Bài giảng kinh tế học đại cương - Bài 5: Cung, cầu và chính sách của chính phủ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG

BÀI GIẢNG
MÔN KINH TẾ HỌC ĐẠI CƯƠNG

Hà Nội - 2008


Bài 5. Cung, cầu và chính sách của
chính phủ
1. Chính sách kiểm sốt giá trực tiếp – Giá trần.
2. Chính sách kiểm sốt giá trực tiếp – Giá sàn.
3. Chính sách thuế - Đánh vào người mua
4. Chính sách thuế - Đánh vào người bán.
5. Hệ số co giãn và ảnh hưởng của thuế.
- Các chính sách trên được đưa ra khi chính phủ cho
rằng thị trường đang tạo ra sự bất cơng với người
mua hoặc người bán.
- ?? Có thực sự khôi phục được sự công bằng??


1. Chính sách kiểm sốt giá trực tiếp
– Giá trần (Ceiling price: Pc)

1.1. Tác động của giá trần tới kết quả hoạt
động của thị trường.
1.2. Tình huống


1.1. Tác động của giá trần tới kết quả
hoạt động của thị trường

-Giá trần là mức giá tối đa áp đặt cho một loại
hàng hố nào đó.
-Chính phủ áp đặt giá trần khi cho rằng mức giá
thị trường gây bất lợi cho người mua.
- Mức giá trần mà chính phủ áp đặt có thể rơi vào
một trong hai trường hợp sau đây.


1.1. Tác động của giá trần tới kết quả
hoạt động của thị trường (Tiếp)
- Giá trần không ràng buộc
-Giả sử chính phủ áp đặt

Giá

mức giá trần bằng => cao

8

S

7

hơn giá cân bằng của thị

Giá trần

5

trường.

- Điều gì xảy ra??
- (Các lực lượng thị trường

D
0

16

41Lượng

vẫn ở tại điểm cân bằng
một cách tự nhiên).
-Trong trường hợp này, giá
trần

được

gọi

là

khơng

ràng buộc. (vì khơng hề


1.1. Tác động của giá trần tới kết
quả
hoạt động của thị -Giả
trường

(Tiếp)
sử chính phủ áp đặt

- Giá trần có ràng buộc
Giá

thấp hơn giá cân bằng của

8

thị trường.

S

- Các lực lượng có xu hướng

ếu
i
h
t
hụt

5
4

đẩy giá về mức cân bằng.
Gặp giá trần => không thể

Giá trần
D

0

mức giá trần bằng 4 =>

16

41Lượng

cao hơn được nữa.
-=>

Giá

thị

trường

phải

bằng giá trần.
- Giá trần (trường hợp này)
là một điều kiện rằng buộc.


1.1. Tác động của giá trần tới kết quả
hoạt động của thị trường

(Tiếp – giá trần ràng buộc -

nhận xét)

-Điều gì sẽ xảy ra??
- Ngun tắc: Khi chính phủ áp đặt một mức giá trần ràng
buộc trong thị trường cạnh tranh, tình trạng thiếu hụt
hàng hố sẽ xảy ra và người bán sẽ phải phân phối số
hàng khan hiếm này cho một lượng lớn những người mua.
=> Thị trường phát sinh một cơ chế để phân phối lượng
hàng thiếu hụt:
 Xếp hàng: những người đến sớm và sẵn sàng chờ đợi sẽ
mua được hàng.


1.1. Tác động của giá trần tới kết quả
hoạt động của thị trường

(Tiếp – giá trần ràng buộc -

nhận xét)

 Sự phân phối thiên vị: người bán phân phối lượng hàng
khan hiếm cho những người thân, quen hay theo một
cách thiên vị nào đó.
- Có hiệu quả và cơng bằng không??
- Như vậy, giá trần được đưa ra

nhằm giúp đỡ những

người mua, nhưng không phải tất cả các người mua,
nhưng không phải tất cả các người mua đều được hưởng

lợi. Một số người được lợi vì mua được hàng với giá thấp.
Một số người khác không mua được bất cứ đơn vị hàng
hoá nào.


1.2. Tình huống – xếp hàng tại trại xăng
P

S1

P

S2

S1

P2
PC

P
C
P1

E

Giá trần

P1

Giá

trần

D
Q
1

Lượng

Q2 QD Q1

Lượn
g

- Khi OPEC chưa cắt giảm sản - OPEC cắt giảm sản lượng =>
lượng, giá cân bằng thấp hơn cung dịch chuyển sang trái.
giá trần => không ảnh hưởng
- Nếu khơng có giá trần??
đến thị trường
- Có giá trần? Xếp hàng là do
đâu?


1.2. Tình huống – Kiểm sốt tiền th
nhà trong ngắn hạn và dài hạn

Tiề
n

- Chính phủ áp đặt giá trần cho
tiền thuê nhà => trợ giúp người

nghèo.

S

- Trong ngắn hạn:

thu
ê

Giá trần

PC
Thiếu
hụt

Q
Ngắn
hạn

D

Số căn
hộ cho
thuê

 Số căn hộ cho thuê được xem
là cố định (chủ nhà khơng thể
thay đổi nhanh chóng con số
này) => đường cung là thẳng
đứng.

Người muốn thuê cũng phản
ứng khơng mạnh (để thay đổi
thói quen sinh hoạt => cần phải
có thời gian) => đường cầu rất
dốc.


1.2. Tình huống – Kiểm sốt tiền th
nhà trong ngắn hạn và dài hạn (Tiếp)
-Trong dài hạn:
 Phía cung. Chủ nhà không xây
thêm căn hộ mới;

Tiền
thuê
S

 Không bảo dưỡng;
 Rút bớt các căn hộ đang cho
thuê;
Giá

PC
Thiếu hụt
Q

trần

D

Số căn hộ cho
thuê

=> Cung dài hạn là co giãn =>
đường cung thoải.
 Phía cầu: mọi người muốn thuê
căn hộ riêng (vì sao?);
 Nhiều người đổ về thành phố
hơn.
=> Cầu dài hạn là co giãn =>
đường cầu thoải.
=> Mức thiếu hụt nhà là rất lớn


1.2. Tình huống – Kiểm sốt tiền th
nhà trong ngắn hạn và dài hạn (Tiếp)
-Một số hậu quả từ kiểm sốt tiền th nhà:
 Chủ nhà có một danh sách khách hàng chờ => hành
xử như thế nào??
 Nảy sinh tình trạng đút lót để có được nhà => số
tiền này + tiền thuê nhà => ngang mức giá cần bằng.
-So sánh:
 Khơng kiểm sốt: ngơi nhà được chăm sóc.
 Kiểm sốt: chủ nhà khơng quan tâm đến khách
hàng, ngơi nhà tồi tàn, chất lượng kém. (vì sao?)
Khơng hiệu quả; khơng cơng bằng. (vì sao?)


2. Chính sách kiểm sốt giá trực tiếp – Giá sàn

(Floor Price: PF)

2.1. Tác động của giá sàn tới kết quả hoạt
động của thị trường
2.2. Tình huống.


2.1. Tác động của giá sàn tới kết quả hoạt
động
của thị trường
- Giá sàn là mức giá tối thiểu áp đặt cho một
loại hàng hố nào đó.
-Chính phủ áp đặt giá sàn khi cho rằng mức giá
thị trường gây bất lợi cho người bán.
- Mức giá sàn mà chính phủ áp đặt có thể rơi
vào một trong hai trường hợp sau đây.


2.1. Tác động của giá sàn tới kết quả hoạt
động
của thị trường (tiếp)
-Giả sử chính phủ áp đặt

Giá

mức giá sàn bằng 4 =>

8

thấp hơn giá cân bằng của

thị trường.

S

- Điều gì xảy ra??
5
4

Giá sàn

- (Các lực lượng thị trường
vẫn ở tại điểm cân bằng
một cách tự nhiên).

0

D
16

-Trong trường hợp này, giá
Lượng

sàn được gọi là khơng ràng
buộc. (vì khơng hề gây ảnh
hưởng).


2.1. Tác động của giá sàn tới kết quả hoạt
động
của thị trường (tiếp)

- Giả sử chính phủ áp đặt

Giá
t
Dư

8

mức giá sàn (7) cao hơn

hừa

mức giá cân bàng của thị

S

7

trường.
Giá sàn

5

-Các lực lượng có xu hướng
đẩy giá về mức cân bằng.
Gặp giá sàn => Không thể
thấp hơn được nữa.
-=>

0

6

16 24

Giá

thị

D
bằng giá sàn.
41 Lượng

trường

phải

- Giá sàn (trường hợp này)
là một điều kiện buộc.


2.1. Tác động của giá sàn tới kết quả hoạt
động của thị trường (tiếp – giá sàn ràng buộc nhận xét)
- Điều gì sẽ xảy ra??
- Ngun tắc: Khi chính phủ áp đặt một mức giá sàn ràng
buộc trong thị trường cạnh tranh, tình trạng dư thừa
hàng hố sẽ xảy ra.
=> Thị trường phát sinh một cơ chế để phân phối lượng
hàng dư thừa: người bán sẽ phải dựa trên quan hệ thân
quen, gia đình để bán được hàng.

- Có hiệu quả và công bằng không?


2.1. Tác động của giá sàn tới kết quả hoạt
động của thị trường (tiếp – giá sàn ràng buộc nhận xét)
- Như vậy, giá sàn được đưa ra nhằm giúp đỡ những
người bán, nhưng không phải tất cả các ngời bán đều
được hưởng lợi. Một số người được lợi vì bán được
hàng với giá cao. Một số người khác không bán được
bất cứ đơn vị hàng hoá nào.
=> Biện pháp kiểm soát giá (cả giá trần và giá sàn)
thường gây tổn hại cho những người mà nó định tìm
cách trợ giúp.
- Phần trên đã minh hoạ rõ hơn nguyên lý “thị trường
là...” và giải thích vì sao các nhà kinh tế phản đối
chính sách kiểm sốt giá.


2.2. Tình huống - Luật tiền lương tối
thiểu
P
P*

S

P

E
Giá sàn

PF

S
Thất nghiệp

PF
P*

Giá
E sàn

D
D
Q*

Q

-Hầu hết các nước => quy
định mức lương tối thiểu.
- Thị trường lao động có kỹ
năng (lương cao) => luật
tiền lương tối thiểu khơng
có tính ràng buộc.

QD Q* QS

Q

- Thị trường lao động ít kỹ

năng (lương thấp) => luật
tiền lương tối thiểu có tính
ràng buộc. => thất nghiệp.


2.2. Tình huống - Luật tiền lương tối thiểu
(tiếp - một số quan điểm)
-Ủng hộ: tiền lương tối thiểu giúp nâng cao thu nhập của
những người lao động nghèo.
- Phản đối:
 Tăng thất nghiệp;
 Khuyến khích thanh niên nghỉ học giữa chừng để đi
làm => thế chỗ những người đang có việc làm mà chưa
hề được qua đào tạo; làm cho những người này mất cơ
hội được đào tạo qua công việc;
 Không đúng đối tượng; một phần những người được
lương tối thiểu là thanh niên tầng lớp trung lưu => đi
làm để có tiền tiêu vặt => khơng đúng mục đích giúp
người nghèo.


3. Chính sách thuế - đánh vào người
mua
P
- Giả sử chính phủ đánh một
mức thuế =0,5 vào người

8

Chiếc

nêm
thuế
(0 , 5)

mua => người mua phải trả

S

thêm 0,5 trên mỗi đơn vị 5,2
5
sản phẩm họ mua.
4,7
-Phân tích 3 bước...
- Đường cầu dịch chuyển
sang trái => lượng cân bằng
D2

giảm từ 16 xuống 15 =>
thuế làm giảm sút quy mô
thị trường.
- 5; 5,2; 4,7 là những mức
giá gì??

0

1516

D1
41 Q

3. Chính sách thuế - đánh vào người mua
(Tiếp)

Mức thuế =0,5 làm cho đường cầu dịch chuyển xuống
dưới một lượng đúng bằng 0,5. Tại sao??

(Chi phí mua hàng bao gồm cả thuế. Để mua 1 lượng
như cũ, giá thị trường phải thấp đi đúng 0,5).

Mặc dù người mua trực tiếp nộp toàn bộ số thuế
nhưng ai là người chịu gánh nặng thuế??


3. Chính sách thuế - đánh vào người mua
(Tiếp)

- Kết luận:
 Thuế cản trở hoạt động thị trường. Khi một
mặt hàng bị đánh thuế, lượng bán ra của nó
giảm và thị trường đạt trạng thái cân bằng mới.
Người mua và người bán cùng nhau chia sẻ
gánh nặng thuế. Tại trạng thái cân bằng mới,
giá người mua phải trả sẽ cao hơn, giá người
bán nhận được sẽ thấp hơn.


4. Chính sách thuế - đánh vào người bán
P
-Giả sử chính phủ đánh một

mức thuế = 0,5 vào người

8

Nêm
thuế
(0,5)

S1

bán =>người bán phải nộp
cho chính phủ 0,5 trên mỗi
đơn vị sản phẩm họ bán ra.

S2

5,2
5
4,7

- Phân tích 3 bước...
- Đường cung dịch chuyển
sang trái => lượng cân bằng
giảm từ 16 xuống 15 =>
thuế làm giảm sút quy mô
thị trường.
- 5, 5,2; 4,7 là những mức
giá gì?

D

0

1516

41 Q


4. Chính sách thuế - đánh vào người bán
(Tiếp)

 Mức thuế =0,5 làm cho đường cung dịch chuyển lên
trên một lượng đúng bằng 0,5. Tại sao??

 Mặc dù người bán trực tiếp nộp toàn bộ thuế nhưng
ai là người chịu gánh nặng thuế??

 Mức giá 4,7 và 5,2 ở trên là những con số ngẫu nhiên
hay có thể tính tốn chính xác được? Nếu tính tốn
được, hãy chứng minh.