tấc
TẨU LỘ
Tẩu lộ tài trí tẩu ¡ộ nan,
Trịng san chi ngoại bựu ítúđg san;
Trùng s^n đăng đáo cáo pb ong bậu,
Vạiì lí dứ đồ cốmíệa gian.
M ở đầu là m ộ t c â u thơ giầ n dị như m ộ t lờ i n ó i tKừờng.
Đ i đ ư ờ n g m đ i b iế t g iã n b o

»jwTb lui.l

•

U â llll U U I I C I U IIIĨU U IU II, ỉ ^ i u a v a i t i i

(f?:-

:

Iia ii^

M yt

««!»«♦

d ế p rách tả tơi» 53 c â y s ố m ộ t n g à y , ta y bị tró i g ỉậ t cánh k h í.


Hồ CHÍ MINH
c ổ m a n g v ị n g x ích ... V ậ y m à , câ u thơ n ó i v ề n ó ỉạ i dường
n b if chỉ là m ộ í nhận x é t , m ột đúc k ế t bình thư ờng, th ề thốt.
T ừ “ mđi

biết"

n g h e n h ẹ n h àn g, k h iê m tốn nhiAig c h ấ t chứa

bên tTong biết bao sóng gió của cuộc đời, bao nhiêu suy nghĩ
củ a ngư ời trong c u ộ c . T rong b à i

Đường đờỉ kJìó khăn (sá n g

Đi dường)àiòĩig lâ u ) N gư ờ i đã từ n g v iế t :
Vốn biết đ đời khơng pbâi dễ
Mà nay càng tbếy kbó kbăn hổn:
(Nguyên tác x ử thếnguyên lai phi dị dị
Nhị kim xử thếcắnh nan nan)

tác tn íđ c bài

Đ â y là 2 câu c o ố i đưỢc đứ c k ế t sau h àn g lo ạ t nhủTng m iê u
tả trong gần su ố t cầ b a k h ổ thơ củ a b â i Đ ư ờng đỡi k h ó khăn.
N h ư th ế , đ ể th ấy cầ u đ ầ u trong b à i Đ i đường k h ô n g ch ỉ là sự
diỉc k ễ t trong m ộ t c u ộ c đi đường cụ th ể , m à b a o h à m m ộ t thắi

Ỵ

dộ đánh g iá , nhân th ứ c đưỢc n g h ĩ su y trong su ấ t cẩ ch ặ n g
dường d ài trên bưđc d ư ờ n g đời nói chu ng, trên bư đc 'đường
cá ch m ạ n g n ó i riên g . C â u thơ d o v ậ y vừa m an g n ộ i dung cụ
th ể vừa m ang m ộ t n ộ i d u n g k h ái quát, triết lỷ .
Đ ằ n g sau c â u thơ, ta b ẩ f g ặ p m ộ t tâ m hồn Iđn, c a o k h iế t,
d ẹ p đ ẽ , m ộ t trí tuệ m ẫn c ẳ m c ủ a m ộ t b ậ c ch í s ĩ đang đ ế i d iệ n ,
chịu d ự n g những gian la o k h ủ n g k h iế p nhưing đã vtfơn ỉê n giạn
la o b ằ n g thái độ làm c h ủ , bằn^ phong th ái ung dung binß tĩnh,
vđ i c á i nhìn m inh m ạ n , sá n g su ố t m à k b iêtn tố ií, g iẩ n dị ;

Nứi cao rềi lại nứi cao trập cbùng
Hgìxyền tấc : Trùng san chi ngoại hựa trùng san

>

C'ầu thơ thứ hai :

T n M c h ế t, đó là m ộ t c â u thơ tả thực v ề cân h nhữ ng id p nứi
đ iệ p trù n g m à B á c p h ả i vì/ợ t qua. C ó ngư ờ i c b o đ â y là những
hình c ẩ n h cụ tỉiể b ổa c á c gian ỉa o trong câ u thd d ầu , cđ n g c ố
th ểìlà n h ư th ế . Nhưìng n h ư trến đã phân tích , câ u dầu,trong bài
thơ k h 6 n g phải là m ột c ả m liứ n g m d đầu m à là c ẳ m h ứ n g k ế t
í

'

“

■

f5 9

■i--:;;'

ầ


TỦ SĂCH VĂN HỌC TRONG NHÀ TRưăiG
'

luậrt.. U ớn n ữ a, â m h ư ở n g củ a c â u th ơ gỢi c b o người đ ọ c v ề
gian lat> tbì ít m à m ở ra m ộ t khÔBg giaB b á t n ^ á t, d iệ p trù n g ,
d ẹ p đ ẽ , h ù n g v ĩ n h iề u hơn. C h ẳ n g ^ ấ y đ âu ầ à y ẩ i x iề n g x íc k ,
chỉ thấy m ộ t trấi tím tự d o đàng chiếm ngtíỠ B gv đ ắ m say thưdng
ngoạn ỉh iê ii n h iê n £Ù a nbà n g b ệ s ĩ. Đ iề u n à y tìiậ t k h ó phân
tích ỉý g iả i b ằ n g lý lu ận ch ữ n ^ ĩ á . TXìP tâ m h ồ n n ó đ ến th ẳ n g
vđi tâm h ồn . T hưdng thức thơ B á c « h ẳ n g k h á c n à o thựởng thức
m n t KAnci

hrếũ

M k i/ m / u n h ầ v ỉín P K ỉỉn

ẳsi t i f t i o

n ổ í lai

'ự !

a m t h ỗ'õh Cể 4 c ó th ể Hnh KộỊ đữỢe nhữ ng c â u thơ 1
; ..H # c â u ctlấ ỉ V
líỉii
ỉ

?
■I '

Núica&Iênđếntậncỷag;
Tbu vàơ*ừmmất mvềtí irừng nưđe non.

N g u y ê n tá c : '
-

ĩv

-

.

'

m

;;

■" "

- '*

^ĨW ih4f c a íf :á1ãềi.ơ A Ẩ n ế ja ^ in b 'n n ữ :h ầ ữ .

'
<

-

h ỉ^ c


Hổ CHÍ MINH
Sồng. C â u thơ tà cảnh nhưing k h ô n g dấu n ể i m ộ t tiế n g reo vui
hạnh p h d c ổ bên tron g, c á i n iề m hạnh ph úc chân chính của
m ộ t con người dã vượt qua b a o c h ặ n g đường k h ổ ả i đ ã đi và
dâ đ ến tđi đ ích , đang d ứ n g ở đỉnh c a o vờ i vờ i. T rong khuôn
k h ổ âm đ iệ u , hình ả n h , vần lu ật củ a thơ ca c ổ d iể n , khuôn
p h ép , m ự c thư đc, ý thơ lạ i nh ư c ó khuynh hư đng m uốn vượt ra
n g o à i, m u ốn vượt lê n trên c á i bình thư ờng, đ ể vươn tđi cá i
tầm c a o c à , trác tu y ệ t. N h ữ n g câ u thơ â y tnang v ẻ đ ẹ p củ a
m ột Ihiên n h iên Iđn và m ộ t tâm hồn Iđn. N ó k h ơ n g ch í d iễn
tầ độ c a o vờ i vợi c ù a khurtg cả n h núi non cụ th ể , n ó c ị n diễn
lả c h iề u c a o củ a lầ m n h ìn , củ a ý ch í, nghị lự c n iề m tin, củ a lý
tưđng c a o c á , đ ẹ p đ ẽ . Q u ả là , khi đã c ó B p t lý tưdng c a o c ả ,
m ột bản lĩnh k iên c ư ờ n g , k h ổ n g c ó đỉnh c à o n à o con ngư ời lại

k h ổn g th ể đ ạt Iđi. V à lú c b ấ y g iờ , con ngừdi s ẽ tìm th ấy nguồn
hạnh phứ c vô b iê n . C á i k ế t luận có ý n ghĩa triết lý m à b à i thơ
c ó th e m a n g lạ i c h o ngư ờ i đ ọ c là n hư th ế.
('Ĩ lẽ , chính B á c cũ n g k h ô n g n g h ĩ rằn g, nhữ ng vần thơ bình
dị v iế t trong cành la o tù , nhữ n g d ò n g nhật ký ch o r iên g m ình,
k hơng ch u y ên chú làm n g h ệ thuật, k hỏn g c ó ý răn d ạy khuyên
b ả o ai lạ i c ó khả n ă n g tỏa sá n g n h iĩn g tinh thần đ ẹ p đ ẽ như
th ế.

• L Ë VĂN B À Ĩ
(Giúp học Vẩn Iđp 12 - NXB ũìằah p h ế Hề Cbí Minh)

161


TỦ SĂCH VĂN HỌC TRONGNHẢ TRƯỞNG

PHÂN TÍCH BÀi THƠ

‘TẢNH CHIỀU tiÔAT (VÃN CẢNH)
T h eo thứ tự trong “

“Cánb chiều bôm"

Nhặt ký trong tu

(V ã n c ả n t i) là m ộ t tron g những b à i thơ

cu ố i tậ p , ch l c á c h b à i “

tù, tập leo nứí) ch ỉ

” c ủ a H ồ C hí M inh,

Tân xuết ngục học đăng sơn”{Mới ra

c ó m ười b à i... N h ư v ậ y , lú c làm b à i thơ

n à ỹ , nhà thơ bị g ia m c ầ m dã khá lâ u , tâ m trạng đã trải qua
n h iều b ự c b ộ i, p h iền m u ộn . Tình hình t h ế g iđ i và trong nựđc
cũ n g đ an g c ó n h iề u b iế n ch u y ển m au c h ố n g , k h iến ch o người
ch iến sĩ cách m ạ n g c ằ n g thấy cảnh n g ộ c ủ a m ình trđ nên không
th ể chịu đựng. Sau hơn nửa n ă m trời bị g ia m c ầ m và di chu yển
“ Qag

Tâiäi kbắp mtíời ha bayện, mười tám nhà giam đã

ở qua” (Đ ế n

c ụ c chính trj c h iế n kh u r v ) , c á i khổ củ a cảnh lao

tù c ó th ể n ó i là đã tạ m q u en , nhưkig n ỗ i k h a o k h át đưỢc tự do,
được h o ạ t d ộ n g thì lạ i c à n g th êm c h á y b ỏ n g . B à i thđ n à y , và
cả những b à i thớ tiế p d ề u n ó i lê n tâ m trạ n g ấ y :

Mai khôi boa khai boa bựu tạ,
Hoa khai boa tạ lưỡng vớ tình;
Hoa bương tbếu nhập hmg mơn lý,
Hứớng tại lung nhân tổ' bết bìnb. D ịch t h ơ :

Hoa h^ng lỊỞbọa bềng lại tạng,
Hoa tàn, hoa nở cũng vơ tìnb;
Hương hoa bãy thấu vào trong ngạc,
K ề với tà nhân nổi bết bình.
T h eo đ ầ u d ề , đ â y là tn ột b à i A ơ tả c ẵ n h ( Vãn cinh - Cẳnb
chiều hổm), nhưing th ậ t ra, b à i thơ lạ i k h ô n g tả cản h m à chỉ
nhân cản h đ ể n ó i lê n tâ m trạng, d ó là n ỗ i b ấ t bình trưđc cảnh
n g ộ và n iề m kh ao k h á t tự đ o c ủ a ngifdi từ.


Hố CHf MINH
Thường thì trong nhihig hồn cành như th ế này, bất c ứ thời
k h ắ c nào trong n gày cù n g c ó thể khiến người ta suy n gh ĩ đ ể

cayỊ

đ ắn g về cảnh n gộ của m ình. Tuy n h iên , trong nhữhg thời khắc
ấ y , thì cái thời khắc khi c h iều đổ xu ấng vẫn tác động đến tâm
trạng người ta n h iều và m ạnh hơn cả. Lý d o .m ộ t phần c ó lẽ đo
thứ ánh sáng nhấn nhạt của đất trời trưđc khi sập tối, cái hí»i lành
lạnh của buồi ch iều v ề d ễ khiến người ta cám cảnh Phần khác
c ó lẽ mạnh hơn, ấ y là nhìn chiều xu ốn g, người ta nhận ra ; th ế là
m ột n gày nữa đã trôi đi m ất. C àng nhận ra cu ộ c đời mình là quý
g iá , là cần th iết, thì cả m nhận v ề sự u ổ n g phí cù a m ột n gày m ất
di ấ y càn g th êm rõ

T ầ iiỆ

và ca y đắng.

C h o n ê n , n ó i đ ế n cản h c h iề u h ô m

ở đây

chi là c á i c đ , c á i

thời k h ắc hơn là n ộ i dung c ủ a b à i tbơ.
T hực ra, x é t r iê n g c â ụ thơ đầu, n ếu g ọ i đ ó là câ u thơ tả
cản h cũ n g d ư ợ c :

Mai khôi boa khai hoa bựu tạ...
(Hoa hồng hở hoa bồng lại rụng)
C ảnh ấ y là : c h iề u đã x u ố n g , hoa Itồn g đã rụng x u ấ n g . C oi
đó là c â u thơ tả cản h th ự c, ta c ó th ể hình dung ra bứ c tranh
m à ngư ời ta đ a n g nhìn th ấ y qua eử a sổ (h o ặ c m ộ t k he hd n à o
d ó ) c ủ a p h ò n g g ia m trời đang sậ p tố i, b ó n g tố i c à n g x u ố n g
nhanh giữ a m ộ t n g à y đ an g độ m ùa m ư a, k h ô n g gian cả trong
và n g o à i p h ò n g g ia m đ ề u âm u (n g a y trưđc b ài n ày là bài

Thanh minh lất phất mưa phùn... và sau đó h ai bài là hầi Mưa
lâu : Một ngày nấng bưâng, chín ngày mưa); trên m ặ t đ ấ t c ó
m ấ y c â y h ồ n g ủ rũ v đ i nhữ ng bôn g h ồ n g đ a n g tàn phai...
C ó th ể trước m ắ t ngư ờ i tù thi s ĩ và c h iế n s ĩ n à y , đan g d iễn
ra cản h hoa hựu tạ (h oa lạ i rụng) ấ y th ật... N hưhg n ế u thật
như t h ế thì cản h n à y c ứ n g ch ì là n g u y é n c đ là m n ầ y sinh m ộ t
càn h trong tầm Irạng ấ y là ;

163

TỦ SẢCH VẢN HỌC TRONG NHẢ TRƯỜVG

Hoà bềng nở hoa hằng ỉại rựríg . :
T h ấ y hoa rụng m à n g h ĩ đ ến hoâ h ở , ấ y là d ể c ầ m nhận m ộ t
qúá trình : th ấm th ị ẩ t tlĩờ i giari trô F q u a , c á i g ì c ù n g c h u y ể n
d ờ ỉ,'cá1 gì ểữ n g trôi m ế t, h ế t n d ỉạ i tà n ...

'

'

T rong cấu tliđ n ấ ỳ , cắ n lưu ý từ ÂỊrt/ (n g h ĩa là /ạ /,
n tíầ )

n h ỳ th ấỵ ỉio ạ h ồ n g tẳn

ở

lại fán

đ ấ ý t ó ơ n g c h ì m đi c ó

trong ứ u ỗ ỉ chrèii h ặ m n a ỵ , C0ng k h ô n g p h ải ch i c ó từ c h iề u
h ồ m qua ChỉnV cẩ ị đ i ề u í ạ i n ở , lạ i tàn lậ đ iề u g â y ấn tưỢng
m ạn h C^Ỏ nhà thơ liíc n à y .

^

V ì độ c ũ n g Ịà ch ỗ x u ấ t ph át c |io q ả m h ứ n g c ủ a bài thđ.
C ufíg vj j b ế m à , k h á c y đ i n h iề u b ấ í th ơ tầ ẹầ n h k h á c củ a Hồ

c^hí M in i, sạng çâỵi A ơ tlíứ h a i, tấ c g ia Ịcỉìọpg tả cẳ n h nữa m à
Ịà n'gam 'n ^ t vp ¿ẩnh.

Hoa khai boạ tạ lưỡng vổ tình...
(Hoa tàn hoa nđcũng vổ tình...)
: H óà

n o rội h o a tà n , dó là c h u y ện tự n m e n , tioa n a o c o y inư c

v ề v iệ c 'tằn h a y nd. C ẩcỊi h iể u tííứ .h ả ĩ c ó th ể là : hoa nở rồi
h o a tà n , ấ ó ã Ìằ v ệ t v ổ t iị, v ơ tình, hoa n à o qiian tâ m gì đ ến a í,

nẩo biết gí đển tầin trạng như ta. L ạ i ÇƠ thể hiểu theo cách
thứ ba : h oa n ở rồi h o a tà n , dó là v iệ c củ a h o a , v iệ c củ a tự
n h iê n , ta à â ii e ố qiiân'iâitt đ ến đ iề u ấ y .

’

Đọc hàí đầu tlicf này, cứ tưdng đâỹ là thợ cùa v| ẩn SỴ nào
đời tiỉrìl đã đ ẹn l ứ t c u ộ c d ờ i g á c b ỏ tíg ơ à i tai, m ọ i c h u y ện đời
đ êu ‘c‘hi là iéhilýện riưếc ch ả y ^ m ầ y t r ơ i,hWa tà n , hoa nđ. N htíhg
ĩh ổ t t ĩ ữìd v ị, tư d ó g là

rầí hữú^iình,
‘

■
;

m

vỡ íình, nói là vổ tình,inầ

lạ i

hđu tìtìh,

’
‘‘ '
'iíố hifííđg thấu nhập ĩùrig mơn lý,
Hướhgt Tung nhân tố hết bìnhi*


Hổ CHf MINH

(Hương hoa bay thấu vào trong ngục
K ể vđi tù nhân nối bết bình)
H oa tưdng vơ tình nhưng lạ i đưa hương d ến tân nhà g ia m ,
đ ến tận người tù đ ể k ể vđi người tù n orb â't bỊnh c ủ a m ìnb.
N gư ờ i tưởng vơ tình lạ i đón đưỢc hương hoa từ bên n g o à i v à o
n g ụ c, lạ i lắ n g n g h e đưỢc tâm sự củ a hoa. N h ư v ậ y , g iữ a h o a
và người đã d iễn ra m ộ t sự cả m th ôh g ch ứ k h ơn g c ổ g ì là vố '
tình nữa. H oa c ó th ể vơ tình, vơ g iá c v ề 'chuyện .nở và tàri c ủ a

mình, nhưng khơng cịn vơ tình, vô giác về sự bất côriẸ ẹỊỊỈa xằ

hội, VC cảnh ngộ của người tù nữa.
C'ịn

nổi bât bình ? N ỗ i

b ấ t bình củ a ai ? T h eo ỹ tứ câ ii thợ

thì đó là n ỗ i b at bình c ủ a h oa , n ỗi b ấ t bình ìtnà hoa, n h ờ hương
củ a m ình là m tiế n g n ó ỉ m an g đ ến k ể vđi người tù. N h ư iig n ỗ i
bất bình n à o ? C ổ phải đó là

nổi hết bình v ề

ch u y ện h oa h ồ n g

n đ, hoa h ồ n g lạ i rụng ? Nhiftỵg đã líổi rồiTcìa m à :

Hoa tàn,

hoa nở cũng vơ tình !
"ITìế thì,

ồ đầy

chí c ị n lạ i là n ỗi b â t bình củ a hoa v ề ngừời

tù, v ề cản h n g ộ củ a ngư ờ i tù. P hải ch ầ n g n ỗ i tìat bình c ủ a h oa
là th ế n à y : tại sa o ,
k ẻ lạ i

ồ giữ a

hoa và ngư ờ i, c ó k ẻ

nhà g ia m ? V à con người

ơ trong

ị ngồi

trời, c ó

n gụ c k ial c ó tội

gì m à phải bị g ia m c ầ m ?
H óa ra, đ â y c ũ n g ch ỉ là n ỗ i bất bình c ủ a nhà tbơ.
C ả bài thơ bốn c ầ u , n h ẹ n h àn g, gần như vu vđ, ch ì

ậể

d ền

vào hai tiếng cuổTì c ù n g b ế i hình, Đọc cẩ bài thơ, an tưỢng sau
cùng» m ạnh nh ất v ln là hai tiế n g

bâì bìnb.

Hẳn nhà thơ, lẠ i

v iế t b ài n à y , d ù n g đ ến h â m tám tiế n g , c ũ n g là chi đ ể n ố i lên

hai tiếng : h ế t h ifíh . Đó là nỗi phẫn uất nhất, bức XIÍC nhất của
nhà thd lứ c n à y , đ iề u nhà thơ m uốn k ê u lê n giữ a nhà g ia m ,
m uốn n ói to lơn giữ a c u ộ c đời lú c n à y . L ờ i củ a b ài thơ d ịu ,

mà ý củ a b ài thđ rất m ạnh là thế.

165


TỦ SĂCH VAN HỌC TRŨNGNHÀ TRƯiSVG
T ừ đ ầ y , ta nhìn lạ i ý nghĩa c ủ a m ấ y từ n ày :

lên nỗi hất hình). T h e o

tốbết bình (nói

ch ữ n g h ĩa thì chứ n g ữ của m ấ y tiế n g

n à y ỉà h o a hưđng (hửđng củ a h o a n ó i lê n n ỗ i b ấ t bình).
T uy n h iê n ,

ỗ

đ âyj k h ổ n g ch ì lả tiế n g n ó i t ố c á o c ủ a hoa

hươhg m à chủ y ế u , ỉà tỉế h g n ổ i c ủ a ngư ờ i tù. N gười từ n ổ i lên
n ỗ i b ất bình c d a m ình, ở đ â y , hư ơng h o a ch ỉ là tác nh ân lẩ m
bừng lê n n ỗ i b ất bình trong lồ n g n gư ờ i từ , k h iến người phắi
th ất lé n . H ay n ố i c á c h k h ắ c, hư ơng h o a là m c h o n ỗi b ấ t bình
c ó sẩn trong lò n g người từ phứ t c h ố c b ù n g lê n , da d iế t, c h á y
b ỏ n g hơn.
Trong b ố n g c h iề u h ô m đ a n g x u ố n g , nhìn cẵnh v ậ t n g o à i
trời m à ch ỉ tb ấ y

bịa mai kbơi,

cb ỉ

nhịn ti boa mai khơi ăẵ

tà n , ấ y k h ô n g phái Ịầ ch u y ện n g ẫ ù n h iê n . V ì sa o ? H ẳn v ì hoa
h ồ n g ỉà lo à i h oa đ ẹ p , tượng trưtag c h o c á i đ ẹ p , tưỢng trUhg
ch o hạnh phúc.
N h ìn h oa b ồ n g m à ỉiê n tư dng đ ế n h o a n ở , h oa tàn , ấ y cđ n g
k h ô n g p h ẫi ỉà n g ẫ u n h iê n . T hời gian đang trôi qiia, n g à y n ày
qua n g à y k h á c , phí u ổ n g trong ỉa o tù.
N hìn hoa h ồ n g m à n g h ĩ đ ến hưdng h o a h ồ n g , ấ y c à n g k h ô n g
phải là n g ẫ u n h iê n . T hự c t ế thì c ố lẽ n g ồ i troQg trại gia m khó
m à ngửi th ấ y hưđng h oa h ồ n g từ n g o à i b ay v à o . N hư hg d ây
thì

hương boa bay tbâu vào trong ngục.

N ói

thấu là

đ ể nhấn

mạnh;, xa x ô i c á c h tr ở t b ế , nhà t ừ x ố A ể i m thếp^hổi h ắm th ế ,
hương h oa vẫn c ứ bay đến tân nơi. C ớ đưỢc c á i

thếuấy là

bởi

vì k h ô n g nhữ ng h oa h ồ n g vấn c ố hư ơng thđtn m à còn b d i lồ n g
người sấn m ở ra đ ể đón nhận hư ơng tbđm . Đ ế n đ â y ta lại

càng hiểu thêm tấm lòng cõa Bỗ i vi cuc ddi, hiu thờm
s d n g qẵm tii â m tri kỷ cứ a tâm h ồ n n g h ệ s ĩ Hồ Chí M ỉnh
vđi tất cả c ắ c sự v ậ t thân th iế t vđ i con ngư ời. M ột sự đồn g
cả m tu y ệ t vờ i !

166