Xu hướng xã hội hóa truyền hình ở Việt Nam hiện nay

Xu hướng xã hội hóa truyền hình ở Việt Nam
hiện nay
Nhu cầu của cơng chúng hiện đại địi hỏi truyền hình khơng chỉ là nhà cung
cấp thơng tin mà cịn phải tích cực hơn trong xã hội hóa các loại hình chương
trình, phục vụ nhu cầu ngày càng đa dạng, phong phú của nhiều tầng lớp
trong xã hội. Vậy trong tương lai truyền hình sẽ phát triển theo xu hướng nào
để khẳng định vị trí của mình trong dịng chảy mạnh mẽ của các loại hình
truyền thơng hiện đại?
Chúng ta đang sống trong một thế giới có đặc điểm nổi bật là sự bùng nổ thơng tin
trên phạm vi tồn cầu. Thông tin đã xen vào mọi lĩnh vực, chi phối và làm thay đổi
phương thức vận hành, quản lý một số hoạt động xã hội. Các phương tiện thông
tin đại chúng trong đó có truyền hình đều đã và đang phát triển nhanh chóng, vượt
xa sự hình dung của nhiều người.
Ở Việt Nam, cách đây khoảng 10 năm, ít người thấy trước được rằng, sau đổi mới
một bước cơ chế quản lý, báo chí lại có bước lớn mạnh như vừa qua, và những
năm tới chắc chắn cịn có sự tăng trưởng nữa. Bởi vì, tính bình qn sự tiêu dùng
báo chí của nhân dân ta vẫn cịn ở mức thấp so với các nước trong khu vực và trên
thế giới. Dư địa vẫn còn khá rộng để cho báo chí phát triển. Đấy là chưa tính đến
sự xã hội của Internet, và báo mạng điện tử, hệ quả tất yếu của cuộc cách mạng tin
học đang diễn ra trên quy mơ tồn cầu. Trong chúng ta khơng phải ai cũng có thể
hình dung rõ rệt diện mạo và nhất là cơ chế hoạt động của các phương tiện truyền
thông đại chúng trong thời gian tới như thế nào. Nhưng có một điều chắc chắn là
mỗi người đều phải tự mình nhìn lại và tự mình điều chỉnh các suy nghĩ truyền
thống quen thuộc từ trước đến nay.


Tình hình ấy đặt ra nhiều thách thức lớn cho truyềnhình - một phương tiện thơng
tin hùng mạnh. Tuy hiện tại, chiếc ti vi vẫn gần như chiếm giữ độc quyền cung cấp
thông tin nhanh nhậy, rẻ tiền chọn. Nhưng ưu thế này trong thời gian tới có cịn
ngun vẹn khi mà ở mỗi gia đình đều có khơng chỉ một, mà là hai, ba hoặc nhiều
hơn nữa những chiếc máy vi tính nối mạng, và khi báo in được hệ thống bán lẻ

phát hành miễn phí đến tận nhà theo yêu cầu của người đọc? Trong cuộc bùng nổ
về thơng tin, giữa lịng cuộc cạnh tranh gay gắt để tranh giành công chúng, điều
cần thiết với những người làm truyền hình khơng chỉ là sự cố gắng nhiều hơn,
sáng tạo nhiều hơn, mà điều quan trọng là phải nhận thứ rõ những thách thức và
thời cơ, thấy được xu thế vận động làm cơ sở để xây dựng chiến lược hành động
phù hợp cho sự phát triển của ngành.
Vậy, trong tương lai truyền hình sẽ phát triển theo xuhướng nào để tồn tại và phát
triển, để tìm được chỗ đứng trong dòng chảy phát triển của các cơ quan báo chí
đang tích cực tham gia mạnh mẽ vào tiền trình xã hội hóa các hoạt động của mình?
Trong xu thế đó, là một ngành mang tính báo chí kinh tế kỹ thuật cao, truyền hình
càng khơng thể đứng ngồi cuộc.
1. Trước hết xin được tiếp cận vấn đề dưới góc độ kinh tế. Dù muốn hay khơng
thì báo chí nói chung và truyền hình nói riêng có thể phát triển được vấn đề đầu
tiên cần được giải quyết đó là nguồn kinh hí. Truyền hình là một loại truyền thông
rất tốn kém nên vấn đề trên lại càng trở nên quan trọng. Nhưng ai sẽ là người cung
cấp tài chính cho truyền hình? Phải tham gia vào tiến trình xã hội hóa, trước hết là
xã hội hóa về nguồn kinh phí đầu tư cho sản xuất các chương trình, truyền hình
mới có điều kiện phát triển.
Q trình này đã diễn ra và chắc chắn sẽ diễn ra rấtnhanh trong thời gian tới.
Trước đây nguồn kinh phí đầu tư cho truyền hình chủ yếu là từ ngân sách. Đó là
điều kiện cần thiết cho giai đoạn đầu của truyền hình. Nhưng chỉ trơng vào nguồn
kinh phí từ ngân sách sẽ là rất khó khăn cho sự phát triển của truyền hình trong


điều kiện hiện tại và những năm sau này. Trong 3 năm 1996 đến 1998 thời lượng
phát sóng qua vệ tinh gấp đơi nhưng kinh phí từ ngân sách gần như không thay
đổi. Đây là một nghịch lý trong tiến tình phát triển. Tình hình trên chỉ thực sự
được cải thiện khi truyền hình Việt Nam được phép thực hiện cơ chế khốn thu chi
để có điều kiện thu hút các nguồn kinh phí trong xã hội vào việc sản xuất các
chương trình.

Đến nay, nguồn thu từ quảng cáo đã tăng gấp nhiều lầnso với trước, đạt được hàng
trăm tỷ mỗi năm. Theo con số thống kê gần đây, riêng thu từ quảng cáo, truyền
hình Việt Nam và truyền hình thành phố Hồ Chí Minh mỗi năm đã thu được trên
1.300 tỷ đồng. Và trên 20% số đó đã được dùng trở lại để đầu tư cho sản xuất
chương trình. Nếu tính con số tuyệt đối thì tiền thu từ quảng cáo đến nay vượt
kinh phí chi thường xuyên, bước đầu cải thiện nguồn tài chính đầu tư cho hoạt
động sản xuất chương trình.
Ngồi nguồn thu từ quảng cáo, truyền hình Việt Namcũng đang quan tâm phát
triển mạng truyền hình trả tiền và khuyến khích nhiều nguồn đầu tư khác trong xã
hội cho hoạt động sản xuất chương trình. Đã có nhiều khâu, nhiều cơng đoạn của
truyền hình có sự tham gia của các thành phần trong xã hội để tổ chức, dàn dựng
bối cảnh. Ví dụ: Chương trình Nhà nông đua tài: Tiền tổ chức thực hiện là do các
cấp hội nơng dân Việt Nam huy động.Truyền hình chỉ trả chi phí cho kíp sản xuất.
Các chương trình "Chiếc nón kỳ diệu", "Hãy chọn giá đúng", "Đường lên đỉnh
Olimpia" và ngay cả các chương trình tun truyền chính trị như: "Người đương
thời", "Vì người nghèo"… đều được sản xuất từ một phần kinh phí của các doanh
nghiệp tài trợ… Điều này, đã trở nên rất có tác dụng trong khi tiềm lực của truyền
hình cịn nhiều hạn chế. Tất cả những điều đó đều đã và đang tích cực tạo nên một
diện mạo của Truyền hình Việt Nam hơm nay.
Tuy điều kiện về tài chính đã cải thiện nhiều so vớitrước, nhưng nhìn chung, các
nguồn thu này cịn q khiêm tốn so với hàng nghìn tỷ đồng cần phải có đầu tư


xây dựng trung tâm truyền hình Việt Nam. Để có đủ điều kiện đầu tư cho phát
triển, đa dạng hóa các nguồn thu, xã hội hóa về mặt kinh phí là một xu thế tất yếu
đối với truyền hình Việt Nam trong những năm tới.
2. Xã hội hóa về sản xuất và quảng cáo các chương trình truyền hình, đây
cũng là một xu thế mang tính tất yếu. Xu hướng này đã xuất hiện ngay từ những
ngày đầu truyền hình ra đời. Sau này sẽ ngày càng phát triển mạnh mẽ hơn. Bởi
một điều hiển nhiên là không ai sản xuất chương trình truyền hình để chỉ cho mình

xem cả. Phải sản xuất để cho công chúng xem và phục vụ nhu cầu xem của công
chúng. Nhu cầu của công chúng địi hỏi càng cao, càng đa dạng, thì truyền hình
cần phải nỗ lực nhiều hơn để thoả mãn điều ấy.
Sau gần 20 năm đổi mới, tiềm lực kinh tế đất nước đã có sự phát triển mạnh so với
trước. sản xuất đã cho ra đời nhiều loại hàng hóa hơn. Từ một quốc gia không đủ
ăn, sống chủ yếu nguồn viện trợ ở bên ngoài, chúng ta đã vươn lên trở thành một
cường quốc trong xuất khẩu lương thực… điều kiện sống của người Việt Nam
được nâng lên. Cùng với đó là những thay đổi trong nhận thức, tư duy. Công
chúng giờ đây không chỉ muốn ăn ngon mặc đẹp mà cịn cịn nhu cầu giải trí khác.
Điều này làm xuất hiện thị trường vui chơi, giải trí. Trong lĩnh vực này, truyền
hình đã tỏ ra lợi thế cạnh tranh của mình. Khả năng quảng bá của màn ảnh nhỏ
làm cho truyền hình trở thành là người tổ chức các cuộc thi, vui chơi giải trí mang
tính tồn quốc. Các chương trình Chiếc nón kỳ diệu, Sao Mai điểm hẹn, Hãy chọn
giá đúng… xuất hiện trên VTV đã trở thành những sân chơi hấp dẫn, bổ ích, với
khả năng thu hút rất đơng đảo khán giả.
Có thể nói, với hình ảnh và âm thanh sống động, truyền hình đã can thiệp vào thị
trường giải trí và chi phối thị trường này. Chúng ta đã thấy giới bầu sô âm nhạc đã
từng bị lép vế trong các cuộc chơi lớn từ khi Sao mai điểm hẹnra đời. Và chúng ta
cũng đã thấy, phải nhờ có truyền hình mà một số loại hình sân khấu truyền thống
như Kịch nói, Chèo tuồng, Cải lương… lại có thêm điều kiện đến với cơng


chúng.Truyền hình đã và đang trở thành một rạp hát khổng lồ, đa năng, giúp cho
cơng chúng có thể tìm thấy gần như tất cả những loại hình sân khấu, giải trí phù
hợp với nhu cầu của mình; để rồi, thay vì đến các địa điểm vui chơi giải trí, cơng
chúng có thể lựa chọn hình thức ở nhà để thực sự thư giãn đầu óc với vịng quay
"Chiếc nón kỳ diệu" hay cùng hồi hộp với những người chơi trong chương trình
"Hãy chọn giá đúng"…
Nhu cầu của cơng chúng hiện đại đã khiến cho truyềnhình khơng chỉ là nhà cung
cấp thơng tin thời sự chính trị mang đậm dấu ấn của báo chí nữa, mà cịn địi hỏi

truyền hình phải tích cực hơn trong xã hội hóa các loại hình chương trình phục vụ
nhu cầu ngày một đa dạng, phong phú của công chúng. Tất nhiên nhu cầu của
công chúng ở đây không phải là phép cộng thuần tuý nhu cầu của các cá nhân. Bởi
theo nhu cầu của tất cả cơng chúng truyền hình dễ sa vào thoả mãn cả những nhu
cầu phi văn hóa.
Trên phương diện kỹ thuật cũng đang dần thể hiện rõ xu thế hóa của truyền hình.
Nhờ những tiến bộ của khoa học kỹ thuật,mà các loại thiết bị phục vụ cho sản xuất
các chương trình truyền hình cũng trở nên ngày một hiện đại, tiện nghi và đặc biệt
là rẻ hơn rất nhiều so với trước. Cách đây khơng lâu đ có một thiết bị sản xuất
chương trình đúng quy chuẩn người ta phải bỏ ra ít nhất hàng trăm ngàn USD.
Điều đó khiến cho khả năng được tham gia vào các hoạt động của truyền hình trở
nên xa sỉ với tất cả mọi người dân. Nhưng nay nhờ có cơng nghệ số hóa Digital,
giá thành của những chiếc máy ghi hình đã giảm hàng trăm lần so với trước. chỉ
với 1.000 USD là cơng chúng có thể mua được một chiếc máy quay kỹ thuật số
hóa và có thể bắt tay vào cơng đoạn đầu tiên sản xuất chương trình truyền hình.
Điều này mở ra một khả năng hợp tác vô cùng rộng lớn cho cả truyền hình và
cơng chúng. Về phía cơng chúng, có thể tham gia trực tiếp vào thực hiện các
chương trình truyền hình. Và cũng chính điều ấy mà nội dung, hình thức thơng tin
của truyền hình sẽ ngày một đa dạng và mới hơn.


Trong cuộc đua thơng tin ln khơng có chỗ đứng chongười đến sau, Thì sự tham
gia ngày một nhiều hơn của cơng chúng vào hoạt động cung cấp hình ảnh và các
sự kiện mới nhất đang diễn ra trong cuộc sống cho truyền hình là hết sức quan
trọng và cần thiết. Dù muốn hay khơng thì đây là xu hướng tất yếu trong tương lai
của truyền hình.
Cũng trên phương diện kỹ thuật, nhưng dưới một gócnhìn khác cũng có thể ghi
nhận được điều tương tự. Trong tương lai, gianh giới giữa truyền hình và các loại
báo điện tử chắc chắn sẽ khơng cịn. Cuộc cách mạng của cơng nghệ thơng tin đã
cho phép các tờ báo mạng cũng có thể tham gia vào q trình thơng tin bằng hình

ảnh. Hiện nay, tuy chưa thực sự phổ biến nhưng công chúng cũng có thể xem
phim truyện, theo dõi các cuộc phỏng vấn, hay bình luận, phân tích, các phóng sự
bằng hình ảnh trên mạng Internet. Vị trí "mặt tiền" của truyền hình đang bị đe doạ
và chắc chắn sẽ khơng cịn ở thế độc tôn như trước. Thực tế này buộc truyền hình
phải tham gia vào tiến trình hội nhập, phải ứng dụng mạnh mẽ công nghệ hiện đại
và thực hiện khẩn trương xã hội hóa các hình thức quảng bá sản phẩm và sức ảnh
hưởng của mình.Nếu như các nhà làm báo mạng tìm kiếm lợi thế của thơng tin
hình ảnh đưa truyền hình lên Internet để làm sang cho tờ báo của mình thì truyền
hình cũng cần phải nhanh chóng tận dụng ưu thế của cơng nghệ thơng tin đưa các
sản phẩm của mình lên mạng để thực sự bình đẳng trong cuộc cạnh tranh về mặt
cơng nghệ, tiếp tục chiếm lợi thế về chất lượng sản phẩm. Mới đây hợp tác giữa
ngành bưu chính viễn thơng, chuẩn bị đưa dịch vụ truyền hình trên mạng điện
thoại di động thế hệ 3G có thể xem như một động thái tích cực của truyền hình
trong q trình xã hội hóa chính mình.
3. Đứng trước u cầu của sự phát triển, xu hướng xã hội hóa hoạt động quản
lý cũng là một địi hỏi tất yếu đối với truyền hình hiện đại. Xét trên cả hai
phương diện quản lý nội dung và quản lý con người đều có thể thấy rõ được xu
hướng này.


Về mặt quản lý nội dung, là một cơ quan thông tin đạichúng, đặt dưới sự lãnh đạo
thống nhất của Đảng, và hoạt động theo những quy định của pháp luật, tất cả các
sản phẩm truyền hình đều cần được quản lý thống nhất về mặt nội dung. Tuy
nhiên, quản lý nội dung không đồng nghĩa với việc phải quản lý tất cả các công
đoạn làm ra sản phẩm truyền hình. Và càng khơng có nghĩa hoạt động quản lý của
truyền hình khơng thể tham gia vào tiến trình xã hội hóa.
Để truyền hình phát triển, đi cùng với u cầu đảm bảotính định hướng, tính tư
tưởng trong từng sản phẩm, nhất định các cơng đoạn sản xuất chương trình truyền
hình phải được chun mơn hóa cao, phân cơng lao động chặt chẽ và giảm bớt
được chi phí đầu vào, tiết kiệm thời gian và hạ giá thành sản phẩm. Điều này địi

hỏi truyền hình ln phải cân nhắc nhiều hơn với các phương án đầu tư cho hoạt
động tác nghiệp của mình. Và sẽ khơng có một lý do nào khiến các nhà quản lý
truyền hình có thể từ chối khai thác các nguồn chương trình đảm bảo được yêu cầu
về nội dung, kỹ thuật và cả giá thành hạ do xã hội cung cấp. Trước những toan
tính về mặt lợi ích, hiển nhiên truyền hình sẽ buộc phải nghĩ nhiều đến việc có thể
giao, khốn, mua, trao đổi một cơng đoạn nào đó trong quy trình sản xuất cho một
đơn vị kinh tế nghiệp vụ khác (bất kể đơn vị đó là của Nhà nước hay của tư nhân),
hơn là quyết định đầu tư công sức và một khoản kinh phí lớn hơn gấp nhiều lần để
tự làm ra một sản phẩm có chất lượng tương tự.
Gần đây, việc chỉ đạo các Trung tâm truyền hình ViệtNam sản xuất linh kiện cho
phóng sự của các ban biên tập trong Đài, hay việc tích cực khai thác các tin bài có
chất lượng của các đài địa phương trong các bản tin thời sự ít nhiều cũng đã phản
ánh khuynh hướng giao cho các đơn vị ngoài Đài tham gia vào sản xuất chương
trình. Phương án quản lý sản xuất theo cách làm này, ít nhất cũng đã tiết kiệm
được cho truyền hình một khoản kinh phí khơng nhỏ nhờ cắt giảm các khoản đầu
tư dành cho việc đi lại của phóng viên, vận chuyển máy móc thiết bị tới nơi sự
kiện xảy ra. Trước xu thế trên, việc có các công ty tư nhân tham gia thực hiện


chương trình và bán cho đài truyền hình có thể là một xu hướng tất yếu.Vấn đề
còn lại đối với truyền hình là phải hướng dẫn, quản lý về nội dung và xây dựng
cho được những quy chuẩn mang tính nghiệp vụ cao cho các loại hình sản phẩm
của mình. Chỉ có như vậy việc trao đổi, mua bán và định giá sản phẩm mới trở nên
dễ dàng.
Dưới góc độ quản lý con người, truyền hình cũng bướcvào giai đoạn xã hội hóa
quyết liệt. Như đã biết, xã hội càng phát triển, trí tuệ xã hội ngày càng được nâng
lên, và trí tuệ ấy ngày càng được quảng bá trên truyền hình nhiều hơn. Nhưng
ngược lại, chính truyền hình cũng đang tìm mọi cách để hấp thu trí tuệ xã hội để
đầu tư cho sự phát triển. Điều đó sẽ càng trở nên quan trọng khi phân công lao
động và chun mơn hóa các hoạt động sản xuất chương trình truyền hình đạt đến

trình độ cao.
Hiện tại cơng việc của truyền hình bao gồm rất nhiềungành nghề khác nhau: quản
lý, kỹ thuật, nghệ thuật, kinh tế, xã hội, chính trị… với các vị trí cơng tác khác
nhau. Tất cả đều có chức năng nhiệm vụ rõ ràng trong hoạt động dây chuyền tạo ra
sản phẩm truyền hình. Nói một cách khác, sản phẩm truyền hình là kết quả của
một chuỗi các cơng đoạn kế tiếp nhau.Và để có những sản phẩm hồn chỉnh, chất
lượng cao, tất cả các cơng đoạn đều phải có sự phối hợp nhịp nhàng và được hồn
thành với trình độ chun mơn cao. u cầu cơng việc cho thấy việc tự đào tạo lẫn
nhau, tự nâng cao trình độ là điều cần nhưng chưa thể là điều kiện đủ. Truyền hình
sẽ khó hồn thành nhiệm vụ của mình khi khơng tuyển dụng được một nguồn nhân
lực có tay nghề cao trong xã hội để phục vụ cho chiến lược phát triển của ngành.
Trong hoạt động quản lý ở truyền hình, xã hội hóa các nguồn lực lao động là một
xu hướng tất nhiên không thể cưỡng lại được.
Trên một bình diện khác, để đảm đương được là một binhchủng tiên phong trên
mặt trận văn hóa, tư tưởng, có vai trị quyết định trong định hướng dư luận và
hành động của công chúng, tất cả các chương trình truyền hình đều đứng trước yêu


cầu về trí tuệ và tính khoa học. Mỗi luận điểm, nhận định trong phóng sự, trong
bình luận, và trong các thể loại khác của truyền hình đều ảnh hưởng đến nhận thức
và hành vi của toàn xã hội. Và để đạt đến sự chuẩn xác trong thơng tin, địi hỏi
nhất thiết phải có sự tham gia của tất cả các chuyên gia trên lĩnh vực trong cuộc
sống. Trí tuệ, tính khoa học và mức độ tin cậy của truyền hình chỉ có được khi có
sự tham gia ngày một nhiều hơn của các lực lượng khác trong xã hội.
Việc đầu tư và thường xuyên sử dụng các nhà khoa học,các nhà nghiên cứu
chuyên sâu trên tất cả các lĩnh vực của đời sống kinh tế, chính trị, xã hội làm cố
vấn cho các chương trình, truyền hình trong thời gian gần đây như một biểu hiện
mang tính tất yếu của xu thế xã hội hóa nguồn lực cho truyền hình. Trong lao động
quản lý, nhất định truyền hình phải quan tâm tới điều này, từ đó có chính sách thoả
đáng để thu hút các nguồn chất xám trong xã hội phục vụ cho việc đổi mới nâng

cao chất lượng chương trình truyền hình.
Tóm lại, truyền hìnhlà loại sản phẩm vật chất đặc biệt. Nó khơng chỉ là hàng hóa
thơng thường mà cịn là một loại sản phẩm mang tính đại chúng, tính cơng cộng
cao. Trước u cầu phát triển, cần phải có một quan điểm tích cực trong triển khai
các hoạt động kinh doanh, tìm kiếm nguồn thu. Tuy nhiên, trước kinh doanh, các
sản phẩm truyền hình phải đáp ứng tốt hơn nhu cầu thơng tin, giải trí lành mạnh
của cơng chúng. Việc xã hội hóa các hoạt động của truyền hình đã và sẽ là một
khuynh hướng tất yếu trong thời gian tới. Chỉ có thể để cho công chúng ngày một
tham gia nhiều hơn vào các công đoạn sản xuất của mình, và hướng hoạt động sản
xuất đến phục vụ và thoả mãn nhu cầu xem của cơng chúng, truyền hình mới có
điều kiện thuận lợi để phát triển, giữ được ưu thế cạnh tranh trong bối cảnh thông
tin bùng nổ hiện nay.
Việc tham gia mạnh mẽ vào tiến trình xã hội hóa, tận dụng được mọi nguồn lực
trong xã hội để đầu tư cho phát triển sẽ là cơ sở để truyền hình tiếp tục củng cố
chỗ đứng của mình.


ThS Đinh Xn Hịa
Khoa Phát thanh - Truyền hình