Ve bai thoToi yeu Emcua Puskin

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>Я ВАС ЛЮБИЛ - </b>

<b>TÔI YÊU EM, BÀI THƠ KHƠNG HÌNH</b>

<b>ẢNH</b>

<b>Ngơ Tự Lập</b>

"Tơi u Em" của Puskin chắc chắn là một trong những bài thơ dịch nổi tiếng
nhất ở nước ta nói chung và của dịch giả Th Tồn nói riêng. Bản thân người
viết những dòng này cũng thuộc lòng bản dịch bài thơ từ tuổi học trị. "Tơi u
Em" khơng chỉ tồn tại trong sổ tay các bạn trẻ đang tuổi yêu đương và người
người quan tâm đến văn học Nga, mà cịn được dạy trong trường phổ thơng. Đó
chắc chắn là một thành công và vinh dự mà không phải người dịch nào cũng có
thể làm được trong đời mình.

Tuy nhiên, khơng có bản dịch nào là hồn thiện tuyệt đối. Vì thế, ngay cả
những bản dịch nổi tiếng nhất cũng có thể và nên được góp ý. Đó cũng là một
cách để hiểu sâu thêm nguyên bản. Trên thực tế, bản dịch của Thúy Toàn cũng
đã được nhiều người góp ý. Trong bài này, tơi muốn góp thêm một ý kiến nữa
về một vài chỗ mà theo tơi là chưa chính xác, đồng thời cũng đề cập đến một số
khía cạnh độc đáo của nó mà có lẽ do thiếu thơng tin nên Thúy Tồn đã bỏ qua.
Nguyên bản tiếng Nga của bài thơ như sau:

Я ВАС ЛЮБИЛ

Александр Сергеевич Пушкин

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

<i>Но пусть она вас больше не тревожит;</i>
<i>Я не хочу печалить вас ничем.</i>

<i>Я вас любил безмолвно, безнадежно,</i>

<i>То робостью, то ревностью томим;</i>
<i>Я вас любил так искренно, так нежно,</i>
<i>Как дай вам Бог любимой быть другим.</i>
Dịch nghĩa:

<i>Tôi u Em: tình u, có lẽ,</i>
<i>Trong lịng tơi vẫn chưa tắt hẳn;</i>

<i>Nhưng thơi, chớ để nó quấy rầy Em thêm nữa.</i>
<i>Tơi khơng muốn làm Em buồn vì bất cứ điều gì.</i>
<i>Tơi u Em lặng thầm, vơ vọng,</i>

<i>Bị giày vị khi vì rụt rè, khi bởi ghen tng.</i>

<i>Tơi u Em chân thành đến mức, nâng niu đến mức,</i>
<i>Lạy Trời mà Em lại được ai khác yêu như vậy.</i>

Còn đây là bản dịch của Thúy Tồn:
TƠI U EM

<i>Alexander Sergeyevich Pushkin </i>
<i>Tơi u em: đến nay chừng có thể </i>
<i>Ngọn lửa tình chưa hẳn đã tàn phai </i>
<i>Nhưng không để em bận lịng thêm nữa </i>
<i>Hay hồn em phải gợn bóng u hồi </i>
<i>Tơi u em âm thầm, khơng hy vọng </i>
<i>Lúc rụt rè, khi hậm hực lịng ghen </i>
<i>Tơi u em, yêu chân thành, đằm thắm </i>
<i>Cầu em được người tình như tôi đã yêu em</i>
(Thúy Tồn dịch)

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

nó khơng trung thành với ngôn từ trong sáng của nguyên bản. Theo tôi, tốt nhất
là ta cứ dịch một cách giản dị, sát nghĩa thành:

<i>Tơi u Em: tình u, có lẽ,</i>

Tuy nhiên, đó chỉ là tiểu tiết, và trên thực tế thì câu thơ dịch này cũng đã được
chấp nhận khá rộng rãi. Quan trọng hơn, theo tơi, là Thúy Tồn đã thay lối biểu
đạt ngập ngừng, nếu khơng nói là đầy kịch tính, của Puskin bằng một câu văn
trơi chảy. Nhưng ngay cả điều này có lẽ cũng có thể chấp nhận được trong
chừng mực nào đó nếu như nó khơng liên quan đến những đặc điểm quan trọng
hơn mà tôi sẽ bàn dưới đây.

2. Một nét độc đáo của bài thơ nằm ở chỗ nó hồn tồn <i>khơng hề có một hình </i>
<i>ảnh nào</i>. "Ngọn lửa tình" là hình ảnh Thúy Tồn thêm vào, có lẽ do gợi ý của
động từ "tắt" (<i>угасла</i>). Nhưng từ "tắt" ở đây chỉ đơn thuần có ý nghĩa là chấm
dứt hẳn, kết thúc hồn tồn, như khi ta nói "ngày đã tắt", "chiến tranh đã tắt
hẳn" hay "hy vọng cuối cùng đã tắt". Chính nét độc đáo này, theo Roman
Jakobson, đã gây nên những cuộc tranh cãi giữa những người theo quan điểm
truyền thống (cho rằng "thơ là tư duy bằng hình tượng", rằng một bài thơ hay
phải có hình ảnh độc đáo), với những nhà <i>Hình thức chủ nghĩa</i> (chủ trương
"<i>Nghệ thuật như là thủ pháp</i>" - tên tiểu luận có tính cách mạng của Shklovsky
đã được dịch ra tiếngViệt)

3. Một nét độc đáo khác của bài thơ là <i>sự "nghèo nàn" về ngôn ngữ</i>. Và điều này
cũng lại trái ngược với quan niệm truyền thống cho rằng một bài thơ hay phải
có ngơn từ phong phú, trau chuốt, hay độc đáo. Ngồi từ duy nhất ít mang
nghĩa ít nhiều bóng bẩy là từ "tắt" chỉ sự kết thúc hồn tồn đã nói ở trên, tất
cả các từ trong bài đều được dùng với nghĩa trực tiếp, giản dị nhất. Roman
Jakobson, trong bài Thơ của Ngữ pháp và Ngữ pháp của Thơ, chỉ ra rằng bài

thơ chỉ có 47 từ nhưng có tới 14 đại từ, 10 động từ, và chỉ có 5 danh từ, đều là
danh từ trừu tượng. Cái hay của bài thơ, vì thế, chủ yếu nằm ở các thủ pháp ngữ
pháp đặc biệt, trong đó có cách ngắt câu ngập ngừng tơi đã nói ở trên.

4. Nhưng thủ pháp ngữ pháp đặc biệt nhất và hiệu quả nhất là ở hai câu
cuối cùng, cũng là hai câu Thúy Toàn đã hiểu sai ý tác giả. Mặc dù "<i>дай вам </i>

<i>Бог"</i> ở mệnh lệnh thức, đúng như Roman Jakobson nói, nó thật ra khơng có ý

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

Theo tôi, phải hiểu cả hai hàm ý này mới thấy hết cái hay của bài thơ.
Puskin vừa muốn thấy cơ gái của mình có được hạnh phúc với kẻ khác, vừa
tuyệt vọng nhủ với nàng rằng: "Tôi là người yêu Em nhất", rằng "Sẽ chẳng bao
giờ có ai u Em được như tơi nữa đâu!" Đó mới thực là tình u, mới thực là
bi kịch của tình yêu, mới thực là tình yêu cao thượng.

5. Một khó khăn khi dịch bài thơ là làm thế nào để chuyển tải ý nghĩa của
lối dùng kính ngữ (<i>вас</i>) sang tiếng Việt. Tơi cho rằng Thúy Tồn đã cho tác giả
xưng "Tơi" chư khơng phải là "anh". Tuy nhiên, với từ "em", tôi đề nghị dùng
cách viết hoa. Đây chính là cách dùng kính ngữ của của người Italia: khi "lei"
viết thường, nó được hiểu là ngơi thứ ba giống cái số ít (cơ ta, bà ta...), cịn khi
viết hoa, "Lei", nó được hiểu là ngôi thứ hai, tương tự như "<i>bac</i>" trong tiếng
Nga. (Trong bản dịch nghĩa ở trên tôi đã dùng cách viết hoa này).

</div>

<!--links-->