ĐÔ THỊ ĐÀNG TRONG DƯỚI THỜI CÁC CHÚA NGUYỄN

ĐÔ THỊ ĐÀNG TRONG
DƯỚI THỜI
CÁC CHÚA NGUYỄN
PGS.TS. ĐỖ BANG


I. BỐI CẢNH LỊCH SỬ

• 1. Ở trong nước
- Chiến tranh Trịnh - Nguyễn
- Chính sách phát triển kinh tế
của các chúa Nguyễn


2. Về tình hình thế giới
• Từ 1592-1635, là thời kỳ Nhật Bản thực
hiện chính sách mở cửa
• Năm 1567, nhà Minh cấp giấy phép
cho các thương thuyền đến các vùng
biển Đơng Nam Á để bn bán.
• Từ sau năm 1644, nhiều di thần nhà
Minh và doanh nhân Trung Quốc đã
xin nhập cư Đàng Trong.


• Thế kỷ XVII ra đời chủ nghĩa tư
bản phương Tây
* Đó là một thách thức nhưng cũng là
thời cơ để các chúa Nguyễn thành
lập các phố cảng trong thời đại
hàng hải của thế giới.

II. CÁC ĐƠ THỊ TIÊU BIỂU
. Đàng Trong đã hình thành các đô thị
cổ từ thời vương quốc Phù Nam
(dấu tích kiến trúc văn hóa Ĩc Eo)
• Thuận Quảng có Lâm Ấp phố ở
Quảng Nam
• Bình Định có cảng Thi Nại (thế kỷ XXV).


• Thế hệ đô thị thứ hai sau Lâm
Ấp phố của Chămpa và trước
phố Hội An thời chúa Nguyễn ở
vùng biển Đà Nẵng- Hội An.
• Vào nửa sau thế kỷ thứ XVI, tàu
thuyền nước ngồi đến bn bán
tập trung ở vùng cảng Thuận
Hóa, nơi chúa Nguyễn Hồng
chọn làm dinh phủ.


• Bản đồ của Alexandre De
Rhodes vẽ giữa thế kỷ XVII có
tên Cua Say (tức Cửa Sãi)
• Cuối thế kỷ XVI, manh nha ra
đời các đơ thị đó là tiền đề các
phố cảng Hội An, Thanh Hà,
Nước Mặn, Hà Tiên của đất
Đàng Trong.

1. Hội An
• Bờ sơng cũ Hội An từ Cồn Tàu ở
xã Cẩm Châu cắt dọc thành phố
Hội An theo đường chính diện qua
đường Trần Phú hiện nay .
• Từ nửa sau thế kỷ XVI, Hội An đã
có nhiều nước đến buôn bán, lưu
trú, thương nhân Nhật Bản…


• Thương nhân Trung Quốc thời
nhà Minh bỏ lệnh “hải cấm”
cũng đến Hội An ở lại lâu dài
• Hội An sớm trở thành đô thị
quốc tế với sự lưu trú lâu dài
của giới thương nhân Nhật Bản
và Trung Quốc


• Phủ chúa cho thương nhân
Nhật Bản và Trung Quốc
chọn một nơi gần thương
cảng Hội An để lập phố
buôn bán. Hội An ra đời khu
phố tự trị của người Nhật và
người Hoa.

• Đô thị Hội An vào năm 1618 được
Cristoforo Borri mơ tả như sau: “ Vì cho
tiện việc hội chợ, chúa Nguyễn cho phép
người Trung Quốc và Nhật Bản làm nhà
cửa theo tỷ lệ người của họ để dựng nên
một đơ thị. Đơ thị này gọi là Faifo và nó
khá lớn. Chúng tơi có thể nói có hai thành
phố, một của người Trung Quốc và một của
người Nhật. Họ sống riêng biệt, đặt quan
cai trị riêng và theo phong tục, tập quán
của mỗi nước”


• Bản đồ có ghi vị trí
chùa Hà Nam (của
người Nhật) vào thế kỷ
XVII tại Hội An, được
xác định vị trí như sau:


• Phía Đơng là phố Nhật, nằm ở hạ
lưu sơng.
• Phía Tây là Đường Nhân phố
(phố người Hoa), nằm ở thượng
lưu sơng.
• Phía Nam là sơng lớn (sơng Thu
Bồn lúc đó).
• Phía Bắc là An Nam phố (tức
phố người Việt).

• - Phố Nhật: Phố Nhật ở vị trí làng
Hồi Phơ, làng cổ được ghi tên trong
sách Ơ châu cận lục (1555).
• Người Nhật đến mua 20 mẫu đất của
làng Hồi Phơ và An Mỹ để xây
dựng phố xá, sinh sống; lập một ngơi
chùa lấy tên là Tùng Bổn.
• Chùa này có thể là ngơi chùa mang
tên Hà Nam do Shichirobei xây dựng
năm 1670.


• Người phương Tây gọi Hội
An là đô thị Nhật Bản.
• Bức tranh giữ tại nhà dịng
họ Chaya ở Nhật cho thấy
phố Nhật dài khoảng 320 mét,
gồm hai dãy phố và gần một
cái chợ bán đủ các mặt hàng
họp thành “đô thị Nhật Bản”.


. Năm 1695, Thomas Bowyear đến tại
Hội An chỉ còn thấy 5 gia đình người
Nhật, Thích Đại Sán đến Hội An
không thấy ghi chép về phố Nhật.
Năm 1981, chúng tôi tìm thấy 4 ngơi
mộ cổ của người Nhật tại Hội An
cũng ghi năm qua đời vào thập niên

cuối cùng của thế kỷ XVII.
• Phố Nhật ở Hội An ra đời, thịnh
vượng và tồn tại trong thế kỷ XVII.


• - Phố Khách: Năm 1618,

Cristoforo Borri mô tả về phố
Nhật và phố Khách tại Hội An.
• Di vật Phố Khách: Bức hồnh
phi có niên hiệu Thiên Khải -Tân
Dậu niên ( 1621), là di vật cổ
nhất của phố Khách. Người Hoa
đã xây dựng một tổ đình lấy tên
là Cẩm Hà cung vào năm 1626.


• Từ phố Nhật lên phố Khách
phải qua một con khe, người
Nhật đã xây dựng nên một
chiếc cầu gọi là cầu Nhật Bản
(Lai Viễn kiều), người Hoa
làm chùa trên đó để thờ Bắc
Đế nên gọi là chùa Cầu.


Cầu Nhật Bản (Địa điểm khai
quật Khảo cổ học năm 2006)

• Kết quả khai quật khảo cổ học của các
chuyên gia Nhật Bản vào mùa hè năm
năm 1998 và 2006 ở phường Cẩm Phơ,
xung quanh chùa Cầu, tìm thấy nhiều đồ
gốm Cảnh Đức (Trung Quốc), gốm Hizen
(Nhật Bản) lẫn với đồ gốm, đồ sành Việt
Nam có niên đại thế kỷ XVII. Chúng ta
khẳng định về thị trường gốm thương
mại quốc tế tại Hội An và dấu tích cư trú
sớm của người Nhật và người Hoa chứ
chưa đủ cứ liệu để xác định phố Nhật và
phố Khách tại Hội An qua tư liệu khảo
cổ học


Cầu Nhật Bản , vị trí khai quật khảo
cổ học 2006


Gốm sứ Hội An


Gốm sứ Hội An


Phố Hội An:
• Tấm bản đồ Thiên Nam tứ chí lộ
đồ thư do Đỗ Bá vẽ (1630-1655) đã
có tên Hội An phố, Hội An kiều...
• Phố Hội An được xác định vị trí

của làng cổ Hội An mà trung tâm
là đình làng Hội An, cùng tồn tại
với phố Nhật và phố Khách.


• Sau khi nhà Mãn Thanh đánh bại nhà
Minh (1644),Hoa thương di trú ở Hội
An rất đông. Họ mua đất của làng
Cẩm Phơ, Hội An, Cổ Trai
• Đường Trần Phú thành khu phố đông
đúc của người Hoa với hai dãy phố
xuất hiện như Bowyear đã mô tả
(1695): “Hải cảng này chỉ có một con
đường phố lớn trên bờ sơng, hai bên có
hai dẫy nhà 100 nóc, tồn là người
Trung Hoa ở ”