Đánh giá hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước sau cổ phần hóa trên địa bàn thành phố cần thơ

1

BỘ GIÁ O DỤ C – ĐÀ O TẠ O
TRƯỜ N G ĐẠ I HỌ C KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH
XW

PHAN CẢ N H THU HÀ

LUẬ N VĂ N THẠ C SĨ KINH TẾ

CẦ N THƠ 06/2006


2

BỘ GIÁ O DỤ C – ĐÀ O TẠ O
TRƯỜ N G ĐẠ I HỌ C KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH
XW

PHAN CẢ N H THU HÀ

Chuyê n ngà n h: Quả n trị Kinh Doanh
Mã số : 60.34.05

LUẬ N VĂ N THẠ C SĨ KINH TẾ
NGƯỜ I HƯỚ N G DẪ N KHOA HỌ C
PGS. TS. LÊ THANH HÀ

CẦ N THÔ 06/2006

3

MỤC LỤC
MỤ C LỤ C
CÁ C CHỮ VIẾ T TẮ T TRONG LUẬ N VĂ N
LỜ I MỞ ĐẦ U ...................................................................................... 1
CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬ N VỀ CỔ PHẦ N HÓ A
DOANH NGHIỆ P NHÀ NƯỚ C ........................................................... 6
1.1. Cổ phầ n hó a doanh nghiệ p ....................................................... 6
1.1.1. Mộ t số vấ n đề về DNNN........................................................ 6
1.1.2. Cô n g ty cổ phầ n ..................................................................... 9
1.1.3. Cổ phầ n hó a doanh nghiệ p nhà nướ c .................................... 10
1.1.4. Đặ c điể m củ a cô n g ty cổ phầ n ............................................. 10
1.2. Ý nghóa và tính tấ t yế u củ a việ c cổ phầ n hó a DNNN ........... 11
1.2.1. Cô n g ty cổ phầ n là độ n g lự c củ a nề n sả n xuấ t hà n g hó a ...... 11
1.2.2. Cổ phầ n hó a DNNN là bướ c đi phù hợ p
vớ i yê u cầ u phá t triể n kinh tế ở nướ c ta ........................................ 14
1.3. Kinh nghiệ m cổ phầ n hó a ở mộ t số nướ c trê n Thế giớ i ....... 17
1.4. Tình hình cổ phầ n hó a DNNN ở Việ t Nam ............................ 19
CHƯƠNG II: ĐÁ N H GIÁ HIỆ U QUẢ HOẠ T ĐỘ N G
SẢ N XUẤ T KINH DOANH CỦ A DNNN SAU CPH
TRÊ N ĐỊA BÀ N TP CẦ N THƠ ........................................................ 23
2.1. Đặ c điể m hoạ t độ n g củ a cá c DNNN trê n địa bà n Cầ n Thơ.. 23
2.1.1. Giai đoạ n từ trướ c nă m 1992 ................................................ 23
2.1.2. Giai đoạ n từ nă m 1993 đế n 2003 .......................................... 25
2.1.3. Giai đoạ n từ nă m 2004 đế n nay ............................................ 28
2.2. Thực trạng quá trình cổ phần hóa DNNN trên địa bàn Cần Thơ ..31


4

2.2.1. Kế t quả thự c hiệ n cổ phầ n hó a trong thờ i gian qua .............. 31
2.2.2. Nhữ n g thuậ n lợ i ................................................................... 34
2.2.3. Nhữ n g khó khă n tồ n tạ i ........................................................ 36
2.3. Tình hình hoạ t độ n g củ a cá c DNNN sau CPH
trê n địa bà n Cầ n Thơ .................................................................... 39
2.3.1. Giai đoạ n trướ c thà n h lậ p TP Cầ n Thơ ................................. 39
2.3.1.1. Nhữ n g mặ t là m đượ c ......................................................... 39
2.3.1.2. Nhữ n g mặ t cò n hạ n chế..................................................... 41
2.3.2. Giai đoạ n sau thà n h lậ p TP Cầ n Thơ .................................... 41
2.3.2.1. Nhữ n g mặ t là m đượ c ......................................................... 41
2.3.2.2. Nhữ n g mặ t cò n hạ n chế..................................................... 43
2.4. Đá n h gía hiệ u quả hoạ t độ n g củ a
cá c DNNN sau CPH trê n địa bà n TP Cầ n Thơ ............................. 43
2.4.1. Nhữ n g thà n h tự u ................................................................... 45
2.4.1.1. Kinh tế – Chính trị ............................................................ 45
2.4.1.2. Kinh tế – Kỹ thuậ t ............................................................ 46
2.4.1.3. Kinh tế – Xã hộ i ............................................................... 47
2.4.2. Nhữ n g khó khă n tồ n tạ i ........................................................ 48
CHƯƠNG III: GIẢ I PHÁ P NÂ N G CAO HIỆ U QUẢ HOẠ T ĐỘ N G
CỦ A CÁ C DNNN SAU CPH TRÊ N ĐỊA BÀ N TP CẦ N THƠ ............. 50
3.1. Nhữ n g quan điể m xâ y dự n g CTCP TP Cầ n Thơ .................... 50
3.1.1. Nhữ n g quan điể m xâ y dự n g CTCP........................................ 50
3.1.2. Mụ c tiê u phá t triể n TP Cầ n Thơ ........................................... 51
3.2. Giả i phá p nâ n g cao hiệ u quả hoạ t độ n g
củ a cá c DNNN sau CPH trê n địa bà n TP Cầ n Thơ ...................... 52
3.2.1. Nhó m giả i phá p về hò a n thiệ n mô i trườ n g


5

họ a t độ n g củ a CTCP ...................................................................... 52
3.2.1.1. Hoà n thiệ n mô i trườ n g phá p lý c ho họ a t độ n g củ a CTCP ... 52
3.2.1.2. Nâ n g cao hiệ u quả họ a t độ n g quả n trị tà i chính
củ a DNNN sau CPH ....................................................................... 54
3.2.1.3. Phá t triể n thị trườ n g cổ phiế u , trá i phiế u
tiế n tớ i việ c mở rộ n g Thị Trườ n g Chứ n g Khoá n ............................ 56
3.2.2. Nhó m giả i phá p về xâ y dự n g đề á n
sắ p xế p DNNN và phá t triể n CTCP TP Cầ n Thơ ........................... 58
3.2.2.1. Đẩ y mạ n h cô n g tá c sắ p xế p và đổ i mớ i DNNN ................. 58
3.2.2.2. Xâ y dự n g phương á n sắ p xế p , đổ i mớ i DNNN
TP Cầ n Thơ nă m 2006.................................................................... 60
3.2.2.3. Tă n g cườ n g nộ i lự c cho cá c DNNN đã đượ c sắ p xế p ......... 61
3.2.3. Nhó m giả i phá p về chính sá c h Xã hộ i và lao độ n g .............. 63
3.2.3.1. Quan tâ m phá t triể n nhâ n tố con ngườ i .............................. 63
3.2.3.2. Chính sá c h đố i vớ i Cá n bộ quả n lý.................................... 64
3.2.3.3. Chính sá c h đố i vớ i ngườ i lao độ n g..................................... 64
3.3. Nhữ n g kiế n nghị...................................................................... 65
3.3.1. Đố i vớ i trung ương................................................................ 65
3.3.2. Đố i vớ i TP Cầ n Thơ ............................................................. 67
KẾ T LUẬ N ....................................................................................... 68
CÁ C BIỂ U BẢ N G THỐ N G KÊ
BẢ N G 2.1 - Tình hình họ a t độ n g củ a DNNN nă m 1976 - 1980 ..... 23
BẢ N G 2.2 - Tỉ lệ cá c chỉ tiê u phâ n theo khu vự c kinh tế ............ 24
BẢ N G 2.3 - Bả n g tỉ trọ n g gía trị sả n xuấ t , gía trị tă n g thê m
và thu Ngâ n sá c h củ a DNNN......................................................... 27
BẢ N G 2.4 - Danh mụ c DNNN bà n giao cho tỉnh Hậ u Giang........ 29


6

BẢ N G 2.5 - Tổ n g hợ p so sá n h tình hình Tà i sả n và nguồ n vố n
cá c CTCP Tỉnh Cầ n Thơ nă m 2004-2005 ...................................... 35
BẢ N G 2.6 - Tình hình SXKD củ a cá c CTCP
Tỉnh Cầ n Thơ nă m 2003 ................................................................ 40
BẢ N G 2.7 - Tổ n g hợ p so sá n h kế t quả họ a t độ n g SXKD
củ a CTCP TP Cầ n Thơ nă m 2004-2005......................................... 42
BẢ N G 2.8 - Tổ n g hợ p so sá n h cá c chỉ tiê u kinh tế
củ a CTCP TP Cầ n Thơ nă m 2005 ................................................. 44
CÁ C BIỂ U ĐỒ THỐ N G KÊ
HÌNH 1.1 - Tỉ lệ cá c chỉ tiê u kinh tế củ a DNNN .......................... 19
HÌNH 2.1 - Tố c độ phá t triể n GDP phâ n theo khu vự c kinh tế .. 30
CÁ C PHỤ LỤ C
PHỤ LỤ C 1 – Nhữ n g hình thứ c CPH DNNN ................................ 70
PHỤ LỤ C 2 – Cá c vă n bả n phá p luậ t về đổ i mớ i DNNN ............ 72
PHỤ LỤ C 3 – Bả n g tổ n g hợ p tình hình sắ p xế p
DNNN Việ t Nam đế n nă m 2005..................................................... 79
PHỤ LỤ C 4 – Đặ c điể m , tình hình KT - XH TP Cầ n Thơ ........... 80
PHỤ LỤ C 5 – Bả n g tổ n g hợ p tình hình CPH DNNN
TP Cầ n Thơ đế n nă m 2005 ............................................................ 83
TÀ I LIỆ U THAM KHAÛ O .................................................................. 85


7

CÁ C CHỮ VIẾ T TẮ T TRONG LUẬ N VĂ N

BCH

Ban chấ p hà n h

CĐ

Cổ Đô n g

CP

Cổ phầ n

CPH

Cổ phầ n hó a

CNXH

Chủ nghóa xã hộ i

CNTB

Chủ nghóa tư bả n

CNH

Cô n g nghiệ p hó a

HĐH

Hiệ n Đạ i hó a

CTCP

Cô n g ty Cổ phầ n

DN

Doanh nghiệ p

DNNN

Doanh nghiệ p Nhà Nướ c

ĐBSCL

Đồ n g bằ n g Sô n g Cử u Long

HĐCĐ

Hộ i đồ n g Cổ Đô n g

HĐQT

Hộ i đồ n g Quả n trị

HTX

Hợ p tá c xã

KTXH

Kinh tế xã hộ i

SXKD

Sả n xuấ t kinh doanh

TBCN

Tư bả n chủ nghóa

TNHH

Trá c h Nhiệ m Hữ u Hạ n

TP

Thà n h phố

TTCK

Thị trườ n g chứ n g khoá n

UBND

y Ban Nhâ n Dâ n

XHCN

Xã hộ i chủ nghóa

8

LỜI MỞ ĐẦU

1. TÍNH CẤ P THIẾ T CỦ A ĐỀ TÀ I NGHIÊ N CỨ U :
Việ t Nam đang trê n đườ n g hộ i nhậ p nề n kinh tế khu vự c và thế giớ i ,
Việ t Nam đã là thà n h viê n chính thứ c củ a Hiệ p Hộ i cá c nướ c Đô n g Nam Á
(ASEAN), đang thự c hiệ n chương trình ưu đã i thuế quan có hiệ u lự c chung
(CEPT) trong khu vự c mậ u dịch tự do ASEAN (AFTA). Việ t Nam tham gia
diễ n đà n hợ p tá c kinh tế Châ u Á – Thá i Bình Dương (APEC) và đang đà m
phá n gia nhậ p tổ chứ c thương mạ i Thế giớ i (WTO). Ngoà i ra, Việ t Nam đã
ký nhiề u hiệ p định song phương và đa phương, đặ c biệ t là hiệ p định thương
mạ i Việ t Nam – Hoa Kỳ . Trong bố i cả n h như vậ y , Việ t Nam có điề u kiệ n
mở rộ n g thị trườ n g, phá t triể n sả n xuấ t , thu hú t đầ u tư, thú c đẩ y tă n g
trưở n g kinh tế .
Phá t triể n nề n kinh tế hà n g hó a nhiề u thà n h phầ n theo định hướ n g Xã
Hộ i Chủ Nghóa (XHCN), là mộ t chủ trương đú n g đắ n , đầ y sá n g tạ o củ a
Đả n g và Nhà nướ c ta, là bướ c đi lâ u dà i trong thờ i kỳ quá độ đi lê n Chủ
Nghóa Xã Hộ i (CNXH) ở Việ t Nam. Trong đó , kinh tế Nhà Nướ c đó n g vai
trò chủ đạ o trong nề n kinh tế nhằ m hỗ trợ , dẫ n dắ t cá c thà n h phầ n kinh tế
đi đú n g theo định hướ n g XHCN.
Đả n g và Nhà nướ c ta đã thự c hiệ n nhiề u chủ trương, chính sá c h tích
cự c nhằ m đổ i mớ i và nâ n g cao hiệ u quả Doanh Nghiệ p Nhà Nướ c (DNNN).
Thự c tế đã chứ n g minh hơn 20 nă m đổ i mớ i , trong bố i cả n h thế giớ i cò n
nhiề u diễ n biế n phứ c tạ p và nề n kinh tế cò n nhiề u khó khă n gay gắ t ,
DNNN đã vượ t qua nhiề u thử thá c h, đứ n g vữ n g và khô n g ngừ n g phá t triể n ,
gó p phầ n quan trọ n g và o thà n h tự u to lớ n củ a sự nghiệ p đổ i mớ i và phá t
triể n đấ t nướ c , chuyể n nhanh sang thờ i kỳ cô n g nghiệ p hó a (CNH), hiệ n
đạ i hó a (HĐH) đấ t nướ c .

9

Tuy nhiê n , hoạ t độ n g SXKD củ a cá c DNNN chưa thậ t sự hiệ u quả . Đa
phầ n kinh doanh thua lỗ trong nhiề u nă m liề n , khả nă n g cạ n h tranh thấ p vì
phầ n lớ n cá c DNNN sử dụ n g cô n g nghệ lạ c hậ u , má y mó c thiế t bị lỗ i thờ i ,
thiế u đồ n g bộ và trình độ tổ chứ c quả n lý rấ t yế u ké m . Điề u đó phầ n nà o
đã là m giả m đi vai trò chủ đạ o củ a khu vự c kinh tế nhà nướ c bê n cạ n h sự
phá t triể n khô n g ngừ n g củ a cá c thà n h phầ n kinh tế khá c như kinh tế ngoà i
quố c doanh và khu vự c kinh tế có vố n đầ u tư nướ c ngoà i . Chính vì vậ y ,
CPH đượ c xem như là mộ t giả i phá p hữ u hiệ u , nhằ m nâ n g cao hiệ u quả
SXKD củ a cá c thà n h phầ n kinh tế trong toà n bộ nề n kinh tế quố c dâ n .
CPH DNNN, nhằ m chuyể n mộ t phầ n sở hữ u Nhà nướ c sang sở hữ u
nhiề u thà n h phầ n , huy độ n g vố n nhà n rỗ i củ a toà n dâ n và cả xã hộ i , gó p
phầ n thú c đẩ y kinh tế Việ t Nam phá t triể n , hộ i nhậ p và o kinh tế khu vự c
và thế giớ i . Nhưng trong thự c tế khô n g phả i DN nà o sau CPH đề u họ a t
độ n g hiệ u quả , đa phầ n chỉ có nhữ n g DNNN kinh doanh có lã i đượ c CPH
bướ c đầ u đã có kế t quả , hoạ t độ n g SXKD củ a cá c DN nà y đượ c mở rộ n g
thể hiệ n qua sự tă n g trưở n g đề u đặ n củ a cá c chỉ tiê u doanh thu, lợ i nhuậ n
so vớ i trướ c khi CPHù . Phả i chă n g nhữ n g thay đổ i că n bả n về mặ t tổ chứ c
quả n lý đã là m tă n g hiệ u quả SXKD củ a cá c DNNN sau CPH? Vấ n đề nà y
mộ t khi đượ c là m rõ sẽ là m cơ sở thự c tiễ n cho cá c giả i phá p hoà n thiệ n
hoạ t độ n g quả n lý , gó p phầ n nâ n g cao hiệ u quả SXKD củ a DNNN sau CPH.
Thà n h phố Cầ n Thơ nằ m ở vị trí trung tâ m củ a Đồ n g Bằ n g Sô n g Cử u
Long (ĐBSCL), khu vự c có nguồ n cung cấ p lương thự c lớ n củ a cả nướ c , có
nhiề u loạ i câ y ă n quả và thủ y sả n để cung cấ p nguyê n liệ u cho sả n xuấ t ,
chế biế n xuấ t khẩ u ; đồ n g thờ i đâ y cũ n g là thị trườ n g tiê u thụ sả n phẩ m
đá n g kể cho cá c DN sả n xuấ t hà n g tiê u dù n g trong nướ c .
Nghị quyế t số 21-NQ/TW ngà y 20/01/2003 củ a Bộ Chính trị về phương
hướ n g, nhiệ m vụ giả i phá p phá t triể n kinh tế - xã hộ i và bả o đả m an ninh,

quố c phò n g vù n g ĐBSCL thờ i kỳ 2001-2010 có ghi: “Phá t triể n đô thị, xâ y


10

dự n g TP Cầ n Thơ thà n h TP loạ i I trự c thuộ c Trung Ương, đó n g vai trò
trung tâ m kinh tế , vă n hoá , khoa họ c kỹ thuậ t củ a vù n g. Xâ y dự n g trung
tâ m thương mạ i cấ p vù n g ở Cầ n Thơ và cá c trung tâ m cấ p tỉnh ở cá c thị
xã , hình thà n h cá c hệ thố n g chợ nô n g sả n , thuỷ sả n trê n toà n vù n g”.
Vì vậ y , TP Cầ n Thơ cầ n tìm ra khâ u độ t phá kinh tế , thú c đẩ y nhanh
quá trình chuyể n dịch cơ cấ u kinh tế và đặ c biệ t là đẩ y mạ n h quá trình
chuyể n đổ i sở hữ u trong DNNN, từ sở hữ u Nhà nướ c sang hình thứ c sở hữ u
hỗ n hợ p bao gồ m sở hữ u Nhà nướ c và sở hữ u tư nhâ n . Tuy nhiê n trong thờ i
gian qua hiệ u quả họ a t độ n g SXKD DNNN sau CPH ở Cầ n thơ vẫ n chưa
cao. Giả i phá p quả n lý nà o có thể nâ n g cao và duy trì hiệ u quả hoạ t độ n g
SXKD củ a cá c DNNN sau CPH? Đi tìm câ u trả lờ i cho nhữ n g câ u hỏ i vừ a
nê u tô i chọ n đề tà i “Đá n h gía hiệ u quả hoạ t độ n g củ a DNNN sau Cổ phầ n
hó a trê n địa bà n TP Cầ n thơ” để nghiê n cứ u và viế t luậ n á n cho bậ c họ c
cao họ c củ a mình.
2. MỤ C TIÊ U NGHIÊ N CỨ U
— Mụ c tiê u chung: Đề xuấ t giả i phá p nâ n g cao hiệ u quả họ a t độ n g củ a
cá c DNNN sau CPH trê n địa bà n TP Cầ n Thơ.
— Mụ c tiê u cụ thể :
+ Phả n á n h thự c trạ n g quá trình CPH DNNN trê n địa bà n TP Cầ n
Thơ.
+ Phả n á n h tình hình hoạ t độ n g SXKD củ a cá c DNNN sau CPH trê n
địa bà n TP Cầ n Thơ.
+ Đá n h gía hiệ u quả hoạ t độ n g củ a DNNN sau CPH trê n địa bà n TP
Cầ n Thơ.
3. ĐỐ I TƯ N G VÀ PHẠ M VI NGHIÊ N CỨ U

Để thự c hiệ n mụ c tiê u nghiê n cứ u như đã nê u trê n , luậ n á n tậ p trung
nghiê n cứ u lý luậ n về CTCP, tình hình tư nhâ n hoá ở cá c quố c gia đang


11

phá t triể n , tình hình CPHù ở nướ c ta và hoạ t độ n g củ a cá c DNNN sau CPH
củ a TP Cầ n Thơ hiệ n nay.
Về thờ i gian: tậ p trung phâ n tích, đá n h giá thự c trạ n g hoạ t độ n g củ a
cá c DNNN sau CPH ở Cầ n Thơ trong thờ i gian trướ c và sau khi chia tá c h
tỉnh.
Về khô n g gian: phâ n tích đá n h giá hoạ t độ n g củ a cá c DNNN sau CPH
củ a TP Cầ n Thơ.
4. PHƯƠNG PHÁ P NGHIÊ N CỨ U
— Luậ n á n nà y là mộ t đề tà i nghiê n cứ u ứ n g dụ n g, đượ c thự c hiệ n
bằ n g cá c h vậ n dụ n g phương phá p duy vậ t biệ n chứ n g và duy vậ t lịch sử củ a
chủ nghóa Má c – Lê n in, quá n triệ t chủ trương, đườ n g lố i củ a Đả n g, chính
sá c h và phá p luậ t củ a Nhà nướ c .
— Cá c Nghị quyế t củ a Đả n g, vă n bả n phá p quy củ a Nhà nướ c về chiế n
lượ c phá t triể n KTXH vù n g ĐBSCL đế n nă m 2010, quy hoạ c h phá t triể n
tổ n g thể TP Cầ n Thơ thà n h TP loạ i I trự c thuộ c Trung Ương đế n nă m 2010,
kế hoạ c h thự c hiệ n sắ p xế p DNNN TP Cầ n Thơ đế n nă m 2010 đã đượ c
tham khả o và có vậ n dụ n g khi phâ n tích cá c số liệ u thố n g kê từ nhiề u nă m .
— Đồ n g thờ i , luậ n á n sử dụ n g cá c phương phá p đặ c thù trong nghiê n
cứ u kinh tế như:
+ Phương phá p mô tả , phâ n tích, thố n g kê , tổ n g hợ p , phương phá p
diễ n giả i , đố i chiế u so sá n h trê n cơ sở dữ liệ u thố n g kê . Cá c nguồ n số liệ u
thứ cấ p đượ c tá c giả sử dụ n g để phâ n tích bao gồ m :
• Niê n giá m thố n g kê củ a tỉnh Cầ n Thơ và số liệ u KTXH TP Cầ n
Thơ và tỉnh Hậ u Giang 2000 - 2005.

• Bá o cá o tổ n g kế t , cá c chuyê n đề , cô n g vă n , tà i liệ u củ a Bộ Tà i
chính, Bộ Kế họ a ch – Đầ u tư, củ a cơ quan chuyê n mô n củ a cá c Bộ , Ban,
Ngà n h Trung ương, cá c tỉnh, TP trong cả nướ c .


12

• Bá o cá o quy hoạ c h, kế hoạ c h củ a UBND TP Cầ n Thơ và cá c
Sở , Ban, Ngà n h thuộ c TP Cầ n Thơ hiệ n nay.
• Cá c biể u số liệ u điề u tra, tà i liệ u tham khả o trong và ngoà i
nướ c về CPH.
+ Phương phá p khả o sá t điề u tra thự c tế , thu nhậ p số liệ u :
• Thự c hiệ n qua cá c phiế u phỏ n g vấ n tiế n hà n h khả o sá t DNNN
sau CPH trê n địa bà n TP Cầ n thơ.
• Kế t quả tổ n g hợ p từ phiế u phỏ n g vấ n sẽ đượ c dù n g để tính
toá n mộ t số chỉ tiê u đá n h giá lợ i thế và đá n h giá chấ t lượ n g hoạ t độ n g,
nă n g lự c cạ n h tranh củ a CTCP trê n địa bà n TP Cầ n Thơ trong quá trình hộ i
nhậ p kinh tế Quố c tế .
+ Phương phá p chuyê n gia: Tham dự cá c hộ i thả o khoa họ c có liê n
quan đế n đề tà i nghiê n cứ u để họ c hỏ i kinh nghiệ m củ a cá c chuyê n gia,
viế t cá c bà i tham luậ n có liê n quan đế n đề tà i nghiê n cứ u để xin đượ c cá c
chuyê n gia đó n g gó p ý kiế n , là m cơ sở khoa họ c cho nghiê n cứ u đề tà i .
5. KẾ T CẤ U CỦ A ĐỀ TÀ I :
Ngoà i phầ n lờ i nó i đầ u , kế t luậ n , phụ lụ c và tà i liệ u tham khả o luậ n
á n đượ c chia là m 3 chương chính:
Chương I: Cơ sở lý luậ n về Cổ Phầ n Hó a DNNN.
Chương II: Đá n h giá hiệ u quả hoạ t độ n g SXKD củ a cá c DNNN sau Cổ
phầ n hó a trê n địa bà n TP Cầ n Thơ.
Chương III: Giả i phá p nâ n g cao hiệ u quả hoạ t độ n g củ a DNNN sau Cổ
phầ n hó a trê n địa bà n TP Cầ n Thơ.

13

CHƯƠNG I:
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CỔ PHẦN HÓA
DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚ C
1.1. CỔ PHẦ N HÓ A DOANH NGHIỆ P NHÀ NƯỚ C
1.1.1. Mộ t số vấ n đề về DNNN
1.1.1.1. Khá i niệ m về Doanh Nghiệ p Nhà Nướ c :
Hiệ n nay trê n thế giớ i , DNNN đượ c sử dụ n g bằ n g nhiề u tê n khá c
nhau, như: xí nghiệ p quố c doanh, xí nghiệ p quố c hữ u , Doanh Nghiệ p (DN)
cô n g cộ n g… trong đó thuậ t ngữ DN cô n g đượ c sử dụ n g phổ biế n trê n sá c h
bá o kinh tế củ a nhiề u nướ c . Mặ t khá c , định nghóa về DNNN cũ n g cò n có
nhữ n g điể m khá c nhau giữ a mộ t số nướ c , chủ yế u là do sự qui định khá c
nhau về mứ c độ sở hữ u củ a nhà nướ c trong DNNN.
Tuy nhiê n , cá c quan niệ m khá c nhau về DNNN đề u có né t tương đồ n g
trong đa số cá c nướ c , biể u hiệ n qua định nghóa củ a Liê n hiệ p quố c : “DNNN
là nhữ n g DN do nhà nướ c nắ m toà n bộ hoặ c mộ t phầ n sở hữ u và nhà nướ c
kiể m soá t tớ i mộ t mứ c độ nhấ t định quá trình ra quyế t định củ a DN”.
Ở Việ t Nam, theo luậ t DNNN ban hà n h ngà y 20/04/1995, điề u 1 củ a
luậ t quan niệ m : “DNNN là tổ chứ c kinh tế do nhà nướ c đầ u tư vố n , thà n h
lậ p , tổ chứ c và quả n lý , hoạ t độ n g kinh doanh hoặ c hoạ t độ n g cô n g ích,
nhằ m thự c hiệ n cá c mụ c tiê u KTXH do nhà nướ c giao. DNNN có tư cá c h
phá p nhâ n , có cá c quyề n và nghóa vụ dâ n sự , tự chịu trá c h nhiệ m về toà n
bộ hoạ t độ n g kinh doanh trong phạ m vi số vố n DN quả n lý ” .
Trong điề u 3 củ a luậ t qui định: Vố n củ a nhà nướ c trong DN là “vố n
ngâ n sá c h cấ p và vố n củ a DNNN tự tích lũ y ”. DNNN có tê n gọ i , có con
dấ u riê n g, có trụ sở chính trê n lã n h thổ Việ t Nam. Như vậ y , DNNN là loạ i

14

hình chịu trá c h nhiệ m hữ u hạ n (TNHH) về toà n bộ hoạ t độ n g sả n xuấ t kinh
doanh (SXKD) củ a mình. Nế u că n cứ và o tính chấ t hoạ t độ n g và mụ c tiê u
nhiệ m vụ mà Nhà nướ c giao, DNNN có hai dạ n g sau:
— DNNN hoạ t độ n g cô n g ích là cá c DNNN hoạ t độ n g khô n g vì mụ c
tiê u lợ i nhuậ n mà chủ yế u thự c hiệ n cá c mụ c tiê u KTXH, nhiệ m vụ an ninh
quố c phò n g, lợ i ích cô n g cộ n g và Nhà nướ c khô n g đò i hỏ i phả i đạ t hiệ u
quả kinh tế cầ n thiế t hoặ c phả i thự c hiệ n cá c khoả n nộ p ngâ n sá c h.
— DNNN hoạ t độ n g kinh doanh là cá c DNNN hoạ t độ n g nhằ m mụ c đích
thu lợ i nhuậ n và Nhà nướ c đò i hỏ i phả i tổ chứ c quả n lý và sử dụ n g cá c
nguồ n lự c mộ t cá c h có hiệ u quả và phả i nộ p cá c khoả n thu ngâ n sá c h mộ t
cá c h nghiê m ngặ t .
Có thể thấ y rằ n g, mặ c dù cò n có mộ t và i điề u chưa rõ rà n g (về tính
chấ t trá c h nhiệ m củ a cá c khoả n nợ , nguồ n vố n ). Nhưng, nhìn chung, khá i
niệ m DNNN trong luậ t DNNN phù hợ p vớ i quan niệ m củ a thế giớ i và đá p
ứ n g yê u cầ u cơ bả n trong giai đoạ n đổ i mớ i kinh tế ở nướ c ta hiệ n nay.
1.1.1.2. Phâ n loạ i DNNN:
" Că n cứ và o mứ c độ đầ u tư vố n và chi phố i củ a nhà nướ c : Có 2 loạ i
— Loạ i DNNN có 100% vố n nhà nướ c , gồ m cá c nhó m :
ª Cá c Tổ n g cô n g ty 91 do Chính phủ quyế t định thà n h lậ p , gồ m 7
đơn vị thà n h viê n trở lê n và có vố n từ 1.000 tỷ đồ n g trở lê n theo quyế t định
91/TTg ngà y 07/03/1994.
ª Cá c Tổ n g cô n g ty 90 do Chính phủ ủ y quyề n cho cá c bộ , cơ
quan ngang bộ quyế t định thà n h lậ p , gồ m từ 5 đơn vị thà n h viê n trở lê n và
có vố n từ 500 tỷ đồ n g trở lê n theo quyế t định 90/TTg ngà y 07/03/1994.
ª Cá c DNNN là thà n h viê n hạ c h toá n độ c lậ p hoặ c hạ c h toá n
phụ thuộ c trong cá c tổ n g cô n g ty 91 vaø 90.

15

ª Cá c DNNN độ c lậ p do UBND tỉnh, TP trự c thuộ c trung ương
quyế t định thà n h lậ p .
— Loạ i DNNN nhiề u chủ sở hữ u , trong đó Nhà nướ c nắ m cổ phầ n
(CP) chi phố i hoặ c CP đặ c biệ t , loạ i nà y có cá c dạ n g như:
ª Cô n g ty cổ phầ n (CTCP) mà trong đó CP củ a Nhà nướ c chiế m
trê n 50% tổ n g số CP củ a cô n g ty.
ª CTCP mà trong đó CP củ a nhà nướ c ít nhấ t gấ p 2 lầ n CP củ a cổ
đô n g (CĐ) lớ n nhấ t khá c trong cô n g ty.
ª CTCP mà trong đó nhà nướ c khô n g có CP chi phố i nhưng có
quyề n quyế t định mộ t số vấ n đề quan trọ n g củ a cô n g ty theo thỏ a thuậ n
trong điề u lệ cô n g ty.
ª Cá c cô n g ty liê n doanh đượ c thà n h lậ p do liê n doanh giữ a
DNNN vớ i cá c DN, cá c thà n h phầ n kinh tế khá c , trong cô n g ty nà y có phầ n
sở hữ u nhà nướ c chiế m tỷ lệ chi phố i (trê n 50% tổ n g số vố n điề u lệ củ a
cô n g ty).
" Că n cứ và o cấ p quả n lý , DNNN có 2 loạ i :
— DNNN trung ương: trự c thuộ c cá c bộ ngà n h trung ương và do nhà
nướ c trung ương thà n h lậ p và quả n lý . DNNN trung ương có nhiệ m vụ thự c
hiệ n cá c mụ c tiê u KTXH mang tầ m quố c gia và đó n g gó p trự c tiế p cho
ngâ n sá c h Nhà nướ c trung ương.
— DNNN địa phương: do y Ban Nhâ n Dâ n (UBND) cá c tỉnh, TP trự c
thuộ c Trung ương đầ u tư vố n , thà n h lậ p và tổ chứ c quả n lý nhằ m phụ c vụ
cá c mụ c tiê u KTXH cũ n g như tạ o nguồ n thu cho ngâ n sá c h địa phương.
" Că n cứ và o qui mô DNNN đượ c phâ n chia là m 2 loạ i :
— DNNN có qui mô vừ a và nhỏ là nhữ n g DN có vố n điề u lệ dướ i 5
tỷ đồ n g và có số lao độ n g trung bình hà n g nă m dướ i 200 ngườ i .

16

— DNNN có qui mô lớ n là nhữ n g DNNN khô n g thuộ c diệ n trê n .
1.1.2. Cô n g ty cổ phầ n
CTCP là mộ t DN, trong đó cá c thà n h viê n cù n g gó p vố n , cù n g chia
nhau lợ i nhuậ n , cù n g chịu lỗ tương ứ n g vớ i phầ n vố n gó p và chỉ chịu trá c h
nhiệ m về cá c khoả n nợ củ a cô n g ty trong phạ m vi phầ n vố n gó p củ a mình
và o cô n g ty.
CTCP là mộ t trong nhữ n g loạ i hình cô n g ty kinh doanh, chỉ xuấ t hiệ n
trong nề n kinh tế thị trườ n g, trong đó vố n hoạ t độ n g củ a cô n g ty đượ c hình
thà n h trê n cơ sở đó n g gó p tự nguyệ n củ a cá c CĐ (bao gồ m cả thể nhâ n và
phá p nhâ n ) thô n g qua hình thứ c phá t hà n h cổ phiế u (phá t hà n h lầ n đầ u khi
thà n h lậ p cô n g ty, hoặ c phá t hà n h thê m khi có nhu cầ u mở rộ n g qui mô
kinh doanh). Mỗ i CĐ khi mua cổ phiế u là đã gó p vố n và o CTCP.
Cá c quyề n lợ i chủ yế u củ a nhữ n g thà n h viê n tham gia và o cô n g ty bao
gồ m :
— Tham gia và biể u quyế t tấ t cả cá c vấ n đề thuộ c quyề n củ a Đạ i
HĐCĐ, mỗ i CP có mộ t phiế u biể u quyế t .
— Đượ c nhậ n lã i CP (cổ tứ c ) vớ i mứ c theo qui định củ a đạ i HĐCĐ.
— Đượ c ưu tiê n mua CP mớ i chà o bá n tương ứ n g vớ i tỉ lệ CP mà
mình nắ m giữ trong Cô n g ty.
— Khi cô n g ty giả i thể , đượ c nhậ n mộ t phầ n tà i sả n cò n lạ i tương
ứ n g vớ i số CP gó p vố n và o cô n g ty, sau khi cô n g ty đã thanh toá n hế t cá c
khoả n nợ và CĐ loạ i khá c .
1.1.3. Cổ phầ n hó a Doanh Nghiệ p Nhà Nướ c
CPH DNNN là quá trình chuyể n DNNN hoặ c mộ t bộ phậ n DNNN
thà n h CTCP. Đâ y là quá trình chuyể n mộ t phầ n quyề n sở hữ u tà i sả n củ a
Nhà nướ c thà n h sở hữ u củ a cá c CĐ (Cô n g nhâ n viê n , cá c tổ chứ c kinh tế ,

17

cá c cá nhâ n ) nhằ m nâ n g cao hiệ u quả SXKD củ a DN, tạ o điề u kiệ n để
ngườ i lao độ n g thự c sự là m chủ DN.
CPH DNNN khô n g phả i là tư nhâ n hó a DNNN. Hai khá i niệ m nà y
riê n g biệ t chứ khô n g phả i đồ n g nhấ t . Tư nhâ n hó a là chuyể n từ sở hữ u Nhà
nướ c sang sở hữ u tư nhâ n , cò n CPH là chuyể n sở hữ u Nhà nướ c cho nhiề u
đố i tượ n g khá c nhau như: tổ chứ c kinh tế , xã hộ i , cá nhâ n , hoặ c giữ lạ i mộ t
tỷ lệ CP Nhà nướ c (sở hữ u hỗ n hợ p ).
DNNN từ n g đượ c coi là tà i sả n chung, đồ n g nghóa vớ i ý thứ c “khô n g
phả i củ a ai”, do đó gâ y nê n sự lã n g phí, vô trá c h nhiệ m . CPH DNNN đã
xó a bỏ tình trạ n g đó , xá c định chủ sở hữ u củ a DN là cá c CĐ, CPH DNNN
là xã hộ i hó a cá c tà i sả n củ a DNNN.
Vớ i nhữ n g đặ c tính trê n , thự c hiệ n CPH DNNN đú n g đắ n sẽ là mộ t
giả i phá p tố t khắ c phụ c nhữ n g vấ n đề yế u ké m trong khu vự c DNNN hiệ n
nay.
1.1.4. Đặ c điể m củ a cô n g ty cổ phầ n Nhà nướ c
CTCP Nhà nướ c là DN do Nhà nướ c chủ độ n g đứ n g ra tổ chứ c tiế n
hà n h CPH, trong đó vố n điề u lệ đượ c chia thà n h nhiề u phầ n bằ n g nhau gọ i
là CP. Ngườ i mua CP gọ i là CĐ chỉ chịu trá c h nhiệ m về nợ và cá c nghóa vụ
tà i sả n khá c củ a DN trong phạ m vi số vố n đã gó p và o DN; CĐ có quyề n tự
do chuyể n nhượ n g CP củ a mình cho ngườ i khá c , trừ trườ n g hợ p đó là CP ưu
đã i biể u quyế t và CP phổ thô n g củ a CĐ sá n g lậ p viê n trong 3 nă m đầ u ; CĐ
có thể là tổ chứ c , cá nhâ n ; số lượ n g CĐ tố i thiể u là ba và khô n g hạ n chế
số lượ n g tố i đa.
CTCP Nhà nướ c là cô n g ty mà Nhà nướ c nắ m CP chi phố i hay CP đặ c
biệ t , có quyề n phá t hà n h chứ n g khoá n ra cô n g chú n g theo quy định củ a
phá p luậ t về chứ n g khoá n , có tư cá c h phá p nhâ n kể từ ngà y đượ c cấ p giấ y

18

chứ n g nhậ n đă n g ký kinh doanh. DNNN khi tiế n hà n h CPH có thể chọ n 1
trong 4 phương thứ c .
(Phụ lụ c 1: Nhữ n g hình thứ c Cổ phầ n hó a Doanh nghiệ p Nhà nướ c )
Trong CTCP, Đạ i HĐCĐ là cơ quan quả n trị cao nhấ t , bầ u ra HĐQT và
Ban kiể m soá t . HĐQT có thể có từ 3 đế n 12 thà n h viê n , đâ y là cơ quan
quả n lý cao nhấ t , đứ n g đầ u là Chủ tịch HĐQT và có thể đề cử Giá m đố c
điề u hà n h cô n g ty. Điể m nổ i bậ t củ a loạ i hình cô n g ty nà y là huy độ n g
nhanh nguồ n vố n lớ n , nhà n rỗ i đưa và o kinh doanh và dễ dà n g chuyể n
nhượ n g vố n khi có nhu cầ u , đâ y là cơ sở để hình thà n h thị trườ n g chứ n g
khoá n (TTCK).
1.2. Ý NGHĨA VÀ TÍNH TẤ T YẾ U CỦ A VIỆ C CPH DNNN
1.2.1. CTCP là độ n g lự c củ a nề n sả n xuấ t hà n g hó a
CTCP xuấ t hiệ n từ đầ u thế kỷ 17, nhưng đế n cuố i thế kỷ thứ 19 mớ i
phá t triể n mạ n h mẽ và nhanh chó n g trở nê n phổ biế n trong cá c nướ c
TBCN.
Vai trò quan trọ n g củ a CTCP trong nề n sả n xuấ t lớ n đượ c thể hiệ n qua
mộ t số ưu điể m như sau:
— CTCP là hình thứ c tổ chứ c kinh doanh huy độ n g tậ p trung đượ c
nhanh số vố n vớ i qui mô lớ n .
Thô n g qua việ c phá t hà n h cổ phiế u để gọ i vố n , CTCP có thể thu hú t
đượ c nhiề u khoả n tiề n bé nhỏ , tả n mạ n , nhà n rỗ i trong xã hộ i , tậ p trung
chú n g lạ i thà n h mộ t khoả n vố n lớ n và thờ i gian dà i hạ n . Điề u nà y từ n g cá
nhâ n hoặ c cá c DN khá c khô n g có khả nă n g thự c hiệ n .
— CTCP tạ o điề u kiệ n thú c đẩ y nề n kinh tế phá t triể n mạ n h.
Vớ i sự ra đờ i củ a nhữ n g CTCP có qui mô rộ n g lớ n , là điề u kiệ n vô
cù n g quan trọ n g để phá t triể n kinh tế , tạ o ra nhữ n g cự c tă n g trưở n g là m

19

thay đổ i kế t cấ u củ a nề n kinh tế theo hướ n g tích cự c nhấ t . Sự phá t triể n
củ a bả n thâ n từ n g CTCP, tấ t yế u sẽ ké o theo sự phá t triể n củ a toà n bộ nề n
kinh tế .
— CTCP thự c hiệ n quá trình phâ n cô n g lao độ n g và chuyê n mô n hó a
sả n xuấ t .
Vớ i khả nă n g huy độ n g vố n cao tạ o qui mô sả n xuấ t lớ n là điề u kiệ n
để đưa khoa họ c kỹ thuậ t và o hoạ t độ n g SXKD, khai thá c nhữ n g lónh vự c
kinh doanh mớ i để đạ t lợ i nhuậ n cao, do đó có tá c độ n g rấ t lớ n đế n quá
trình phâ n cô n g lao độ n g xã hộ i , cơ cấ u lự c lượ n g cô n g nhâ n cũ n g vì thế
mà biế n đổ i , trình độ chấ t lượ n g chuyê n mô n đượ c nâ n g lê n .
Vớ i đặ c điể m củ a sự độ c lậ p giữ a sở hữ u và quả n lý đã tạ o điề u kiệ n
cho Cô n g ty tìm kiế m và sử dụ n g nhữ n g nhà quả n trị tà i ba, có nă n g lự c
thự c sự , điề u đó bắ t buộ c độ i ngũ quả n lý phả i khô n g ngừ n g nâ n g cao trình
độ củ a mình để đượ c cô n g ty thu dụ n g, chính vì thế nê n cô n g tá c quả n lý
đượ c chuyê n sâ u và đa dạ n g hơn.
— CTCP tạ o cơ chế hạ n chế và phâ n tá n rủ i ro.
Trê n cơ sở xã hộ i hó a sở hữ u và chuyê n mô n hó a quả n lý giú p cho
cô n g ty có đượ c tậ p thể lã n h đạ o giỏ i , gó p phầ n hạ n chế rủ i ro trong kinh
doanh, ngay cả khi gặ p nhữ n g rủ i ro dẫ n đế n nhữ n g thiệ t hạ i thì rủ i ro nà y
đượ c phâ n rã i ra cho tấ t cả cá c thà n h viê n là CĐ, chứ khô n g chỉ tậ p trung
và o mộ t hoặ c mộ t và i đố i tượ n g như cá c hình thứ c DN khá c .
Riê n g đố i vớ i nhà đầ u tư và cô n g chú n g, dự a và o chế độ TNHH, họ
chỉ phả i chịu sự thiệ t hạ i trong phạ m vi số vố n mà mình đã gó p và o cô n g
ty. Mặ t khá c , sự phâ n tá n rủ i ro đố i vớ i nhà đầ u tư hoặ c cô n g chú n g cò n
thể hiệ n ở chỗ khi họ mua cổ phiế u củ a nhiề u cô n g ty hoạ t độ n g trê n nhiề u
lónh vự c kinh doanh khá c nhau, do đó , khi mộ t cô n g ty nà y bị thua lỗ , sự

20

thà n h đạ t củ a nhữ n g cô n g ty khá c mà họ đã gó p vố n sẽ gó p phầ n bù trừ ,
là m giả m đi thiệ t hạ i nế u chỉ tậ p trung đầ u tư và o mộ t cô n g ty.
— CTCP gó p phầ n thú c đẩ y hoà n thiệ n hệ thố n g cơ chế thị trườ n g.
Việ c phá t hà n h cá c loạ i chứ n g khoá n và vớ i tính chấ t lưu thô n g củ a
loạ i chứ n g từ nà y là nguồ n cung cấ p hà n g hó a chủ yế u cho TTCK; Khai
thô n g kê n h đưa nhữ n g khoả n tiề n nhà n rỗ i trong khu vự c dự trữ củ a dâ n cư,
huy độ n g và o hoạ t độ n g sả n xuấ t . Ngoà i ra cũ n g từ thị trườ n g nà y có thể
thu hú t vố n đầ u tư củ a nướ c ngoà i . Sự phá t triể n củ a TTCK, đó n g gó p rấ t
lớ n và o quá trình hoà n thiệ n cơ chế thị trườ n g củ a nề n kinh tế .
Vớ i mộ t số nhữ n g ưu điể m chủ yế u như vừ a nê u trê n , CTCP thự c sự là
mộ t tổ chứ c kinh tế giữ vai trò quan trọ n g trong nề n kinh tế thị trườ n g.
Chính Karl Marx cũ n g phả i thừ a nhậ n rằ n g, CTCP là tổ chứ c đá p ứ n g xã
hộ i hó a sả n xuấ t và tà i sả n củ a CTCP là tà i sả n liê n hợ p củ a tư bả n . Marx
đá n h giá rấ t cao vai trò tích cự c củ a mô hình CTCP đố i vớ i nề n kinh tế
TBCN, Ô n g nó i CTCP là phương tiệ n quan trọ n g để huy độ n g tư bả n và tậ p
trung tư bả n , nế u khô n g có CTCP là m chứ c nă n g đó , cứ chờ đợ i từ n g nhà tư
bả n riê n g lẻ tích lũ y vố n thì có lẽ đế n ngà y nay chưa thể có đườ n g sắ t .
Marx cò n nhấ n mạ n h tá c độ n g củ a CTCP trong việ c thú c đẩ y kinh tế tă n g
trưở n g, Ô n g khẳ n g định tính chấ t xã hộ i hó a củ a CTCP và chỉ rõ CTCP là
sự liê n hợ p củ a tư bả n , tà i sả n củ a CTCP khô n g cò n là tà i sả n củ a từ n g
ngườ i riê n g lẻ nữ a mà là tà i sả n củ a nhữ n g ngườ i sả n xuấ t đã liê n hợ p lạ i ,
là tà i sả n xã hộ i trự c tiế p , là tà i sả n tư nhâ n khô n g có sự kiể m soá t củ a
quyề n sở hữ u tư nhâ n . Do vậ y nhữ n g đố i khá n g giữ a tư bả n và lao độ n g đã
bị xó a bỏ trong nhữ n g nhà má y hợ p tá c đó . Ô n g coi việ c đó là sự tự phủ
định củ a tư bả n tư nhâ n trong khuô n khổ củ a phương thứ c sả n xuaá t TBCN,

21

và tà i sả n củ a CTCP là hình thứ c quá độ để chuyể n hó a tư bả n thà n h tà i
sả n củ a ngườ i sả n xuấ t .
1.2.2. CPH DNNN là bướ c đi phù hợ p vớ i yê u cầ u phá t triể n kinh tế
nướ c ta
Đứ n g trướ c thự c trạ n g hoạ t độ n g sả n xuấ t ké m hiệ u quả củ a cá c
DNNN nó i trê n , đò i hỏ i chú n g ta phả i có mộ t sự lự a chọ n :
— Hoặ c là giữ nguyê n số lượ n g cá c DNNN hiệ n có , từ đó củ n g cố và
phá t triể n lê n . Giả i phá p nà y tuy đơn giả n nhưng khó thự c hiệ n , vì chú n g ta
muố n DNNN phả i giữ vai trò chủ đạ o , phả i hoạ t độ n g SXKD có hiệ u quả ,
sả n phẩ m có sứ c cạ n h tranh mạ n h trê n thị trườ n g trong và ngoà i nướ c .
— Hoặ c cầ n sắ p xế p , tổ chứ c lạ i , giả m bớ t số lượ n g DNNN hiệ n có , chỉ
giữ lạ i mộ t số DNNN trong cá c ngà n h kinh tế và lónh vự c then chố t mà Nhà
nướ c có điề u kiệ n đầ u tư, đổ i mớ i cô n g nghệ , đổ i mớ i cơ chế quả n lý nhằ m
tạ o điề u kiệ n thuậ n lợ i cho cá c DN nà y nâ n g cao hiệ u quả SXKD, nâ n g cao
sứ c cạ n h tranh củ a sả n phẩ m , phá t huy đượ c vai trò chủ đạ o củ a mình, đồ n g
thờ i là m cho nó trở thà n h mộ t trong nhữ n g cô n g cụ đắ c lự c để Nhà nướ c
điề u tiế t vó mô nề n kinh tế .
Chú n g tô i cho rằ n g giả i phá p thứ hai, tứ c sắ p xế p tổ chứ c lạ i kinh tế
nhà nướ c là phù hợ p hơn vớ i nề n kinh tế nhiề u thà n h phầ n hoạ t độ n g theo
cơ chế thị trườ n g có sự quả n lý củ a Nhà nướ c .
Chính vì thế , việ c tổ chứ c lạ i và nâ n g cao hiệ u quả kinh tế củ a khu
vự c DNNN là vấ n đề bứ c xú c , đượ c sự quan tâ m hà n g đầ u củ a Đả n g và
Nhà nướ c . Đạ i hộ i Đả n g toà n quố c lầ n thứ VIII đã khẳ n g định “Triể n khai
tích cự c và vữ n g chắ c việ c CPH DNNN để huy độ n g thê m vố n , tạ o thê m
độ n g lự c thú c đẩ y DN là m ă n có hiệ u quả , là m cho tà i sả n Nhà nướ c ngà y
cà n g tă n g lê n , khô n g phả i để tư nhâ n hó a ”.

22

Vấ n đề CPH DNNN hiệ n nay đượ c thừ a nhậ n ở cá c điể m :
— Chế độ CP là sả n phẩ m tấ t yế u củ a nề n kinh tế hà n g hó a .
Sự phá t triể n củ a kinh tế hà n g hó a và lự c lượ n g sả n xuấ t xã hộ i đã tá c
độ n g rấ t nhiề u đế n chế độ CP. Chế độ CP phá t huy tích cự c , thú c đẩ y sự
phá t triể n củ a nề n kinh tế hà n g hó a , chớ khô n g phả i là thú c đẩ y quá trình
tư nhâ n hó a tà i sả n , mà ngượ c lạ i nó thú c đẩ y xã hộ i hó a tà i sả n . Do đó ,
chế độ CP khô n g phả i là sự phủ định chế độ cô n g hữ u mà là mộ t hình thứ c
phá t triể n chế độ cô n g hữ u .
Trong CTCP, quyề n quả n lý đượ c tá c h rờ i quyề n sở hữ u . CPH, mộ t
mặ t tă n g lê n thê m nhiề u chủ thể thự c hiệ n chứ c nă n g quyề n sở hữ u , mặ t
khá c thô n g qua việ c xâ y dự n g cơ cấ u quả n lý : Đạ i HĐCĐ, HĐQT, Giá m
Đố c điề u hà n h, đã tá c h riê n g chủ thể thự c hiệ n chứ c nă n g quyề n sở hữ u và
ngườ i đả m đương chứ c nă n g quả n lý . Như vậ y , chế độ CP là mộ t biệ n phá p
cả i cá c h chế độ sở hữ u Nhà nướ c , trê n cơ sở đó nâ n g cao hiệ u quả hoạ t
độ n g củ a khu vự c kinh tế quố c doanh.
— Chế độ CP cả i tiế n mố i quan hệ giữ a Nhà nướ c và DNNN.
Trong thờ i gian qua, đã có nhiề u chủ trương, vă n bả n phá p lý đả m bả o
quyề n độ c lậ p tự chủ củ a cá c DNNN, song trê n thự c tế hà n h vi củ a chính
quyề n vẫ n chưa hợ p lý , do tà i sả n củ a DNNN thuộ c về cá c ngà n h chủ quả n
mộ t cá c h trọ n vẹ n , quyế t sá c h về sự phá t triể n củ a DN do ngà n h chủ quả n
quyế t định, sự điề u tiế t củ a chính quyề n cấ p Trung ương đã bị vô hiệ u hó a
bở i lợ i ích cụ c bộ củ a chính quyề n thấ p hơn.
— Chế độ CP hợ p lý hó a hà n h vi củ a DNNN, hạ n chế đế n mứ c thấ p
nhấ t sự can thiệ p củ a chính quyề n và o hoạ t độ n g SXKD củ a DN.
Thờ i gian qua, việ c hợ p lý hó a hà n h vi củ a DNNN cũ n g gặ p nhữ n g trở
ngạ i do ngườ i lã n h đạ o DNNN đượ c cấ p trê n bổ nhiệ m và bã i miễ n . Haà u

23

hế t họ là nhữ n g cô n g chứ c hà n h chính, chứ khô n g phả i là nhữ n g nhà kinh
doanh thự c thụ . Vì thế , trong hoạ t độ n g DN, họ khô n g nhằ m và o mụ c đích
lâ u dà i mà chỉ nhắ m và o nhữ n g mụ c tiê u ngắ n hạ n , để đạ t hiệ u quả trướ c
mắ t hoặ c tạ o sự tín nhiệ m củ a cấ p trê n . Là mộ t cô n g chứ c , đương nhiê n họ
khô n g chấ p nhậ n sự mạ o hiể m trong kinh doanh như mộ t nhà kinh doanh
thự c thụ , cá c nhà “cô n g chứ c kinh doanh” nà y thườ n g thụ độ n g theo chính
trị củ a mình. Từ đó , chế độ CP thô n g qua cơ chế hoạ t độ n g củ a HĐQT và
Đạ i HĐCĐ sẽ xá c định và hợ p lý hó a hà n h vi củ a DNNN CPH.
— Chế độ CP cho phé p huy độ n g vố n và sử dụ n g vố n mộ t cá c h có hiệ u
quả .
Nguồ n tiề n nhà n rỗ i trong dâ n cư hiệ n nay khá lớ n , đó là điề u kiệ n
thuậ n lợ i cho việ c thự c hiệ n mộ t cá c h rộ n g rã i biệ n phá p CPH cá c DNNN.
Chế độ CP cho phé p nhà nướ c vớ i tư cá c h ngườ i đầ u tư vố n trong cá c
DNNN CP, có thể chuyể n vố n CP sang mộ t ngà n h SXKD khá c phù hợ p hơn
nế u đầ u tư nhầ m nó , hoặ c vì nhu cầ u phá t triể n mộ t số ngà n h nà o đó mà
Nhà nướ c có thể di chuyể n vố n từ ngà n h nà y sang ngà n h khá c .
— Chế độ CP phá t huy tinh thầ n là m chủ củ a cô n g nhâ n lao độ n g, vố n
cũ n g là cá c CĐ trong cá c DN CPH.
Việ c chuyể n DNNN thà n h CTCP sẽ tạ o điề u kiệ n thiế t thự c nhấ t để
ngườ i lao độ n g trong cá c DNNN có thể thự c hiệ n quyề n là m chủ thự c sự
bằ n g cá c h tích lũ y mua CP. Từ đó , sẽ điề u hò a đượ c lợ i ích cá nhâ n , DN và
Nhà nướ c , thú c đẩ y sá n g tạ o và dâ n chủ hó a , dẫ n đế n tă n g nă n g suấ t lao
độ n g và hiệ u quả kinh doanh.
Vớ i nhữ n g đặ c tính ưu việ t củ a loạ i hình CTCP, để phá t huy nộ i lự c
phụ c vụ sự nghiệ p CNH - HĐH đấ t nướ c , đẩ y mạ n h cô n g cuộ c đổ i mớ i kinh
tế , đả m bả o quyề n tự do, bình đẳ n g trướ c phá p luậ t trong hoạ t độ n g kinh

24

doanh củ a cá c thà n h phầ n kinh tế , Chính phủ đã ban hà n h nhiề u vă n bả n
luậ t và dướ i luậ t về cô n g tá c CPH. Đâ y là cơ sở phá p lý , là nề n tả n g vữ n g
chắ c để chính phủ đẩ y mạ n h tiế n trình CPH DNNN ở nướ c ta.
(Phụ lụ c 2: Cá c vă n bả n phá p luậ t về đổ i mớ i DNNN)
1.3. KINH NGHIỆ M CỔ PHẦ N HÓ A Ở MỘ T SỐ NƯỚ C TRÊ N THẾ
GIỚ I
Tư nhâ n hó a và CPH là nhữ n g hiệ n tượ n g đã và đang diễ n ra phổ biế n
trong cá c nướ c đã phá t triể n và đang phá t triể n . Từ nhữ n g nă m đầ u củ a
thậ p kỷ 80, trê n cơ sở đá n h giá tính ké m hiệ u quả phổ biế n củ a DNNN,
trê n 80 nướ c đã tiế n hà n h thu hẹ p diệ n và phạ m vi hoạ t độ n g củ a DNNN
bằ n g 20 biệ n phá p tư nhâ n hoá khá c nhau, như: giả i thể , bá n , nhượ n g, xá c
nhậ n , cho thuê , ký hợ p đồ n g khoá n cho giá m đố c … Trong đó CPH là mộ t
trong nhữ n g giả i phá p quan trọ n g đượ c lự a chọ n và á p dụ n g ở nhiề u nướ c .
Cụ thể như sau:
— Hà n Quố c : Cũ n g giố n g như tấ t cả cá c nướ c khá c , cả i cá c h khu vự c
kinh tế quố c doanh nhằ m nâ n g cao hiệ u quả chi phí và hiệ u quả quả n lý
SXKD củ a xí nghiệ p quố c doanh. Việ c cả i cá c h nà y thô n g qua 2 đợ t . Đợ t
mộ t đượ c thự c hiệ n trong thờ i kỳ 1968-1973 bằ n g biệ n phá p bá n 7 xí
nghiệ p quố c doanh cho khu vự c tư nhâ n và cá c tổ chứ c tà i chính, hoặ c đượ c
tổ chứ c lạ i thà n h cá c xí nghiệ p mớ i và đợ ï t 2 gồ m 2 biệ n phá p : CPH mộ t số
xí nghiệ p quố c doanh chủ yế u là cá c ngâ n hà n g thương mạ i , và đố i vớ i cá c
xí nghiệ p khô n g CPHù đượ c cầ n nâ n g cao hiệ u quả chi phí, thì gắ n tiề n
thưở n g vớ i kế t quả kinh doanh, tính chấ t bắ t buộ c củ a hệ thố n g thú c đẩ y
cắ t giả m chi phí, nâ n g cao lợ i nhuậ n và cá c chi tiê u khá c .
— Nhậ t Bả n : cũ n g có cá c xí nghiệ p quố c doanh có sở hữ u toà n bộ hay
từ n g phầ n củ a Nhà nướ c . Đế n nă m 1985, khi cả i cá c h khu vự c kinh tế quố c

25

doanh đượ c tiế n hà n h rộ n g khắ p ở Nhậ t Bả n , khu vự c nà y vớ i khoả n g 120
xí nghiệ p quố c doanh lớ n trự c thuộ c Trung Ương và gầ n 1.000 xí nghiệ p địa
phương chiế m 11% tư bả n cố định và 9,2% tổ n g số lao độ n g trong toà n bộ
nề n kinh tế . Để tiế n hà n h cả i cá c h xí nghiệ p quố c doanh, từ nă m 1981 ở
Nhậ t Bả n đã thà n h lậ p cá c uỷ ban lâ m thờ i về cá c vấ n đề hà n h chính hoặ c
cả i cá c h hà n h chính trự c thuộ c Thủ tướ n g Nhậ t Bả n . Nhiệ m vụ củ a cá c uỷ
ban nà y là nghiê n cứ u tình hình phá t triể n củ a khu vự c kinh tế quố c doanh,
để nê u cá c kiế n nghị và dự á n cả i cá c h cũ n g như cá c kiế n nghị giả m điề u
tiế t trự c tiế p củ a Nhà nướ c . Cá c uỷ ban cũ n g đã nê u tình trạ n g thiế u hiệ u
quả trong hoạ t độ n g SXKD củ a cá c cô n g ty quố c doanh và nhữ n g biệ n phá p
quan trọ n g để nâ n g cao hiệ u củ a toà n bộ nề n kinh tế củ a đấ t nướ c . Hai
hình thứ c cả i cá c h khu vự c kinh tế quố c doanh là : Cả i tạ o cô n g ty quố c
doanh có sở hữ u Nhà nướ c 100% thà n h cá c “Cô n g ty đặ c biệ t ” (Thự c ra
đâ y là việ c chuyể n cô n g ty quố c doanh thà n h cá c CTCP hỗ n hợ p ) và cả i
tạ o cá c cô n g ty quố c doanh hoặ c cô n g ty hỗ n hợ p quố c doanh – tư nhâ n
thà n h cá c cô n g ty tư nhâ n hoà n toà n .
— Ở Singapore thô n g qua thị trườ n g chứ n g khoá n đượ c mở rộ n g, cá c xí
nghiệ p cô n g cộ n g đã tiế n hà n h bá n cổ phiế u cho nhiề u nhà đầ u tư. Ở
Malaysia, Nhà nướ c nhượ n g nhiề u CP chủ yế u trong 29 DNNN tạ i thị
trườ n g chứ n g khoá n Kular Lumpar. Ở Philipines, trong nă m 1990 Nhà nướ c
mở cử a cho tư nhâ n tham gia đế n 30% CP trong ngâ n hà n g quố c gia. Ở Thá i
Lan, trong khu vự c cô n g nghiệ p đay và khá c h sạ n , Nhà nướ c đã mạ n h dạ n
chuyể n nhượ n g cho cá c thà n h phầ n kinh tế khá c từ 70% đế n 100% CP. Ở
nướ c Nga chuyể n đổ i sở hữ u Nhà nướ c sang sở hữ u tư nhâ n mộ t cá c h nhanh
chó n g, trong khi Trung Quố c vẫ n muố n duy trì quyề n kiể m soá t củ a Nhà
nướ c đố i vớ i cá c DNNN sau CPH, do đó chỉ mộ t phầ n sở hữ u Nhà nướ c