Tuyển tập những phóng sự và ký sự được sưu tầm từ báo.

Những phóng sự - ký sự đăng báo

NHỮNG PHĨNG SỰ - KÝ SỰ
TRÊN BÁO

1


Những phóng sự - ký sự đăng báo
Tác giả: QUỐC VIỆT

TRONG THẾ GIỚI SÁCH CŨ
(Phóng sự: báo Tuổi Trẻ từ 15/05 đến 20/05/08)

2


Những phóng sự - ký sự đăng báo
Kỳ 1: Hiệu sách cũ của "gã ngơng"

Thứ Năm, 15/05/2008

TT - Có người đã rơi nước mắt khi bất ngờ thấy bút tích của mình trên
quyển sách đã bị thất lạc bao năm đang bày bán ở vỉa hè. Có người
quyết dốc hết lương hưu dành dụm để mua cho được một độc bản sách.
Cũng có người mừng như vớ được vàng khi chỉ trả vài ngàn đồng cho
bộ sách cổ nằm lẫn trong đống giấy vụn ve chai...

Đó chỉ là những chi tiết nhỏ trong thế giới sách cũ chứa đựng bao thế thái
nhân tình. Trong thế giới sách cũ, có người lấy đó để làm giàu, cũng có
nhiều người xem là thú chơi, là đạo của đời mình.

Tơi vừa bước vào hiệu sách số 180 Bà Triệu thì bị gọi giật: "Đi đâu đấy?".
Một người đàn ơng trung niên đang nhìn tôi lừ lừ. Cảm giác ban đầu của tôi
thật sốc với tiệm sách cũ có tiếng ở Hà Nội này. Nhưng rồi sau vài câu qua
lại hiểu ý khách lạ, ông chủ nhà sách đã nhẹ giọng xuống mặc dù vẫn cịn
chút bất cần đời. "Anh cứ gọi tơi là gã gàn dở hay gã ngông cũng được. Tôi
mới đuổi thẳng cổ mấy cặp sinh viên đấy. Ai đời đi mua sách mà đứa con
trai thì tay nhét túi quần, tay phì phèo điếu thuốc, cịn con gái vừa xỉa tăm
tanh tách vừa trả giá leo lẻo như mua cá” - ông chủ tiệm sách cũ Lương
Ngọc Dư lại tự giới thiệu mình bằng một tràng khinh khỉnh.

3


Những phóng sự - ký sự đăng báo
Ai biết đọc, biết viết với chút vốn lận lưng cũng
có thể bn sách cũ. Nhưng sẽ khơng thể có
một tiệm sách cũ đàng hồng nếu như chủ nhân
của nó khơng có vốn đọc đàng hồng
Ơng Lương Ngọc Dư

Ơng Lương Ngọc Dư (phải) và người bạn trẻ mê sách cũ
"Tôi sẳn sàng tặng khơng"
Nhưng chỉ nhìn thống qua "gia sản" sách q trong ngôi nhà phố trung tâm
Hà Nội này cũng biết ông Dư không phải là kẻ gàn. Những hàng kệ sách
cao bằng cả hai thân người chồng lên nhau. Các lối đi ở giữa hẹp đến mức
khách lạ phải nghiêng người len vào để không chạm rơi sách.
Ấn tượng đập ngay vào mắt là cuốn An Nam tạp chí có ảnh hành quyết
tướng sĩ Hoàng Hoa Thám đã ố vàng màu thời gian nhưng vẫn còn rõ mặt
những người yêu nước chí lớn khơng thành. Bộ Thú xem truyện Tàu của lão
gia Vương Hồng Sển được đánh số thứ tự, in từ năm 1970 nằm ngay ngắn ở

vị trí trang trọng trên kệ sách. Đặc biệt là cuốn Hồng Đức bản đồ của tủ
sách Viện khảo cổ, Bộ Quốc gia giáo dục (Sài Gịn - 1962) có nhiều bản đồ
minh chứng chủ quyền của VN với hai quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa…
4


Những phóng sự - ký sự đăng báo
Ơng chủ tiệm sách Dư bắt đầu ý hợp với kẻ hậu bối lạ hoắc đến từ miền
Nam như tôi. Vừa dẫn tôi đi tham quan "gia sản" sách, ông vừa vui vẻ leo
trèo cầu thang để lấy những quyển sách trên cao mà tôi yêu cầu. Người đàn
ông tưởng như bất cần đời này cực kỳ nâng niu sách. Nhẹ nhàng lần giở
từng trang trong quyển sách ảnh bìa đỏ Chiến tranh giải phóng Việt Nam do
Nhật in tặng nhân dân VN, ơng rưng rưng kể sách này có những hình ảnh
đặc biệt từ cuộc chiến chống Mỹ đến chiến tranh biên giới phía Bắc. Và ơng
xúc động nhất là chính nhiếp ảnh gia người Nhật đã bỏ mình ở Lạng Sơn để
nhân dân VN có quyển sách ảnh q hiếm.
Bây giờ, ngồi nhớ lại chuyện xưa, ông Dư trầm ngâm: "Ai biết đọc, biết viết
với chút vốn lận lưng, cũng có thể bn sách cũ. Nhưng sẽ khơng thể có
một tiệm sách cũ đàng hồng nếu như chủ nhân của nó khơng có vốn đọc
đàng hồng". Ơng chủ tiệm sách cũ đầy cá tính này cực kỳ khó tính với
những kẻ giả cận thị, giả mê sách để "lấy màu" trí thức, nhưng cũng rất quí
những người thật sự mê sách.
Tiệm sách cũ 180 phố Bà Triệu từng bị tiếng tai "máy chém", ơng khơng
thanh minh mà cịn hãnh diện, vì ơng tin rằng sách q thì vơ giá. Vả lại, đôi
khi ông cũng muốn hét giá để những kẻ giả vờ mê sách đừng mua về nhà
xếp xó. Tuy nhiên, nhiều người cũng đã tận mắt chứng kiến ông bán rẻ,
thậm chí tặng khơng sách q cho những người nghèo mê sách và cần sách.
Những tủ sách, đời người

Quyển Hồng Đức bản đồ

q hiếm của ơng Dư

Ơng Dư là kỹ sư xây dựng. Thời bao cấp túng thiếu, ông đành phải bán
chính mớ sách cũ của mình. Một vài lần riết rồi quen, ông đã biết mua lại
5


Những phóng sự - ký sự đăng báo
sách cũ để bán cho người có nhu cầu. Có vốn đọc từ hồi đi học, ông tự nhiên
vào nghề buôn sách cũ và càng ngày càng thấm dần chữ nghĩa.
Những lúc nhàn rỗi, ông miên man đọc hết quyển này đến quyển khác. Ơng
lặng lẽ trở thành mọt sách lúc nào khơng biết, thấm thía với từng trang sách
hay và xúc động với cả thủ bút của những người đã từng nâng niu nó trước
ơng.
Thời kỳ bao cấp, nhiều trí thức, kể cả chức sắc, tướng lĩnh gặp khó khăn
kinh tế, nhà cửa chật hẹp đành phải rời tủ sách. Biết ông Dư là người kinh
doanh sách cũ chuyên nghiệp nhưng không xem sách là món hàng nên họ
mời ơng. "Nhiều lần tơi khơng kìm nổi xúc động khi đứng trước những tủ
sách q, đặc biệt là sự giữ gìn, nâng niu sách của chủ nhà. Tôi khuyên họ
nếu chưa cần phải bán thì cố giữ lại, vì có thể cả đời người chưa tích lũy nổi
tủ sách quí giá như vậy" - ơng Dư kể. Sau đó một số người quyết định
không bán nữa, nhưng đa số vẫn đành phải ngậm ngùi chia tay nó.
Một học giả tóc bạc phơ vừa tẩn mẩn phủi từng nếp bụi trên những quyển
sách văn học cổ trước khi rời chúng đưa cho ông vừa nghèn nghẹn tâm sự:
"Tơi giữ lại thì chưa biết lúc mình chết tủ sách sẽ thế nào. Chuyển cho anh,
tơi tin những quyển sách đáng kính này sẽ đến người đọc đáng kính".
Ngồi số sách cũ kinh doanh, ơng Dư giờ cũng đã có tủ sách của đời mình.
Trong đó có một cuốn đặc biệt in ở Pháp vào thế kỷ 18, nội dung viết về địa
chí Đơng Dương mà nhiều người mê sách cổ trả vàng lượng ông vẫn khơng
bán. Hầu hết chủ nhân những tủ sách q gia đình đều u cầu ơng Dư phải

xóa dấu tích, thủ bút của họ trên sách. Với ơng Dư, "sách q mà có thêm
chữ ký tay, con dấu hay hình ảnh của tên tuổi được xã hội kính trọng thì giá
trị của sách sẽ tăng gấp nhiều lần. Nhưng tôi tôn trọng nguyện vọng của
những người đã nuốt nước mắt rời nó”. Ơng Dư vẫn tâm sự rằng ngày cuối
đời nào đó, nếu phải trao lại tủ sách này cho người đọc đáng kính, ơng sẽ
xóa hết thủ bút khẳng định chủ nhân của mình trên đó.

6


Những phóng sự - ký sự đăng báo
Thứ Sáu, 16/05/2008
Kỳ 2: Thư phòng trầm mặc
TT - Những ngày lang thang tìm hiểu thế giới sách cũ ở Hà Nội, tơi
được nghe kể nhiều về nhà sách số 5 Bát Đàn của ơng Phan Trác Cảnh.

Ơng Phan Trác Cảnh: "Tơi tin sách cũng có hồn" - Ảnh: Quốc Việt
Nhà sách khơng trưng bày bất cứ quyển nào ra mặt tiền và ông chủ cũng là
người kiệm lời, trầm tính. Nhưng những người nghiện sách khoa học xã hội,
đặc biệt là sách địa chí, lịch sử các dân tộc VN, đều phải gõ cửa nhà sách
này.
Cả đời cho sách cũ
Vợ ông Phan Trác Cảnh nhẹ nhàng mời khách: "Chú muốn mua hay chỉ
tham quan cũng được". Mặt tiền tầng trệt không trưng quyển sách nào,
nhưng vừa dợm chân bước lên cầu thang lên tầng trên, tôi đã thấy từng dãy
sách xếp dọc lối đi. Ông Cảnh đang nghe nhạc Phạm Duy và xem tài liệu
dày gần 2.000 trang về hát ả đào, quan họ do chính mình sưu tầm. Thấy
khách ghé thăm, ông mỉm cười: "Gần 10 tấn sách, không còn chỗ để chứa
nên đành để tạm ra ngồi".
Khơng gian phảng phất mùi giấy cũ. Sách bày kín giá kệ khắp các tường và

tầng trên vẫn còn các phòng sách khác. Cuốn Souvernirs de Hue in bằng
tiếng Pháp từ năm 1867 của tác giả Michel Duc Chaigneau viết kỷ niệm về
Huế đã sờn rách được bọc lại cẩn thận. Các quyển Hán văn tân giáo khoa
thư xuất bản năm 1928 và Ngũ thiên tự năm 1929 cũng còn nguyên vẹn.
7


Những phóng sự - ký sự đăng báo
Nhiều báo, tạp chí đầu thế kỷ trước như Phong Hóa, Phụ Nữ Tân Văn, Gia
Định Báo, Gió Mới, Văn Mới, Nơng Cổ Mín Đàm, Nam Phong... vẫn đang
nằm trên kệ thách thức thời gian…
Thấy tôi mải mê với kệ sách nghiên cứu 54 dân tộc VN, ông Cảnh chỉ cho
xem bộ tài liệu đồ sộ gồm 11 tập chuyên nghiên cứu về người Hoa ở VN và
những cuốn sách quí viết về người Mường cổ. Người đã dành cả đời cho
sách cũ này kể rằng lúc đầu ơng cịn tập hợp chung các loại sách, nhưng bây
giờ tập trung vào nội dung nghiên cứu cổ xưa. "Tác phẩm văn học hay có
thể được tái bản. Nhưng các sách nghiên cứu cổ rất kén người đọc, nên hiếm
hoi lắm. Nó đang tuyệt bóng dần trên thị trường", ông Cảnh ưu tư, rồi cho
tôi xem bộ nghiên cứu lịch sử quân đội VN gồm hàng trăm quyển xếp cả
một dãy kệ lớn.
Chủ nhân của nhà sách số 5 Bát Đàn này do quá mê văn chương Tự Lực
Văn Đoàn mà thành nghiện sách. Nửa chừng xuân của Khái Hưng là quyển
sách đầu đời làm ông Cảnh mê mẩn, đó cũng là bản in đầu tiên mà ơng vẫn
gìn giữ đến giờ như kỷ vật của đời mình. Ngay thời gian cịn làm việc ở
Trường đại học Tổng hợp Hà Nội, ông đã xây dựng "gia tài" sách cũ. Những
ngày đầu khó khăn, ơng phải nhịn cả suất ăn sáng, gói thuốc lá quen thuộc
để có tiền mua sách. Bạn bè tưởng ơng đã đổi nghề buôn ve chai khi thấy
ông cứ lẽo đẽo đi cùng họ để lùng sách quí trong giấy vụn.
Những người đọc đáng kính

Báo của đầu thế kỷ trước vẫn được nâng niu ở tiệm sách số 5 Bát Đàn Ảnh: Quốc Việt
8


Những phóng sự - ký sự đăng báo
"Hình như sách cũ cũng có linh hồn. Mình q nó thì nó sẽ tìm mình" - ơng
chủ tiệm sách Bát Đàn nói. Ông Cảnh kể qua thời đầu chật vật, nhiều người
đã tự tìm đến mua bán, trao đổi sách. Thậm chí, một số người ở miền Nam
cũng cung cấp sách cũ cho ơng. Họ q ơng vì khơng chỉ bán sách, ơng cịn
là người đọc sâu, biết trọng sách q.
Họ thêm nể ơng vì nhà sách khơng kinh doanh bát nháo mà được nâng niu
cẩn thận như thư viện quí. Chính vì vậy, một số người trong những tên tuổi
vang bóng như Đào Duy Anh, Trần Văn Giàu, Trần Quốc Vượng, Vương
Hồng Sển, Hà Văn Tấn, Phan Huy Lê, Đinh Xuân Lâm, Phan Ngọc đã xúc
động khi thấy tác phẩm mình được nâng niu ở vị trí trang trọng trên kệ sách
nhà ông. Và một số người trong họ đã dần trở thành bạn tâm giao của ơng.
Ngồi nhiều quyển đặc biệt khơng bán, tiệm sách số 5 Bát Đàn cịn hai thứ
được ông Cảnh lưu giữ kỹ là cuốn thư mục sách do mình biên soạn và bút
tích, hình ảnh những người đọc đáng kính. Giáo sư Nhật Yao Takao lần đầu
ghé đây khi còn là sinh viên và nhà sách này cịn là ngơi nhà cấp bốn với
mái tơn thấp nóng, nhưng Takao đã tìm thấy những cuốn sách văn hóa, văn
học cổ mình cần. Đến nay đã 17 năm và dù đã là tiến sĩ, nhưng năm nào ông
cũng sang VN để tìm sách và gặp bạn tri kỷ là ơng Cảnh. Nhiều chuyến ơng
cịn dẫn theo sinh viên để họ tiếp tục đọc sách quí nơi này.
Một người bạn khác của ông Cảnh là nghiên cứu sinh tiến sĩ Imamura. Lần
đầu đến từ 15 năm trước, Imamura còn là cựu nhân viên sứ quán Nhật. Mê
sách, anh say sưa với các tài liệu quí ở đây. Đến khi nghỉ việc ở sứ quán,
anh chọn đề tài lịch sử người Hoa ở VN để nghiên cứu, và nguồn tài liệu từ
nhà sách này. Bạn bè anh như vợ chồng nhà khảo cổ nổi tiếng Kikuchi
Seichi và Abe Yuriko cũng thành bạn tâm giao của ông Cảnh trong những

lần ghé thăm, tìm tài liệu khảo cổ về gốm sứ VN.
Ơng có hàng trăm bạn quốc tế đến từ Nhật, Hàn Quốc, Mỹ, Pháp..., nhiều
người là giáo sư, nhà ngoại giao, khách du lịch. Nhưng ơng cũng có những
người bạn VN mê sách ở khắp đất nước. Ông cứ nhớ mãi hình ảnh cụ già 80
tuổi từ ngoại thành Hà Nội lọ mọ đến nhà sách vào tối mưa dông tầm tã.
Thấy tội cụ già, ơng hỏi cần sách gì để giúp nhưng cụ không trả lời. Rồi bất
ngờ, cụ ôm lấy một quyển sách sờn ố bật khóc: "Quyển sách này là của bố
tơi. Nó đã thất lạc gần 30 năm rồi. Tơi cứ đi tìm mãi".

9


Những phóng sự - ký sự đăng báo
Ơng Cảnh tâm sự chính những người đọc đáng kính đã giúp mình quyết
tâm theo nhà sách đến cùng. Ông bạn Takao hay nhắc nhở bạn: "Ơng khơng
có quyền nghỉ hưu, ơng chưa được chết, để còn giữ nhà sách này cho đến
khi tìm được người xứng đáng nhận lại nó”.
Người con trai định theo nghiệp sách của bố và đã được ông gửi gắm niềm
tin, nhưng thật buồn là anh bất ngờ qua đời. Đến giờ, ơng vẫn chưa tìm được
người nào ưng ý. Bởi theo ơng, kiếm được người nặng lịng với sách cũ
khơng dễ. Họ phải là người thích đọc, có kiến thức sâu rộng, mà đặc biệt là
khơng mê tiền. "Tơi nghĩ sách có hồn. Nó biết tìm đến người đáng kính
hoặc người đáng kính sẽ tìm đến nó” - ơng Cảnh nói. Nắng chiều đã tắt sau
khe cửa. Thư phịng chìm dần trong bóng tối trầm mặc.
Kỳ 3: Thư viện bách khoa ở vỉa hè

Thứ Bảy, 17/05/2008

TT - Cơn mưa áp thấp nhiệt đới bất ngờ giăng mờ đường phố
TP.HCM, tôi trú mưa trong tiệm sách cũ nhỏ bé quen thuộc trên đường

Cách Mạng Tháng Tám. Cô Nguyên bán sách từ hơn mười năm trước
vẫn ngồi lặng lẽ trên chiếc ghế xưa. Tuổi xuân đã qua đi, cô khơng cịn
trẻ nữa. Nhưng nhà sách thì vẫn nhỏ bé, bạc màu thời gian như thuở tơi
cịn là sinh viên hay lọ mọ đến nơi này.
Từ sách kén người đọc
Bất ngờ, tơi tìm lại được cuốn Martin Iden của nhà văn nổi tiếng Jack
London mà tôi đã tặng một người bạn. Sách chỉ có chữ lớn làm hình bìa, in
trên giấy rơm vàng, do Nhà xuất bản Văn Học Hà Nội in năm 1985. Cảm
xúc xa xưa chợt sống lại. Tiệm sách nhỏ bé này bị tiệm thời trang to đùng kế
bên như đè lấp, nhưng lại có nhiều sách văn học đã làm say mê bao thế hệ.
Bên cạnh cuốn Martin Iden, quyển Chuông nguyện hồn ai của nhà văn lừng
danh Hemingway đang dựa cùng bộ hai tập Quo Vadis của tác giả người Ba
Lan Henryk Sienkievich... Tất cả đều là sách cũ, in trên giấy rơm thô nồng
mùi thời gian. Thậm chí nó cịn cũ kỹ, sờn rách đến mức cô chủ nhà sách
phải tỉ mẩn ngồi dán cả bìa. Bất ngờ lại tiếp tục khi tơi phát hiện trọn bộ hai
tập Chùm nho uất hận của John Steinbeck đang nằm lặng lẽ trên góc kệ mờ
bụi. Sách có đóng dấu nhà sách Khai Trí cũ, trong tủ sách Gió bốn phương,
in từ năm 1972.
10


Những phóng sự - ký sự đăng báo

Sách cũ bày bán nhiều trên các vỉa hè nhưng người đọc đang vắng dần Ảnh: QUỐC VIỆT
Theo giới mê sách cũ, TP.HCM hiện nay là trung tâm lớn nhất nước về loại
sách bạc màu thời gian này, dù nó cũng khơng được sầm uất với nhiều
người bán, người mua như xưa nữa. Đường Cách Mạng Tháng Tám bây giờ
còn hai tiệm sách cũ nhỏ bé nằm kế bên hai shop thời trang sặc sỡ. Đường
Điện Biên Phủ nay cũng còn vài nhà sách cũ đối diện với cổng công viên Lê
Văn Tám. Vẫn gương mặt điềm đạm của những người bán xưa thấp thống

sau kệ sách mốc meo, vẫn cịn rất nhiều sách q, nhưng họ khơng bày bán
tràn ra hè như ngày nào nữa mà thu gọn lại trong nhà và con hẻm nhỏ. Kinh
doanh sách cũ sầm uất nhất TP.HCM hiện nay vẫn là hai con đường quen
thuộc Nguyễn Thị Minh Khai và Trần Huy Liệu với tầm vài chục tiệm sách
lớn, nhỏ nằm liền nhau.
Những người mê đọc cho rằng các sách cũ giá trị đang vắng dần trên kệ bán
TP.HCM. Một phần vì sau thời gian khó khăn phải bán sách lấy miếng ăn,
nhiều người thích đọc đã và đang thu hồi sách quí cho tủ sách gia đình.
Nguyên nhân khác do nhiều Việt kiều cũng muốn tìm lại kỷ niệm quê
hương của mình nên mua rất nhiều sách q cũ đưa ra nước ngồi.
Tuy nhiên, những ngày lang thang trong thế giới sách cũ, tôi vẫn phát hiện
rất nhiều sách quí đang ẩn hiện lặng lẽ trong các tiệm sách cũ. Người bán
cho rằng họ không cần trưng bày loại sách này ra ngồi nhiều, vì người cần
mua sẽ tự biết tìm, biết hỏi, cịn mặt tiền phải dành cho những loại sách phổ
11


Những phóng sự - ký sự đăng báo
thơng dễ bán hơn. Giá cả những loại sách này thường cũng không đắt nếu
khách mua quen biết chút ít với nhà sách hoặc đừng quá mù mờ để bị hớ.
Tôi mua được cả hai tập Văn minh Tây phương của ba giáo sư nổi tiếng
Cran Brinton, John B. Christopher, Robert Lee Wolff, do Nguyễn Văn
Lương dịch và Phủ quốc vụ khanh đặc trách văn hóa xuất bản năm 1972 có
dịng chữ in đậm "ấn bản đặc biệt" ở bìa sau, với giá chỉ 60.000 đồng. Kẻ
mua ngẩn ngơ mừng, người bán cũng mỉm cười vì đẩy được bộ sách kén
người đọc.
Đến niềm vui phổ thông
Khác với ngày trước, hầu hết tiệm sách cũ bây giờ đều trưng bày sách, báo
phổ thông, dễ đọc ra ngồi để tìm kiếm số đơng khách hàng. Trong những
ngày mày mị tìm sách cũ, tơi thấy phần đông khách vẫn là các em nhỏ đi

mua truyện tranh Nhật Bản, các bà nội trợ say mê tạp chí giới mình, các cơ
cơng nhân thích đọc sách phóng sự vụ án xã hội, hoặc cao hơn một chút là
tiểu thuyết tình cảm, truyện kiếm hiệp...
Cơ chủ tiệm sách Phạm Thị Nguyên trên đường Cách Mạng Tháng Tám cho
biết bây giờ rất hiếm tiệm sách nào chỉ chuyên doanh các loại sách cao cấp
vì quá kén người đọc. Họ phải mở rộng mua vào, bán ra tất cả các loại sách
báo mà xã hội đang có nhu cầu. Vừa nói, cơ vừa cho xem một loạt sách, báo
có giá chỉ 2.000-10.000 đồng đang được xếp ở vị trí kinh doanh đẹp bên
ngồi các sách có giá trị. Ngay cả một số tiệm sách cũ lớn và lâu năm ở
đường Nguyễn Thị Minh Khai, Trần Hưng Đạo, Điện Biên Phủ, Trần Huy
Liệu cũng tràn ngập các loại sách báo có giá tiền cỡ này.
Anh Huỳnh Thanh Huy, chủ tiệm sách cũ ở đường Điện Biên Phủ, ước tính
cứ ít nhất ba người đi mua các loại sách báo rẻ tiền này mới có một người
đến tìm các loại sách cao cấp hơn. Đầu vào của nguồn sách cũng rất dễ
kiếm, chủ các tiệm sách cũ chẳng cần mày mò khổ cực đi đâu vì ngày nào
cũng có những người gánh ve chai đến bán lại, kể cả các cô cậu học sinh,
sinh viên, bà nội trợ muốn bán lại cái mình đã đọc chán để có tiền mua sách,
báo mới.
Bây giờ, nhiều người ví von rằng các tiệm sách cũ đang dần trở nên giống
thư viện bách khoa ở vỉa hè hơn. Ở đó, người mê sách có thể tìm thấy những
cuốn sách quí thách thức thời gian và trị giá tiền bạc có thể lên đến hàng
triệu đồng. Nhưng ở đó, những người đọc phổ thơng khác cũng dễ dàng
12


Những phóng sự - ký sự đăng báo
chọn lựa các sách, báo rẻ tiền phù hợp với sở thích của mình. Người thì mải
mê sưu tập cho được những cuốn sách q hiếm vang bóng một thời, người
thì lê la sách cũ chỉ vì giá rẻ và có nhiều sách hợp với "gu" đọc của mình.
Chính vì vậy, nhiều tiệm sách cũ đủ loại thượng vàng hạ cám.

-------------Có rất nhiều người phải bỏ cơng và tốn tiền để tìm những cuốn sách q.
Muốn sở hữu được sách q phải có vốn đọc sâu sắc, phải hiểu biết về giá
trị thật trong thị trường sách đặc biệt này để khỏi bị hớ.

Kỳ 4: Săn lùng "sách độc"

Chủ Nhật, 18/05/2008

TT - Một đời sách trải nhiều đời người như bộ Kinh Dịch in mùa hạ
năm Tân Dậu 1681 triều vua Khang Hy lại đang trong tủ sưu tầm sách
cổ ở TP.HCM. Muộn hơn, bộ sách học các ngôn ngữ Á Đông nổi tiếng
của Trương Vĩnh Ký in năm 1868 có con dấu của ông cũng đang được
nâng niu nguyên vẹn...

Linh mục Nguyễn Hữu Triết với những cuốn Hán văn từ thế kỷ 17, 18 Ảnh: QUỐC VIÊT
Để sở hữu những quyển sách cực "độc" này, nhiều người đã cả đời săn lùng
và trả giá vàng lượng, nhưng đôi khi cũng đến nhanh như duyên số khó ngờ.
13


Những phóng sự - ký sự đăng báo
Nghệ thuật săn lùng
Suốt cả buổi chiều, dịch giả Vũ Anh Tuấn kể tơi nghe chuyện sưu tầm sách
q của mình. Với ơng, tủ sách q khơng cần nhiều, mà quan trọng là sách
có đáng q hay khơng. Bộ sưu tập đặt ở tầng một. 400 quyển sách Pháp
ngữ thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 mà ơng q nhất được cất kỹ trong tủ kính dựng
ngay cửa. Vài ngàn quyển giá trị cịn lại được ơng xếp ngăn nắp trong
phịng làm việc rộng khoảng 30m2, nơi vẫn cịn chiếc máy chữ có cách nay
nửa thế kỷ.
Nhìn hàng gáy sách vang bóng một thời, tôi cảm nhận được ông Tuấn là

nhà sưu tầm sách tinh hoa. Ơng kể mình khơng săn sách kiểu bạ gì ơm nấy
hay chờ may mắn, mà dựa vào "kim chỉ nam" là những cuốn từ điển tiểu sử
và thư tịch tổng quát bằng tiếng Pháp in từ nửa đầu thế kỷ trước. Những
người mê sách cổ đều hiểu rằng nếu sách VN không quá xưa để viết bằng
chữ Hán Nơm thì rất nhiều cuốn sử dụng Pháp ngữ, nhất là giai đoạn nhiều
biến động thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20. Từ những cuốn từ điển như quyển
Dictionnaire Bio - Bibliographie Générale Ancienne Et Moderne De
L’Indochine Franc5aise mà ơng có thể dị biết các tác giả và nội dung họ
viết để thẩm định, chọn hướng sưu tầm giá trị.

Quyển sách học ngoại
ngữ in năm 1868 vẫn còn
con dấu của Trương Vĩnh
Ký
14


Những phóng sự - ký sự đăng báo
Trong bộ sưu tầm của ơng Tuấn, nhiều sách xưa q hiếm viết về VN bằng
tiếng Pháp. Từ tác giả linh mục Cadière viết hàng chục sách văn hóa, lịch
sử, phong tục VN, hay hai tác giả Pierre Huard và Maurice Durand ở
Trường Viễn Đông Bác Cổ với cuốn sách nổi tiếng Connaissance du Viet
Nam, đến Nguyễn Phan Long sâu lắng viết Đời cô Huệ, in từ năm 1921 ở
Nhà xuất bản Bắc Kỳ. 20 năm trước, ơng Tuấn đã tìm được sách Pháp ngữ
đặc biệt viết về phụ nữ VN thời mới của tác giả người Việt này đang lặng lẽ
nằm trong bụi phủ. Nhưng thấy ơng q mê nó, người bán đã ra giá bằng
hơn 1 triệu đồng bây giờ...
Một số người dư dả như thương gia Nguyễn Văn An, Việt kiều Pháp, có thú
chơi sách q của q hương thì dùng tiền sưu tập. Từ Pháp, ông nhờ bạn bè
trong nước săn tìm hộ với giá nào cũng mua. Những lần về nước, chính ơng

cũng lê la săn lùng. Hơn năm năm trước, ông đã làm giới bán sách cũ ở Sài
Gịn xơn xao khi dám bỏ ra 1.000 USD để ẵm trọn bộ ba cuốn thượng,
trung, hạ Việt Nam thi nhân tiền chiến của Phan Canh, Nguyễn Tấn Long,
trong khi lúc ấy có thể mua giá 1 triệu đồng.
Lặng lẽ hơn và cũng mới chơi sách thật sự từ năm 1995, nhưng linh mục
Nguyễn Hữu Triết đã gầy dựng một bộ sưu tập sách cổ, đặc biệt là sách Hán
Nôm, khiến giới mê sách phải nể phục. Một chiều trong nhà thờ Tân Sa
Châu, linh mục đã cho tôi xem bộ hai quyển diễn giải Kinh Dịch triều
Khang Hy in năm 1861 ở Trung Hoa. Bìa đã sờn rách, nhưng các chữ Hán
bên trong vẫn cịn rõ nét. Ngồi ra, tủ sách cổ của linh mục còn rất nhiều
sách có tuổi gấp nhiều lần tuổi 65 của ơng như bộ sách đồ sộ mười quyển
Thọ Thế Bảo Nguyên xuất bản năm Đồng Trị nguyên niên Nhâm Tuất 1862.
Đặc biệt, bộ hơn 800 cuốn sách q gồm đủ ngơn ngữ Hán, Pháp, Việt, Anh
có thủ bút những nhân vật nổi tiếng từ triều nhà Nguyễn đến nay. Trong đó,
một số cuốn có cả bút tích của Trương Vĩnh Ký xưa và Trần Huy Liệu sau
này.
Duyên số với sách "độc"
Linh mục Nguyễn Hữu Triết tâm sự ông thiếu điều kiện để sưu tầm sách q
bài bản, nhưng ơng có nhiều bạn bè tốt và uyên thâm kiến thức giúp đỡ.
Chính thầy dạy Hán Nơm Nguyễn Văn Thoa đã nhiệt tình hỗ trợ sưu tập
sách Hán Nôm cổ, ngôn ngữ mà ông không thạo để tự thực hiện. Bạn bè
người trực tiếp tặng sách cho linh mục, người săn tìm giùm. Trong đó, một
15


Những phóng sự - ký sự đăng báo
người bạn Việt kiều Mỹ đã tặng quyển Lục Vân Tiên được cho là cổ nhất từ
năm 1865, một cuốn sách linh mục mơ ước mà khơng thể tìm được.
"Sách q có dun đến tay người biết đọc, biết trọng nó”, đó là câu tơi
thường nghe từ những người mê sách cũ. Ơng Vũ Anh Tuấn, người thường

đề cao việc sưu tầm sách theo bài bản khoa học, nhưng cũng kể nhiều sách
báo q hiếm bất ngờ đến tay ơng như dun định. Mê thi văn Tản Đà, thích
truyện đường rừng Thế Lữ, ông Tuấn từ trước năm 1975 đã ngẩn ngơ với bộ
sưu tập trọn 190 số báo Phong Hóa của cụ Đ.B.Đ.. Nhưng ông không dám
mơ bộ sưu tập về tay mình vì cụ Đ.B.Đ. rất q sách. Bất ngờ một chiều
mưa năm 1976, người bán sách cũ gọi ông đến lấy bộ báo xưa này. Thì ra
sau năm 1975, cụ Đ.B.Đ. khơng dám tàng trữ sách báo văn hóa cũ trong nhà
nên nó trơi nổi qua chiếu sách cũ, rồi đến đúng tay người đang ngóng trơng.
Về sau, con trai cụ Thế Lữ là tiến sĩ Nguyễn Thế Học từ Mỹ về xin mua lại
bộ sưu tập Phong Hóa có đăng nhiều tác phẩm của cha mình. Tiếc đứt ruột,
nhưng ông Tuấn quyết định trao cho con trai nhà thơ. Ơng tin có dun đến
mình, nhưng con của Thế Lữ cịn có dun hơn mới biết gõ cửa nhà ơng.
Lần khác, ơng Tuấn tình cờ kiếm được quyển Tơi với Tản Đà của Nguyễn
Văn Phúc in tại Nhà xuất bản Đời Mới năm 1944. Ngày ấy, ông về Mỹ Tho
"thanh lý” sách cũ nhưng khơng có gì q. Trên đường về qua tiệm sách cũ
nhỏ bé vắng khách, ông định liếc đỡ buồn thì kết duyên ngay với cuốn sách
hiếm này.
Ngồi dun số với sách q, dân sưu tập sách cịn "đãi vàng trong cát".
Linh mục Triết có dun lắm mới được "thanh lý” tủ sách quí của cụ
N.V.Y.. Nhưng ông cũng kể mình đã mua được rất nhiều sách q từ những
bao sách mớ, trong đó có bộ Kinh Dịch in từ đời Khang Hy ở Trung Hoa.
Ban đầu chưa đọc được nội dung, nhưng linh mục cảm nhận sự đặc biệt tốt
ra từ bìa sách sờn rách và mùi giấy xưa này. Đến khi nghe bạn dạy Hán
Nôm diễn giải, linh mục ngẩn ngơ xúc động. Bao thời cuộc thăng trầm, bao
phận người lên xuống rồi tan đi như mây gió, nhưng quyển sách cổ vẫn cịn
đó với thời gian.
___________________
Ở Huế có hai người bạn thân cùng tên Phan, cùng có thú đam mê sách cũ,
sách q, sách hay. Người sở hữu một tủ sách khổng lồ, người có tủ sách q
được bồi đắp qua hai thế hệ.

16


Những phóng sự - ký sự đăng báo
Thứ Hai, 19/05/2008
Kỳ 5: "Cặp bài trùng" mê sách q
TT - Ơng Nguyễn Hữu Châu Phan và ông Hồ Tấn Phan là hai nhà
nghiên cứu văn hóa lịch sử uy tín thuộc Trung tâm Nghiên cứu Huế. Họ
ngoài 70 tuổi, chơi thân với nhau từ hồi cịn thanh niên, khi bắt đầu có
xu hướng nghiên cứu văn hóa lịch sử.

Ơng Nguyễn Hữu Châu Phan (trái) và ông Hồ Tấn Phan đang trao đổi
chuyện sách vở tại thư viện gia đình Nguyễn Hữu - Ảnh: Thái Lộc
Tủ sách hai thế hệ
Thư phịng của ơng Châu Phan nằm trên tầng hai khu biệt thự giữa một khu
vườn rộng rợp bóng cây lâu năm ở đường Nguyễn Huệ, nơi đặt thư viện gia
đình Nguyễn Hữu đồng thời là tủ sách của Trung tâm Nghiên cứu Huế do
ơng Phan chủ trì. n tĩnh, sạch sẽ và ngăn nắp. Nhiều tủ gương cao hơn
2m và rất nhiều kệ cao phân chia thư phịng theo từng ơ, trong đó đặt từng
loại sách khác nhau.
Ông Châu Phan cho biết tủ sách hiện hơn 1 vạn cuốn, trong đó thân sinh của
ơng để lại khoảng 4.500 cuốn và số cịn lại do ơng sưu tập. "Nhưng chính bộ
sách của ơng cụ mới là vơ song vì là sách q, chun dùng, trong đó có hai
loại đặc biệt là sách thủy lâm và sách mỹ thuật - văn học, nhiều quyển hiện
nay rất hiếm và rất có giá trị vì ấn hành ít, khó có thể in lại" - ơng nói.

17


Những phóng sự - ký sự đăng báo

Trong gia sản sách vở do cụ thân sinh ông để lại, được xem rất quí giá và
đầy đủ là khoảng 100 bộ từ điển, trong đó có những bộ rất q như trọn bộ
Bách khoa từ điển về cây ở Đông Dương xuất bản liên tục tại Paris từ năm
1908-1942, bộ cá, bộ chim ở Đông Dương, xuất bản tại Pháp đầu thế kỷ 20.
Có ba cuốn hồi ký của các vị linh mục bằng tiếng Pháp, một cuốn xuất bản
vào thế kỷ 17, hai cuốn xuất bản thế kỷ 18 và rất nhiều cuốn sách xuất bản
vào thế kỷ 19.
Đặc biệt là bộ sưu tập với rất nhiều văn bản, hồ sơ về địa bạ, văn bản trao
đổi, sang nhượng đất dưới triều Nguyễn, cổ nhất trong số đó là những văn
bản dưới thời Tự Đức (1847-1883) mà dấu điểm chỉ được thể hiện bằng
cách đo dấu đốt lóng tay trỏ cho đến cách dùng dấu điểm chỉ bằng dấu vân
tay thời Bảo Đại... Tủ sách của ông đã đoạt giải nhất cuộc thi tủ sách gia
đình lần 2 do Nhà xuất bản Văn Nghệ tổ chức vào tháng 3-2008.
Trước đây ông Châu Phan vốn là một phụ khảo đại học lớp tốt nghiệp đầu
tiên của Viện đại học Huế, trước năm 1975 từng cùng cụ thân sinh Nguyễn
Hữu Đính chủ trương thành lập NXB Sùng Chính Huế và tập san Nghiên
Cứu VN, đồng thời ấn hành nhiều cơng trình nghiên cứu lịch sử.
Những năm 1990, Trung tâm Nghiên cứu Huế đã được thành lập tại gia đình
Nguyễn Hữu nhằm tạo điều kiện cho những ai có thể đi sâu vào cơng cuộc
nghiên cứu văn hóa Huế, cụ Nguyễn Hữu Đính là giám đốc đầu tiên, cùng
con trai là Châu Phan cũng là thành viên sáng lập, đồng thời là người hoạt
động tích cực. Cho đến nay, dưới sự kiên trì của ơng Châu Phan là người
thực hiện chính, Trung tâm Nghiên cứu Huế đã cho ra đời năm cuốn Nghiên
Cứu Huế và đang sắp sửa ra mắt cuốn thứ sáu. Nhiều độc giả là các nhà
nghiên cứu cho rằng đây là một trong những tạp chí xứng đáng, uy tín và rất
được dư luận ủng hộ.
"Cái gì tìm khơng có thì về ơng Phan"
Năm 2005, khi quay một bộ phim về giai đoạn thanh niên xuống đường đấu
tranh tại miền Nam VN trước năm 1975 có cảnh cậu bé bán báo dạo cầm
trên tay tờ báo đương thời có những bài viết về sự kiện trên, nhà làm phim

tìm tờ báo nhiều nơi mà khơng có. Đến ơng Tấn Phan, ngay tức thì họ được
đáp ứng.

18


Những phóng sự - ký sự đăng báo
Câu nói "Cái gì khơng có thì cứ về ơng Phan" có lẽ xuất phát từ đó. Chỉ có
điều tủ sách đồ sộ của ông đã bị cơn lũ lịch sử năm 1999 tàn phá đi phần lớn
những "hàng độc".
Là một giáo viên dạy tiểu học nhưng ơng Tấn Phan có thiên hướng nghiên
cứu văn hóa lịch sử, đặc biệt là văn bản học từ khá sớm, nhất là giai đoạn
trước năm 1975, khi có điều kiện ơng thường xun sưu tầm, trao đổi sách
với một số nhà nghiên cứu kỳ cựu chủ sở hữu những tủ sách lớn ở Huế.

Cuốn sách giáo khoa về lịch sử của tác giả Charles B-Maybon xuất bản
năm 1919, là quà tặng đầu đời của cụ Nguyễn Hữu Đính cho con trai là
Nguyễn Hữu Châu Phan khi đỗ vào ban văn - sử - địa của Trường ĐH Sư
phạm Huế năm 1958 - Ảnh: Thái Lộc
Sau năm 1975, cầm trong tay mấy lượng vàng, ông lên máy bay ra Hà Nội
tìm sách. Trong nhiều tháng trời, ơng liên hệ tìm tịi ở các trung tâm lưu trữ,
thư viện lớn, các tủ sách lớn và các hiệu sách cũ đất Hà thành, phần thì mua,
phần trao đổi, phần thì bằng nhiều mối quan hệ nhờ vả tìm kiếm. Ông
chuyển về Huế 14 thùng lớn chứa sách, tạp chí đủ loại mà phần lớn dân chơi
sách khơng có.
Ngày nay toàn bộ các bộ sử lớn, những bộ sách văn hóa, nghệ thuật phục vụ
cơng việc nghiên cứu mà ơng có từ trước năm 1975 đều được in và tái bản
mới và nhiều người có. Nhưng những cổ bản bằng chữ Hán được in trên
giấy bổi, hoặc những sách xuất bản trước năm 1975, thậm chí trước năm
1945 và trong thế kỷ 19 do những nhà xuất bản nổi tiếng nước ngồi xuất

bản lần thứ nhất, nhì, ba... thì khơng phải tủ sách hoặc thư viện lớn nào cũng
19


Những phóng sự - ký sự đăng báo
có nhiều như trong các tủ sách và nằm la liệt trên tầng gác của ơng Tấn
Phan.
Nhưng đó chưa phải là những "hàng độc" của ơng, bởi trong tay ơng hiện
cịn lưu giữ những tập sách, tài liệu, văn bản vơ cùng q giá, độc đáo.
Thuộc vào hàng cực hiếm có thể kể đến bộ sử Thực lục đệ thất kỷ phụ biên
bản chép tay của Quốc Sử quán triều Nguyễn thực hiện dưới triều Khải
Định (1916-1924). Từ lâu nay, bộ Đại Nam thực lục của Quốc Sử quán triều
Nguyễn biên soạn đã được Viện Sử học VN phiên dịch thành 38 tập để lưu
hành, và người ta tin rằng đó là tồn bộ thực lục của triều Nguyễn.
Thực tế đến thời Khải Định, Quốc Sử quán cũng soạn thêm Đệ thất kỷ và
hai phụ biên là triều Thành Thái và Duy Tân. Chỉ có điều do triều đình Huế
đương thời "thiếu tiền" nên không được khắc bản gỗ để in ra và nó được tổ
chức chép tay thành sáu bản. Thời gian dài loạn lạc lưu tán, đến sau năm
1975 các sử gia VN sang Pháp và tiếp cận với một bản gốc đầy đủ, và chỉ
được phép photocopy mang về. Vậy mà một trong sáu bản chép tay ấy đang
nằm trong tay ông Tấn Phan.
Chưa kể đến những châu bản - văn bản các nghị sự quan trọng của triều
đình có châu phê (chữ phê của vua) - trong giai đoạn rối ren của lịch sử triều
Nguyễn cuối thế kỷ 19 mà ơng nói chưa đến thời điểm cơng bố, trong tay
ơng Phan hiện cịn tập các lời ai điếu cụ Phan Bội Châu của vị thư ký tòa
soạn báo Tiếng Dân được xem độc nhất vô nhị. Ngay sau khi cụ Phan mất
tại Huế năm 1940, phụ trách tờ Tiếng Dân lúc ấy là Huỳnh Thúc Kháng
nhận được rất nhiều lời ai điếu cụ Phan.
Tất cả những lời ấy được cụ Huỳnh chủ trương đăng, nhưng trước khi cho
đăng chính quyền thực dân đã kiểm duyệt vô cùng nghiêm ngặt, cắt từng

câu, từng chữ. Vị thư ký tòa soạn báo Tiếng Dân lúc ấy đã cắt tất cả những
đoạn được đăng trên báo dán vào một cuốn tập, đồng thời viết xen kẽ vào đó
những câu, chữ, thậm chí cả dấu chấm câu đã bị kiểm duyệt bởi chính quyền
thực dân để làm tư liệu cho tòa soạn.
Nhiều người gọi họ là “bác sĩ” của sách cũ. “Chữa bệnh” cho sách cổ, với
họ, đó là tấm lịng dành cho hậu thế.

20


Những phóng sự - ký sự đăng báo
Thứ Ba, 20/05/2008
Kỳ cuối: Giữ lại cho mai sau
TT - Họ ngồi tỉ mẩn phục chế những trang sách xưa. Thời gian như
ngừng trôi trên quyển sách đã sờn rách, bạc màu theo năm tháng. Có
người gọi họ là "bác sĩ” của sách. Cịn họ chỉ mỉm cười nhẹ nhàng: "Tơi
cố gắng giữ lại những cuốn sách quí này cho mai sau"…

Linh mục Nguyễn Hữu Triết: "Tơi muốn sách q được đến với nhiều người
đọc"
Gìn giữ với thời gian
Những ngày lạc bước trong thế giới sách cũ, tôi được nghe nhiều người tâm
sự chơi sách cũ là đam mê, nhưng giữ cuộc sống lâu dài cho sách cũ là một
nghệ thuật. Việc phục chế, giữ gìn sách khơng chỉ là lịng nhiệt tình, mà địi
hỏi cả kinh nghiệm và kỹ thuật chun mơn. Một chiều trong Thư viện
Khoa học tổng hợp TP.HCM, anh Huỳnh Trung Quý lặng lẽ lật giở từng
trang sách ảnh Elizabeth Arden chụp đền đài Angkor xưa mà anh đã tự phục
chế.
Người đàn ơng trầm lặng này có rất nhiều năm kinh nghiệm làm "sống" lại
những quyển sách hư nát tưởng đã "chết" theo thời gian... Vừa rồi, anh cùng

trưởng phòng bảo quản Nguyễn Thanh Đào đã mất sáu tháng ròng rã phục
chế bộ sách cổ hơn 4.000 tấm ảnh về đất nước, con người VN xưa. Lần đầu
mở quyển sách q này, ai cũng ngán ngẩm: vừa bị cơn trùng phá hoại vừa
bị khí hậu khắc nghiệt tác động. Đầu tiên, phải khéo léo tháo rời hơn 700
trang mà khơng để bị hư hỏng thêm, sau đó mới tỉ mẩn kiểm tra hàng ngàn
vết ố, lấm lem trên trang giấy tìm hiểu nguyên nhân gì. Nếu vì mực thì đành
21


Những phóng sự - ký sự đăng báo
bó tay, nhưng với những vết do phân côn trùng hay đất cát dính vào, họ nhẹ
nhàng dùng gơm tẩy chun dụng xóa đi.
Tất cả đều làm bằng tay. Công việc được tiến hành tỉ mỉ trên từng centimet.
Khơng ai nói ra nhưng đều hiểu lỡ tay làm hư thêm bộ sách ảnh q hiếm
này thì có lỗi với tiền nhân và cả thế hệ mai sau. Có ngày suốt từ sáng đến
chiều họ chỉ làm được vài trang... Sau xử lý vết lấm, việc khắc phục các
trang giấy nhăn nheo hay bị rách bươm cũng rất phức tạp.
Anh Quý cho biết mình phải thử nghiệm tạo độ ẩm trung gian phù hợp để ép
phẳng từng trang giấy. Rồi họ dùng giấy dó cẩn thận dán đỡ phía sau làm
nền mới cho những trang rách. Đặc biệt với những trang rách nát, cần phải
sử dụng cả phương pháp dán nhiệt để tạo chất lượng hơn. Riêng loại sách in
hai mặt giấy thì sử dụng loại giấy chuyên dụng trong mỏng nhập khẩu để
dán bồi...
Cơng đoạn đóng lại sách cũng rất cơng phu: phải dùng tay kết chỉ từng xấp
10 trang, sau đó mới đóng lại ngun quyển để chắc chắn và khơng làm rách
giấy sau này. Với sách hư hỏng quá nặng, không thể phục chế, họ đành phải
làm hộp chắc chắn để bảo quản sách theo nguyên trạng với suy nghĩ rằng dù
có thể khơng đọc được, nhưng ít ra mai sau cịn biết từng có những quyển
sách q này. Vừa rồi, các chuyên gia Mỹ qua huấn luyện kỹ thuật cho
phòng bảo quản Thư viện Khoa học tổng hợp đã khen những người ở đây

khéo tay, nhưng phương tiện làm việc cịn rất thiếu.
Hiện ngồi kỹ thuật khoa học, hầu như nhà sưu tập sách cũ nào cũng có
những kinh nghiệm phục chế, bảo quản sách riêng của mình. Dịch giả Vũ
Anh Tuấn cho biết năm 1969, ơng tình cờ được đọc tờ báo Pháp Le Magasin
Pittoresque in năm 1832 do Eduard Charton làm chủ bút. Trong đó có bài
khen Thư viện Bắc Kinh bảo quản sách tốt. Phóng viên báo Pháp hỏi thì
người thủ thư trả lời chỉ để hạt tiêu sọ vào kệ sách.
Áp dụng bí quyết này, ơng Tuấn cho tiêu sọ hạt vào bọc vải để trong bộ sưu
tập sách. Hai năm khi hạt tiêu đã tơi thành bột, ông mới thay tiêu mới. Và
bộ sưu tập nhiều sách của ông vẫn được bảo quản tốt đến ngày nay. Về sau,
ông Tuấn trao đổi phương pháp bảo quản sách độc đáo này với cụ Vương
Hồng Sển, để lão gia đáng kính gìn giữ bộ sưu tập của mình...

22


Những phóng sự - ký sự đăng báo
Hãy cho sách cuộc sống
"Hãy cho sách q có cuộc sống. Hãy cho nó được mở ra, được có người
đọc, nâng niu, kính trọng...". Nhiều nhà sưu tập sách đã tâm sự với tôi câu
này. Điều đáng mừng là thú đọc sách đang có dấu hiệu trở lại khơng chỉ với
người đứng tuổi mà cả với người trẻ. Nhưng một số người mê đọc cũng có
nhận xét: "Rất nhiều sách q vẫn đang bị chủ nhân ích kỷ cất im lìm sau
các cánh cửa tủ khóa kín".

Anh Q kiểm tra lại từng trang sách q mà mình tự phục chế...
Họ ngậm ngùi cho rằng sách khơng được đọc là "sách chết", vì chẳng đem
lợi ích cho ai. Buồn hơn, nhiều sách q cịn đang được người mạnh tiền
mua sử dụng như vật trưng bày sang trọng trong tủ kính, khơng được mở ra
và chẳng bao giờ được đọc...

Tuy nhiên cũng có rất nhiều người đang làm ngược lại. Họ xem sách của
mình là của mọi người và xa hơn là cho thế hệ mai sau. Nhiều lần linh mục
Nguyễn Hữu Triết hỏi tôi chắc cũng như từng hỏi bao người khác thủ tục tổ
chức trưng bày sách báo cũ của mình; bởi đời ông rồi cũng sẽ qua đi nhưng
đời sách thì vẫn còn dài. Sách phải tiếp tục được mở ra, đem lại lợi ích cho
người khác.
23


Những phóng sự - ký sự đăng báo
Dịch giả Vũ Anh Tuấn cũng có tấm lịng này. Lần nào gặp tôi, ông cũng
"khoe" quyển từ điển Quid Pháp ngữ cập nhật mọi điều mới mẻ của nhân
loại. Ông đang dùng nó như "kim chỉ nam" để sưu tầm sách, kể cả nhiều
lĩnh vực khác. Và ông muốn mọi người cũng biết nó.
Gần đây, nhiều nơi lan truyền phong trào hiến tặng sách cũ quí hiếm cho thư
viện. Hơn 5.000 sách của cố thủ tướng Phạm Văn Đồng được trao tặng cho
Thư viện Quốc gia. Gần 500 sách của họa sĩ Phan Doãn, hơn 1.000 sách của
giáo sư Phan Hữu Dật cũng đã đến tay người đọc... Nhiều bất ngờ đã xảy ra
khi những người quê nghèo lâu nay lại cất giữ những bộ sách cực kỳ quí giá.
Vừa rồi, cụ ơng Trần Hiêng gần 90 tuổi, ở tận xóm Mị Đỏ, huyện Yên
Thành, Nghệ An đã tìm đến thư viện tỉnh để trao tặng hàng trăm pho sách
cổ từ đời ông nội cụ. Đó là những quyển sách hàng trăm năm tuổi cực kỳ
quí hiếm như Khang Hy tự điển, Luận ngữ Khổng Tử, Việt Nam quốc sử...
Người nhận xúc động, còn cụ cũng rơm rớm nước mắt: "Chia tay tủ sách từ
đời cha ơng mình, tơi cũng bùi ngùi. Nhưng tơi khơng muốn những quyển
sách q này chỉ thuộc mỗi gia đình tơi!".
Ở nước Pháp, Việt kiều mê sách Nguyễn Văn An cũng tâm sự cuối đời sẽ về
yên nghỉ cùng tổ tiên ở quê hương. Và tâm nguyện lớn nhất của ơng là được
tặng lại tồn bộ 3.000 quyển sách quí cho những người thật sự yêu sách
trong nước. "Người đến và đi trong cõi đời này có mang theo được gì đâu.

Hãy trao lại sách q của mình cho nhiều người đọc tiếp nối để nó càng
được u q hơn" - ơng trầm ngâm tâm sự.
Và đó cũng đang là tâm nguyện của bao nhiêu người mê sách, biết kính
trọng sách khác!
QUỐC VIỆT

24


Những phóng sự - ký sự đăng báo
Tác giả: HỒNG HẢI VÂN

Thiền sư LÊ MẠNH THÁT và
những phát hiện lịch sử chấn động
(Phóng sự: báo Thanh Niên từ 26/02/08 đến 12/03/08)

25