Một số năng lực của giáo viên lịch sử ở các trường THCS đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới

Kỷ yếu hội thảo khoa học

54

MỘT SỐ NĂNG LỰC CỦA GIÁO VIÊN LỊCH SỬ Ở CÁC TRƯỜNG THCS
ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THƠNG MỚI
ThS. Phan Thị Châu
Khoa THCS, Trường CĐSP Nghệ An
Trong công cuộc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo hiện nay, đặt ra
nhiều vấn đề về đổi mới đồng bộ các yếu tố của quá trình giáo dục, đặc biệt chương
trình giáo dục phổ thơng mới. Trong đó, u cầu về dạy học phát triển năng lực ở
người học và dạy học tích hợp cần được chú trọng đào tạo, bồi dưỡng cho đội ngũ giáo
viên. Lịch sử và Địa lý trong chương trình giáo dục phổ thơng mới ở cấp THCS được
thiết kế thành môn học Lịch sử - Địa lý với diện mạo mới, thể hiện sự tích hợp trên
cơ sở những yếu tố chung - riêng - chung theo mạch nội dung của từng mơn học. Vì
vậy, đổi mới dạy và học theo hướng dạy học tích hợp là yêu cầu tất yếu, bắt buộc đối
với giáo viên, và do vậy, để có thể đáp ứng được những yêu cầu mà chương trình đổi
mới giáo dục đặt ra, người giáo viên lịch sử ở các trường THCS cần có những năng
lực có thể đáp ứng được những mục tiêu trong chương trình giáo dục phổ thơng mới.
1. Đặc điểm môn học Lịch sử - Địa lý trong chương trình giáo dục phổ thơng
mới.
Khác với chương trình giáo dục phổ thơng hiện hành, trong chương trình giáo dục
phổ thơng mới, lịch sử khơng cịn là một mơn học đứng độc lập và riêng lẻ, mà thay
vào đó, Lịch sử được ghép với Địa lý thành môn học Lịch sử - Địa lý. Lịch sử - Địa lý
là môn học bắt buộc ở cấp tiểu học và THCS. Ở cấp THCS môn học này được được
dạy từ lớp 6 đến lớp 9, gồm các nội dung giáo dục lịch sử, địa lý và một số chủ đề
liên môn. Tuy nói là mơn học tích hợp liên mơn, nhưng trong chương trình mơn học
Lịch sử - Địa Lý (cấp THCS) của Bộ GD và ĐT ban hành ngày 26/12/2018, về cơ
bản hai mơn học này có sự độc lập tương đối. Cụ thể, ở lớp 6 Lịch sử và Địa lý gần
như độc lập và số tiết lên lớp song song với nhau và khơng có chun đề chung nào;
trong chương trình lớp 7 mới bắt đầu có những chun đề tích hợp chung, theo đó lớp

7,8 có 2 chun đề chung, lớp 9 có 3 chuyên đề. Điều đó cho thấy bên cạnh việc coi
trọng tích hợp lịch sử và địa lí, chương trình cũng tơn trọng đặc điểm khoa học của
mỗi phân mơn.
Bảng 1. Các chủ đề tích hợp chung ở cấp THCS
Chủ đề
Các cuộc phát kiến địa lý
Đô thị: lịch sử và hiện tại
Văn minh châu thổ sông Hồng và sông cửu Long
Bảo vệ chủ quyền, các quyền và lợi ích hợp pháp
của Việt Nam ở Biển Đông

Lớp
Lớp 6

Lớp 7
x
x

Lớp 8

Lớp 9

X
X

X
X
X

Nguồn: Bộ Giáo dục và Đào tạo (2019), Tài liệu tập huấn Hướng dẫn thực hiện chương trình

mơn Lịch sử và Địa lý (THCS )trong chương trình giáo dục phổ thơng năm 2018, tr.17.


Kỷ yếu hội thảo khoa học

55

Ngồi ra, mơn học cịn góp phần hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực cho
học sinh giai đoạn giáo dục cơ bản, tạo tiền đề cho học sinh tiếp tục phát triển ở giai
đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp. Hình thành và phát triển năng lực chung và
những năng lực đặc thù lịch sử và địa lí. Kết nối, tạo nền tảng để học tốt các môn học/
hoạt động giáo dục khác. Đặc biệt là Ngữ văn, Toán, Khoa học Tự nhiên, Tin học,
Giáo dục cơng dân và An ninh quốc phịng, các hoạt động trải nghiệm.
2. Những năng lực cần trang bị cho giáo viên Lịch sử THCS
Trên cơ sở đặc điểm môn học và những quy định chung của chương trình giáo dục
phổ thơng mới, giáo viên Lịch sử ở các trường THCS bên cạnh việc phải có những
phẩm chất đạo đức và năng lực chuyên môn theo quy định, thì họ cịn phải có những
năng lực khác để có thể đáp ứng những mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thơng
mới, những năng lực đó là:
a. Năng lực xây dựng và phát triển chương trình, năng lực lựa chọn sách giáo
khoa và thiết kế bài giảng của giáo viên.
Với chủ trương đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, người giáo viên sẽ là người
đóng vai trị quyết định quá trình lựa chọn nội dung và phương pháp dạy học trong
nhà trường. Chương trình giáo dục phổ thông mới “đảm bảo định hướng thống nhất
và những nội dung cốt lõi, bắt buộc với học sinh toàn quốc, đồng thời trao quyền chủ
động và trách nhiệm cho địa phương và nhà trường trong việc lựa chọn, bổ sung một
số nội dung giáo dục và triển khai kế hoạch giáo dục phù hợp với đối tượng giáo dục
và điều kiện của địa phương, của cơ sở giáo dục…”(1) . Vì vậy, để dạy học theo định
hướng phát triển năng lực học sinh tốt, người giáo viên phải có những hiểu biết những
vấn đề lý luận cơ bản về thiết kế và phát triển chương trình (khái niệm, bản chất, nội

dung, cấu trúc, phân loại, cách thức, quy trình thiết kế và phát triển chương trình…).
Hiểu được chương trình lịch sử sẽ được dạy ở trường phổ thông theo định hướng phát
triển năng lực, cách thức thiết kế và phát triển chương trình mơn học (chương trình
mơn lịch sử, chương trình từng lớp, cấp học, hệ thống chủ đề, chuyên đề mơn học…).
Phân tích được mối quan hệ giữa chương trình và sách giáo khoa mơn lịch sử, về các
tài liệu giáo khoa, cấu trúc sách giáo khoa… Để hiểu biết thuần thục và sử dụng một
cách nhuần nhuyễn năng lực này địi hỏi giáo viên phải khơng ngừng học hỏi và tự
trang bị cho mình những hiểu biết nói trên thì mới thực hiện nhiệm vụ dạy học một
cách có hiệu quả.
Trong chương trình giáo dục phổ thơng mới, sách giáo khoa khơng cịn là một bộ
sách dùng chung cho một môn học, cấp học trên cả nước như trước đây, mà thay vào
đó sẽ có nhiều bộ sách giáo khoa khác nhau, các sở giáo dục trên cơ sở thực tế của tỉnh
mình mà có sự lựa chọn phù hợp. Do đó, những quy chuẩn về bài dạy, số tiết cũng chỉ
mang tính chất tương đối. Người giáo viên có thể tự do sáng tạo trong mơn học, nhưng
phải đảm bảo những yêu cầu chung về mục tiêu mơn học. Để thực hiện được điều đó,
người giáo viên lịch sử phải có năng lực chun mơn vững vàng để có thể thực hiện
việc xây dựng bài giảng dựa trên bất cứ bộ sách giáo khoa nào theo sự lựa chọn, và có
(1) Chương trình phổ thơng tổng thể, trang 12 - 2018, trang 5


56

Kỷ yếu hội thảo khoa học

ý kiến riêng của bản thân trong việc thực hiện bộ sách giáo khoa đó. Đồng thời, trong
quá trình tiến hành bài giảng trên nội dung chương trình sách giáo khoa đã lựa chọn,
giáo viên cũng cần có nhãn quan nhìn thấy những mặt tích cực và phát huy nó, và
ngược lại.
Ngồi ra, việc xây dựng bài giáo án bài giảng trong chương trình giáo dục phổ
thơng mới cũng đã có những thay đổi. Theo bài soạn minh họa trong “Tài liệu tìm

hiểu Chương trình mơn Lịch sử và Địa Lý (THCS) trong Chương trình Giáo dục phổ
thông 2018” và “Tài liệu tập huấn Hướng dẫn thực hiện chương trình mơn Lịch sử và
Địa Lý (THCS) trong Chương trình Giáo dục phổ thơng 2018” thay vì như trước đây
ở phần mục tiêu bài học, chúng ta phải tách ra thành các nội dung: Kiến thức (giáo
dưỡng), giáo dục và phát triển (kỹ năng), thì trong chương trình mới đã khơng có sự
phân chia rõ ràng như vậy nữa, mà thay vào đó chỉ gọi chung là “Mục tiêu dạy học”..
Ngồi ra, trong chương trình mới cịn có các quy định trong từng mục nội dung của
bài học phải xác định “mục tiêu” riêng, “phương thức tiến hành” và “gợi ý sản phẩm”.
Tuy nhiên, đó cũng chỉ là giáo án mang tính chất gợi ý, giáo viên có thể tùy thuộc vào
năng lực và kinh nghiệm thực tế của bản thân mà xây dựng những bài soạn phù hợp,
miễn là đảm bảo mục tiêu của chương trình giáo dục bộ mơn và chương trình giáo
dục chung.
Ví dụ, khi soạn mục I “Tìm hiểu nước Pháp trước cách mạng”, trong bài Cách
mạng tư sản Pháp cuối thế kỷ XVIII, các bước được thể hiện như sau:
a) Mục tiêu: HS trình bày được tình hình nước Pháp trước cách mạng về kinh tế,
chính trị - xã hội, tư tưởng. Rút ra được nguyên nhân của cuộc cách mạng tư sản Pháp.
b) Phương thức: GV tổ chức cho HS làm việc nhóm theo kĩ thuật “ổ bi”. Chia lớp
thành 3 nhóm.
- Vịng 1. Mỗi nhóm tìm hiểu một nội dung kiến thứ.
+ Nhóm 1: tìm hiểu tình hình kinh tế nước Pháp trước cách mạng. Phát hiện mâu
thuẫn trong nền kinh tế. Em có nhận xét gì về người nơng dân trong bức tranh biếm
họa
“Tình cảnh người nơng dân Pháp”?

1. Bức tranh vẽ về nội dung gì?
2. Bức tranh cho ta thấy điều gì về bộ phận thống trị trong xã hội Pháp trước cách
mạng?
3. Em nghĩ giai cấp nào vẽ bức tranh này? Tại sao?
+ Nhóm 2 - Tìm hiểu tình hình chính trị: Khai thác tranh Chân dung Lu-i XVI và

Kỷ yếu hội thảo khoa học

57

Ma-ri Ăng-toan-nét hoặc cho HS tìm hiểu trích một đoạn trong tác phẩm Hồng hậu
Mác-gơ để HS thấy rõ sự sa đọa của chế độ PK. Nên khai thác kĩ Lu-i XVI và Hồng
hậu vì phần diễn biến có sự kiến xử tử vua, bắt giam và xử tử hồng hậu.
+ Nhóm 3 - Tìm hiểu trên lĩnh vực tư tưởng. Nội dung nổi bật trong quan điểm của
các nhà triết học Ánh sáng là gì? Khai thác một đoạn trích về nội dung Trào lưu Triết
học Ánh sáng (GV không phải giảng, HS tự hoạt động để tìm ra nội dung kiến thức,
GV chỉ định hướng và chốt kiến thức)
- Vòng 2. Ba đẳng cấp trong xã hội Pháp trước cách mạng. Đổi thành viên trong
nhóm. Mỗi nhóm mới bao gồm 1/3 nhóm 1, 1/3 nhóm 2, 1/3 nhóm 3. Chia sẻ nội dung
và thảo luận: Nước Pháp trước cách mạng có những mâu thuẫn xã hội nào? Mâu
thuẫn đó sẽ dẫn đến điều gì? Các thành viên nhóm chia sẻ nội dung mà nhóm mình
đã tìm hiểu với thành viên trong nhóm. - HS thảo luận và ghi kết quả thảo luận chung
ra giấy. - GV mời đại diện HS phát biểu ý kiến, các nhóm khác lắng nghe, nhận xét,
bổ sung.
c) Gợi ý sản phẩm
1. Tình hình kinh tế - Nơng nghiệp: Lạc hậu, công cụ canh tác thô sơ, năng suất
thấp, nạn mất mùa đói kém thường xảy ra, đời sống nông dân khổ cực.
- Công thương nghiệp: Phát triển, nhưng bị chế độ phong kiến kìm hãm. - Mâu
thuẫn giữa nền kinh tế TBCN phát triển nhưng bị chế độ phong kiến kìm hãm.
2. Tình hình chính trị - xã hội - Nước Pháp là một nước quân chủ chuyên chế Xã hội Pháp chia 3 đẳng cấp + Hai đẳng cấp trên, gồm Tăng lữ và Qúy tộc có mọi
đặc quyền. + Đẳng cấp thứ ba gồm giai cấp tư sản, nơng dân và bình dân thành thị.
Họ khơng có đặc quyền và bị áp bức bóc lột. - Mâu thuẫn giữa đẳng cấp thứ 3 và hai
đẳng cấp trên ngày càng gay gắt.
3. Đấu tranh trên mặt trận tư tưởng - Các nhà tư tưởng kiệt xuất đại diện cho trào
lưu Triết học Ánh sáng: Mông-texki-ơ, Vôn-te, Rút-xô. - Nội dung: ủng hộ tư tưởng

tiến bộ của giai cấp tư sản, tố cáo, phê phán gay gắt chế độ quân chủ chuyên chế,
ủng hộ tư tưởng tự do, dân chủ. - Cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng đã thúc đẩy
cách mạng bùng nổ.(2)
Qua một nội dung của bài soạn minh họa, chúng ta có thể thấy cách thiết kế bài
học theo hướng tích hợp, phát triển năng lực học sinh địi hỏi người giáo viên khơng
chỉ có kiến thức chun mơn vững vàng mà cần có sự hiểu biết sâu, rộng về các lĩnh
vực khoa học khác, đặc biệt là các phương pháp và kỹ thuật dạy học hiện đại như kỹ
thuật “ổ bi”, kỹ thuật chia tách nhóm... Trong dạy học theo chương trình giáo dục phổ
thông mới, bài soạn phải đảm bảo được các yêu cầu cầu đạt về phẩm chất và năng lực
theo 3 mức độ: Biết, Hiểu, Vận dụng và mỗi bài soạn phải thể hiện được sự phân hóa
đó.
b. Yêu cầu về năng lực dạy học tích hợp và phân hóa của người giáo viên
Dạy học tích hợp giúp phát triển các năng lực, đặc biệt là năng lực tư duy và trí
(2) Bộ Giáo dục và Đào tạo (2019), Tài liệu tìm hiểu chương trình mơn Lịch sử và Địa lý (THCS)
trong chương trình giáo dục phổ thơng năm 2018, tr.37-39.


Kỷ yếu hội thảo khoa học

58

tưởng tượng khoa học, tạo ra các tình huống có vần đề, giảm thiểu những kiến thức
trùng lặp, tạo hứng thú cho học sinh, khiến kiến thức gần gũi với cuộc sống.
Nghị quyết số 29 của BCH trung ương lần thứ 8 khóa XI, đã xác định: “xây dựng
và chuẩn hóa bội dung giáo dục phổ thơng theo hướng hiện đại, tinh gọn, tích hợp cao
ở các lớp học dưới và phân hóa dần ở các lớp học trên”. Từ nội dung Nghị quyết ấy
quan điểm xây dựng chương trình giáo dục phổ thơng mới cũng đã được xác định là
“Đảm bảo phát triển phẩm chất và năng lực người học thông qua nội dung giáo dục
với những kiến thức cơ bản, thiết thực, hiện đại; hài hịa đức, trí, thể, mỹ; chú trọng
thực hành, vận dụng kiến thức để giải quyết những vấn đề trong học tập và đời sống;

tích hợp cao ở những lớp dưới, phân hóa dần ở các lớp trên…”(3)
Ở dạy học tích hợp mức độ phức hợp của nội dung dạy học cao hơn với dạy học
truyền thống cả trong quá trình chuẩn bị giáo án và quá trình tổ chức dạy học. Người
giáo viên phải năng động, linh hoạt vì phải thực hiện nhiều cơng đoạn, khơng chỉ việc
soạn giáo án mà phải thiết kế nội dung dạy học như thế nào để tạo sự liên kết trong
nội bộ môn học và giữa các môn học một cách khoa học phù hợp với yêu cầu của học
sinh. Ngoài việc hiểu rõ nội dung các dạng tích hợp liên mơn, đa mơn, xun mơn,
người giáo viên cịn biết sử dụng các quan điểm, phương pháp, hình thức dạy học và
các kỹ thuật dạy học hiện đại.
Đồng thời, người giáo viên cần có kiến thức sâu và rộng, đảm bảo vận dụng các
kiến thức liên môn một cách phù hợp. Để thực hiện tốt những điều này, giáo viên cần
phải tự nổ lực phát triển các năng lực cho mình như nắm bắt đặc điểm và nhu cầu đối
tượng học sinh; xây dựng mục tiêu, kế hoạch, thiết kế và tổ chức các hoạt động dạy
học; giải quyết những tình huống nảy sinh trong quá trình dạy học… Đây cũng là một
thách thức không nhỏ đối với đội ngũ giáo viên trong dạy học tích hợp để phát triển
năng lực học sinh.
c. Năng lực về lựa chọn hình thức tổ chức và phương pháp dạy học môn học phù
hợp
Cấu trúc chương trình mơn Lịch sử - Địa lý ở cấp THCS trong chương trình phổ
đã được Bộ giáo dục và Đào tạo thông qua, như sau:
Bảng 2. cấu trúc nội dung chương trình mơn học Lịch sử - Địa lý ở cấp THCS
Lớp

Lớp 6

Lịch sử
Địa lý
Tại sao cần học Lịch sử? Thời nguyên thuỷ Tại sao cần học Địa lí?
Bản đồ: Phương tiện thể hiện bề mặt
Xã hội cổ đại

Trái Đất
Đông Nam Á từ những thế kỉ tiếp giáp Trái đất - Hành tinh của hệ Mặt Trời
Công nguyên đến thế kỉ X
Cấu tạo của Trái Đất. Vỏ Trái đất
Khí hậu và biến đổi khí hậu
Việt Nam từ khoảng thế kỉ VII trước Công
Nước trên Trái Đất
nguyên đến đầu thế kỉ X
Đất và sinh vật trên Trái Đất
Con người và thiên nhiên

(3) Chương trình phổ thơng tổng thể, tháng 12 - 2018, tr. 5.


Kỷ yếu hội thảo khoa học
Lớp 7

59

Tây Âu từ thế kỷ V đến nửa đầu thế kỷ

Châu Âu

XVI

Châu Á

Trung Quốc từ thế kỉ VII đến giữa thế kỉ
XIX

Châu Phi

Ấn Độ từ thế kỉ IV đến giữa thế kỉ XIX

Châu Mỹ

Đông Nam Á từ nửa sau thế kỉ X đến nửa
đầu thế kỉ XVI
Việt Nam từ đầu thế kỉ X đến đầu thế kỉ
XVI

Châu Đại Dương
Châu Nam Cực

Châu Âu và Bắc Mỹ từ nửa sau thế kỉ XVI
đến thế kỉ XVIII
Đông Nam Á từ nửa sau thế kỉ XVI đến
Lớp 8

thế kỉ XIX
Việt Nam từ đầu thế kỉ XVI đến thế kỉ Đặc điểm khí hậu và thủy văn Việt Nam
XVIII
Châu Âu và nước Mỹ từ cuối thế kỉ XVIII
đến đầu thế kỉ XX
Đặc điểm thổ nhưỡng và sinh vật Việt
Sự phát triển của khoa học, kĩ thuật, văn Nam
học, nghệ thuật trong các thế kỉ XVIII –
XIX
Châu Á từ nửa sau thế kỉ XIX đến đầu thế
kỉ XX

Biển đảo Việt Nam

Việt Nam từ thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX
Lớp 9

Thế giới từ năm 1918 đến năm 1945

Địa lí dân cư Việt Nam

Việt Nam từ năm 1918 đến năm 1945

Địa lí các ngành kinh tế

Thế giới từ năm 1945 đến năm 1991
Việt Nam từ năm 1945 đến năm 1991
Thế giới từ năm 1991 đến nay

Sự phân hóa lãnh
Phát triển tổng hợp kinh tế và bảo vệ tài
nguyên, môi trường, biển đảo

Việt Nam từ năm 1991 đến nay
Cách mạng khoa học kĩ thuật và xu thế
toàn cầu

Nguồn: Bộ Giáo dục và Đào tạo (2019), Tài liệu tập huấn Hướng dẫn thực hiện
chương trình mơn Lịch sử và Địa lý (THCS )trong chương trình giáo dục phổ thơng
năm 2018, tr.16.
Và có 4 chủ đề tích hợp được thiết kế theo khối lớp, bắt đầu từ lớp 7, gồm các

chủ đề: Các cuộc phát kiến địa lý; đô thị: lịch sử và hiện tại; Văn minh châu thổ sông


60

Kỷ yếu hội thảo khoa học

Hồng và sông cửu Long; bảo vệ chủ quyền,các quyền và lợi ích hợp pháp của Việt
Nam ở biển Đông.
Xuất phát từ định hướng cấu trúc nội dung chương trình mơn học Lịch sử - Địa lý
như trên, nên việc đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử và Địa lý theo hướng tiếp
cận dạy học tích hợp là nhiệm vụ trọng tâm hiện nay. Từ đó, PPDH trong mơn học ở
trường THCS cần chú ý các yêu cầu sau: thứ nhất, tăng cơ hội để học sinh được học
tập thông qua trải nghiệm, đặt người học vào những yêu cầu, nhiệm vụ đối với các
vấn đề liên quan đến nội dung/chủ để gắn với thực tế cuộc sống. Đồng thời, tinh giản
kiến thức hàn lâm, hướng đến hình thành năng lực ở người học, đặc biệt là thay đổi
thái độ - hành vi gắn với yêu cầu cần đạt của mục tiêu bài học. Quan trọng hơn, q
trình đó cịn phải đảm bảo tính hệ thống kiến thức của môn học/các môn học không
và tăng cường tính hợp tác/cộng tác.
Thứ 2, chú trọng tổ chức các hoạt động dạy học để giúp học sinh tự tìm hiểu, tự
khám phá, khơng thụ động tiếp thu những tri thức được sắp đặt sẵn; chú trọng rèn
luyện cho học sinh biết cách sử dụng sách giáo khoa và các tài liệu học tập, biết cách
suy luận để tìm tịi và phát hiện kiến thức mới; tăng cường phối hợp tự học với học
tập, thảo luận theo nhóm, đóng vai, dự án; đa dạng hố các hình thức tổ chức học tập,
coi trọng việc dạy học trên lớp và các hoạt động xã hội.
Thứ 3, khuyến khích thiết kế các hoạt động học tập từ thực tế để học sinh được
trải nghiệm, khám phá trên cơ sở giáo viên là người tổ chức, hướng dẫn. Không gian
học tập cần thoát khỏi bức tường lớp học, nội dung học tập khơng hạn định giữa các
tờ bìa của sách giáo khoa, tạo cơ hội cho học sinh tìm kiếm và thu thập thông tin, gợi
mở giải quyết vấn đề, tạo cho học sinh có điều kiện thực hành, tiếp xúc với thực tiễn,

học cách phát hiện vấn đề và giải quyết vấn đề.
Thứ 4, đa dạng hóa các hình thức tổ chức dạy học, lựa chọn và phối hợp có hiệu
quả giữa các hình thức tổ chức và phương pháp dạy học lịch sử và địa lý. Hình thức
dạy học chú trọng lối kể chuyện, dẫn chuyện lịch sử, giáo viên giúp cho học sinh
làm quen với lịch sử địa phương, lịch sử dân tộc, lịch sử khu vực và thế giới qua các
câu chuyện lịch sử; tạo cơ sở để học sinh bước đầu nhận thức về khái niệm thời gian,
không gian, đọc hiểu các nguồn sử liệu đơn giản về sự kiện, nhân vật lịch sử. Dạy
học gắn liền với việc khai thác tri thức từ các nguồn tư liệu như phim ảnh, báo viết/
báo hình, lược đồ/biểu đồ, sơ đồ, hình ảnh, số liệu; Chú trọng dạy học khám phá, quan
sát thực địa; tăng cường sử dụng các phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, chủ
động của học sinh thơng qua thảo luận, đóng vai, dự án,… nhằm khơi dậy và ni
dưỡng trí tị mị, sự ham hiểu biết khám phá của học sinh đối với thiên nhiên và đời
sống xã hội, từ đó hình thành năng lực tự học và khả năng vận dụng tri thức địa lý vào
thực tiễn.
Thứ 5, giáo viên cần vận dụng linh hoạt và đa dạng các phương pháp dạy học tích
cực vào bài dạy như phương pháp dạy học nêu vấn đề, phương pháp dạy học theo dự
án, phương pháp hướng dẫn học sinh tự học, phương pháp sử dụng di sản, phương
pháp tranh luận, phương pháp đóng vai, phương pháp sử dụng tư liệu gốc theo hướng


Kỷ yếu hội thảo khoa học

61

phát triển năng lực học sinh, phương pháp dạy học theo trạm, phương pháp dạy học
theo nhóm.... và các kỹ thuật dạy học như kỹ thuật KWLH, kỹ thuật vịng bi... Ví dụ,
vận dụng phương pháp dạy học nhóm để tổ chức cho học sinh tìm hiểu về “Thành tựu
văn hố tiêu biểu của Hy Lạp, La Mã” (Lớp 6). Chúng ta sẽ chia học sinh trong lớp
thành 5 nhóm, thực hiện các nhiệm vụ học tập khác nhau. Nhóm 1, Tìm hiểu và giới
thiệu cách tính lịch và quan sát thiên văn của cư dân phương Tây cổ đại. So với cư

dân cổ đại phương Đơng có gì tiến bộ hơn?; Nhóm 2, Khám phá thành tựu chữ viết
của cư dân cổ đại phương Tây; Nhóm 3 : Tìm hiểu những hiểu biết về khoa học của
cư dân cổ đại phương Đông và phương Tây; Nhóm 4 : Tìm hiểu và giới thiệu thành
tựu về văn học; Nhóm 5 : Tìm hiểu những thành tựu nghệ thuật của cư dân cổ đại
phương Tây. Cùng với việc cho học sinh làm việc theo nhóm, giáo viên cần xây dựng
hệ thống câu hỏi gợi mở, kết hợp với các phương pháp dạy học khác nhau để đạt được
mục tiêu bài học. Ngoài ra, giáo viên cũng có thế sử dụng kỹ thuật dạy học KWLH
(Trong đó, K= Know: HS biết gì hoặc cho rằng mình đã biết gì? - W= Want to know/
Wonder: HS muốn biết điều gì? -L= Learned: HS học được gì?, H=How: cách thức
để HS tìm tịi nghiên cứu mở rộng thêm về chủ đề học) để kết nối giữa các vấn đề đã
biết và muốn biết về một vấn đề nào đó. Ví dụ, khi tổ chức cho hs tìm hiểu bài Cuộc
cách mạng khoa học,cơng nghệ - tồn cầu hóa, để kích thích hứng thú và sự ham học
hỏi ở hs, giáo viên lập bảng như sau:
Em đã biết gì về Cuộc
cách mạng khoa học
kĩ thật- cơng nghệ và
Tồn cầu hóa?(K)

Em muốn biết gì về
Cuộc cách mạng khoa
học kĩ thật- cơng nghệ
và Tồn cầu hóa?(W)

Em đã học được gì về Em có thể đưa ra thơng
Cuộc cách mạng khoa điệp nào qua bài học
học kĩ thật- công nghệ ngày hôm nay? (H)
và Tồn cầu hóa?(L)

-Hs sẽ nêu lên những
điều đã biết về cuộc

cách mạng KHCN và
tồn cầu hóa như: Đó
là cuộc cách mạng
khoa học kỹ thuật có
tác động lớn đến cuộc
sống của con người
trên trái đất. Hoặc là
cuộc cách mạng tri
thức của nhân loại...

-Những điều học sinh
muốn biết có thể là:
nguồn gốc, đặc điểm,
thành tựu... của cuộc
cách mạng KHCN

-Là cuộc cách mạng
diễn ra từ nửa sau thế
kỷ XIX, thành tựu nổi
bật trên các lĩnh vực
khác nhau; tác động
lớn đến cuộc sống của
con người.

Cần phát triển sự tiến
bộ của KHCN và tìm
cách hạn chế tối đa tác
động tiêu cực của cuộc
cách mạng đó đến nhân
loại....

Thứ 6, ứng dụng cơng nghệ thơng tin và các phương tiện dạy học hiện đại trong
dạy học Địa lý và Lịch sử. Hiện nay, hệ thống bản đồ giáo khoa và địa lý được thiết kế
và sự dụng tách bạch, chưa/ít có phương tiện sử dụng chung để phục vụ các tiết học/
bài học/chủ đề tích hợp. Vì vậy, đối với giáo viên phổ thơng, cần đầu tư xây dựng bộ
tư liệu dạy học tích hợp phù hợp với nội dung các bài học, đặc biệt là những bài học
tích hợp chung. Cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ, việc ứng dụng công
nghệ thông tin vào dạy học tích hợp có tác dụng thiết thực trong việc khơi gợi hứng
thú học tập và tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh. Đó cũng là một phương
cách quan trọng góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát


62

Kỷ yếu hội thảo khoa học

triển năng lực học sinh, đáp ứng yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thơng mới.
Bên cạnh đó, giáo viên cần có sự đa dạng trong việc lựa chọn hình thức tổ chức
dạy học “Hình thức tổ chức dạy học là hình thức vận động của nội dung dạy học cụ
thể trong không gian, địa điểm và những điều kiện xác định nhằm thực hiện nhiệm
vụ và mục tiêu dạy học”(4) . Trong dạy học lịch sử ở trường THCS hiện nay, có nhiều
hình thức tổ chức dạy học khác nhau, như: dạy học trên lớp, dạy học ngoài lớp (tự học
ở nhà, tham quan học tập, tiến hành bài học tại di tích ...) và hoạt động ngoại khóa
thực hành. Mỗi hình thức, tổ chức dạy học có vai trị, ý nghĩa nhất định đối với việc
phát triển năng lực bộ môn, để đáp ứng mục tiêu mơn học. Do đó, giáo viên tùy thuộc
vào từng bài học cụ thể mà có hình thức tổ chức dạy học phù hợp, đáp ứng yêu cầu
của mơn học, chương trình.
Tóm lại, trong việc thực hiện chương trình giáo dục phổ thơng mới, vai trị của
người giáo viên là rất quan trọng. Do đó, người giáo viên cần phải rèn luyện và nâng
cao các năng lực chuyên môn, năng lực bộ môn và các năng lực dạy học khác, để có

thể thực hiện được mục tiêu mà chương trình giáo dục phổ thơng mới đặt ra. Để có
được những năng lực đó, người giáo viên phải khơng ngừng học hỏi, tự bồi dưỡng và
được tích lũy qua thực tế lên lớp. Đảm bảo các bài lên lớp, khơng những tạo hứng thú,
kích thích sự ham học hỏi ở học sinh mà còn thực hiện được mục tiêu phát triển năng
lực học sinh đáp ứng yêu cầu của chương trình đổi mới giáo dục sau năm 2018.
Tài liệu tham khảo
1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Chương trình Giáo dục phổ thơng mới, tháng
12 năm 2018.
2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Chương trình Giáo dục phổ thông môn Lịch sử
và Địa lý (cấp THCS), tháng 12 năm 2018.
3. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2019), Tài liệu tìm hiểu chương trình mơn Lịch sử và
Địa lý (THCS) trong chương trình giáo dục phổ thơng năm 2018.
4. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2019), Tài liệu tập huấn Hướng dẫn thực hiện chương
trình mơn Lịch sử và Địa lý (THCS) trong chương trình giáo dục phổ thông năm 2018.
5. Đại học Huế (2016), Kỷ yếu hội thảo Dạy học lịch sử ở trường phổ thông theo
hướng phát triển năng lực học sinh, tháng 4/2016.
6. Đại học Vinh (2018), Kỷ yếu hội thảo Đổi mới dạy học Lịch sử ở trường phổ
thông theo định hướng tiếp cận năng lực, tháng 10 năm 2018.
7. Nguyễn Thị Việt Hà (2016), Sử dụng phương pháp dạy học dự án nhằm nâng
cao năng lực dạy học tích hợp giáo dục biến đổi khí hậu cho sinh viên sư phạm Địa
lý, Luận án tiến sỹ giáo dục học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
8. Đỗ Hương Trà (chủ biên), (2015), Dạy học tích hợp phát triển năng lực học
sinh, Quyển 1 Khoa học tự nhiên, NXB Đại học sư phạm, Hà Nội.
9. Nguyễn Thị Trang Thanh, Dạy học tích hợp mơn Lịch sử - Địa lý trong chương
trình giáo dục phổ thông mới, Kỷ yếu Hội thảo KH ĐH Vinh, 10/2018.
(4) Trần Thị Tuyết Oanh (CB), Giáo trình giáo dục học, tập1, NXB ĐHSP, Hà Nội,
2012, tr.245.