Triều đại nhà Ngô

Triều đại nhà Ngô
Nhà Ngô (chữ Hán:吳吳 (Ngô Triều)) là một triều đại trong lịch sử Việt
Nam, truyền được hai đời nhưng có tới ba vị vua, kéo dài từ năm 939 đến
năm 965. Khoảng thời gian xen giữa từ 944 đến 950 cịn có Dương Bình
Vương tức Dương Tam Kha.

Chống ngoại xâm
Vua Ngô Quyền (898-944) người Đường Lâm (Sơn Tây, Hà Nội), là
người sáng lập ra nhà Ngô.
Năm 930, vua Nam Hán đánh chiếm Tĩnh Hải quân bắt Khúc Thừa Mỹ.
931, tướng của họ Khúc là Dương Đình Nghệ mưu đồ khôi phục, đem quân
đánh chiếm quyền Lý Khắc Chính là tiết độ sứ Giao Châu. Quân Hán do Trần
Bảo sang cứu bị đánh bại, Bảo thua chết.
Năm 937, Nha tướng của Dương Đình Nghệ là Kiều Cơng Tiễn giết
Dương Đình Nghệ để thay chức.
Năm 938, con rể của Dương Đình Nghệ là Ngơ Quyền tập hợp lực
lượng ra đánh Kiều Công Tiễn. Công Tiễn sai sứ sang nước Nam Hán xin
quân cứu viện. Vua Nam Hán là Lưu Nghiễm cho con là Vạn vương Hoằng
Tháo đem quân sang cứu, tự mình đóng qn làm thanh viện. Ngơ Quyền hạ
thành Đại La, giết Công Tiễn rồi bày trận trên sơng Bạch Đằng đón qn
Nam Hán.
Tháng 11 năm 938, qn Hoằng Tháo bị Ngô Quyền đánh tan trong
trận Bạch Đằng. Hoằng Tháo bị giết chết.
Năm 939, Ngô Quyền lên ngôi, tức là Tiền Ngơ Vương, đóng đơ ở Cổ
Loa.


Tranh chấp trong cung đình
Năm 944, Tiền Ngơ Vương mất, sai Dương Tam Kha giúp lập thái tử.
Dương Tam Kha là anh (có sách nói là em) Dương Thái hậu cướp ngơi, tự
xưng Dương Bình Vương.

Con trưởng Ngơ Quyền là Ngô Xương Ngập chạy về Nam Sách (Hải
Dương). Dương Tam Kha lấy Ngô Xương Văn, con thứ của Ngô Quyền, làm
con nuôi. Dương Tam Kha ba lần sai quân đi bắt Ngô Xương Ngập mà không
thực hiện được mệnh lệnh vì hào trưởng Nam Sách là Phạm Lệnh Cơng che
chở cho Xương Ngập.
Năm 950, Dương Tam Kha sai Ngô Xương Văn đi đánh Thái Bình.
Ngơ Xương Văn thuyết phục được 2 tướng Đỗ Cảnh Thạc và Dương Cát Lợi
dẫn quân quay lại lật đổ Dương Tam Kha giành lại ngôi vua. Xương Văn
không giết Dương Tam Kha, giáng làm Chương Dương công.
Năm 950, Ngô Xương Văn tự xưng làm Nam Tấn Vương, đóng đơ ở
Cổ Loa. Ngơ Xương Văn cho người đón anh trai Ngơ Xương Ngập đang trốn
ở Nam Sách trở về.
Ngô Xương Ngập cũng làm vua, tự xưng là Thiên Sách Vương (951954). Lúc đó cùng tồn tại hai vua Nam Tấn Vương và Thiên Sách Vương.
Lên ngôi vương, Ngô Xương Ngập lấn át quyền hành của Ngô Xương Văn
khiến Xương Văn bất bình rút lui việc chính sự [1].
Nhưng chỉ được 3 năm, đến năm 954, Ngô Xương Ngập bị bệnh chết,
chỉ còn một vua Nam Tấn vương Ngô Xương Văn làm vua.


Loạn lạc
Lúc nhà Ngô suy yếu, một số thủ lĩnh địa phương nổi dậy cát cứ khơng
thần phục triều đình.
Năm 951, Đinh Bộ Lĩnh ở động Hoa Lư - con thứ sử châu Hoan đã mất
là Đinh Công Trứ - dựa vào vùng núi khe hiểm yếu, không chịu tuân lệnh
triều đình. Hai vua Ngơ muốn cất qn đi đánh; Bộ Lĩnh sợ, sai con là Đinh
Liễn vào triều làm con tin để ngăn chặn việc xuất quân. Hai vua Ngơ vương
trách Bộ Lĩnh khơng tự mình đến chầu, rồi bắt giữ Đinh Liễn đem theo quân
đi đánh Hoa Lư.
Quân Ngô tấn công hơn một tháng, không đánh nổi. Hai vua Ngô bèn
treo Đinh Liễn lên ngọn sào, sai người bảo Bộ Lĩnh, nếu khơng chịu hàng thì

giết Liễn. Nhưng Bộ Lĩnh không vẫn thần phục, lại sai hơn mười tay nỏ
nhắm con mình mà bắn[2]. Ngơ Xương Ngập và Ngơ Xương Văn kinh sợ nói
rằng:
"Ta treo con nó lên là muốn để nó đối tiếc con mà ra hàng cho
chóng. Nó tàn nhẫn như thế, cịn treo con nó làm gì".
Vì vậy hai anh em vua Ngơ khơng giết Đinh Liễn mà đem quân về.
Sau khi Thiên Sách vương mất, thủ lĩnh ở quận Thao Giang là Chu
Thái quật cường không thần phục nhà Ngô. Nam Tấn vương thân chinh đi
đánh, chém được Chu Thái. Từ trận thắng ấy, Nam Tấn vương sinh kiêu [1].
Năm 965, ông đi đánh thơn Đường và Nguyễn ở Thái Bình, bị phục binh bắn
nỏ chết.
Ngô Xương Văn chết, con của Ngô Xương Ngập là Ngơ Xương Xí nối
nghiệp, nhưng thế lực ngày càng yếu kém. Theo Khâm định Việt sử Thông
giám cương mục, trong triều đình Cổ Loa, các đại thần họ Kiều, họ Dương


làm loạn (có sách lại nói các đại thần làm loạn là Lã Xử Bình và Kiều Tri
Hựu)[1]. Xương Xí phải lui về giữ đất Bình Kiều (có sách nói Bình Kiều ở
Hưng n, lại có thuyết cho rằng ở Thanh Hố[3]).
Từ 966 hình thành 12 sứ qn cát cứ, sử sách gọi là loạn 12 sứ quân,
trong đó có người trong hồng tộc nhà Ngơ (Ngơ Xương Văn, Ngơ Nhật
Khánh), các tướng nhà Ngô (Phạm Bạch Hổ, Đỗ Cảnh Thạc, Kiều Công Hãn)
và số lớn là các thủ lĩnh địa phương tự nổi dậy (Kiều Thuận, Trần Lãm,
Nguyễn Khoan, Nguyễn Thủ Tiệp, Nguyễn Siêu, Lý Khuê, Lã Đường). Thời
kỳ này kéo dài đến năm 968 thì bị Đinh Bộ Lĩnh dẹp xong và lập ra nhà
Đinh.

Hành chính
Thời Tự chủ, lãnh thổ Tĩnh Hải quân do họ Khúc, họ Dương cai quản
chính là vùng đất từ thời thuộc Đường, gồm có 12 châu[4].

Giao



Phong

Chi



Ái

Lục



Thang

Võ Nga



Hoan

Phúc Lộc



Trường

Võ An



Diễn

Tuy nhiên sang thời Ngơ, lãnh thổ chỉ còn 8 châu là[5]:
Giao

Phúc Lộc

Trường

Hoan

Lục

Phong

Ái

Diễn

Bốn châu: Thang, Chi, Vũ Nga và Vũ An thuộc về Nam Hán. Việc thu
hẹp lãnh thổ phía bắc này khơng được sử sách ghi chép rõ. Theo ý kiến của
Đào Duy Anh trong Đất nước Việt Nam qua các đời: 4 châu này bị Nam Hán
chiếm[6], nhưng không rõ vào thời điểm nào: Khi Kiều Công Tiễn cầu viện đã
để quân Hán tiến vào (937) và Ngô Quyền chưa kịp tập hợp lực lượng tiến ra

Đại La (938) hay sau thời điểm trận Đại La, trước trận Bạch Đằng... (cuối
năm 938). Theo Nguyễn Khắc Thuần trong Thế thứ các triều vua Việt Nam,
Ngô Quyền bàn giao 4 châu này cho Nam Hán "để tiện việc phịng thủ" [5], thì
việc này có thể xảy ra sau trận Bạch Đằng hoặc Nam Hán đã chiếm được
trước đó mà Ngô Quyền chỉ làm việc công nhận vùng bị mất này thuộc về
Nam Hán.

Ngoại giao
Ngô Quyền tự xưng là Ngô vương, sử sách không xác nhận việc ông
quan hệ ngoại giao với các vương triều nào trong số các nước ở phương bắc
thời kỳ Ngũ đại Thập quốc.
Năm 942, Lưu Nghiễm chết. Sau cuộc biến loạn năm 943, Lưu Thịnh
lên nối ngôi, tức là Nam Hán Trung Tông.
Năm 954, Xương Ngập chết. Cùng năm, Ngô Xương Văn sai sứ sang
giao hảo với Nam Hán và xin tiết việt. Vua Nam Hán là Lưu Thịnh nhận giao
hảo của Xương Văn. Sau đó Lưu Thịnh cho Lý Dư làm sứ cầm cờ “tinh”
sang chiêu dụ nhận Tĩnh Hải quân là phiên thần, lại phong chức Tiết độ sứ,
kiêm Đô hộ cho Ngô Xương Văn[1].
Được tin Lý Dư sắp vào, Ngô Xương Văn cho ngay người đi sang biên
giới ngăn lại. Hai bên gặp nhau ở Bạch châu. Sứ của Xương Văn nói với Lý
Dư rằng:
Giặc biển đương làm loạn, đường xá đi lại rất khó.
Lý Dư bèn quay về nước.
Đó là lần ngoại giao duy nhất giữa nhà Ngô và Nam Hán trong 21 năm
tồn tại.