NGOẠI GIAO THỜI LÊ - TRỊNH - Quan hệ với Trung Quốc

Lược sử ngoại giao VN các thời trước
Chương tám

NGOẠI GIAO THỜI LÊ - TRỊNH NGUYỄN

( Thế kỷ XVI - XVII ) – phần 2
II- NGOẠI GIAO CỦA CHÍNH QUYỀN HỌ
NGUYỄN Ở NAM HÀ

1. Quan hệ với Trung Quốc

Nam Hà không liền biên giới với Trung Quốc như
Bắc Hà, nên quan hệ ngoại giao của họ Nguyễn ở
Nam Hà với Trung Quốc khơng là vấn đề cấp thiết.
Chính quyền họ Nguyễn thành lập ở Nam Hà đầu thế
kỷ XVII, tới đầu thế kỷ XVIII mới đặt quan hệ với
Trung Quốc.


Năm 1702, nhân có thuyền của sứ thần Xiêm sang
cống triều đình nhà Thanh Trung Quốc, chúa Nguyễn
Phúc Chu gửi một số cống phẩm sang vua Thanh
cùng một bức thư như sau:

“Hải ngoại Việt quốc thảo mãng thần Nguyễn Phúc
Chu, khấu đầu trăm lạy, kính cẩn dâng lời nói về việc
ở phương xa, mến ân đức, tỏ lòng thành, hướng theo
giáo hóa.

Thần nối dõi tổ tiên, mở mang đất đai ở ngồi biển cả
đã trải lâu năm, vốn khơng lệ thuộc vào các nước

phương Nam nào cả. Đường sá xa xôi, đất đai nhỏ
hẹp, chưa dám bày tỏ với thiên triều...

Mồng 2 tháng .9 năm ngoái, thuyền đi dâng nộp lễ
cống của nước Xiêm La có đi qua biên giới nước
thần, nhân đó mới biết rằng nước ấy đang đem lễ
cống đến dâng thiên triều, nên dốc lòng thành giúp


đỡ việc đi cống, sửa chữa thuyền bè, cấp cho lương
thực để họ đi đến Quảng Đơng.

Thần có bài biểu và lễ vật nhân tiện giao cho bọn
Hồng Thín đệ trước lên đốc phủ Quảng Đông khẩn
khoản nhờ đề đạt cho. . .

Ví bằng được nhà vua ưng thuận, thần sẽ sai ngay bồi
thần dâng biểu sang tạ. Thần một niềm ngước trời
trông thánh, bao xiết sợ hãi run rẩy chờ đợi mệnh
lệnh. Xin kính giãi bày lịng thành kẻ hạ thần để tâu
nhà vua nghe biết". (Bài biểu nguyên văn chữ Hán,
Lê Quý Đôn: Phủ biên tạp lục)

Tổng đốc Quảng Đông chuyển tờ biểu về triều. Vua
Thanh không ưng thuận quan hệ với chúa Nguyễn.

Chúa Nguyễn khi gửi biểu, có gửi kèm lễ vật cống
nạp, gồm có:

Vàng sống nặng 1 cân, 13 lạng, 5 đồng cân.

Một khối kỳ nam hương thượng hạng, nặng 5 cân 4
lạng.

Hai chiếc ngà voi nặng 350 cân, 50 dây mông hoa. . .
Không rõ vua Thanh không ưng thuận quan hệ với
chúa Nguyễn thì trả lại cả cống phẩm hay vẫn nhận,
không thấy sử sách ghi rõ. Chắc là vẫn nhận!

Chúa Nguyễn cũng không quan tâm đến thái độ của
vua Thanh từ chối giao hảo. Năm mươi năm sau,
chúa Nguyễn có việc giao thiệp với chính quyền địa
phương Quảng Đơng, nhưng chưa đặt lại vấn đề bang
giao với triều đình nhà Thanh. Việc đó là: năm 1747
có nhóm Hoa kiều Lý Văn Quang, Hà Huy, Tạ Tú tụ
tập 300 người nổi loạn, mưu đánh chiếm dinh Trấn
Biên. Chúa Nguyễn cho quân đánh dẹp, bắt tên cầm


đâu Lý Văn Quang và 57 đồ đảng. Năm 1756, chúa
Nguyễn cho đưa nhóm Hoa kiều phản loạn này giả
cho Trung Quốc và gửi cho tổng đốc Quảng Đông
bức công văn như sau:

“An Nam quốc Thuận Hóa, Quảng Nam đẳng xứ tư
mục Nguyễn Bất Ninh(chúa Nguyễn xưng tên như
vậy, Lê Quý Đôn: Phủ biên tạp lục) bái thư gửi thiên
triều Mân Chiết tổng đốc, thái tử thiếu bảo lão hiến
đài các hạ. . .

Khoảng năm Đinh Mão (1747), bọn Lý Văn Quang,
Hà Huy, Tạ Tứ, qua chơi đất hẹp của tơi, ngầm mang
lịng xằng, lẩn vào trong cõi Gia Định, nhóm họp hơn
trăm, càn rỡ, tự tơn tự đại, hoặc xưng đơ đốc, hoặc
xưng qn sư, ngồi ra đều theo thứ bậc mà đặt trộm
tên, toan cướp chiếm ấp tôi, bừa giết biên thần.
Nhưng rồi trời chẳng dung tha, thảy đều bị bắt, xử
luật bất đạo, tội chết có thừa. Song tạm để hình


chương, giam mà khơng giết, chính muốn tỏ lịng với
thượng quốc, đưa trả bọn kia, để chịu phép thường. . .

Lại như thiên tổng Lê Đức Huy, bả tổng Trầm Thần
Lang, Hồ Đình Phượng, năm Ất Hợi (1755) mùa
đơng, bỗng bị sóng gió, trơi dạt vào đất chúng tơi
thảy được nhờ đó, đợi đưa về Trung Quốc. Ngờ đâu
cùng bệnh không biết thương nhau, cùng hoạn không
biết giữ nhau, cùng nhau tranh giành, tố cáo lẫn nhau,
đó đều là quan võ của Trung Quốc, khơng quan hệ
đến chính điển ấp tôi, cho nên lời lẽ của hai bên đã
phong lại trả về bẩm lên thượng hiến, để tùy xét xử.
Trong bốn biển còn người tri kỷ, bầu trời xa coi tựa
láng giềng. Kính biếu vật mọn địa phương: trầm
hương 5 cân, quạt hoa 5 cái, lụa vàng 5 tấm, ngà voi
1 đôi, yến sào 10 cân, vây cá 30 cân, hải sâm 30 cây,
hồ tiêu 30 cân, gậy lụi 20 cây, song hoa 20 cây, các
hạng, để tỏ tấm lòng, tưởng mến tiếng hay biết là
nhường này! Trời đất cõi xa, lịng son gắn bó. . . ".

Quan hệ ngoại giao giữa chúa Nguyễn và Trung
Quốc đã có, nhưng chỉ lỏng lẻo thế thơi, chưa có
quan hệ chính thức và có gì gắn bó với nhau.
2. Quan hệ với Chiêm Thành

Đầu thế kỷ XVII, họ Nguyễn vào trấn thủ Thuận
Hóa, Chiêm Thành cho sứ tới thơng hiếu. Họ Nguyễn
đương muốn mở rộng khu vực trấn thủ tạo căn cứ
vững để chống họ Trịnh ở Bắc Hà nên chỉ sau mấy
năm giao hiếu đã xâm lấn Chiêm Thành. Năm 1611,
họ Nguyễn đánh Chiêm Thành lần thứ nhất, lấy đất
lập phủ Phú Yên; năm 1653, đánh Chiêm Thành lần
thứ hai, lấy đất Phan Rang; năm 1693, đánh Chiêm
lần thứ ba, lấy nốt đất đai của Chiêm, bắt vua Chiêm
là Bà Tranh đưa về Phú Xuân, đổi Chiêm Thành làm
Thuận Phủ; năm sau đổi làm trấn Thuận Thành, năm
1697 đặt làm phủ Bình Thuận. Nước Chiêm Thành


khơng cịn. Lãnh thổ thuộc quyền trấn thủ của họ
Nguyễn mở rộng từ Thuận Hóa xuống giáp biên giới
nước Chân Lạp .