Nhận thức về thời đại ngày nay

Nhận thức về thời đại ngày nay
(VOV) - Việc nhận thức rõ và xác định đúng
thời đại có ý nghĩa cực kỳ quan trọng vì nó
giúp ta biết được những nấc thang phát triển
của xã hội, nắm được yếu tố có tính ổn định Cách mạng Tháng Mười
có những đóng góp thực
trong một thế giới đầy biến động
tế to lớn
Cần nhận rõ cuộc đấu tranh giai cấp
Chủ nghĩa Mác và thời đại ngày nay
Lịch sử phát triển của xã hội loài người thường được đo bằng những thiên
niên kỷ, thế kỷ, thập kỷ, năm tháng, ngày giờ. Nhưng còn một cách đo khác
sâu sắc hơn và có ý nghĩa hơn nhiều là xác định sự phát triển xã hội bằng
những chuyển biến, những thay đổi có tính bước ngoặt được bắt đầu từ
những sự kiện đặc biệt báo hiệu sự chuyển hóa về chất của đời sống xã hội.
Đó là cách phân định xã hội bằng thời đại, là việc dựa vào những tiêu chí
nhất định để phân kỳ lịch sử và đặt tên cho nó.
Việc nhận thức rõ và xác định đúng thời đại có ý nghĩa cực kỳ quan trọng vì
nó giúp ta biết được những nấc thang phát triển của xã hội, nắm được yếu tố
có tính ổn định trong một thế giới đầy biến động, tìm thấy xu hướng tất yếu
trong vô vàn những hiện tượng phức tạp mang tính ngẫu nhiên của đời sống
xã hội.
Mỗi quốc gia, mỗi dân tộc, đặc biệt là mỗi Đảng Cộng sản Mác-xít Lê-ninnít rất cần phải biết mình đang sống ở thời đại lịch sử nào với những đặc
điểm, tính chất, nội dung, xu thế phát triển của nó ra sao. Biết được như vậy
cũng là hiểu rõ ta đang sống ở đâu và sẽ đi tới đâu, giúp ta nhìn xa trơng
rộng, nắm bắt khuynh hướng phát triển và quy luật xoay vần của nhân loại
để vừa có thể lựa chọn được hướng đi phù hợp với sự phát triển của lịch sử;
vừa dự báo, và đoán định tới mức lường trước được những thách đố phức
tạp, tránh được những vấp váp sai lệch trên đường đi, từ đó sẽ khơng bị chao
đảo hoặc bị cuốn trơi trước phong ba bão táp của đời sống chính trị quốc tế.
Có như vậy, đất nước sẽ phát triển mạnh mẽ, thốt được khó khăn nghèo đói;

bình n cho đất nước, hạnh phúc cho nhân dân.
1. Quan niệm về thời đại
Sự phân chia các thời đại trong lịch sử nhân loại là một công việc không đơn
giản, xuất phát từ những cơ sở, tiêu chí khác nhau. Có nhiều cách phân chia
và cách hiểu về thời đại.


· Cách phân chia thời đại dựa trên những tiêu chí kỹ thuật như thời đại đồ
đá, thời đại đồ đồng, thời đại cối xay gió, thời đại máy móc hơi nước, thời
đại tên lửa, vũ trụ và thời đại tin học…
· Phân chia dựa vào những yếu tố đặc thù của xã hội như thời kỳ (thời đại)
mông muội, dã man, gia trưởng, văn minh.
· Phân chia thời đại theo nền văn minh. Như văn minh phương Tây, văn
minh Khổng giáo (nho giáo), văn minh Nhật Bản, văn minh Mỹ la-tinh, văn
minh Châu Phi. Cũng có quan điểm chia lịch sử loài người thành 3 nền văn
minh kế tiếp nhau tương ứng cới các thời đại: Văn minh nông nghiệp, văn
minh cơng nghiệp và văn minh hậu cơng nghiệp.
Nhìn chung, những cách phân chia nêu trên đều có sự khái quát cao, đều có
những căn cứ và có những yếu tố hợp lý nhất định, nhưng tất cả đều là cách
nhình phiến diện, mới chỉ nhấn mạnh được một vài khía cạnh của sức sản
xuất, khơng chỉ ra được tính chất tổng hịa của đời sống xã hội và đặc biệt là
khơng nêu được động lực chính của sự phát triển lịch sử xã hội.
· Dựa trên cơ sở phương pháp luận biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử
để phân tích xã hội, các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác- Lê-nin đã xem xét
vấn đề thời đại một cách khoa học, phù hợp với sự vận động phát triển của
lịch sử lồi người. Các ơng đã coi hình thái tồn tại của thực tế xã hội là hình
thái kinh tế - xã hội và quá trình phát triển của xã hội là sự thay thế hình thái
kinh tế - xã hội từ thấp đến cao. Theo Mác và Ăng-ghen, lịch sử phát triển xã
hội loài người cho đến thế kỷ XIX là các hình thái: cộng sản nguyên thủy,
chiếm hữu nô lệ, phong kiến và tư bản chủ nghĩa. Từ đó, các ơng đã rút ra

kết luận là hình thái kinh tế -xã hội cộng sản chủ nghĩa tất yếu sẽ thay thế
hình thái kinh tế - xã hội tư bản chủ nghĩa.
Như vậy, có thể hiểu thời đại theo nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Theo nghĩa rộng,
thời đại là một khái niệm chính trị - kinh tế - xã hội khái quát tiến trình phát
triển của lịch sử loài người, là thời gian rất dài để chỉ sự phân kỳ lịch sử xã
hội và để phân biệt những nấc thang phát triển của hình thái kinh tế xã hội
mà theo đó nấc thang cao hơn, tiến bộ hơn sẽ phủ định nấc thang cũ, lạc hậu
để mở đường cho sự phát triển một thời đại mới. Sau Cách mạng Tháng
Mười Nga, nhân loại bắt đầu một thời đại mới, thời đại quá độ từ chủ nghĩa
tư bản lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới.


Thời đại theo nghĩa hẹp là khái niệm về thời gian để chỉ xu thế và nội dung
phát triển trên các phương diện kinh tế, văn hóa, khoa học kỹ thuật, công
nghệ…
2. Nội dung thời đại ngày nay
Theo quan điểm của Lê-nin, nội dung thời đại mới - thời đại ngày nay, là xóa
bỏ chủ nghĩa tư bản đồng thời thiết lập những cơ sở của xã hội là hội chủ
nghĩa và cộng sản chủ nghĩa. Đây là một quá trình lịch sử lâu dài, được bắt
đầu từ nước Nga sau Cách mạng Tháng Mười năm 1917, và sau đó là nhiều
nước khác trên thế giới.
Vào những năm 1957 và 1960, Hội nghị đại biểu các Đảng cộng sản và công
nhân họp ở Mátxcơva, trên cơ sở tiếp thu ánh sáng tại di huấn của Lê-nin,
đúc rút kinh nghiệm từ thực tiễn sinh động của cách mạng thế giới, đã xác
định: Nội dung căn bản của thời đại chúng ta là sự quá độ từ chủ nghĩa tư
bản lên chủ nghĩa xã hội, mở đầu bằng cách mạng xã hội chủ nghĩa Tháng
Mười vĩ đại ở nước Nga.
Nội dung thời đại có hai vấn đề mấu chốt. Một là, thời đại hiện nay là thời
đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế
giới. Hai là, thời đại được mở ra từ Cách mạng Tháng Mười Nga. Nhận định

về nội dung thời đại như vậy là sự khái quát mang tính lý luận và thực tiễn
sâu sắc, đầy tính thuyết phục, đã được sự nhất trí cao trong phong trào cộng
sản và công nhân quốc tế.
Tuy nhiên, sau khi thể chế xã hội chủ nghĩa ở các nước Đông Âu và Liên Xô
sụp đổ, các thế lực thù địch lợi dụng sự kiện này để dấy lên một chiến dịch
cơng kích, xun tạc chủ nghĩa Mác - Lênin, bài bác những luận điểm cơ
bản nhất về thời đại hòng làm tiêu tan lý tưởng cộng sản trong tâm trí nhân
loại.
Luận điểm của họ về nội dung khơng có gì mới mẻ, nhưng cách diễn đạt có
khác đi.
*Về vấn đề thứ nhất của nội dung thời đại. họ lập luận rằng, nếu nói thời đại
hiện nay là thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội, thì nay
chủ nghĩa xã hội sụp đổ rồi, thời đại này đương nhiên là của chủ nghĩ tư bản;
rằng chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cơng sản đã tàn lụi thì dù có trăm năm
sau cũng khơng thể gượng dậy được nữa.


Cách nhìn nhận của họ rõ ràng là thiếu kiến thức lịch sử và là cách nhìn
thiển cận. Quá trình chuyển biến và thay thế một thời đại này bằng thời đại
khác khơng thể diễn ra nhanh chóng được, mà phải qua một chặng đường
dài. Q trình đó là một xu thế tất yếu của xã hội loài người, nhưng diễn ra
quanh co, phức tạp chứa đựng nhiều biến cố, có cả bước tiến mạnh mẽ và
cũng có cả những bước tụt lùi. Sự đổ vỡ của xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và
Liên Xô đương nhiên là tổn thất nặng nề đối với phong trào cộng sản. Đồng
thời ai cũng biết rằng, sự sụp đổ ấy có nhiều ngun nhân, nhưng nó khơng
thuộc về bản chất của chế độ xã hội chủ nghĩa, càng khơng phải vì thế mà
làm mất đi nội dung thời đại. Lịch sử đã cho thấy thời đại tư bản chủ nghĩa
thay thế thời đại phong kiến đâu phải dễ dàng. Quá trình chuyển biến đó
diễn ra hàng mấy trăm năm, trải qua biết bao phức tạp bởi sự chống trả quyết
liệt của các thế lực phong kiến. Tình hình hiện nay cũng tương tự như vậy.

Thế lực đế quốc không từ một thủ đoạn nào để mưu toan chặn đứng phong
trào cộng sản. Điều đó càng thể hiện tính chất phức tạp của thời đại ngày
nay.
* Về vấn đề thứ hai của nội dung thời đại. Kẻ thù tư tưởng của chúng ta
công khai tuyên bố rằng, chủ nghĩa xã hội ở Liên Xơ đã sụp đổ thì giá trị của
Cách mạng Tháng Mười cũng chấm hết.
Đây đúng là kết luận vội vã và hồ đồ. Đành rằng thành quả mà Cách mạng
Tháng Mười đem lại đã bị đổ vỡ tại ngay quê hương của nó, nhưng đó quyết
khơng phải là sự chấm dứt lý tưởng cao đẹp của Cách mạng Tháng Mười.
Vả chăng, lịch sử đã tỏ rõ, khơng có một cuộc cách mạng nào, kể cả các
cuộc cách mạng vĩ đại nhất, lại đủ khả năng kết thúc ngay công việc xóa bỏ
xã hội cũ và xây dựng xong ngay xã hội mới. Quá trình chuyển từ xã hội
phong kiến lên xã hội tư bản chủ nghĩa đã phải trải qua hàng trăm năm với
nhiều cuộc cách mạng tư sản: Cách mạng Anh (1640-1688), các cuộc cách
mạng tư sản Pháp vào các năm 1830, 1848, 1871…
Sự phát triển của xã hội loài người từ sau Cách mạng Tháng Mười đã chứng
tỏ rằng, lý tưởng Tháng Mười đã không chỉ là ngọn đèn pha dẫn đường tỏa
sáng, mà cịn có những đóng góp thực tế to lớn. Cách mạng Tháng Mười là
tiếng chuông đánh thức lịch sử, báo hiệu một trang sử mới của thế giới. Thế
giới trước Cách mạng Tháng Mười là một thời kỳ u mê, an phận, là thời đại
của chủ nghĩa tư bản. Sự đột phá Tháng Mười làm cho chủ nghĩa tư bản bị
đổ vỡ một mảnh lớn. Thế giới bừng tỉnh, bung ra với sức mạnh mới của sự
hình thành và phát triển của chủ nghĩa xã hội làm sụp đổ hoàn toàn hệ thống
thuộc địa, giải phóng xã hội , giải phóng con người. Thành quả của cách


mạng Tháng Mười đã tạo cho lồi người có khả năng kìm giữ sự lộng hành
của chủ nghĩa tư bản, làm thay đổi cả những yếu tố bên trong của chủ nghĩa
tư bản. Chủ nghĩa tư bản đã không thể sống tự nó nữa mà đã phải cố gắng vì
sự tồn tại của nó. Những thay đổi trong chiến lược kinh tế, chính trị để thích

nghi, những thay đổi trong các chính sách phúc lợi xã hội, đảm bảo xã hội…
ở các nước tư bản phát triển hiện nay đều do kết quả của xã hội đấu tranh
của những người lao động và sâu xa hơn là được ảnh hưởng của Cách mạng
Tháng Mười..
Từ những phân tích trên đây, chúng ta càng thống nhất với nhận định rằng,
mặc dù tình hình thế giới trong giai đoạn hiện nay và thời gian tới có nhiều
thay đổi, có khi là thay đổi khôn lường nhưng bản chất của thời đại không
thay đổi. Tình hình cụ thể trong từng thời kỳ của thế giới có những biến
động nhưng điều đó khơng làm thay đổi nội dung của thời đại; loài người
vẫn đang trong thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội. Các
mâu thuẫn cơ bản trên thế giới vẫn tồn tại và phát triển, có mặt sâu sắc hơn,
nội dung và hình thức biểu hiện có nhiều nét mới. Đấu tranh dân tộc và đấu
tranh giai cấp vẫn diễn ra dưới nhiều hình thức.
3. Những vấn đề hiện nay
Nhịp độ chuyển biến của thế giới nhanh chóng đến mức khó hình dung. Q
trình đó làm cho tính chất của thời đại càng phức tạp thêm bởi những biểu
hiện mới của nó.
Sau khi Liên Xơ tan rã, chủ nghĩa tư bản thay đổi chiến lược ra sức lợi dụng
q trình quốc tế hóa và tồn cầu hóa để tư bản hóa tồn thế giới. Đó là sự
áp đặt giá trị, đồng hóa thế giới theo màu sắc tư bản chủ nghĩa; là sự đe dọa,
chà đạp, phá vỡ các giá trị truyền thống của các dân tộc và các quốc gia có
chủ quyền. Vì thế, vấn đề nổi bật trên đời sống chính trị quốc tế hiện nay là
các tầng lớp, giai cấp bị áp bức, bóc lột và các dân tộc, các quốc gia độc lập
quyết tâm chống lại sự áp đặt và can thiệp, bảo vệ chủ quyền, bảo vệ giá trị
truyền thống và định hướng phát triển xã hội của mình. Trong bối cảnh ấy,
định hướng xã hội chủ nghĩa là xu hướng phát triển tất yếu của xã hội lồi
người.
Q trình tồn cầu hóa, một mặt, tạo điều kiện cho sự hội nhập và vươn lên
của tất cả các nước, nhưng mặt khác, nó cũng là sự phân chia thành hai thái
cực giàu ngèo, tạo thế độc quyền chưa từng thấy của các trung tâm cơng

nghiệp phát triển trong các lĩnh vực tài chính, kỹ thuật cơng nghệ. Do đó,


một số nước "sinh sau đẻ muộn" khi bước vào q trình cơng nghiệp hóa
gặp rất nhiều khó khăn.
Bản thân các nước tư bản phát triển cũng gặp nhiều thách thức lớn. Do tư
bản tập trung cao độ, do sự phụ thuộc lẫn nhau trong q trình "tồn cầu
hóa" ngày càng đi vào chiều sâu, trong khi đó các thể chế thuộc kiến trúc
thượng tầng vẫn chưa vượt khỏi phạm vi các quốc gia, dân tộc tư sản, nên
mâu thuẫn vốn có giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong xã hội
tư bản không hề giảm, mà ngày càng tăng. Các công ty xuyên quốc gia sáp
nhập, liên kết chặt chẽ với nhau về tổ chức, vốn đầu tư, kỹ thuật, quản lý để
chi phối thị trường quốc tế, làm cho các đạo luật, quy tắc, trật tự của các
quốc gia tư bản chủ nghĩa bị phá vỡ, khơng kiểm sốt được. Trong khi đó,
ngay trong lịng các nước tư bản giàu có nhất vẫn chứa đựng sự nghèo đói và
đặc biệt là sự bất cơng. Tất cả những điều đó thực sự là những quả bom nổ
chậm, đe dọa xã hội của các nước tư bản phát triển. Cuộc khủng hoảng tài
chính - kinh tế tồn cầu diễn ra từ 2008 đến nay bắt đầu từ Mỹ và lan ra toàn
thế giới đã chứng tỏ những mâu thuẫn nội tại của nền kinh tế các nước tư
bản chủ nghĩa khơng hề dịu đi mà có phần sâu sắc hơn, khủng hoảng kinh tế
là căn bệnh trầm kha khơng thể thốt được của các thể chế kinh tế tư bản chủ
nghĩa.
Q trình tồn cầu hóa khi được gắn với việc tập trung tư bản thì đồng thời
cũng làm cho quy mơ bóc lột của chủ nghĩa tư bản mở rộng, làm cho mâu
thuẫn thời đại thêm sâu sắc. Vì thế việc giải quyết những mâu thuẫn thời đại
địi hỏi phải có sự tự giác cao, đồng thời cần có sự phối hợp khu vực và quốc
tế, cần có nội dung, phương pháp thích hợp.
Chính trong bối cảnh thế giới phức tạp như vậy, các dân tộc càng phải độc
lập, tự chủ và không ngừng sáng tạo, càng hội nhập thì càng cần phải phát
huy bản sắc dân tộc, giá trị chuẩn mực của dân tộc "hội nhập mà khơng hồ

tan". Đúng là thế giới phát triển theo quy luật của nó, nhưng cách thức phát
triển và bước đi là vô cùng phong phú, đa dạng. Mỗi nước phải tìm ra định
hướng phát triển cho mình trên cơ sở những xu hướng vận động của thời đại.
Đảng Cộng sản Việt Nam và nhân dân Việt Nam đang ra sức phát huy những
thành tựu đã đạt được, tiếp tục đưa sự nghiệp đổi mới có bước phát triển
mới, sáng tạo mơ hình phát triển kinh tế- xã hội đậm nét Việt Nam, đưa nước
ta tiến bước vững chắc trên con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội, phù hợp
với xu thế thời đại./.


GS - TS. Vũ Văn Hiền (Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Giám đốc Đài
TNVN)