Bài giảng Học thuyết của Lênin về CNTB độc quyền và CNTB hiện đại - TS. Trần Minh Tâm

HỌC THUYẾT CỦA LÊNIN VỀ CNTB ĐỘC
QUYỀN VÀ CNTB HIỆN ĐẠI
TS. TRẦN MINH TÂM
NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
- Học thuyết của LêNin về CNTB độc quyền
- Những biểu hiện mới trong năm đặc điểm kinh tế
cơ bản của CNTB hiện đại
- Những điều chỉnh mới về kinh tế của CNTB hiện
đại
- Vai trò và giới hạn lịch sử của CNTB hiện đại


1- Học thuyết của Lênin về CNTB độc quyền
CNTB độc quyền xuất hiện vào cuối thế kỹ XIX đầu
thế kỹ XX do những nguyên nhân:
- Do sự phát triển của lực lượng sản xuất dưới tác
động của KH-CN.
- Cạnh tranh buộc các nhà TB phải cải tiến kỹ thuật,
tăng quy mơ tích lũy, đồng thời q trình này làm cho
các DNVVN bị phá sản, các TB lớn giàu lên.
- Sự phát triển mạnh của hệ thống tín dụng TBCN đã
thúc đẩy tập trung sản xuất, hình thành các cơng ty cổ
phần, tạo tiền đề cho sự ra đời các t/c ĐQ.


Nội dung đặc điểm kinh tế cơ bản của
CNTB độc quyền
A- Tập trung sản xuất và các tổ chức độc quyền
+ Tổ chức độc quyền là tổ chức liên minh giữa
các nhà TB lớn để tập trung sản xuất và tiêu thụ hàng
hóa nhằm thu được P độc quyền cao.

+ Có 2 kiểu liên kết, Liên kết ngang là liên kết
trong cùng một ngành, liên kết dọc là liên kết gồm
nhiều ngành khác nhau.
+ Hình thức cơ bản của các tổ chức độc quyền
này là: các ten, xanhđica, tờrớt, cơngxóocxiom


B- Tư bản tái chính và bọn đầu sỏ tài chính.
+ Do q trình tích tụ, tập trung trong SX cao
nên diễn ra hiện tượng tích tụ và tập trung trong ngân
hàng.
+ Tích tụ, tập trung trong ngân hàng cao, hình
thành độc quyền trong ngân hàng, ngân hàng từ chổ là
kẻ trung gian trong thanh tốn và tín dụng nay trở
thành kẻ có quyền lực vạn năng, khống chế mọi hoạt
động của nền kinh tế xã hội tư bản.
+ Sự xâm nhập vào nhau giữa tư bản công
nghiệp và tư bản ngân hàng hình thành Tư bản tài
chính, đây là cơ sở hình thành nên bọn đầu sỏ TC.


C- Xuất khẩu tư bản
- Xuất khẩu H là ĐĐ của CNTB tự do cạnh tranh
còn XK tư bản là đặc trưng của CNTB độc
quyền.
- Xuất khẩu tư bản ra nước ngoài nhằm mục
đích chiếm đoạt m và các nguồn lợi khác
ở các nước nhập khẩu tư bản.
- Xuất khẩu TB gồm có 2 hình thức
+ Đầu tư trực tiếp

+ Đầu tư gián tiếp
Xét về sở hữu có: XK tư nhân và XK nhà
nước, trong đó XK nhà nước là dạng: viện


D- Sự phân chia thế giới về kinh tế giữa các tổ chức
độc quyền
- Do q trình tích tụ và tập trung tư bản và XK tư bản
tăng, tất yếu dẫn đến sự phân chia thế giới về mặt kinh
tếgiữa các tập đồn tư bản độc quyền, hình thành các
tổ chức độc quyền quốc tế.
-Do phải cạnh tranh gay gắt trên trường quốc tế dẫn
đến xu hướng thỏa hiệp, ký kết các hiệp định để củng
cố địa vị và những thị trường nhất định.
E- Sự phân chia thế giới về lãnh thổ giữa các nước.
Sự phân chia lãnh thổ và sự phát triển không đều nhau,
đây là nguyên nhân dẫn đến chiến tranh 1+2


2- NHỮNG BIỂU HIỆN MỚI TRONG 5 ĐẶC ĐIỂM
KINH TẾCỦA CNTB HIỆN ĐẠI.
A- Sự xuất hiện các công ty độc quyền
xuyên quốc gia bên cạnh sự phát triển của
các xí nghiệp vừa và nhỏ.
+ Consơn: là tổ chức độc quyền đa
ngành ( chuyên môn hóa hẹp dễ bị phá
sản, và để đối phó với luật chống độc
quyền)
+ Congôlơmêrết: là hình thức độc
quyền thông qua sự kết hợp của các doanh

nghiệp vừa và nhỏ không có sự liên quan
nào về hoặc dịch vụ cho , nhằm thu


B- Về hoạt động của tư bản tài chính
- Phạm vi liên kết và xâm nhập vào nhau giữa tư bản
ngân hàng và tư bản công nghiệp được mở ra nhiều
ngành và tồn tại dưới dạng các tổ hợp: cơng-nơngthương-tín hay: cơng nghiệp-qn sự-dịch vụ quốc
phịng…
- Phát hành cổ phiếu có mệnh giá nhỏ rộng rãi (cho
nhiều tầng lớp dân cư mua).
-Thay chế “độ tham dự” bằng “chế đổ ủy nhiệm”
- Thành lập các ngân hàng đa quốc gia và xuyên quốc
gia và các trung tâm tài chính: Xinhgapo, Hồng kông,
Mỹ, Nhật bản….


C- Về xuất khẩu tư bản
- Chuyển hướng xuất khẩu tư bản từ các
nước tư bản phát triển sang các nước đang
phát triển ( chiếm 70%) sang các nước tư bản
phát triển sang các nước tư bản phát triển
với nhau. ( nguồn vốn đầu tư vào các nước
đang phát triển hiện nay khoảng 30%).
- Bên cạnh các nước tư bản phát triển xuất
khẩu tư bản là chủ yếu thì ngày nay có
thêm các nước xuất khẩu tư bản từ các
nước đang phát triển như Nics châu á.
- Hình thức xuất khẩu đa dạng: gồm xuất
khẩu hàng hóa và tư bản, (BOT XD-KD-CG), BT…

Thu hút FDI qua các năm ở Việt Nam
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997

371,8 tr USD
582,5 ,,
839,0 ,,
1.322 ,,
2.165 ,,
2.900 ,,
3.765 ,,
6.530 ,,
8.497 ,,
4.649 ,,

1998
1999
2000
2001
2002

2003
2004

3.857
1.568
2.012
2.503
1.621
1.950
2.222

,,
,,
,,
,,
,,
,,
,,


D- Xu hướng quốc tế hóa, tồn cầu hóa kinh tế ngày
càng tăng bên cạnh xu hướng khu vực hóa nền kinh tế
-Sự xuất hiện của các thị trường khu vực, liên minh
kinh tế khu vực như: liên minh châu âu, khối mậu dịch
tự do bắc Mỹ (NARTA), ASEAN…
E- Sự phân chia thế giới giữa các cường quốc vẫn tiếp
tục dưới những hình thức mới
+ Thực hiện chiến lược biên giới mềm (biên giới kinh
tế rộng hơn biên giới địa lý)
+ Thay chiến tranh lạnh bằng chiến tranh thương mại,

chiến tranh sắc tộc, tôn giáo, mà đứng đằng sau các
cuộc đụng độ đó là các cường quốc đế quốc.


3- Những điều chỉnh về kinh tế của CNTB hiện đại
+ Tỷ trọng của kinh tế nhà nước trong nền kinh tế
TBCN (trong các ngành SX vật chất, dịch vụ, tài
chính, kết cấu hạ tầng tăng cao)
+ Sự kết hợp giữa kinh tế nhà nước và kinh tế tư nhân
ngày càng phát triển.
+ Chi tiêu tài chính của nhà nước tư bản dùng để điều
tiết quá trình tái sản xuất xã hội tăng.
+ Phương thức điều tiết của nhà nước
- Hỗ trợ các ngành truyền thống và ngành công nghệ
cao, tăng chi cho nghiên cứu và phát triển


-Điều tiết thị trường lao động bằng đào tạo và đào
tạo lại, khuyến khích phát triển DNVVN .
- Điều tiết thị trường tài chính, tiền tệ, chống lạm
phát, điều tiết giá cả.
- Điều tiết các quan hệ kinh tế đối ngoại, hệ thống tài
chính, tiền tệ quốc tế.


4- Chủ nghĩa tư bản hiện đại ngày nay có khác gì so
với thời đại mà Các- Mác và Lênin nghiên cứu?
+ Các Mác nghiên cứu CNTB vào thế kỷ 19, khi
CNTB ra đời và đang hoàn thành CNH.
+ Lênin nghiên cứu CNTB khi nó đang chuyển sang

giai đoạn độc quyền
+ Trong thời đại ngày nay so với CNTB thời các ơng
có những sự thay đổi sau đây


Thứ nhất: Sự phát triển của khoa học kỷ thuật là một
hiện tượng nổi bật của xã hội loài người.
Sự phát triển của KH-CN đương đại đã tạo ra
khả năng phát triển mạnh mẽ LLSX xã hội, là yếu tố
tác động đến tăng trưởng và tăng năng suất lao động,
nâng cao vai trò của tầng lớp tri thức. Đồng thời đưa
lại nhiều vấn đề mới xã hội TBCN: Từng bước xây
dựng cơ sở vật chất kỷ thuật mới về chất, cải cách
CCKT, phát triển các ngành có hàm lượng khoa họckỷ thuật cao, và những vấn đề khác như: giáo dục,
việc làm, sinh thái và bảo vệ môi trường


Thứ hai: Độc quyền đạt đến trình độ mới
+ Ngày nay bên cạnh những hình thức độc
quyền truyền thống, có nhiều hình thức độc
quyền mới như: consơn, cơnglomêrat…
+ Độc quyền cá nhân chuyển thành độc quyền
của nhiều người.
+ Phạm vi độc quyền ngày càng mở rộng, tư
bản được quốc tế hóa tồn cầu.
+ Các cơng ty xun quốc gia khơng ngừng mở
rộng và tăng cường vai trị của nó trong nền kinh
tế thế giới.

Thứ ba: Sự hình thành các tổ chức quốc tế và khu vực
- UNDP, PAO, UNICEP…
- IMF, WB, WTO… các tổ chức quốc tế
- EU, OPEC, ASEAN…các khối kinh tế.
Các tổ chức này vừa phản ánh xu hướng tồn cầu
hóa, khu vực hóa nền kinh tế, vừa phản ánh sự chống
lại sức ép của các cường quốc đế quốc.


Thứ tư: Chủ nghĩa thực dân được áp dụng hình thức
mới
Bề ngồi chúng thừa nhận sự độc lập chính trị
của các nước vốn là thuộc địa, phụ thuộc của CNĐQ,
nhưng thực tế lại dùng những vũ khí như kinh tế, kỷ
thuật để bóc lột, khơng chế các nước đang phát triển
làm cho khoảng cách giữa các nước TB phát triển và
các nước đang phát triển ngày càng tăng, vì thế mâu
thuẩn ngày càng gay gắt hơn trước, buộc các nước
đang phát triển tăng cường hợp tác với nhau để giảm
bớt sự lệ thuộc vào các nước đế quốc.


5- Những mâu thuẩn cơ bản không thể giãi quyết được
của CNTB hiện đại ngày nay.
- Mâu thuẩn giữa tư bản và lao động
(Thu nhập của 358 người giàu nhất thế giới lớn
hơn thu nhập hàng năm của 45% dân số thế giới)
- Mâu thuẩn giữa các dân tộc thuộc địa và phụ thuộc
với chủ nghĩa đế quốc.
- Mâu thuẩn giữa các nước tư bản với nhau ( giữa ba

trung tâm kinh tế, chính trị hàng đầu thế giới, giữa các
tập đoàn tư bản xuyên quốc gia).
- Mâu thuẩn giữa chủ nghĩa tư bản và CNXH