Giá trị của biểu tượng Naga trong văn hóa của người Khmer Nam Bộ

c
i h c Trà Vinh
Email:
Ngày nh n: 22/07/2020; Ngày duy
02/11/2020
Tóm t t
R n - m t trong nh
i di n c a th gi i t
nv
ing
m ug
c g n v i c i ngu n c a s s
ng không gian,
th i gian khác nhau, r
thành r n thiêng - bi
ng Naga v
liên t
cb
p. Ngoài vi c mang nh
ng cao quý: bi
ng c a
ngu
c, bi
ng c a c i ngu
ng th i v i nó là nh ng giá tr
giá tr l ch s , giá tr tâm linh, giá tr giáo d
trong cu c s ng con
i. S g n k
ns c-v
i Khmer Nam B .
Bi

i Khmer Nam B v i các phong t c, nghi
th c, t p quán; v i các ngh thu t t o hình; v
c dân gian vơ cùng sinh
ng, phong phú.
T khóa: bi u

ng Naga, giá tr bi

ng, Khmer Nam B , R n thiêng.

Values of Naga symbol in the culture of the Khmer people in Southern of Vietnam
Abstract
Snake - one of the representatives of the natural world to human - is the original model
image, tied to the source of life and imagination. Going through different spaces and times,
snake has become sacred serpent - the Naga symbol with meanings and values which are
constantly being enriched. In addition to bearing the noble symbolic meanings: the symbol
of the water source and the original point; Naga symbol also has eternal values such as
historical value, spiritual value, educational value, ... that accompany and reciprocate in
human life. This connection has become the identity - the valuable cultural principal of the
Khmer people in Southern of Vietnam. The Naga symbols have been "living" in the hearts
of the Khmer people in Southern of Vietnam with customs, rituals and norms; with visual
arts; with religion and rich and lively folklore.
Keywords: Naga symbols, sacred snakes, symbolic values, the Khmer people in
Southern of Vietnam.


M
u
Trên Trái t
sinh sôi n y

n và s ng chung v
i t thu
h
n là lồi sinh v t có
m t nhi
un
nh t là các n
nghi p, r
thành r n thiêng - là m t
siêu bi
ng, bi
ho s s ng: cho
linh h n, cho v t t (totem) c a t
i,
c và l a, hu di t và tái sinh, s linh
ho t và th
ng, quy
t t và s x u, thiên th n và ác qu ,
c
c c a loài r
n
quy
ng c a nó: thân
hình r n là m
ng m m m i tr i dài
ngo
ng trịn th hi n
tính luân h i c a s ng và ch t; s l t da bi u
tái sinh; cách di chuy n c c
nhanh và s si t ch

ng tác b t m i
khi n nó bi
ho s c m nh; n
c
c a r n có liên h
c tính x u, ác qu ;
ng gi
i ngu n
c
; s tinh nh y trong giác quan
giúp báo hi u th i ti
i gi t chu t,
sâu b giúp b o v mùa màng; n
c,
a m t s loài r
c li u quý
hi m,
u t t. T
i
ng t nhiên, r
thành th n r n r n thiêng - bi
ng Naga nhi u dân
t c trên th gi
c Khmer
Nam B .
Naga là bi
n
s c c i ngu n t xa
cc a
i Khmer Nam B . N

thì v

ng bào Khmer Nam B ,
ng r ng c a h .
Naga không nh
c ch
t
m
c ch
t
t
ut
tr quý báu, tiêu bi u là Giá tr l ch s , Giá

tr tâm linh, Giá tr giáo d c.
1. Giá tr l ch s
T
n bi
gi i
ghi nh n:
n h u hình ch là hi n thân
thoáng ch c c a m t Con R
i Vơ
hình, mang tính nhân qu và Phi - th i gian,
ch th c a b n th s ng và t t c các s c
m nh t
t v th n c
u tiên
ta g p l i bu i kh
u c a t t c các

truy n thuy t v
c khi
b nh ng tơn giáo trí tu c
i tru t
ph
y là cái th i sinh khí vào và cái duy
trì. Trên bình di
y là bi u
ng kép c a linh h n và nh c d c
R n là m u g c quan tr ng nh t c a
tâm h
i (Chevalier &
Gheerbrant, 2002). M u g
duy trì các n
gi i v i
các giá tr c a bi
ng t
ng r n.
là m t trong nh ng n
minh c nh t th gi i. Kh o c
y
m t con d u kh c hình hai con r n cu n
i mi n sông Indus m t trong nh ng di v t kh o c bi u hi n
t trong nh ng bi
ng c
ah
ng Hindu giáo
và Ph t giáo c
nl
c

xem là th n mang qu
t, th n canh gi
ngu
c
i Dra
bi n thành con r n cu n thân mình làm
chi
ng cho th n Vishunu trong gi c
ng sáng t
n s
nh ng thiên niên k
c Công nguyên
(TCN), n
o nên
b ns
i Vi t thì trong
nh
a thiên niên k
hố
c
i Khmer.
p
bi
ng Naga là m t
trong nh ng minh ch ng cho m i quan h


an
Nam Á b

a và
. Truy n thuy t
i công chúa Neang Neak là
m t trong nh ng minh ch ng sâu s c cho
c truy
c Phù Nam
hình thành trong b i c
c bi t, di n
ra quá trình chinh ph c c a hai th l c - hai
a th gi i: Trung Qu c và
ch Trung Hoa
c
sau khi thôn tính Bách Vi t l i ti p t
gi
Khang Thái và Chu
n các
t
i phía Nam Vi t Nam mang theo
p bi
hố Trung
i tri
i
Gtupa ti p t c cơng cu
ng v
m r
ng giao
ix s
u, g quý,
tr
,

m
ng
du nh p, truy n bá o Ph
n
Trung Hoa dùng các chiêu th
d ,
ban ch
lôi kéo các th
c Lâm p và Phù Nam tr
u c a mình thì
l
chinh ph c. Chuy n tình H
i
cơng chúa b n x Li u Di p là m t trong
nh ng minh ch
th
sau
lan to , c m sâu r sinh
sôi
a-h i
o.
Ph m Th Thu
ng
H i (2015), trong
Bi
ng
r n th
thu t
và
ng c

Vi
u
ngu n g c c
ng c
n Vi t

Nam. Các tác gi nh
nh:
ph bi n r ng kh p ti u l
a
, bi u
ng Naga còn phát tri n m nh m nhi u
qu c gia có n
Srilanka, Myanmar, Thái Lan, Lào,
Cambodia và phía nam Vi
. Phan
Anh Tú (2004),
n
thuy t v R

(Phan Anh Tú, 2004).
n ch ng minh bi u
tt r ts
i
s
i Khmer Nam B .
di n th n tho i k l i t c th
r n, m t tín
ng dân gian c
có v trí

quan tr ng trong
i s ng tâm linh c a
i Khmer và có s c s ng mãnh li t
trong l ch s . Các tác gi c a cơng trình Khu
v c
Nam Á, khi nghiên c u th n tho i
Campuchia
nh n nh:
c khi ti p
nh n
n th n n
,
i Campuchia
s ng v i nh ng th n linh b n a c a mình,
g m t tiên, Arak, và Neak Ta. T t tiên
c a th t c, d n d n hình thành t tiên c a
b t c, qu c gia. T tiên chung c a
i
Campuchia
c ng hoá v i bi u
ng
Neak (r n) v th n chúa t x s , t o ra bi u
ng t tiên Neak, hình
ng c
và to
l n nh t trong truy n th ng
hoá
Campuchia (Ph m Ti t Khánh, 2007).
Giá tr l ch s
i c a bi

ng
Naga
B ch ng


minh nó là c u n i có t
gi a các
t ph n quan tr ng c a
b
c màu gi a các t c
i
2. Giá tr tâm linh
ng dân gian c
i
Campuchia, th n r n Naga có m t vai trò r t
quan tr ng. V th
n là
m t v th n t
v i tính liên t c c a l ch s
H
th cúng m t cách ph bi n th
t và
th
c. Bi
ng c a nh ng s c m nh
thiên nhiên, nh ng s c m nh có
ng
n cu c s ng c
c
này c quy

nh s
giàu nghèo - là m t con r
u g i là
(Ti
u, 2015).
B i v y, t c th r n l n không ph i
xu t hi n duy nh t t i
, mà ph bi n
c l p t i nhi u vùng khác nhau trên th
gi
c bi t t
ông Nam Á. V th n r n
là v th n giáo có tên g i là Naga
ng c a s b t t ,
c kính tr
t linh thiêng.
i n cịn dành riêng cho r n ngày t t
ng
th y
là v th n c m r n
r n qu n quanh mình.
Thái Lan, r n là h n c a âm v t, là th n m ,
t
n là v t linh
thiêng, mang l i may m
i; vì
th ,
n th Thái Lan có r t nhi
n th
r n. Campuchia

i Khmer v n có tín
ng th r
u - bi
ng
cho th
t và th
c. Sau này, do nh
ng c
o Balamon, r n còn mang bi u
ng ngu n g c các v vua l p qu c. Tr i
i, các v
ng cho
xây d
n th l n b ng
c xem là v th n canh
gi , chúng xu t hi n trên c u thang, các l i

ng c a ho c trên các mái tháp
gian Vi t Nam, t c th r n là m t tín
ng nguyên thu c
i Vi t c v i
c th th y th n. T c
th này mang ý ni m v
cc
dân làm nông nghi
n th r n xu t
hi n d c theo các con sông H ng, sông C u,
ng.
Bi u hi
m nét nh t là r n Naga

c xem là v th n canh gi ch n thiêng
liêng nên luôn xu t hi n trên c u thang, các
l
ng c a ho c trên các mái
n
th kh ng l b
Campuchia. Trong
nc
ng có nhi u c u
v ng có hình r n Naga. Nh ng chi c c u
u n i gi a cõi
nhân gian và cõi Ni
i
Campuchia, r
- au theo thuy
- m c - th y - h a - th , th
u
o trong tu hành và
ng d n lên thiên
b y s c dân trong xã h i Campuchia c
cc
i
nam, s
ng, s vô t n và s b t t .
R
u còn phù h p v i 7 s c c u
v
u, bi
in
t, th xác và s ch t.

ng r
c
ch m tr b ng xà c u
n qu n quanh
nh ng cánh c a chùa, trên nh ng chi c t
ng kinh sách, trên nh ng chi c xe tang
i ch
a thiêu,
ng
th
n
i t t lên
cõi Ni t Bàn. Bên c
n Naga còn
ph n th c và là lồi có
kh
o v ngu
i
Campuchia.


các dân t c khác, nh t là các
dân t c
nghi
i s ng v t ch t c a
i Khmer Nam B ph thu c nhi u vào
vi c làm ra h t g
t th y s n trên
sơng ngịi, lu ng l ch. B i v y, ngoài vi c
c nm

ng, h cịn ph i trơng ch
c
xem là hi n thân c a các v th
có th phù tr hay tr ng ph
i; các
v th n này có th
i th , cá s u, rùa,
r n,
t trong s các sinh v t hi n thân
cho t
c
t v t thiêng n i gi a
th gi
i v i các v th n - t
bi
ng Naga chi m v trí l
i
s ng tâm linh c a h .
V i nhi u dân t c trên th gi i, r ng là
m t b ph
i s ng tinh th n r t quan
tr ng. Tuy xét v chi ti t, hình th c a nó
khơng gi ng nhau m i c
ng, song
mg pg
i th t t c
các con r
u g
i lồi bị sát
khác (r ng/ r n/ cá s u/ thu ng lu ng,

g n bó v
t khơng c t ch t
c chúng do,
sáng t
c và quan
ni m th m m c
i Vi
i v i bi u
ng r
i Khmer Nam B
i v i bi
u có các l p ý
n g c dân
t
ng h p
cho nh
p nh
V
i
Khmer Nam B
os
ph n vinh và s c m nh c a dân t c, là v t
t không ch
ng nh t
là chùa chi n hay nh ng cơng trình l n c a
c
ng mà s c s ng d o dai c
t nh
n v i làng quê
dân dã trong các l h i kéo co, l

he
gho, t
t nhà, bi u hi n m t

m i giao hòa gi a n
ng
nh
ng m i m k l
i s ng
tâm linh c a h .
y, có th nói, bi
ng Naga
t trong nhi u nghi l , cu c
s ng tâm linh c
i Khmer Nam B .
u này cho th y giá tr to l n c a nó trong
b ns
ng.
3. Giá tr giáo d c
Tìm hi u bi
i
s
i Khmer Nam B , t tôn
ng, nghi l , huy n tho i và s
có m t c
c các chùa,
trong ho
ng m thu t,
y
t bi

thu
i ngu n s ng h nh phúc
i, che ch
i. T
giá tr giáo d
ng t n mãi trong
i s ng t th h này qua th h khác.
Tính giáo d c qua bi
ng Naga là
s khích l
i s tôn tr ng và noi
ng c a quy
s cm
uc
. Naga
là m t bi
c bi t, b
i
Khmer, nó là m t s v t hi
ng trong
còn sau sau khi các s v t hi
ng
khác b h y di
th n t
ng c a h (Siva, Brahma,
Visnu); nó bi
y tinh tú trong
và s c m nh c a thiên nhiên,
s c m nh c a các th l c siêu nhiên.
Nam

xà nhà,
xem là


và nàng Neak, con gái

Khmer không di
di canh, luôn
vùng sông
Nam ,
sinh ra
tiên
mình. Dùng
dai
lồi
mà sinh
và phát
trên vùng nê
nên,

màu
cúng

minh lúa
ghe ngo,
t trong dòng ch y chung, bi
ng
Naga c
i Khmer Nam B

c gi
ng r ng
c
i
i Vi t.

Nguy n Ng

(2006)

Có
u khác là n u bi
ng r ng c a Trung
Qu c, Vi t Nam bi
ng cho quy n l c
th t c c
thì bi
ng Naga
a truy n thuy t l p qu c l i
ch y u xu t hi
t linh v t b o v
sáng t o,
h y di t tái sinh và nh
u may m n,
t
p.
Nh ng quan ni m và bi u hi n này c a
bi
ng Naga
Campuchia h

i Khmer Nam B gìn gi , phát
is
a
h
ts
c ti p bi n trong
i bi u
ng r ng c a
tt
n
bi
B có nhi u nét gi ng v i bi
ng Naga
Campuchia.
Là m t b n s
n th ng
quý báu, h
i dân mi n Tây

Nam B l i t h p cùng nhau t ch c l h i
m ng mùa lúa v a xong, c
t và
ng nh
n quá trình khai hoang l p p
c a ông cha
t này, t ch c các
cu
t ngày
h
Oóc-om-bok. L h

c nhà
mb ot n
v
t th và phi v t th
cs c
c a nó. H
h
c t ch
ng
lo t vào ngày R m tháng 10 âm l ch trên
kh p các t nh, thành ph
mi n Tây Nam
B . Nhân dân và chính quy
o t n và phát tri n thành
L h i c p qu c gia ph c v t t nhu c u
ng th
i dân Khmer
Nam B nói riêng và nhân dân c
c nói
chung. Chi c ghe ngo t
trong mình nh ng y u t
c bi t
i dân g i g
c u c
nguy n ngu
c d
c
bình n, cơng vi c thu n l
t nhanh
c ghe lao t

ng con
r
p
giáo d c v ngh l
t qua t t c
chi n
th
ng s n xu t
lâu dài
t Nam B t
i
Khmer c
vô cùng thông minh sáng t
thích ng
v
u ki
a lý, t
ngo chính là m t trong nh ng minh ch ng
i Kh
t n t i t p t c m
i con trai b t k
u, xu t gia)
khi có cha ho c m m t. Phong t
c
i Khmer gi i thích b ng câu chuy n v
v Vua Prasabanh Asôrras Teachea. Câu
chuy n cho th y r
ng Naga
c
i di n cho tâm lý nóng gi n nh t th i c a

i, n
c thì nó s tr


thành anh minh, sáng su t. Theo truy n k
này, v
i Khmer, khi ơng bà, cha m
ho
i thân s
i thì ph i m i
các v
c Achar Dùt ng
i thân c a
t cách thanh th n, khơng cịn
luy n ti c c
i ch t b n tâm,
h n gi n. Câu chuy n này, còn cho th y
i Khmer Nam B
n cái
thi n trong su t cu
i c a mình. Con
r ng, d u là hi n thân cao quý (Vua
m t
sai l m nh (nóng gi
c lúc lâm chung)
c báo tan bi n. N u
Vua Prasabanh Asôrras Teachea h n ch
c s nóng gi n c
i cơ
,s

t
mình trong r ng sâu. Nh
i còn l i
ph i l
i
thân ng
) m i mong
c u chu c l i l i l m c a các b t ph m u
và b
p trong câu
chuy
c vì sao
i Khmer Nam B
ng vào
c Ph t, xem Ph t giáo là dân t c giáo c a
ng tâm v v i ngôi chùa
trong m i ho t
is
xã h i.
Trong l tang c
i Khmer, chúng
ta v
ng th y r ng có m
i con
trai b t k ph i xu
c khi h a
i quá c
ng c
t câu chuy n câu chuy n
i

con có nhi m v
tr hi u cho
t (v
y
tr hi u), h c t
i con
c a v Vua Prasabanh Asôrras Teachea, và
i con trai Khmer xu t gia khi cha ho c
m m t ph
chu c l i cho

cha m , thay th cha m mà thoát t c, làm
ki p Neak?
T
th
c giá tr giáo d c
sâu s
i g m vào câu
chuy
u ngay sau
khi cha m ông bà m t.
i Khmer v i bi
là m t bi u hi n c a khát v
lên
chinh ph c t nhiên và chinh ph c chính
mình. Cùng v i th
nv
ng Naga và s
d ng chúng theo nh ng m
nhau, song chính nh ng giá tr t

pc a
Naga trong tâm th
i luôn mang
áo d c - m b o s t n t i và phát
tri n c a nó.
K t lu n
- là hình

r Nam .
u dân t c - t
i
khác trên th gi
i Khmer Nam B
v
s ng và g n k t v i t nhiên n - có th nói là t thu ban
u m t cách t nhiên và b n ch t. Nam B
là vùng sông h
c kênh r ch nhi u;
khí h u l i nóng m ng phù h p


v i r n; phù sa, sinh v t l i giàu có cung c p
ngu n th
n nên r n
r t nhi u. Trong cu c sinh t
nv a
là v
ng (trong th
c
ch a b nh), v a là v t linh (trong tín

ng th cúng, sùng bái; h i h
kh c, ..) tr thành v t linh - bi
ng Naga
mang nh
ng cao quý:
bi
ng c a ngu
c, bi
ng c a
c i ngu
ng th i v i nó là nh ng giá
tr
l ch s , giá tr tâm
linh, giá tr giáo d c,
h cu c s
i. S g n k
thành b n s c - v
a
i Khmer Nam B .
Tài li u tham kh o
Chevalier, J. và Gheerbrant, A. (2002). T
n bi
gi i. Ph m
(Ch biên), Nguy n Xuân
Giao,
, Nguyên
Ng c,
và Nguy
V d
N ng.

Lotman, J. M. (1992). Bi
ng trong h
th
Tr
d ch t
b n ti ng Nga (2012). T p chí Sơng

- s 286, tháng 12/2012.
. Hà N i,
Nxb Chính tr Qu c gia, 67.
Ph m Th Thu
(2015). Bi

ng H i
ng r n th n (Naga)
thu t
và nh
ng c
t Nam
. T p chí B o tàng và
Nhân h c, S 1, 59-69.

Ph m Ti t Khánh (2007). Kh o c truy n k
dân gian Khmer Nam B (qua th n
tho i, truy n thuy t, c tích). Lu n án
Ti n
ng
ih c
ph m Hà
N i, 73-74.

Phan Anh Tú (2004). Truy n thuy t v r n
. T p chí
Dân t c và Th i i, s 71, 02-04.
Ti

u (2015). Ph t giáo Nam tông
Khmer Nam B v
và h i nh
ng b ng
Sông C u Long. K y u H i th o Khoa
h c qu c t Ph t giáo vùng Mê-kông:
L ch s và H i nh p. Tp H Chí Minh,
i h c Qu c gia Tp HCM, 179187.