BƯỚC đầu xây DỰNG PHƯƠNG PHÁP xác ĐỊNH hàm LƯỢNG TRITERPENOID TỔNG TRONG nấm LINH CHI BẰNG PHƯƠNG PHÁP UV – VIS

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA KHOA HỌC TỰ NHIÊN
------

BÙI THỊ NGỌC HÂN

BƯỚC ĐẦU XÂY DỰNG PHƯƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH
HÀM LƯỢNG TRITERPENOID TỔNG TRONG NẤM
LINH CHI BẰNG PHƯƠNG PHÁP UV – VIS

LUẬN VĂN ĐẠI HỌC
Ngành CỬ NHÂN HÓA HỌC
Mã ngành: 52440112

2013


TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA KHOA HỌC TỰ NHIÊN
------

BÙI THỊ NGỌC HÂN

BƯỚC ĐẦU XÂY DỰNG PHƯƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH
HÀM LƯỢNG TRITERPENOID TỔNG TRONG NẤM
LINH CHI BẰNG PHƯƠNG PHÁP UV – VIS

LUẬN VĂN ĐẠI HỌC
Ngành CỬ NHÂN HÓA HỌC
Mã ngành: 52440112

CÁN BỘ HƯỚNG DẪN
Ths. NGUYỄN THỊ ÁNH HỒNG

2013


Trường Đại Học Cần Thơ

Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam

Khoa Khoa học Tự Nhiên

Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

Bộ mơn: Hóa học

------

NHẬN XÉT VÀ ĐÁNH GIÁ CỦA CÁN BỘ HƯỚNG DẪN
Cán bộ hướng dẫn: Ths. Nguyễn Thị Ánh Hồng
Tên đề tài: Bước đầu xây dựng phương pháp xác định hàm lượng Triterpenoid
tổng trong nấm Linh chi bằng phương pháp UV – Vis.
Sinh viên thực hiện: Bùi Thị Ngọc Hân
MSSV: 2102244
Lớp Hóa học – Khóa 36
Nội dung nhận xét:
Nhận xét về hình thức luận văn tốt nghiệp:
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
Nhận xét về nội dung luận văn tốt nghiệp:

Đánh giá nội dung thực hiện đề tài: .....................................................................
..............................................................................................................................
Những vấn đề còn hạn chế:..................................................................................
..............................................................................................................................
Nhận xét đối với sinh viên thực hiện đề tài:
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
Kết luận, đề nghị và điểm:
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
Cần Thơ, ngày ... tháng ... năm 2013
Cán bộ hướng dẫn


Trường Đại Học Cần Thơ

Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam

Khoa Khoa học Tự Nhiên

Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

Bộ mơn: Hóa học

------

NHẬN XÉT VÀ ĐÁNH GIÁ CỦA CÁN BỘ PHẢN BIỆN
Cán bộ phản biện:
Tên đề tài: Bước đầu xây dựng phương pháp xác định hàm lượng Triterpenoid
tổng trong nấm Linh chi bằng phương pháp UV – Vis.

Sinh viên thực hiện: Bùi Thị Ngọc Hân
MSSV: 2102244
Lớp Hóa học – Khóa 36
Nội dung nhận xét:
Nhận xét về hình thức luận văn tốt nghiệp:
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
Nhận xét về nội dung luận văn tốt nghiệp:
Đánh giá nội dung thực hiện đề tài: .....................................................................
..............................................................................................................................
Những vấn đề còn hạn chế:..................................................................................
..............................................................................................................................
Nhận xét đối với sinh viên thực hiện đề tài:
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
Kết luận, đề nghị và điểm:
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
Cần Thơ, ngày ... tháng ... năm 2013
Cán bộ phản biện


Trường Đại Học Cần Thơ

Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam

Khoa Khoa học Tự Nhiên

Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

Bộ mơn: Hóa học

------

NHẬN XÉT VÀ ĐÁNH GIÁ CỦA CÁN BỘ PHẢN BIỆN
Cán bộ phản biện:
Tên đề tài: Bước đầu xây dựng phương pháp xác định hàm lượng Triterpenoid
tổng trong nấm Linh chi bằng phương pháp UV – Vis.
Sinh viên thực hiện: Bùi Thị Ngọc Hân
MSSV: 2102244
Lớp Hóa học – Khóa 36
Nội dung nhận xét:
Nhận xét về hình thức luận văn tốt nghiệp:
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
Nhận xét về nội dung luận văn tốt nghiệp:
Đánh giá nội dung thực hiện đề tài: .....................................................................
..............................................................................................................................
Những vấn đề còn hạn chế:..................................................................................
..............................................................................................................................
Nhận xét đối với sinh viên thực hiện đề tài:
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
Kết luận, đề nghị và điểm:
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
Cần Thơ, ngày ... tháng ... năm 2013
Cán bộ phản biện

Trường Đại Học Cần Thơ

Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam

Khoa Khoa học Tự Nhiên

Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

Bộ mơn: Hóa học

------

NHẬN XÉT VÀ ĐÁNH GIÁ CỦA CÁN BỘ PHẢN BIỆN
Cán bộ phản biện:
Tên đề tài: Bước đầu xây dựng phương pháp xác định hàm lượng Triterpenoid
tổng trong nấm Linh chi bằng phương pháp UV – Vis.
Sinh viên thực hiện: Bùi Thị Ngọc Hân
MSSV: 2102244
Lớp Hóa học – Khóa 36
Nội dung nhận xét:
Nhận xét về hình thức luận văn tốt nghiệp:
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
Nhận xét về nội dung luận văn tốt nghiệp:
Đánh giá nội dung thực hiện đề tài: .....................................................................
..............................................................................................................................
Những vấn đề còn hạn chế:..................................................................................
..............................................................................................................................
Nhận xét đối với sinh viên thực hiện đề tài:
..............................................................................................................................

..............................................................................................................................
Kết luận, đề nghị và điểm:
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
Cần Thơ, ngày ... tháng ... năm 2013
Cán bộ phản biện


Luận văn Đại học – Hóa học
LỜI CAM ĐOAN
Tất cả dữ liệu và số liệu sử dụng trong nội dung bài luận văn được tham
khảo từ nhiều nguồn tài liệu khác nhau và được ghi nhận từ những kết quả mà
tơi đã tiến hành khảo sát trong suốt q trình làm luận văn. Tôi xin cam đoan
các số liệu, kết quả được trình bày trong luận văn là trung thực và chưa được
cơng bố trong những cơng trình luận văn trước đây.
Bùi Thị Ngọc Hân

Bùi Thị Ngọc Hân

i

2102244


Luận văn Đại học – Hóa học
LỜI CÁM ƠN
-----Để đạt được kết quả như hôm nay, xin gửi lời cảm ơn chân thành đến
tồn thể q thầy cơ bộ mơn Hóa–Khoa Khoa Học Tự Nhiên. Các Thầy Cơ đã
nhiệt tình truyền đạt những kiến thức chuyên ngành, cũng như những kinh
nghiệm thực tế, đây là hành trang vô cùng quý báu khơng chỉ để hồn thành đề

tài tốt nghiệp mà còn hỗ trợ rất nhiều trên con đường sự nghiệp sau này.
Xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến cơ Nguyễn Thị Ánh Hồng, cơ đã
hướng dẫn tận tình, tạo mọi điều kiện thuận lợi trong suốt quá trình làm đề tài
và đã chỉnh sửa bài viết rất cẩn thận.
Xin cảm ơn cô Nguyễn Thị Diệp Chi đã nhiệt tình giúp đỡ và tạo điều
kiện thuận lợi để tơi hồn thành tốt luận văn tốt nghiệp.
Cảm ơn Cơng ty cổ phần Dược Hậu Giang đã cung cấp mẫu để tôi thực
hiện đề tài này.
Cảm ơn các thành viên của lớp Hóa học Khóa 36 đã chia sẻ và đồng
hành trên những chặng đường vừa qua.
Xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến gia đình ln là chỗ dựa vững
chắc cả về vật chất lẫn tinh thần.

Chân thành cảm ơn
BÙI THỊ NGỌC HÂN

Bùi Thị Ngọc Hân

ii

2102244


Luận văn Đại học – Hóa học
TĨM TẮT
Đề tài nhằm mục đích khảo sát hàm lượng triterpenoid tổng có trong một
số mẫu nấm Linh chi được cung cấp bởi Công ty cổ phần Dược Hậu Giang
bằng phương pháp UV–Vis với chất chuẩn là Oleanolic acid nồng độ 100
ppm. Tiến hành thẩm định phương pháp phân tích bằng cách xây dựng các thí
nghiệm về xác định khoảng tuyến tính, độ đúng, độ lặp lại, giới hạn phát hiện

và giới hạn định lượng. Trên cơ sở đó xác định hàm lượng triterpenoid tổng số
trong 10 mẫu nấm Linh chi đem đi phân tích. Kết quả nghiên cứu cho thấy
phương pháp đề ra là có thể được áp dụng vào định lượng triterpenoid tổng
với đường chuẩn của Oleanolic acid có hệ số tương quan R = 0,9999, độ đúng
của phương pháp đạt 99,36%, độ lặp lại có RSD nhỏ hơn 2%, LOD và LOQ
lần lượt vào khoảng 0,3 và 0,9 ppm. Trong số 10 mẫu nấm Linh chi đem đi
phân tích thì mẫu số 2 chứa hàm lượng triterpenoid nhiều nhất (12361 mg/kg
chiếm 1,236% trong số các thành phần có trong nấm Linh chi) và mẫu số 4
chứa hàm lượng triterpenoid thấp nhất (6649 mg/kg chiếm 0,665%). Kết quả
của đề tài làm cơ sở cho việc đánh giá chất lượng của các loại nấm Linh chi
đang bán trôi nổi trên thị trường hiện nay, đồng thời giúp ích cho việc lựa
chọn giống Linh chi tốt nhất để nuôi trồng ở qui mô công nghiệp trong nước ta
hiện nay.
Từ khóa: triterpenoid tổng, nấm Linh chi.

Bùi Thị Ngọc Hân

iii

2102244


Luận văn Đại học – Hóa học
ABSTRACT
The theme aims to servey the total triterpenoid content in some Lingzhi
samples that provided by Hau Giang Pharmaceutical Corporation and some
other samples are bought floating at the Can Tho city by the method UV–Vis
with standard substance is working Oleanolic acid concentration 100 ppm.
Proceed evaluation of analytical methods by constructing experiments is to
determine the linear range, accuracy, repeatibility, limit of detection and limit

of quantification. Base on that, were determined the total triterpenoid content
in ten Lingzhi samples. The research result show that the proposed method can
be applied to quantify the total triterpenoid content base on standard curve of
Oleanolic acid with correlation coefficient R = 0,9999, the accuracy of method
achieve 99,36%, the repeatibility has RSD less than 2%, LOD and LOQ are
about 0,3 and 0,9 ppm, respectively. Among the ten samples taken Lingzhi
analyzed, the no.2 contained most triterpenoid content (12361 mg/kg occupies
1.236% in the number of component in Lingzhi) and no.4 contained the lowest
concentration of triterpenoid (6649 mg/kg accounts for 0.665%). The result of
the study as a basis for evaluating the quality of Lingzhi are free to sold in the
current market, and help the cultivation of the best varieties Lingzhi at
industrical scale in our country today.
Keyword: the total triterpenoid, Lingzhi.

Bùi Thị Ngọc Hân

iv

2102244


Luận văn Đại học – Hóa học
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................... i
LỜI CÁM ƠN .................................................................................................... ii
TÓM TẮT ......................................................................................................... iii
ABSTRACT...................................................................................................... iv
MỤC LỤC ......................................................................................................... v
DANH MỤC HÌNH ......................................................................................... vii
DANH MỤC BẢNG ...................................................................................... viii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................... iix
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
Chương 1 TỔNG QUAN ................................................................................... 3
1.1 Nấm Linh chi ....................................................................................... 3
1.1.1
Khái quát chung ......................................................................................... 3
1.1.1.1 Vị trí phân loại ..................................................................... 4
1.1.1.2 Đặc điểm hình thái ............................................................... 4
1.1.1.3 Tình hình phân bố ................................................................ 5
1.1.1.4 Điều kiện sinh trưởng và phát triển của nấm Linh chi ........ 5
1.1.1.5 Bảo quản .............................................................................. 6
a. Bảo quản tươi............................................................................. 6
b. Bảo quản khô ............................................................................. 7
1.1.1.6 Thành phần hóa học và đặc tính dược lý của nấm Linh chi 8
1.1.2
Khả năng chữa bệnh và một số ứng dụng lâm sàng của nấm Linh chi
………………………………………………………………………

11

1.1.2.1 Khả năng chữa bệnh của nấm Linh chi ............................. 11
1.1.2.2 Một số ứng dụng lâm sàng ................................................ 14
1.1.3
Giới thiệu sơ lược về hoạt chất có trong nấm Linh chi ....................... 15
1.1.3.1 Ganoderma polysaccharides (GLPs) ................................. 15
1.1.3.2 Ganoderma Adenosine ...................................................... 16
1.1.3.3 Alkaloid ............................................................................. 16
1.1.3.4 Hợp chất saponin ............................................................... 16
1.1.3.5 Germanium hữu cơ ............................................................ 17
1.2 Triterpenoid ..................................................................................... 18

1.3 Các nghiên cứu về định lượng triterpenoid tổng .............................. 21
Chương 2 GIỚI THIỆU VỀ PHƯƠNG PHÁP CHIẾT VÀ PHƯƠNG PHÁP
ĐỊNH LƯỢNG TRITERPENOID TỔNG ...................................................... 25
2.1
Phương pháp chiết triterpenoid trong dược liệu với sự hỗ trợ của
sóng siêu âm .................................................................................................... 25
2.2 Định lượng triterpenoid tổng trong nấm Linh chi bằng phương pháp
UV - Vis ....................................................................................................... 26
2.3 Thẩm định phương pháp phân tích ................................................... 27
2.3.1
Tầm quan trọng của việc thẩm định ..................................................... 27
2.3.2
Nội dung thẩm định ................................................................................ 27
2.3.2.1 Độ tuyến tính (Linearity) ................................................... 27
2.3.2.2 Độ đúng (Accuracy) .......................................................... 28
Bùi Thị Ngọc Hân

v

2102244


Luận văn Đại học – Hóa học
2.3.2.3 Độ lặp lại............................................................................ 29
2.3.2.4 Giới hạn phát hiện (LOD) (Limit of detection) ................. 29
2.3.2.5 Giới hạn định lượng (LOQ) (Limit of quantification)....... 30
Chương 3 THỰC NGHIỆM ............................................................................ 31
3.1 Phương tiện nghiên cứu ..................................................................... 31
3.1.1
Địa điểm và thời gian tiến hành ............................................................. 31

3.1.2
Dụng cụ và thiết bị................................................................................... 31
3.1.3
Hóa chất .................................................................................................... 32
3.1.4
Thu mẫu .................................................................................................... 32
3.1.5
Qui trình chiết mẫu .................................................................................. 33
3.1.6
Qui trình chuẩn bị mẫu phân tích .......................................................... 34
3.1.7
Hoạch định thí nghiệm ............................................................................ 35
3.2 Kết quả thực nghiệm ......................................................................... 35
3.2.1
Các thí nghiệm ......................................................................................... 36
3.2.1.1 Xác định khoảng tuyến tính và xây dựng đường chuẩn .... 36
a. Thí nghiệm về xác định khoảng tuyến tính ............................. 36
b. Xây dựng đường chuẩn ........................................................... 37
3.2.1.2 Xác định độ đúng của phương pháp .................................. 38
3.2.1.3 Xác định độ lặp lại của phương pháp ................................ 39
3.2.1.4 Giới hạn phát hiện (LOD) – Giới hạn định lượng (LOQ) . 39
3.2.2
Thực nghiệm trên mẫu ............................................................................ 40
Chương 4 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................ 43
4.1 Kết luận ............................................................................................. 43
4.2 Kiến nghị........................................................................................... 43
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 44
PHỤ LỤC ........................................................................................................ 46

Bùi Thị Ngọc Hân

vi

2102244


Luận văn Đại học – Hóa học

Hình 3.1.
Hình 3.2.
Hình 3.3.
Hình 3.4.
Hình 3.5.
Hình 3.6.
Hình 3.7.
Hình 3.8.

DANH MỤC HÌNH
Dụng cụ-thiết bị thí nghiệm......................................................... 31
Hình ảnh 10 mẫu nấm Linh chi ................................................... 32
Qui trình chiết triterpenoid tổng bằng sóng siêu âm ................... 34
Qui trình định lượng triterpenoid tổng trong nấm Linh chi ........ 34
Đồ thị khảo sát bước sóng hấp thụ của dung dịch chuẩn OA ..... 35
Đồ thị biểu diễn sự phụ thuộc của độ hấp thụ vào nồng độ OA . 36
Đồ thị đường chuẩn Oleanolic acid ............................................. 38
Đồ thị so sánh hàm lượng triterpenoid tổng trong 10 mẫu ......... 41

Bùi Thị Ngọc Hân

vii

2102244


Luận văn Đại học – Hóa học
DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Các hoạt chất sinh học và dẫn xuất trong nấm Linh chi [9] ............... 9
Bảng 1.2. Lục bảo Nấm Linh chi và các tác dụng trị liệu [4] ........................... 11
Bảng 1.3. Các hoạt chất Triterpenoid có tác dụng chữa bệnh trong nấm Linh
chi (Lê Xuân Thám, 1996) ............................................................................... 20
Bảng 3.1. Kết quả khảo sát khoảng nồng độ tuyến tính .................................. 36
Bảng 3.2. Dãy dung dịch chuẩn làm việc của Oleanolic acid ......................... 37
Bảng 3.3. Độ hấp thụ của dãy chuẩn Oleanolic acid ...................................... 37
Bảng 3.4. Kết quả kiểm tra độ đúng của phương pháp ................................... 38
Bảng 3.5. Kết quả kiểm tra độ lặp lại của phương pháp ................................. 39
Bảng 3.6. Kết quả kiểm tra (LOD) và (LOQ) ................................................. 39
Bảng 3.7. Hàm lượng Triterpenoid trong các mẫu nấm Linh chi ................... 41

Bùi Thị Ngọc Hân

viii

2102244


Luận văn Đại học – Hóa học
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
UV – Vis: Ultraviolet–visible: Phổ tử ngoại–khả kiến
HPLC:
High Performance Liquid Chromatography: Sắc ký lỏng hiệu

năng cao
LOD:
Limit of Detection: Giới hạn phát hiện
LOQ:
Limit of Quantification: Giới hạn định lượng
Abs:
Absorbance: Độ hấp thụ
OA:
Oleanolic acid
ppm:
part per million: một phần triệu
SD:
Standard Deviation: Độ lệch chuẩn
RSD:
Relative Standard Deviation: Độ lệch chuẩn tương đối
UAE:
Ultrasonic–Assisted Extraction: chiết với sự hỗ trợ của sóng
siêu âm
MAE:
Microwave–Assisted Extraction: chiết với sự hỗ trợ của vi
sóng
AC băng: Acetic acid băng
GLPs:
Ganoderma lucidum polysaccharides

Bùi Thị Ngọc Hân

ix

2102244

Luận văn Đại học – Hóa học
MỞ ĐẦU

Ngày nay, xu hướng sử dụng các loại thảo dược thiên nhiên để trị bệnh
đã trở nên phổ biến, việc tìm kiếm những khả năng chữa trị từ các loại thảo
dược đã được tiến hành ở nhiều nơi trên thế giới. Trong đó, nấm Linh chi là
đối tượng nghiên cứu của nhiều quốc gia. Đặc biệt là các nước vùng Châu Á:
Nhật Bản, Trung Quốc, Đài Loan, Malaysia, Thái Lan,… .
Ở Trung Quốc, “Lục bảo Linh chi” đã được nghiên cứu rất nhiều và sử
dụng như là thảo dược quý để trị bệnh và có tác dụng như là bổ dưỡng, điều
hịa huyết áp, chống lão hóa, kéo dài tuổi thọ, tăng trí nhớ, điều hịa hoạt động
tim mạch, hơ hấp, lợi tiểu, bổ thận, trị đau nhức khớp xương, gân cốt…. Các
tác dụng của nấm Linh chi đã được khẳng định và xếp vào hàng “thượng
dược”, trị được bách bệnh.
Tại Việt Nam, nhu cầu sử dụng nấm Linh chi làm thuốc chữa bệnh ở
trong nước cũng như xuất khẩu ngày càng tăng. Các thành phần hóa học có
trong nấm Linh chi rất phong phú bao gồm các nhóm: Acid béo, Steroid,
Alkaloid, Protein, Polysaccharide,…. Trong đó thành phần có tác dụng dược
học đặc trưng cho nấm Linh chi phần lớn thuộc về nhóm triterpenoid. Trong
đó, các nhà nghiên cứu đã nhận định rằng triterpenoid có các hoạt tính sinh
học đáng kể như là: chống oxi hóa, bảo vệ gan, chống dị ứng, chống khối u,
làm giảm lượng cholesterol trong máu cũng như là ngăn chặn sự kết dính các
tiểu cầu,…. Tuy nhiên, hàm lượng triterpenoid thay đổi theo từng giống nấm
Linh chi, môi trường nuôi trồng và giai đoạn bào tử của nấm Linh chi. Do đó,
cần phải có phương pháp tách chiết cũng như phương pháp định lượng
triterpnoid tổng trong nấm Linh chi một cách có hiệu quả, đơn giản, với độ
chính xác cao và phù hợp với từng cơ sở thí nghiệm. Trong đó phương pháp
UV–Vis là phương pháp được ứng dụng rộng rãi và đáp ứng được các yêu cầu

nêu trên.
Do vậy mà chúng tôi thực hiện đề tài “Bước đầu xây dựng phương
pháp xác định hàm lượng triterpenoid tổng trong nấm Linh chi bằng
phương pháp UV–Vis” nhằm đưa ra phương pháp đơn giản, hiệu quả và với
độ chính xác cao để xác định hàm lượng triterpenoid tổng trong 10 mẫu nấm
Linh chi được cung cấp bởi Công ty Dược Hậu Giang, từ đó có thể lựa chọn,
đánh giá và so sánh được chất lượng của các loại nấm Linh chi được bán trôi
nổi trên thị trường hiện nay, tránh hiện tượng nhầm lẫn giữa nấm Linh chi thật
và nấm Linh chi giả ảnh hưởng đến sức khỏe mọi người.
Bùi Thị Ngọc Hân

1

2102244


Luận văn Đại học – Hóa học
Mục tiêu đề tài
Trong khuôn khổ của một luận văn tốt nghiệp cùng với điều kiện trang
thiết bị hiện có của phịng thí nghiệm, đề tài hướng tới các mục tiêu:
 Chiết triterpenoid trong nấm Linh chi bằng ethanol 96%.
 Thẩm định phương pháp phân tích hàm lượng triterpenoid tổng
trong nấm Linh chi bằng phương pháp UV–Vis với Oleanolic
acid (nồng độ 100 ppm) làm chất chuẩn
 Áp dụng phương pháp đã được thẩm định vào phân tích hàm
lượng triterpenoid tổng trong 10 mẫu nấm Linh chi được cung
cấp
bởi
Công
ty

Dược
Hậu
Giang.

Bùi Thị Ngọc Hân

2

2102244


Luận văn Đại học – Hóa học
Chương 1 TỔNG QUAN
1.1 Nấm Linh chi
1.1.1 Khái quát chung
Nấm Linh chi, viết theo kiểu phiên âm Trung Hoa là Lingzhi, tên Nhật là
Reishi, ở Hàn Quốc gọi là Youngzhi, tên khoa học là Ganoderma Lucidum, ở
Việt Nam nấm Linh chi cịn có tên gọi là nấm Lim. Nấm Linh chi cịn có
những tên khác như Tiên Thảo, nấm Trường Thọ, Vạn Niên Nhung. Gọi là
nấm nhưng khác với một số nấm ăn thông thường, nấm Linh chi có nhiều hình
dáng khác nhau, chẳng hạn: hình thận, gạc nai. Màu sắc của nấm Linh chi
cũng phong phú: đỏ, vàng, tím, đen, xanh, trắng. Nấm Linh chi thường phân
bố ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, chúng thường phát triển trên giá thể là gỗ
mục hoặc các nguyên liệu có chất xơ [1-2].
Trong sách “Thần nông bản thảo” cách đây khoảng 2000 năm thời nhà
Châu và sau đó được nhà dược học nổi tiếng Trung Quốc Lý Thời Trân phân
ra thành “Lục Bảo Linh chi” (thời nhà Minh) với các khái quát công dụng
dược lý khác nhau, ứng theo từng màu:
 Xích chi (Linh chi đỏ còn gọi Hồng chi)
 Hắc chi (Linh chi đen còn gọi Huyền chi)

 Thanh chi (Linh chi xanh còn gọi Long chi)
 Bạch chi (Linh chi trắng còn gọi Ngọc chi)
 Hồng chi (Linh chi vàng cịn gọi Kim chi)
 Tử chi (Linh chi tím)
Cho đến nay nấm Linh chi khơng cịn giới hạn trong phạm vi đất nước
Trung Quốc, mà mang tính tồn cầu. Hiện tại có khoảng 250 bài báo của các
nhà khoa học liên quan đến dược tính và các ứng dụng lâm sàng của nấm Linh
chi đã được công bố.
Cấu trúc độc đáo của nấm Linh chi chính là thành phần khống vi lượng
đủ loại, trong đó một số khống tố như germanium, vanadium, chrom,….
Chúng đã được sử dụng là nhân tố quan trọng cho nhiều loại phản ứng chống
ung thư, dị ứng, lão hóa, xơ vữa, đơng máu nội mạch, giúp điều chỉnh dẫn
truyền thần kinh, bảo vệ cấu trúc của nhân tế bào với hàm lượng rất thấp.
Ở các nước Châu Á, đặc biệt là Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài
Loan,…việc nghiên cứu, phát triển và sử dụng nấm Linh chi đang được cơng
nghiệp hóa với qui mơ lớn về phân loại, nuôi trồng chủ động, chế biến và bào

Bùi Thị Ngọc Hân

3

2102244


Luận văn Đại học – Hóa học
chế dược phẩm. Đồng thời nghiên cứu được các hoạt chất có tác dụng dược lý
và phương pháp điều trị lâm sàng.
Ở Việt Nam, trong các tài liệu lưu lại của Hải Thượng Lãn Ông, Lê Hữu
Trác (1720–1791) cũng đề cập đến nấm Linh chi. Sau đó, Lê Q Đơn cịn
khẳng định, đây là nguồn sản vật quý hiếm của đất rừng Đại Nam. Trong

quyển “Cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” (1991), giáo sư Đỗ Tất Lợi cịn mơ tả
chi tiết và trình bày về đặc tính trị liệu của lồi nấm này, đồng thời cho rằng
đây là loại “siêu thượng dược”.
1.1.1.1 Vị trí phân loại
Nấm Linh chi có vị trí phân loại rộng rãi hiện nay [3]:
Giới: Fungi
Ngành:Basidiomycota
Lớp: Basidiomycetes
Bộ: Polyporales
Họ: Ganodermataceae
Chi: Ganoderma
Loài: Ganoderma lucidum
1.1.1.2 Đặc điểm hình thái
Nấm Linh chi thuộc nhóm nấm lớn và rất đa dạng về chủng loại. Từ khi
xác lập thành một chi riêng là Ganoderma Karst (1881), đến nay tính ra có hơn
200 lồi được ghi nhận, riêng Ganoderma lucidum đã có 45 lồi. Nấm Linh
chi là một trong những loại nấm phá gỗ, nấm xuất hiện nhiều vào mùa mưa,
trên thân cây hoặc gốc cây [2].
Nấm Linh chi (quả thể) gồm 2 phần cuống nấm và mũ nấm (phần phiến
đối diện với mũ nấm) [4,5]. Cuống thường đơn có khi phân nhánh, thẳng ít khi
cong quẹo, hình trụ hoặc trụ dẹt, nở rộng về phía mũ nấm, thường đính vào mũ
ở bên đơi khi ở gần tâm. Lớp vỏ cuống láng bóng, màu nâu đỏ–nâu đen, phủ
suốt đến một phần mặt trên mũ. Chất mô cuống chắc, dai; mặt cắt ngang
cuống thường chia làm 2 vùng phân biệt rõ bằng một vòng ranh giới cứng như
gỗ, vùng trong thường xốp và đầy những lổ nhỏ li ti, khắp trong cùng mỗi
vùng có những vệt nâu đen cứng như gỗ.
Mũ nấm khi non có hình trứng, lớn dần có dạng thận, gần trịn, đơi khi
xịe hình quạt hoặc có hình dạng khác thường, dày ở gốc và mỏng dần về phía
mép, nơi đính cuống thường lõm xuống ít nhiều nhưng có khi gồ lên hay
phẳng. Mặt trên mũ nấm láng bóng khi khơng có bụi bào tử phủ lên, thường

màu nâu đỏ nhưng đậm nhạt khác nhau, đôi khi màu nâu vàng, nâu đất, nâu
Bùi Thị Ngọc Hân

4

2102244


Luận văn Đại học – Hóa học
tím, đen ánh xanh. Các vân đồng tâm thường rõ nhưng có khi ít rõ vì rãnh giữa
các vân rất cạn, đồng nhất. Mặt dưới mũ nấm màu vàng xám hơi nâu với các
vết trầy xước màu nâu đất hay vàng chanh với các vết xước mà trắng.
Bào tử nấm hình trứng hoặc hình trứng cụt đầu, có phần phụ khơng màu
phát triển bao quanh lỗ nảy mầm có màu vàng rỉ sắt, bào tử có vỏ với cấu trúc
2 lớp màng, màng ngồi nhẵn, không màu, màng trong màu nâu rỉ, phát triển
thành những gai nhọn vươn sát màng ngoài, nối liền hai lớp vỏ. Khi nấm đến
tuổi trưởng thành thì phát tán bào tử từ phiến có màu nâu sẫm [5].
1.1.1.3 Tình hình phân bố
Nấm Linh chi có nguồn gốc từ thực vật Ganoderma lucidum. Nhóm nấm
Linh chi bao gồm các lồi sống kí sinh trên cây gây mục ruỗng, trên cây chết
hoặc đã chặt hạ, trên rễ cây mục hoặc đất có mùn gỗ mục và thường là các lồi
có hệ enzyme mạnh, phân hủy gỗ cây nên mục trắng gỗ, gây hại cây rừng, cây
công nghiệp, cây ăn quả.
Thời xưa người ta chỉ có thể tìm thấy trong rừng, trên những núi cao chứ
khơng cách gì gây giống được. Có sách nói nấm Linh chi được tìm thấy ở phía
tây núi Thái Hàng, Trung Quốc, nó thường mọc ở nơi rừng rậm, ít ánh sáng và
độ ẩm cao. Những cây thường có nấm Linh chi là cây mận, dẻ (pasania) và
guereus serrata. Tuy nhiên trong hàng vạn cây già, chỉ có hai ba cây có nấm
Linh chi. Vì thế nấm này rất hiếm ở dạng thiên nhiên [6].
Chính vì thế trong lịch sử khơng biết bao nhiêu người đã tìm cách gây

giống và trồng loại nấm này nhưng đều thất bại. Mãi tới năm 1971, hai nhà
bác học người Nhật tên là Yukio và Zenzaburo Kasai, giáo sư của khoa nông
nghiệp, Đại học Kyoto mới thành công trong việc gây giống và người ta mới
sản xuất được vị thuốc này một cách qui mơ. Từ đó nấm Linh chi được trồng
và sử dụng rộng rãi trên toàn thế giới.
1.1.1.4 Điều kiện sinh trưởng và phát triển của nấm Linh chi
Để nấm Linh chi có thể phát triển tốt thì phải đầy đủ các điều kiện [1]:
 Dinh dưỡng
Nguồn cacbon: chủ yếu là đường glucose, saccharose, maltose, tinh bột,
pectin, lignin, cenlulose, hemicenlulose, từ đó chúng tổng hợp năng lượng và
tạo thành các chất cần thiết.
Nguồn nitơ hữu cơ: protein, pepton, acid amin, ngồi ra có thể hấp thu
ure, muối amon, sulphate amon. Tuy nhiên, Nitơ không được quá nhiều làm
cho sợi nấm mọc q nhiều khó hình thành quả thể.
Bùi Thị Ngọc Hân

5

2102244


Luận văn Đại học – Hóa học
Trong giai đoạn sinh trưởng sợi nấm, tỉ lệ C/N là 25/1. Giai đoạn hình
thành quả thể, tỉ lệ là 30/1 hay 40/1.
Nguyên tố vi lượng: Ca, P, Mg, K.
 Nhiệt độ
Giai đoạn nuôi sợi, nấm Linh chi sinh trưởng tốt nhất ở 20–30°C.
Giai đoạn hình thành quả thể thì nhiệt độ thích hợp nhất là 22–28°C.
Nhiệt độ không nên thay đổi quá lớn, nếu thay đổi nấm Linh chi khó phát triển
thành tán mà ở dạng sừng hươu, dạng đuôi ngựa.

 Độ ẩm
Hàm lượng nước môi trường thường 65% là vừa, quá nhiều hoặc quá ít
sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển của sợi nấm. Độ ẩm khơng khí giữ ở 85–95%,
ni cấy trong phòng cần giải quyết vấn đề về độ ẩm và thơng thống gió.
Nấm Linh chi là loại háo khí vì vậy cần thơng gió, giữ độ ẩm và nhiệt độ
thích hợp. Khi ni cấy nấm trong tầng lỏng cần phải lắc 100–150 vòng/phút.
Lắc mạnh dễ làm sợi nấm đứt đoạn.
 Ánh sáng
Giai đoạn nuôi sợi: không cần ánh sáng.
Giai đoạn hình thành quả thể cần ánh sáng tán xạ và cường độ ánh sáng
phải cân đối từ mọi phía.
 Trị số pH
pH của môi trường nuôi nấm Linh chi là 3–7,5, thích hợp nhất là 5–6.
Trong mơi trường lỏng là 4,5–5. Trong vật liệu trồng nấm điều chỉnh pH từ
5,8–6 là vừa.
1.1.1.5 Bảo quản
Có 2 dạng bảo quản nấm Linh chi: bảo quản ở dạng tươi và dạng khô [7].
a. Bảo quản tươi
Nấm Linh chi sau khi đã được thu hoạch, rửa bề mặt nấm bằng nước
sạch không cho mùn cưa bám lại thân nấm. Để đưa đến tay người tiêu thụ, cần
một thời gian bảo quản thích hợp để giữ được độ dinh dưỡng và sự thơm ngon
của nấm trước khi tung ra thị trường tiêu thụ.
Với nấm tươi, chỉ giữ được thời gian ngắn, bằng cách làm chậm sự phát
triển, giảm cường độ hơ hấp, chống thốt nước và bảo quản ở nhiệt độ thấp.

Bùi Thị Ngọc Hân

6

2102244

Luận văn Đại học – Hóa học
Thời gian bảo quản có thể kéo dài và trọng lượng khơng giảm, nếu nấm
được bảo quản lạnh ở nhiệt độ 0–12°C. Ngoài ra người ta cũng thử bảo quản
nấm bằng chiếu xạ hoặc bằng các loại hóa chất khác nhau, kể cả chất chống
oxi hóa…. Nhưng thường ít hiệu quả và nhất là không kinh tế.
 Ưu điểm:
Giữ được màu sắc, mùi vị, sự thơm ngon, độ dinh dưỡng tối ưu nhất của
nấm trước khi đưa ra thị trường.
Không mất nhiều công sức, nhiều thời gian cho việc bảo quản, nên tiết
kiệm được chi phí bảo quản sau thu hoạch.
 Nhược điểm:
Thời gian lưu giữ, bảo quản rất ngắn, muốn duy trì sản phẩm có tuổi thọ sử
dụng tươi được cao hơn phải dùng hóa chất bảo quản, điều đó khơng tốt cho
sức khỏe người tiêu dùng và đơi lúc có sự biến đổi về chất và lượng của nấm.
Dễ bị sinh vật, côn trùng và các vi sinh vật xâm nhập và gây hại.
b. Bảo quản khô
Cũng giống như một số loại nấm khác, có thể bảo quản nấm Linh chi khơ
trong thời hạn từ 6 tháng trở lên trong điều kiện khơ ráo ở nơi thống mát.
Có 2 phương pháp để làm khơ nấm Linh chi đó là phương pháp “phơi
nắng” và phương pháp “sấy khơ” (dùng hơi nóng) để bảo quản.
Phương pháp phơi nắng
Là phương pháp làm khô nấm để bảo quản sử dụng nguồn năng lượng từ
tự nhiên là năng lượng mặt trời.
 Ưu điểm:
 Tiết kiệm chi phí và công sức
 Giảm tải cho máy sấy
 Bảo quản nấm lâu hơn, từ đó kéo dài thời gian sử dụng nấm
 Là giai đoạn làm khô nấm hiệu quả trước khi đưa vào máy làm

khơ nấm hồn tồn.
 Nhược điểm:
 Nấm Linh chi phơi nắng không tốt bằng sấy cả về màu sắc và
mùi vị
 Nấm phơi nắng dễ bị nhiễm mốc
 Phụ thuộc vào thời tiết, nắng phơi nấm phải là nắng gắt, nên
phơi không đủ nắng hay đơi lúc có những cơn mưa bất chợt dễ
Bùi Thị Ngọc Hân

7

2102244


Luận văn Đại học – Hóa học
làm cho nấm bị ẩm mốc, sẽ làm cho nấm trở nên độc hại hoặc
làm giảm tính năng và tuổi thọ sử dụng của nấm.
Phương pháp sấy khô bằng máy
Là phương pháp làm khô nấm để bảo quản sử dụng hơi nóng từ máy sấy
nấm. Để cho khỏi mục nát, cần phải sấy khô nhưng phương pháp sấy, tàng trữ
và bảo quản phải được thi hành đúng cách. Phương pháp mới nhất là sấy nấm
Linh chi bằng lò sấy. Để sấy nấm người ta dùng tủ nhiều ngăn và cung cấp
khơng khí nóng để làm khô. Nấm được làm mất nước từ từ, kéo dài 4 giờ.
Nấm sấy giữ được mùi vị và màu sắc tốt hơn phơi nắng. Thường cứ khoảng 3
kg nấm tươi được 1 kg nấm khô.
Để bảo quản nấm, người ta thường dùng túi nilon 2 lớp, sau đó dùng tay
vuốt ngược từ đáy túi lên miệng túi để không khí ra hết, cho nấm vào rồi buộc
kín từng lớp một. Dùng bao tải để đựng và bảo quản nơi khơ ráo. Thời gian
bảo quản có thể từ 12–18 tháng.
 Ưu điểm:

 Giữ được màu sắc và mùi vị tốt hơn phương pháp phơi nắng
 Tiết kiệm thời gian và hiệu quả cao
 Bảo quản được lâu nhất trong các phương pháp đồng thời tránh
được những rủi ro từ phương pháp phơi nắng.
 Nhược điểm: Tốn kém chi phí vì phải mua máy sấy.
Chính những ưu điểm mà nó mang lại, phương pháp sấy khô bằng máy
ngày càng được sử dụng rộng rãi, phổ biến trong các cơ sở trồng và sản xuất
các loại nấm nói chung và nấm Linh chi nói riêng.
Lưu ý: Cần bảo quản nấm Linh chi ở nơi khơ thống, khơng ẩm mốc tránh
trường hợp nấm hút ẩm trở lại.
1.1.1.6 Thành phần hóa học và đặc tính dược lý của nấm Linh chi
Viện nghiên cứu tỉnh Quảng Đơng, Trung Quốc nghiên cứu thành phần
hóa học của nấm Linh chi mọc hoang dại thấy [4, 2]:
 Nước 12–13%
 Hợp chất phenol 0,08–0,1%
 Lignin 13–14%
 Hợp chất có N 1,6–2,1%
 Tro 0,022%
 Xelluloza 54–56%
 Chất béo 1,9–2%

Bùi Thị Ngọc Hân

8

2102244


Luận văn Đại học – Hóa học
 Chất khử 4–5%

 Hợp chất steroid 0,14–0,16%
 Ergosterol (C28H44O).
Viện nghiên cứu kháng sinh Tứ Xuyên tìm thấy acid amin, protein,
saponin, steroid.
Học viện Y học Bắc Kinh phát hiện đường khử và đường kép acid amin,
dầu béo.
Theo những cơng trình nghiên cứu mới nhất của Viện nghiên cứu nấm
Linh chi hoang dại của toàn Trung Quốc trong hỗn hợp 6 loại nấm Linh chi có
hàm lượng Germanium cao hơn lượng Germanium có trong nhân sâm từ 5 đến
8 lần. Germanium giúp khí huyết lưu thông, các tế bào hấp thu oxi tốt hơn.
Lượng polysaccharide cao có trong nấm Linh chi tăng cường sự miễn dịch của
cơ thể, làm mạnh gan, cô lập và diệt tế bào ung thư. Acid ganoderic có tác
dụng chống dị ứng và chống viêm.
Từ những năm 1980 đến nay, bằng các phương pháp hiên đại: phổ kế
UV (tử ngoại), IR (hồng ngoại), phổ kế khối lượng–sắc ký khí (GC–MS), phổ
cộng hưởng từ hạt nhân và đặc biệt là kỹ thuật sắc ký lỏng cao áp (HPLC)
cùng phổ kế Plasma (ICP), đã xác định chính xác gần 100 hoạt chất và dẫn
xuất trong nấm Linh chi.
Bảng 1.1. Các hoạt chất sinh học và dẫn xuất trong nấm Linh chi [8]
Thành phần
hoạt chất

Nhóm chất

Hoạt tính dược lý
Ức chế giải phóng Histamine

Cyclooct asulsus

Ức chế kết dính tiểu cầu, thư

giãn cơ, giảm đau
Chống dị ứng phổ rộng, điều
hòa miễn dịch

Adenosine

Nucleotide

Dẫn xuất

Proteine

Ling Zhi - 8

Alkaloid

Trợ tim

Ganodosterone

Steroid

Giải độc gan

Lanosporeric acid A

Steroid

Ức chế sinh tổng hợp

Lanosterol

Steroid

Choesterol

Ganoderans A, B, C

Polysaccharide

Hạ đường huyết

Bùi Thị Ngọc Hân

9

2102244


Luận văn Đại học – Hóa học
D – Glucans

Polysaccharide

D–6

Polusaccharide

Ganoderic acid R, S

Triterpenoid

Chống ung thư, tăng tính miễn
dịch
Tăng tổng hợp protein, tăng
chuyển hóa acid nucleic
Ức chế giải phóng Histamine

Ganoderic acid B, D, F,
H, K, Y

Triterpenoid

Hạ huyết áp, ức chế ACE

Ganoderic acids

Triterpenoid

Ganodermadiol

Triterpenoid

Ức chế sinh tổng hợp
cholesterol
Hạ huyết áp, ức chế ACE

Ganodemic Acid T – O

Triterpenoid

Ứng chế tổng hợp Cholesterol

Ganodemic Acid Mf

Triterpenoid

Ứng chế tổng hợp Cholesterol

Lucidone A

Triterpenoid

Bảo vệ gan

Lucidenol

Triterpenoid

Bảo vệ gan

Ganosporelacton A

Triterpenoid

Chống khối u

Ganosporelacton B

Triterpenoid

Chống khối u

Oleic acid dẫn xuất

Acid béo

Ức chế giải phóng Histamine

Năm 2001, Masao Hattori đã ly trích được 10 triterpenoid mới, bao gồm
Lucidumol A và B, các Ganoderic acid: A, B, E, F, H, K, Y và R. Trong đó
kiểu Lanostane triterpenoid có thành phần chính là lipophilic. Có khoảng 130
hợp chất được ly trích từ quả thể, hệ sợi và bào tử nấm Linh chi. Triterpenoid
có ý nghĩa quan trọng trong phòng chống căn bệnh HIV, thành phần và hàm
lượng triterpenoid phụ thuộc vào nguồn giống và yếu tố môi trường[2] .
Hàng loạt các nghiên cứu của Shufeng Zhou chứng minh rằng
polysaccharide và triterpenoid của nấm Linh chi có khả năng chữa trị bệnh
viêm gan mãn tính, bệnh đái tháo đường loại 2 (type II diabetes mellitus) [9].
He, Y.et al (1992) đã khảo cứu các BN3B–gồm 4 polysaccharide đồng
nhất có hoạt tính tăng miễn dịch. Trong đó BN3B1 được xác định là Glucan
(chỉ chứa Glucose) và BN3B3 là một arabinogalactan mang các liên kết
glucoside.
Hikino, H.et al từ 1985 đến 1989 chứng minh hoạt lực hạ đường huyết
của nhiều polysaccharide. Các heteroglycan có hoạt tính chống ung thư, các
ganoderan B có tác dụng làm tăng mức insulin trong huyết tương, giảm sinh
tổng hợp glycogen và giảm hàm lượng glycogen trong gan. Đây chính là cơ sở
trị liệu trên các bệnh nhân đái tháo đường.
Bùi Thị Ngọc Hân

10

2102244