Nghiên cứu hệ thống trồng trọt trên các loại đất chính của huyện KRÔNG PAK tỉnh đăk lăk

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P I
------------------

TR N QU C VĨNH

NGHIÊN C U H TH NG TR NG TR T
TRÊN CÁC LO I ð T CHÍNH C A HUY N KRÔNG P K,
T NH ð K L K

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P
Chuyên ngành: TR NG TR T
Mã s : 60.62.01

Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. PHạM THị HƯƠNG

H N I - 2007


L I CAM ðOAN
- Tác gi xin cam ñoan, s li u và k t qu nghiên c u trình bày trong
lu n văn này là trung th c và chưa ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào.
- Tác gi xin cam ñoan, m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này
ñã ñư c cám ơn và các thơng tin trích d n trong lu n văn ñ u ñã ñư c ch rõ
ngu n g c.

Hà N i, Ngày ….tháng 12 năm 2007
Tác gi

Tr n Qu c Vĩnh

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………i


L I CÁM ƠN
ð hoàn thành b n lu n văn này, tác gi ñã nh n ñư c s hư ng d n,
ñ ng viên và các ý ki n đóng góp q báu c a các th y, cơ giáo và b n bè
đ ng nghi p. Tác gi xin chân thành cám ơn:
TS. Ph m Th Hương, ngư i hư ng d n khoa h c chính, ñã t n tình
giúp ñ , ch b o cho tác gi trong su t th i gian làm lu n văn.
Các th y, cơ giáo trong Khoa Sau đ i h c, Khoa Nông h c, B môn
Rau - Hoa - Qu , B môn H th ng nông nghi p - Trư ng ð i h c Nông
nghi p 1 Hà N i. Các th y, cô giáo Trư ng ð i h c Tây Nguyên.
TS. H Văn Tr c - Giám đ c, TS. Trình Cơng Tư, Phó giám đ c và t p
th cán b , nhân viên c a Trung tâm nghiên c u ð t - Phân bón - Mơi trư ng
Tây Ngun - Vi n th như ng nơng hóa.
Lãnh đ o và cán b , b n bè ñ ng nghi p c a Vi n Khoa h c k thu t
Nông lâm nghi p Tây Nguyên.
Huy n u , UBND huy n Krơng P k, các Phịng: Kinh t , Th ng kê, Tài
chính - K ho ch, Tài nguyên - Môi trư ng, Dân t c - Tôn giáo, Tr m
Khuy n nông, Tr m B o v th c v t huy n; Cán b và bà con nông dân các
xã đ i di n các nhóm đ t chính c a huy n, b n bè, đ ng nghi p, ngư i thân
đã t n tình giúp đ tác gi trong th i gian th c hi n ñ tài và hoàn ch nh lu n
văn t t nghi p.
Xinh chân thành cám ơn !

Hà N i, Ngày ….tháng 12 năm 2007
Tác gi

Tr n Qu c Vĩnh
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………ii

Mơc lơc
L i cam đoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c ch vi t t t

v

Danh m c b ng

vi

Danh m c hình

vii

1.

M ðÂU

1

1.1.

Tính c p thi t c a đ tài

1

1.2.

M c đích - u c u

2

1.3.

Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài

2

2.

T NG QUAN

3

2.1.

Cơ s khoa h c c a đ tài

3

2.2.

Tình hình nghiên c u trong và ngồi nư c

12

3.

N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U

23

3.1.

ð i tư ng nghiên c u

23

3.2.

ð a ñi m nghiên c u

23

3.3.

Th i gian nghiên c u

23

3.4.

N i dung nghiên c u

23

3.5.

Phương pháp nghiên c u

23

4.

K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N

26

4.1.

ðánh giá các ñ c ñi m chung c a ñ a bàn nghiên c u

26

4.1.1. ð c ñi m t nhiên

26

4.1.2. ð c ñi m kinh t xã h i

38

4.1.3. ðánh giá chung v ñi u ki n t nhiên, kinh t - xã h i huy n
Krông P k
4.2.

45

ðánh giá hi n tr ng h th ng tr ng tr t trên các nhóm đ t
chính

4.2.1. Cơ c u di n tích cây tr ng trên các nhóm đ t chính
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………i

46
46


4.2.2. Cơ c u gi ng cây tr ng trên các nhóm đ t chính

48

4.2.3. Các bi n pháp k thu t canh tác và hi u qu kinh t c a h
th ng cây tr ng chính trên các nhóm đ t nghiên c u
4.3.

50

ðánh giá các mơ hình canh tác có hi u qu

66

4.3.1. Trên nhóm đ t ñ

66

4.3.2. Trên nhóm ñ t xám

71

4.3.3. Trên nhóm ñ t ñen

75

4.4.

M t s bi n pháp, gi i pháp c i thi n h th ng tr ng tr t hi n
có trên các nhóm đ t chính c a huy n Krông P k

77

4.4.1. M t s bi n pháp c i thi n h th ng tr ng tr t trên các nhóm đ t
chính

77

4.4.2. ð xu t mơ hình c i thi n h th ng tr ng tr t hi n hành

79

5.

K T LU N VÀ ð NGH

84

5.1.

K t lu n

84

5.2.

ð ngh

85

TÀI LI U THAM KH O

86

PH L C

91

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………ii

DANH M C CH
BVTV

:

VI T T T

B o v th c v t

CNH -HðH :

Cơng nghi p hố - Hi n đ i hố

CTLC

:

Cơng th c ln canh

DTTN

:

Di n tích t nhiên

ð/c

:

ð i ch ng

GP

:

T ng thu nh p

HD

:

Hư ng d n

HTNN

:

H th ng nông nghi p

HTTT

:

H th ng tr ng tr t

HTX

:

H p tác xã

ICM

:

Qu n lý t ng h p dinh dư ng và d ch h i cây tr ng

IRRI

:

Vi n nghiên c u Lúa qu c t

KTCB

:

Ki n thi t cơ b n

KT-XH

:

Kinh t - xã h i

LUT

:

Lo i hình s d ng đ t

P

:

Giá tr 1 ñơn v s n ph m

TS

:

Th c sinh

TVC

:

T ng chi phí bi n đ i

Y

:

T ng s n ph m thu ho ch trên m t ñơn v di n tích

th i đi m thu ho ch

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………iii

Danh mục bảng
STT

Tên bảng

Trang

4.1.

Cỏc ch tiờu khớ h u, th i ti t

huy n Krông P k (1995-2005)

4.2.

Các lo i ñ t

4.3.

Giá tr s n xu t và thu nh p bình qn đ u ngư i huy n Krơng

huy n Krông P k theo FAO - UNESCO năm 2000

28
31

P k giai ño n 2002 - 2006

39

4.4.

Cơ c u các ngành kinh t huy n krông P k (2002 - 2006)

40

4.5.

Giá tr s n xu t c a ngành nông nghi p (2002 - 2006)

41

4.6.

S n lư ng m t s cây tr ng chính và quy mơ đàn gia súc, gia c m

42

4.7.
4.8.

nh hư ng c a thiên tai ñ n h th ng tr ng tr t

44

T l di n tích cây tr ng trên các nhóm đ t nghiên c u (năm
2006)

4.9.

47

Cơ c u gi ng cây tr ng trên các nhóm đ t chính (năm 2006)

49

4.10. Tình hình áp d ng các bi n pháp k thu t canh tác cà phê

51

4.11. Tình hình áp d ng các bi n pháp k thu t canh tác cao su

53

4.12. Tình hình áp d ng các bi n pháp k thu t canh tác h tiêu

55

4.13. Hi u qu kinh t c a h th ng tr ng tr t trên nhóm đ t đ

56

4.14. Tình hình áp d ng các bi n pháp k thu t canh tác cây đi u

57

4.15. Tình hình áp d ng các bi n pháp k thu t canh tác cây ngô

59

4.17. Hi u qu kinh t c a h th ng tr ng tr t trên nhóm đ t xám

61

4.18. Tình hình áp d ng các bi n pháp k thu t canh tác cây lúa nư c

63

4.19. Các bi n pháp k thu t canh tác cây ñ u tương và cây l c

64

4.20. Hi u qu kinh t c a h th ng tr ng tr t trên nhóm ñ t ñen

66

4.21. Hi u qu kinh t c a các mơ hình tr ng xen trong vư n cà phê

68

4.22. Hi n tr ng vư n cà phê trư c và sau khi ghép c i t o

70

4.23. Hi u qu kinh t c a các mơ hình ghép c i t o

71

4.24. Hi u qu kinh t c a mơ hình đi u ghép, đi u th c sinh tr ng xen
cà phê

72

4.25. Hi u qu kinh t mơ hình đi u th c sinh tr ng xen ngơ lai và đ u
tương

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………4

74


4.26. Các bi n pháp k thu t

các mơ hình canh tác c i ti n

4.27. So sánh hi u qu kinh t các mơ hình canh tác lúa c i ti n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………5

75
76


Danh mục Hình
STT

Tên hình

Trang

4.1.

C c u cỏc lo i ủ t

huy n Krông P k

4.2.

Cơ c u các ngành kinh t huy n Krông P k năm 2006

40

4.3.

Tr ng xen h tiêu trong vư n cà phê

67

4.4.

Mơ hình s u riêng tr ng xen trong vư n cà phê

69

4.5.

Cây cà phê ñư c ghép c i t o b ng dịng vơ tính N 17/12

70

4.6.

Mơ hình tr ng xen cà phê trong vư n đi u

73

4.7.

Mơ hình ngơ lai tr ng xen trong vư n đi u

74

4.8.

Mơ hình lúa lai Nh ưu 838

77

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………6

32


1. M

ð U

1.1. Tính c p thi t c a ñ tài

Phát tri n nông nghi p, nông thôn chi m v trí đ c bi t quan tr ng trong
s nghi p phát tri n kinh t xã h i c a nhi u qu c gia trên th gi i, ñ c bi t
các nư c ñang phát tri n. Nông nghi p, nông thôn là nơi sinh s ng, làm vi c
c a 4/5 dân s và 3/4 lao đ ng c nư c. Vì v y, phát tri n nơng nghi p, nơng
thơn s có tác ñ ng r t l n ñ n s phát tri n chung c a n n kinh t - xã h i.
nư c ta trong nh ng năm qua, nơng nghi p đã có s tăng trư ng vư t b c và
khá b n v ng, trung bình là 4,5%/năm, góp ph n to l n cho n ñ nh an ninh
lương th c và xu t kh u (Tr n An Phong, 2004) [17]. Chính vì v y, trong
chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i, nông nghi p luôn là “M t tr n hàng
đ u” và q trình đ i m i c a ñ t nư c cũng t p trung vào “CNH - HðH
nông nghi p, nông thôn”.
Krông P k là huy n mi n núi c a t nh ðăk Lăk, thu c vùng kinh t
Tây Nguyên v i t ng di n tích t nhiên 62.581ha, trong đó di n tích đ t nơng
nghi p 43.506 ha (chi m 69,5% so v i DTTN). Ch ñ nhi t và lư ng b c x
d i dào, lư ng mưa trung bình, phù h p cho s phát tri n c a nhi u lo i cây
tr ng nhi t đ i. Song các đ c tính ñ t ñai

ñây r t không ñ ng nh t. Bên

c nh nh ng th a ñ t b ng ph ng, màu m , cịn có khơng ít di n tích đ t phân
b trên đ a hình d c, v i ngu n g c ñ a ch t ph c t p, nên đ phì nhiêu đ t có
s phân d đáng k .
V i nh ng nét khơng tương đ ng v t nhiên, kinh t , xã h i

Krơng

P k, địi h i ph i có s hi u bi t nh t đ nh v th c tr ng đ t đai, khí h u, ñi u
ki n kinh t , xã h i...m t cách chi ti t và xác th c ñ n t ng ti u vùng, m i có
th b trí h p lý cơ c u cây tr ng

đ a phương, khai thác t t nh t ti m năng

đ t đai, h n ch r i ro, góp ph n phát tri n b n v ng ngành s n xu t nông,
lâm nghi p trong tương lai. T th c t trên, chúng tôi ti n hành th c hi n ñ
tài: “Nghiên c u h th ng tr ng tr t trên các lo i ñ t chính c a huy n
Krơng P k, t nh ð k L k”
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………1


1.2. M c đích - u c u
1.2.1. M c đích
Tìm hi u hi n tr ng s n xu t tr ng tr t c a huy n, trên cơ s đó xác
đ nh các bi n pháp c i thi n h th ng tr ng tr t trên các lo i đ t chính nh m
nâng cao hi u qu s d ng ñ t và tăng thu nh p cho ngư i dân ñ a phương.
1.2.2. Yêu c u
- ðánh giá s

nh hư ng c a ñi u ki n t nhiên, kinh t , xã h i ñ n h

th ng tr ng tr t c a huy n.
- Xác ñ nh các h th ng tr ng tr t và ñánh giá hi u qu kinh t c a
chúng trên các lo i ñ t chính.
- ð xu t các gi i pháp c i ti n h th ng tr ng tr t nh m c i thi n hi u
qu s d ng ñ t t i ñ a phương.
1.3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
1.3.1. Ý nghĩa khoa h c
- ðóng góp v phương pháp lu n cho công tác quy ho ch s d ng ñ t
c a t nh ðăk Lăk, ñ ng th i góp ph n làm phong phú thêm k t qu nghiên
c u cơ c u cây tr ng

Tây Nguyên.

- K t qu nghiên c u là cơ s khoa h c cho vi c b trí và qu n lý h
th ng cây tr ng h p lý trên các lo i ñ t phù h p v i ñi u ki n t nhiên, kinh
t - xã h i c a ñ a phương.
1.3.2. Ý nghĩa th c ti n
- Cung c p cơ s khoa h c cho vi c b trí cơ c u cây tr ng v i ch ñ
luân canh cây tr ng h p lý trên t ng lo i ñ t, t ng ti u vùng sinh thái, giúp
cho ngành nông nghi p c a t nh và huy n l p chương trình chuy n d ch cơ
c u cây tr ng, cơ c u kinh t .
- K t qu c a đ tài s góp ph n vào vi c n ñ nh s n xu t, c i thi n h
th ng tr ng tr t theo hư ng s n xu t hàng hóa, thâm canh tăng năng su t ñ
nâng cao hi u qu s

d ng ñ t và c i thi n ñ i s ng c a ngư i dân ñ a

phương. M t khác k t qu ñ tài ñã và ñang áp d ng xây d ng quy ho ch s
d ng ñ t và quy ho ch s n xu t nơng nghi p giai đo n 2001 - 2010 và 2020.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………2


2. T NG QUAN
2.1. Cơ s khoa h c c a ñ tài
2.1.1. Nh ng v n ñ lý lu n góp ph n hình thành h th ng tr ng tr t và cơ
c u cây tr ng có hi u qu kinh t cao
Nông nghi p là m t ngành s n xu t v t ch t c nh t, có m t l ch s
cách đây ít nh t 10.000 năm, khi mà các b l c nguyên th y

ñ u th i kỳ ñ

ñá m i. Dân s ch có g n m t tri u ngư i s ng r i rác trên các l c ñ a. S t n
t i và hưng th nh c a loài ngư i g n li n v i ho t đ ng nơng nghi p. Vì ho t
đ ng kinh t đ u tiên c a con ngư i là nh ng ho t ñ ng nh m th a mãn
nh ng nhu c u căn b n nh t là ăn, u ng trư c khi nghĩ ñ n các ho t ñ ng kinh
t khác [35].
Theo Spedding (1979) “Nông nghi p là m t lo i ho t ñ ng s n xu t
trong xã h i loài ngư i, do con ngư i ti n hành trư c h t ñ s n xu t lương
th c, th c ph m và các s n ph m khác mà con ngư i c n thông qua vi c s
d ng và ki m sốt m t cách có tính tốn các lo i ñ ng v t và th c v t” [10],
[42], [47].
Nơng nghi p đóng vai trị to l n trong ñ i s ng xã h i, cung c p lương
th c, th c ph m cho c cư dân thành th và nông thôn, cung c p hàng hóa xu t
kh u đ đ i l y ngo i t và cung c p nguyên li u cho công nghi p. Hơn m t
n a dân s trên th gi i và ph n l n dân cư

các nư c đang phát tri n s ng

các vùng nơng thôn. Cu c s ng và s ph n c a h g n li n v i ho t ñ ng s n
xu t nông nghi p. Ph n l n h là nh ng ngư i nghèo và ph thu c vào các k
thu t mà h áp d ng, mà nh ng k thu t này ph n l n còn l c h u so v i nh ng
k thu t tiên ti n hi n có. Nơng nghi p cịn là s k t h p lôgic gi a sinh h c,
kinh t - xã h i cùng v n đ ng trong mơi trư ng t nhiên. Nghiên c u h th ng
tr ng tr t, h th ng cây tr ng trên bình di n m t vùng nông nghi p nh hay
trang tr i c a nơng h cũng khơng ngồi nh ng quy lu t trên [10], [46].
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………3


* Lý thuy t h th ng
Lý thuy t h th ng ñư c ng d ng ngày càng r ng rãi trong nhi u
ngành khoa h c giúp cho s hi u bi t và gi i thích các m i quan h tương h .

Cơ s lý thuy t h th ng ñư c L.Vonbertanlanfy ñ xư ng vào ñ u th k 20,
ñã ñư c s d ng như m t cơ s ñ gi i quy t các v n ñ ph c t p và t ng
h p. Trong th i gian g n ñây, quan ñi m này r t phát tri n trong sinh h c
cũng như trong nông nghi p. T p h p các y u t có liên quan v i nhau thông
qua các m i quan h và t o thành m t t ch c nh t ñ nh ñ th c hi n m t s
ch c năng nào đó. Q trình s n xu t là m t h th ng bao g m nh ng ho t
đ ng có m c đích c a con ngư i cùng nh ng quan h v kinh t , k thu t đư c
hình thành trong q trình s n xu t, kinh doanh và ñ i s ng xã h i [17], [43].
Theo Rusell L.A.(1971) nh n th c v h th ng đã đóng vai trị r t quan
tr ng trong nghiên c u khoa h c hi n nay, đó là vi c v n d ng các quan ñi m
h th ng vào nghiên c u ng d ng, là s quan tâm ñ ng th i nhi u y u t
trong đó h th ng
t ng y u t

cùng th i ñi m nghiên c u ch không ph i là s tách bi t

riêng l . Nh n th c v h th ng đã đư c đơn gi n hóa đó là m t

th c th bao g m ít nh t 2 nhân t và có s quan h qua l i v i nhau. M i
nhân t ñ u có th liên h ho c b chi ph i tr c ti p hay gián ti p c a nhân t
khác [35], [44].
H th ng là m t t ng th có tr t t c a các y u t khác nhau, có quan
h và tác đ ng qua l i. M t h th ng có th ñư c xác ñ nh như m t t p h p
các ñ i tư ng ho c các thu c tính đư c liên k t b ng nhi u m i tương tác.
M c đích nghiên c u h th ng là ñ ñi u khi n s ho t đ ng c a nó. N i dung
c a vi c ñi u khi n các h sinh thái, h th ng nông nghi p là các bi n pháp
kinh t k thu t nh m phát tri n nông nghi p b n v ng [28].
* H th ng nông nghi p (HTNN)
Khái ni m v h th ng nơng nghi p có th t nhi u góc đ khác nhau

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………4


và s áp d ng vào nghiên c u phát tri n nông thôn cũng khác nhau

m i

qu c gia. Theo Mazoyer (1986) h th ng nông nghi p là m t phương th c
khai thác mơi trư ng, đư c hình thành nên mang tính l ch s và b n v ng v i
m t h th ng v l c lư ng s n xu t thích h p v i các ñi u ki n sinh khí h u
c a m t mơi trư ng nh t ñ nh và ñáp ng ñư c các ñi u ki n và các nhu c u
c a xã h i hi n t i [35].
H th ng nông nghi p theo Shaner (1982) là m t ph c h p c a ñ t ñai,
ngu n nư c, cây tr ng, v t ni, lao đ ng, các ngu n l i và các ñ c trưng
khác trong m t ngo i c nh mà nông h qu n lý tùy theo s thích, kh năng và
k thu t có th (d n theo Nguy n Th Sâm, 2004) [22].
H th ng nông nghi p là s bi u hi n không gian c a s ph i h p các
ngành s n xu t và k thu t do m t xã h i th c hi n ñ th a mãn các nhu c u
c a con ngư i. Nó bi u hi n đ c bi t s tác ñ ng qua l i gi a các h th ng
sinh h c, sinh thái mà mơi trư ng t nhiên là đ i di n và m t h th ng xã h i
- văn hóa qua các ho t đ ng xu t phát t nhi u thành qu k thu t (Vissac,
1979) [30].
Nhìn chung h th ng nông nghi p là m t h th ng h u h n, trong đó
con ngư i đóng vai trị trung tâm, con ngư i qu n lý và ñi u khi n các h
th ng theo nh ng quy lu t nh t ñ nh, nh m mang l i hi u qu cho h th ng
nông nghi p. Trong h th ng nông nghi p có các h th ng sinh h c (v t ni,
cây tr ng) ho t đ ng theo các quy lu t sinh h c (trao ñ i năng lư ng v t ch t)
và các h th ng ho t ñ ng theo các quy lu t kinh t - xã h i. Như v y h
th ng nông nghi p khác v i h sinh thái nông nghi p

ch ngoài các y u t

ngo i c nh và sinh h c cịn có y u t kinh t - xã h i (d n theo Nguy n Văn
L ng, 2002) [11].
* H th ng canh tác: là t h p cây tr ng đư c b trí trong không gian,
th i gian và h th ng các bi n pháp k thu t ñư c th c hi n v i t h p đó
nh m đ t ñư c năng su t cây tr ng cao và nâng cao đ phì đ t đai. Khái ni m
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………5


này nh n m nh hai y u t : t h p cây tr ng (trong không gian và th i gian) và
h th ng các bi n pháp kèm theo (Nguy n Văn Lu t, 1990) [13].
Theo Sectisan (1987), h th ng canh tác là s n ph m c a 4 nhóm bi n
s : mơi trư ng v t lý, k thu t s n xu t, chi ph i c a ngu n tài nguyên, ñi u
ki n kinh t - xã h i. Trong h th ng canh tác vai trò c a con ngư i đ t

v

trí trung tâm c a h th ng và quan tr ng hơn b t c ngu n tài nguyên nào k
c ñ t canh tác. Nhà th như ng h c ngư i M ñã ch ng minh cho quan đi m
này, Ơng cho r ng ñ t không ph i là quan tr ng nh t mà chính con ngư i
s ng trên m nh ñ t ñó m i là quan tr ng nh t. Mu n phát tri n m t vùng
nông nghi p, k năng c a nơng dân có tác d ng hơn đ phì c a đ t. Như v y
h th ng canh tác ñư c qu n lý b i h gia đình trong mơi trư ng t nhiên,
sinh h c và kinh t - xã h i, phù h p v i m c tiêu, s mong mu n và ngu n
l c c a nông h (ZandStra, 1981) [48].
2.1.2. H th ng tr ng tr t và nghiên c u HTTT
H th ng tr ng tr t là ho t ñ ng s n xu t c a cây tr ng trong nơng tr i,
nó bao g m t t c các h p ph n c n thi t ñ s n xu t m t t h p các cây tr ng
c a nông tr i và m i quan h c a chúng v i môi trư ng. Các h p ph n này

bao g m c y u t t nhiên, y u t sinh h c c n thi t cũng như bi n pháp k
thu t lao ñ ng và y u t qu n lý (Zandstra, 1981) [48].
H th ng tr ng tr t là bao g m t t c thành ph n c n có cho nơng tr i
s n xu t m t t p h p các công th c luân canh và bao g m vi c s n xu t m t
s cây tr ng. Các ho t ñ ng s n xu t tr ng tr t c a m t nông tr i t o nên h
th ng tr ng tr t c a trang tr i đó. T t c các thành ph n c n cho vi c s n xu t
m t cây tr ng c th nào ñó và m i quan h c a chúng v i mơi trư ng đư c
coi là thu c ph m vi m t h th ng cây tr ng. Các thành ph n đó bao g m, t t
c các ñ u vào c n thi t c v v t lý, sinh h c công ngh , v n, lao đ ng và
qu n lý. M t cơng th c luân canh bao g m t t c các thành ph n c n có cho
vi c s n xu t m t t p h p cây tr ng trên m t m nh ru ng trong m t năm. Cịn
Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………6


h th ng canh tác bao g m t t c các thành ph n c n thi t cho s n xu t m t
t p h p cây tr ng

nông tr i [10].

N n t ng năng su t c a m t h th ng tr ng tr t là sinh trư ng c a cây
tr ng và ch u nh hư ng c a s qu n lý (M) và mơi trư ng (E). Do đó, sinh
trư ng và năng su t cây tr ng (Y) có th coi là k t qu c a mơi trư ng (E) và
s qu n lý (M) (Theo Zandstra, 1979), nên ta có:
Y = f(M,E)
Qu n lý (M) h th ng tr ng tr t bao g m vi c b trí cây tr ng theo th i
gian và không gian cùng v i các bi n pháp k thu t canh tác áp d ng. Các
bi n pháp k thu t bao g m vi c l a ch n gi ng, th i v và phương pháp gieo
tr ng, bón phân, chăm sóc, qu n lý nư c, b o v th c v t và thu ho ch.
Mơi trư ng (E) đư c t o b i th như ng, các bi n s khí h u (lư ng
mưa, nư c tư i, ñ c ñi m đ t đai, đ a hình, m c nư c ng m, v trí đ a lý, n n

nhi t ñ , ch ñ b c x …), ñi u ki n kinh t (giá c ñ u vào, ñ u ra…). Các
bi n s môi trư ng mà các nhà nghiên c u h th ng tr ng tr t quan tâm là các
bi n s có th ki m sốt đư c b ng M

ch ng m c nào đó. Do v y, nghiên

c u h th ng tr ng tr t t p trung vào s tương tác gi a M và E.
ð ñánh giá m i quan h Y = f(M,E) các nhà nghiên c u HTTT t p
trung vào s tương tác gi a M và E, tìm cách xác đ nh bi n pháp thay đ i
cơng th c ln canh (CTLC) sao cho thu ñư c k t qu t t nh t cho các môi
trư ng s n xu t khác nhau. M c đích là đ d báo cách qu n lý t t nh t t các
thơng tin có ñư c t môi trư ng (E) [10].
H th ng tr ng tr t là m t trong hai h th ng ph ch y u c a h th ng
nông nghi p h n h p. Nh ng cây tr ng nơng ngh êp có th có nhi u ch c
năng khác nhau, k c vi c t o ra ch che ch cho con ngư i, gia súc và cây
tr ng khác, ch ng xói mịn đ t, ph c v m c đích gi i trí (th m c , hoa, cây
c nh và cây b i) và làm tăng đ phì nhiêu c a đ t (b sung ch t h u cơ t xác
lá và r già ho c ñ m t n t s n cây h ñ u). Tuy nhiên, nh ng h th ng tr ng
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………7


tr t ch y u ñư c xây d ng ñ s n xu t ra lương th c, th c ph m tr c ti p
cho con ngư i, th c ăn cho gia súc, s i cho nguyên li u cơng nghi p và m t
nhóm s n ph m h n h p khác như thu c lá, ch t thơm và dư c li u [28].
2.1.3. M t s ñ c trưng c a cơ c u c y tr ng
Theo tác gi Ph m Chí Thành - 1996 [30] thì cơ c u cây tr ng có 5 đ c
trưng sau đây:
- Cơ c u cây tr ng mang tính khách quan và đư c hình thành do trình
đ phát tri n c a l c lư ng s n xu t và phân công lao ñ ng xã h i.
- Cơ c u cây tr ng ph i ñ m b o các m i quan h cân ñ i và ñ ng b

gi a các b ph n trong m t t ng th , t ng th đó là m t h th ng l n bao g m
nh ng h th ng con và m i h th ng con l i bao g m nhi u h th ng nh hơn
g n bó v i nhau m t cách ch t ch trong m i quan h cân ñ i và ñ ng b .
N u thiên l ch v m t h th ng con nào cũng d n t i s phá v tính cân đ i
đ ng b c a toàn h th ng.
- Cơ c u cây tr ng bao gi cũng là m t s n ph m c a m t giai ño n
l ch s nh t đ nh: khơng th đem n i dung cơ c u cây tr ng c a m t th i kỳ
phát tri n áp ñ t vào m t ñ t nư c, m t vùng ho c m t th i kỳ mà

đó trình

đ c a l c lư ng s n xu t còn l c h u, phân cơng lao đ ng xã h i cịn đơn
gi n ho c ngư c l i. Ngun t c trên hồn tồn khơng c n tr

vi c th

nghi m, áp d ng t ng bư c các mơ hình tiên ti n đan xen phù h p v i nh ng
ñi u ki n c th .
- Cơ c u cây tr ng không ng ng v n ñ ng, bi n ñ i và phát tri n theo
xu hư ng ngày càng hoàn thi n hơn, m r ng hơn và có hi u qu hơn. Q
trình v n đ ng, bi n đ i chính là q trình đi u ch nh, chuy n d ch cơ c u cây
tr ng và quá trình chuy n d ch đó ln ln g n bó ch t ch v i q trình
phát tri n c a l c lư ng s n xu t và s phân cơng lao đ ng xã h i. L c lư ng
s n xu t phát tri n càng cao, thì phân cơng lao đ ng xã h i ngày càng phát
tri n cao hơn, t m hơn. Theo quy lu t quan h s n xu t ln phù h p v i tính
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………8


ch t và trình đ phát tri n c a l c lư ng s n xu t. Như v y, cơ c u cây tr ng
ngày càng ñư c hoàn thi n hơn, hi u qu cao hơn. M t khác cơ c u cây tr ng

không th luôn ln thay đ i theo ý mu n ch quan c a con ngư i, mà ph i
tương ñ i n đ nh phù h p v i trình đ phát tri n c a l c lư ng s n xu t và
quan h s n xu t. S

n ñ nh tương ñ i ph n ánh tính khách quan khoa h c

trong quá trình hình thành, xác l p cơ c u cây tr ng và ñ m b o tính hi u qu
cao trong kinh doanh và trong ñ i s ng xã h i c a ñ t nư c.
- Chuy n d ch cơ c u cây tr ng là m t q trình khơng có s n m t cơ
c u kinh t hồn thi n. Cơ c u cây tr ng m i ñư c b t ngu n, chuy n d ch t
cơ c u trư c nó, t s tích lu v lư ng, ñ m c d n t i s thay ñ i v ch t.
S chuy n d ch đó địi h i ph i có th i gian, là m t quá trình t t y u khách
quan như b n thân n i dung cơ c u cây tr ng địi h i s tác đ ng b ng m t h
th ng chính sách và bi n pháp ñ ng b tác ñ ng h p quy lu t thúc đ y nhanh
q trình hình thành.
2.1.4. Xác đ nh ti m năng phát tri n
Tìm ki m các ti m năng c i thi n h th ng canh tác là cơng vi c khó
khăn và ph c t p. Trong th c t nhi u bi n pháp ñưa ra khuy n cáo ñã ñư c
nông dân ch p nh n. Trư c khi ñưa ra m t gi i pháp nào ñ c i thi n h th ng
c n ph i hi u rõ v h th ng đó và ph i d đốn đư c hành vi c a con ngư i.
Vi c tìm ki m ti m năng c i thi n h th ng nên b t ñ u b ng vi c phân tích
ti m năng c i thi n v m t k thu t cho t t c các ho t ñ ng s n xu t, k thu t
hi n có ho c k thu t m i

nông tr i. Các bư c ti p theo c n ph i làm là

ñánh giá các phương án s n xu t thay th c m t sinh h c và kinh t .
Ngu n đ tìm ki m c i thi n có th là các cơ quan nghiên c u, trư ng
ð i h c, các phòng ban c a B , các d án phát tri n và quan tr ng nh t là các
nông dân ti n b . Ti m năng c i thi n có th tìm th y

các nơng dân ti n b ,

nh ng ngư i luôn quan tâm ñ n các ý tư ng m i và s n sàng ch p nh n r i ro
ñ áp d ng các ti n b k thu t m i. Các ti n b k thu t m i có th do cán
Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………9


b Nhà nư c truy n đ t cho nơng dân ho c ñơn gi n xu t phát t kinh nghi m
và th c nghi m c a chính nông dân. Nh ng ngư i nông dân ti n b thư ng có
ngu n l c d i dào hơn ph n l n các nông dân khác. H thư ng ki m l i
nhu n cao t các ti n b k thu t, vì h là nh ng ngư i ñ u tiên áp d ng. Do
th trư ng cho các s n ph m m i còn h p (nghĩa là cung nh hơn c u).
Nghiên c u các bi n pháp k thu t mà nơng dân ti n b áp d ng, sau
này đưa ra các khuy n cáo v khuy n nông m t cách hi u qu vì chúng đã
đư c th nghi m, ch ng minh trên ñ ng ru ng c a nơng dân trong các đi u
ki n c th . Các bư c ti n hành trong vi c tìm ki m và s d ng các k thu t
m i t nông dân ti n b : thu th p thông tin v các h nông dân g n li n v i h
th ng s n xu t c a h , xác ñ nh nh ng ti n b k thu t nào ñang áp d ng và
ñang quan tâm nghiên c u, l a ch n các ti n b k thu t mà các nơng dân
khác trong vùng có th áp d ng ñư c, t ch c th nghi m

quy mô s n xu t

nh , sau đó ti n hành đánh giá. Vi c ñánh giá các ti n b k thu t c a nông
dân ti n b nên chia thành 2 nhóm:
- Nhóm ti n b k thu t chi phí th p, có đ c đi m là t o nên c i thi n
ñ i s ng nhưng địi h i ít đ u tư, ít r i ro, d áp d ng, c n ít tr giúp t bên
ngồi, đư c xã h i ch p nh n.
- Nhóm ti n b k thu t chi phí cao, c n nhi u v n đ u tư hơn, c n s

h tr giúp ñ t bên ngồi (d ch v nơng nghi p, khuy n nơng, tín d ng, th
trư ng tiêu th s n ph m…). ð i v i nhóm này trư c khi ra quy t đ nh
khuy n cáo cho nơng dân c n ph i t ch c th nghi m, ñánh giá m t cách c n
th n ñ gi m r i ro khi áp d ng.
2.1.5. Hi u qu c a các h th ng cây tr ng
Nghiên c u s d ng ñ t ñ nâng cao hi u qu kinh t xu t phát t 3 v n
ñ lý lu n cơ b n sau:
M t là: các bi n pháp k thu t như làm đ t, tư i nư c, bón phân, chăm
sóc, phịng tr c d i, luân canh cây tr ng… ñư c coi là có liên quan sâu s c
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………10


ñ n h th ng cây tr ng. Trong các h sinh thái nhân t o, qu n th sinh v t
s ng là các thành ph n như c d i, cơn trùng…các thành ph n này có l i hay
nh hư ng khơng nhi u, ho c có h i cho s s ng c a cây tr ng. Do đó khi b
trí cơ c u cây tr ng c n chú ý ñ n các m i quan h này, có th l i d ng đư c
m t l i ñ b o v cây tr ng m t cách có hi u qu kinh t nh t. Cây tr ng c a
m i vùng ch u s chi ph i c a nhi u quy lu t t nhiên và t o nên tính thích
ng v i ngo i c nh. ði u ki n t nhiên c a m i vùng có nh ng ñ c thù riêng,
do ñó khi ñưa ra m t lo i cây tr ng m i vào ñ thay ñ i cơ c u cây tr ng cũ,
thì ph i chú ý đ n tính ch t này.
Hai là: các nhân t kinh t - xã h i ch y u nh hư ng ñ n xây d ng cơ
c u cây tr ng h p lý là cơ s v t ch t, k thu t, ngu n lao đ ng, th trư ng
tiêu th , các chính sách kinh t , t p quán và kinh nghi m truy n th ng.
- Cơ s v t ch t là quan tr ng, trong đó th y l i là y u t hàng ñ u cho
thâm canh tăng v , ñ c bi t là ña d ng hóa cây tr ng.
l i t t, gi i quy t tư i tiêu ch đ ng thì

đâu có h th ng th y

đó cho phép phát tri n h th ng cây

tr ng tăng v có hi u qu (tác ñ ng thu n).
- V n là ti m l c c a nông h , là y u t quan tr ng xác đ nh tính kh
thi kinh t - k thu t cho các gi i pháp k thu t. Khơng có v n tín d ng thì
khơng th có đ u tư cho phát tri n s n xu t ñư c (tác ñ ng thu n).
- S d ng lao ñ ng ñ y ñ và h p lý cũng như nâng cao trình ñ dân trí
cho ngư i lao ñ ng là nh ng yêu c u ñ phát tri n h th ng cây tr ng, tăng v
và gi i quy t ñư c vi c làm cho ngư i lao ñ ng.
- T p quán canh tác và kinh nghi m truy n th ng c a ngư i nông dân
là y u t thúc ñ y chuy n d ch cơ c u cây tr ng. Nh ng kinh nghi m l c h u
s h n ch vi c áp d ng các ti n b khoa h c k thu t, h n ch phát tri n h
th ng cây tr ng.
- Th trư ng: chu trình c a th trư ng ñ n s n xu t là th trư ng – quy
trình cơng ngh s n xu t. Yêu c u c a th trư ng s quy t ñ nh theo h th ng
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………11


s n xu t cây tr ng nào, quy trình công ngh ra sao, s n xu t bao nhiêu... ðây
là nhân t đ u tiên nơng dân quan tâm ñ n khi s n xu t các nông s n hàng hóa
đ h l a ch n phương án có hi u qu nh t.
Ba là: trong h nơng dân ñã là ñơn v kinh t t ch và tương ñ i ñ c
l p v i các ñơn v và các t ch c khác v m t ra quy t ñ nh s n xu t. Nhưng
các t ch c v n tác ñ ng ñ n h nông dân qua các khâu t ch c d ch v , tiêu
th s n ph m, trao ñ i k thu t s n xu t… Nh ng tác ñ ng này s thúc ñ y s
ñ i m i h th ng cây tr ng c a vùng cũng như c a h , th m chí có nh ng ti n
b có th thay đ i toàn b h th ng cây tr ng c a vùng hay c a nơng h .
2.2. Tình hình nghiên c u trong và ngồi nư c
2.2.1. Tình hình nghiên c u ngồi nư c
T th k th VIII đ n th k XVIII, trong su t 1.000 năm ch ñ luân

canh ph bi n trong nông nghi p châu Âu là ch ñ luân canh 3 khu và luân
chuy n trong 3 năm, v i h th ng canh tác: ngũ c c - ngũ c c và b hóa.
Năng su t ngũ c c trong su t th i kỳ này ch ñ t 5-6 t /ha và ñ n th k th
XVIII năng su t m i ñ t 7 - 8 t /ha. Sau khi tìm ra châu M , m t s cây tr ng
ñư c di th c t châu M vào châu Âu như khoai tây, ngô… Cùng v i vi c
phát tri n mơt s cây h đ u (c 3 lá), ñã t o ñi u ki n cho vi c hình thành h
canh tác m i. ðó là ch đ luân canh 4 v , 4 năm. Ch ñ luân canh này ñánh
d u m t bư c ngo t l ch s trong q trình phát tri n nơng nghi p c a châu
Âu, năng su t ngũ c c ñã tăng g p 2 l n so v i ch ñ luân canh cũ. S n ph m
lương th c, th c ph m trên 1 ha ñ t canh tác tăng g p 4 l n do khoai tây, c ,
qu ñư c ñưa thêm vào h th ng cây tr ng. Ch ñ luân canh m i này b t ñ u
ñư c áp dung r ng rãi và ñem l i nhi u th ng l i

nư c Anh và sau đó lan

r ng ra các nư c B , Hà Lan, ð c, Pháp, các nư c khác

Tây Âu (Phùng

ðăng Chinh, Lý Nh c, 1987) [04].
Nghiên c u h th ng nông nghi p

các nư c nhi t ñ i và á nhi t ñ i

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………12


ñư c b t ñ u t nghiên c u các ch ñ xen canh, tr ng g i truy n th ng ngày
càng phát tri n. Nh ng ti n b k thu t v gi ng, canh tác, tr th y, công c
s n xu t và nhu c u tăng lên không ng ng v nông s n đã hình thành nh ng

v m i, đưa các gi ng cây ng n ngày vào h th ng canh tác, cho phép có th
làm nhi u v trong m t th a ru ng. Do đó các nhà nơng h c trên th gi i đã
t p trung nghiên c u và c i ti n cơ c u cây tr ng.
Th gi i ñang s d ng kho ng 1,5 t ha ñ t cho s n xu t nơng nghi p,
trong đó có kho ng 10 - 11% là ñ t canh tác. Ti m năng ñ t nông nghi p c a
hành tinh chúng ta ñư c xác ñ nh là kho ng 3 - 5 t ha. Trong l ch s ti n hóa
c a mình, nhân lo i đã làm hư h i kho ng 1,4 t ha ñ t và hi n nay hàng năm
có kho ng 6 - 7 tri u ha b lo i b do xói mịn và thối hóa. V i năng su t
trung bình hi n nay, ñ th a mãn nhu c u v s n ph m nơng nghi p ph i có
0,4 ha đ t canh tác trên ñ u ngư i. Như v y hàng năm trên th gi i ph i khai
thác ñưa vào s n xu t nông nghi p kho ng 30 tri u ha. ð th a mãn nhu c u
ngày càng tăng c a con ngư i v lương th c, nơng nghi p ph i đi theo hai
hư ng: thâm canh tăng v , tăng năng su t cây tr ng và m r ng di n tích đ t
nơng nghi p. Dù đi theo hư ng nào cũng ph i ñi u tra nghiên c u, ñánh giá
ñ t ñai ñ làm cơ s khoa h c cho vi c s d ng ñ t m t cách h p lý [26].
Thái Lan là m t qu c gia khá thành công trong lĩnh v c chuy n ñ i cơ
c u cây tr ng d a trên cơ s đánh giá thích nghi đ t ñai. Các công th c ñ c
canh lúa xuân - lúa mùa hi u qu th p vì chi phí ti n nư c quá l n, m t khác
do ñ c canh lúa ñã làm nh hư ng t i x u t i đ phì c a đ t đư c thay th
b ng cơng th c đ u tương - lúa mùa ñã làm cho t ng giá tr s n ph m tăng
g p đơi và ñ phì nhiêu ñ t cũng ñư c c i thi n rõ r t. K t qu là mang l i
thành t u m i trong chuy n ñ i cơ c u cây tr ng. M t s mơ hình s d ng đ t
d c

Thái Lan đã ñem l i hi u qu kinh t cao b ng vi c tr ng cây h ñ u

thành t ng băng theo ñư ng ñ ng m c ñ ch ng xói mịn, tăng năng su t cây
tr ng, t o ngu n ch t xanh và vi sinh v t góp ph n c i t o đ t. Bình qn
Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………13

lương th c trong 10 năm (1977 - 1987) tăng 3%, trong đó lúa g o tăng 2,4%,
ngơ tăng 6,1%. Nh phát tri n nông nghi p theo hư ng ña canh g n li n v i
xu t kh u, cho nên giá tr xu t kh u nông s n c a Thái Lan chi m t tr ng l n
trong t ng kim ng ch. G o ln n đ nh s n lư ng 5 tri u t n, xu t bán cho
trên 100 nư c, chi m 40% kh i lư ng g o xu t kh u c a th gi i. Gi ng lúa
Jasmine ñã làm giàu cho ñ t nư c Thái Lan, v i di n tích gieo tr ng m i năm
trên 9 tri u ha, ñ t 19 tri u t n thóc (Nguy n Duy Tính, 1995) [32].
Nh ng năm ñ u c a th p k 70, các nhà khoa h c c a các nư c châu Á
đã đi sâu nghiên c u tồn b h th ng cây tr ng trên ñ t lúa theo hư ng l y
cây lúa làm n n, tăng cư ng phát tri n các lo i cây hoa màu, các ch ñ xen
canh, tr ng g i ngày càng ñư c chú ý nghiên c u. Theo hư ng này, đã hình
thành “M ng lư i h canh tác châu Á” m t t ch c h p tác nghiên c u gi a
Vi n nghiên c u lúa qu c t (IRRI) và nhi u qu c gia trong vùng. Nhìn chung
các nghiên c u h th ng cây tr ng m i gi i quy t các v n ñ :
- Tăng v b ng cây tr ng ng n ngày ñ thu ho ch trư c mùa mưa lũ.
- Th nghi m tăng v màu b ng cây tr ng m i, xen canh, luân canh.
- Xác ñ nh hi u qu kinh t c a các cơng th c ln canh, tìm và khơi ph c
các y u t h n ch ñ phát tri n cơng th c đ t hi u qu cao.
Kinh t ðài Loan thu c lo i hình kinh t h i ñ o, ñ t ch t ngư i ñông,
tài nguyên h n ch . Sau ñ i chi n th gi i l n th hai k t thúc, nơng nghi p
nư c này

trong tình tr ng sa sút, s c s n xu t th p kém. T năm 1953, nơng

nghi p là ch đ o c a n n kinh t ðài Loan, thông qua nhi u bi n pháp c i
ti n k thu t, th c hi n các chính sách khuy n khích, t o cho nơng nghi p có
bư c phát tri n nhanh, hi n đ i hóa nơng nghi p, nơng thơn; ð c bi t ưu tiên
các chương trình nghiên c u, ch n t o gi ng, phát tri n công ngh sinh h c.
H th ng nhi u bi n pháp đó đã giúp ðài Loan t ch t cung, t c p nông

s n ph m, chuy n sang s n xu t nông s n hàng hóa và xu t kh u hàng lo t
nơng s n ch bi n. ðài Loan đã thành cơng trong vi c ñưa m t s gi ng cây
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………14


màu ch u r p vào tr ng xen trong ru ng mía và b trí h p lý nh ng gi ng
màu ch u h n trong mùa khô ñ tăng v , nh v y ñã làm tăng ñáng k t ng
s n ph m thu nh p trên m t đơn v di n tích. ð phát tri n nông nghi p, xây
d ng nông thôn, ðài Loan ñã ti n hành c i cách ru ng ñ t, thúc ñ y ki n thi t
nông thôn. Cơ c u s n xu t nông nghi p chuy n d ch theo hư ng phù h p v i
u c u cơng nghi p hóa, gi m t tr ng s n lư ng tr ng tr t t 71,9% (1952)
xu ng 47,1% (1981), tăng giá tr s n lư ng công nghi p t 15,6% lên 29,5%
(Tr n ðình ð ng, 1994) [07].
Nơng nghi p châu Á g n li n v i cây lúa (Oryza Sativa) t xưa ñã gi
màu s c ñ c canh, ñ n năm 1960 năng su t lúa

các nư c châu Á th p hơn

r t nhi u so v i Nh t B n là m t nư c có k thu t canh tác lúa nư c cao nh t
lúc b y gi . Nguyên nhân năng su t lúa c a các nư c còn th p ch y u là k
thu t canh tác chưa ñư c c i ti n, ñ c bi t là gi ng. Trong khi

Nh t B n

th i gian này có r t nhi u gi ng lúa m i cho năng su t cao ñư c ñưa vào s n
xu t: IR8 và IR5 (Vi n nghiên c u lúa qu c t ), ñ t năng su t t 6 - 9 t n/ha
trong v chiêm xuân và 5 - 7 t n/ha trong v mùa. Gi ng IR8 ñư c t o ra năm
1965 g i là (Miracle Rice) gi ng lúa kỳ di u (Zandstra, 1981) [48].
Trong “Cách m ng xanh” v i s ñ u tư cơ gi i và thâm canh phân hóa
h c, thu c tr sâu, gi ng cây tr ng cho năng su t cao ñã t o bư c nh y v t v

năng su t và s n lư ng cây tr ng. Tuy nhiên, trong cách m ng xanh vi c l m
d ng phân hóa h c, thu c tr sâu nhi u nên nh hư ng ñ n môi trư ng.
G n ñây các nhà khoa h c đã t o ra các gi ng ngơ lai, bơng lai, lúa lai
có ti m năng năng su t cao. V i vi c ñ u tư theo yêu c u sinh h c c a cây
tr ng, t i Trung Qu c t o ra gi ng lúa lai TG1, TG4, TG5 ñã ñ t năng su t t
10 - 15 t n/ha. Vi n nghiên c u lúa qu c t (IRRI) có trên 30 t h p lai năng
su t lúa cao hơn 20 - 70% năng su t các gi ng lúa thư ng. Các gi ng ngơ lai
có ngu n g c t

n ð , Thái Lan, M như CP888, CP999, Bioseed 9698,

NK54, G49… cho năng su t t 8 - 10 t n/ha/v .
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………15


Công tác xây d ng cơ s khoa h c chuy n ñ i cơ c u cây tr ng nh m
tăng hi u qu s n xu t nông nghi p ñư c ñ ngh t năm 1950 t i H i ngh
c a các nhà khoa h c ñ t th gi i

Amsterdam (Hà Lan). Vào nh ng năm

1960, t ch c Nông Lương Th Gi i (FAO) ñã t p h p l c lư ng g m các
chuyên gia hàng ñ u trên th gi i ñ xây d ng phương pháp ñi u tra ñánh giá
tài nguyên ñ t (soil) và kh năng s d ng đ t đai (land) tồn c u. Các phương
pháp ñánh giá ñ t ph c v b trí cây tr ng h p lý ñã d n d n phát tri n thành
lĩnh v c nghiên c u liên ngành mang tính h th ng (t nhiên - kinh t - xã
h i) nh m k t h p các ki n th c khoa h c v tài nguyên ñ t và s d ng ñ t
(ðào Châu Thu, Nguy n Khang, 1997) [31].
Chương trình nghiên c u nơng nghi p ph i h p tồn

n ð t năm

1960 - 1972, l y h thâm canh tăng v chu kỳ m t năm làm hư ng chi n lư c
phát tri n s n xu t nông nghi p ñã k t lu n, h canh tác giành ưu tiên cho cây
lương th c chu kỳ 1 năm 2 v ngũ c c (2 v lúa nư c ho c 1 v lúa nư c - 1
v lúa mì) đưa thêm 1 v đ u đ đã đáp ng ñư c 3 m c tiêu: khai thác t i ưu
ti m năng ñ t ñai, nh hư ng t t t i đ phì nhiêu c a đ t và đ m b o l i ích
c a ngư i dân. Vào cu i năm 1973,

n ð ñã nh p hàng lo t các gi ng lúa

mì m i c a Mêhicô và x lý gi ng Sonora 64 b ng phóng x t o ra gi ng
Shapati Sonora năng su t và ch t lư ng cao. ð ng th i b trí l i cơ c u cây
tr ng h p lý ñã ñưa nư c này t m t nư c có n n đói tri n miên thành m t
nư c ñ ăn và dư th a ñ xu t kh u, t ng s n lư ng lương th c ñ t 60 tri u
t n/năm. ðánh giá hi u qu c a các cơng th c ln canh trên đ t lúa ñư c
nhi u nhà khoa h c quan tâm.

n ð và Pakistan, các tác gi ñã ñ c p ñ n

cơ c u luân canh cây tr ng h p lý, ph thu c vào ñi u ki n canh tác, các
chính sách và giá c nơng s n hàng hóa. Vì v y, hàng lo t các cơng th c khác
nhau cho các vùng, các ti u vùng sinh thái ñư c kh o nghi m và tri n khai
trên di n r ng, cho năng su t cao (d n theo Nguy n Th Nương, 1998) [15].
T i t nh Jambi, Indonesia - Santoso và c ng s (1995) [45] đã nghiên
Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………16