Vài đề xuất về mối quan hệ giữa áp lực dân số, lao động và sự phát triển nông nghiệp nông thôn - Lê Đình Thiên

Xã h i h c s 2 (50), 1995

19

VÀI

S

XU T V M I QUAN H GI A
ÁP L C DÂN S - LAO
NG VÀ
PHÁT TRI N NÔNG NGHI P - NƠNG THƠN
TR N ÌNH THIÊN

1. B I C NH PHÁT TRI N VÀ XU H

NG T NG QUÁT

Trong s nh ng b c ti n m nh m mà n n kinh t Vi t Nam đ t đ c th i gian qua,
nh ng thành t u c a l nh v c nông nghi p là h t s c n i b t. Chúng góp ph n quy t đinh vào
thành b i c a ti n trình c i cách nên kinh t nơng dân, đ ng th i t o ra n n t ng kinh t - xã h i
quan tr ng cho s bi n đ i và t ng tr ng lâu dài trong t ng lai c a toàn b n n kinh t . Vai
trị đó đã đ c ghi nh n trong Nghi quy t Trung ng 5 (khóa VII): "Th ng l i trên m t tr n
nông nghi p góp ph n quy t đ nh đ a n c ta thoát kh i kh ng ho ng kinh t - xã h i, gi
v ng n đ nh chính tr ". M t cách khái quát, có th ch ra hai bi n đ i c n b n nh t trong khu
v c nông thôn - nông nghi p n c ta th i gian qua là:
a) Thay đ i c n b n hình thái v n đ ng kinh t trong nông thôn - t mô th c t p th ki u
h p tác xã ch huy - quan liêu chuy n thành mơ th c h gia đình. S thay đ i này đã và đang
làm thay đ i m nh m ph ng th c sinh ho t kinh t c a nơng dân. Trên ý ngh a đó, nó tác
đ ng tích c c đ n s ph n c a kh i nông dân, t c là c a tuy t đ i đa s dân c c n c.
Tính đúng đ n và t m vóc l n lao c a s thay đ i này trong đ i s ng kinh t n c ta là

không có gì ph i nghi ng . M t trong nh ng b ng ch ng rõ ràng nh t là chính s thay đ i này,
h u nh ngay l p t c đã t o la đ ng l c phát tri n m nh m t y u t con ng i.
b) B

c nh y v t v s n l

ng nông nghi p

Bi u 1: T c đ t ng tr

ng c a s n xu t nơng nghi p

(Tính theo giá c đ nh n m 1982)
Th i gian

M c t ng tr

ng hàng n m

1976-1980

2,0

1980-1984

6,0

1984-1988

2,9

1988-1993

5,8

Ngu n: T ng c c Th ng kê. Niên giám th ng kê (nhi u n m)

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


20

Vài đ xu t...

Ngoài thành t u chung v s n l ng nói trên, cịn ph i tính đ n s nh y v t trong kh i
l ng nơng s n hàng hóa và nơng s n xu t kh u. ang nh p kh u 700-800 nghìn t n g o, n m
1986-1988, Vi t Nam chuy n sang xu t kh u hàng n m ch ng 2 tri u t n k t n m 1989.
Nh ng thành t u này, trong m t ch ng m c nh t đ nh, g n li n v i b c ti n c c u trong bàn
thân ngành nông nghi p: m c gia t ng đáng k trong m t s ngành liên quan đ n xu t kh u
(nh th y s n, cây cao su, cà phê...). Tuy nhiên, c n nh n th y r ng m c t ng tr ng nông
nghi p là không đ u do nh ng tr ng i th ch đã không đ c gi i quy t tri t đ trong đ t c i
cách n m 1981. Ngoài ra, b c ti n v c c u kinh t
nơng thơn nói chung là r t h n ch và
ch a c n b n.
M t cách khái quát, có th nh n xét r ng n u nh đi m 1) kh ng đ nh quá trình bi n đ i th
ch , ph ng th c v n đ ng c a n n kinh t trong khu v c nông thôn - nông nghi p, t c là xác
đ nh m t ch t l ng c a s bi n đ i (phát tri n) thì đi m 2) v c bàn kh c h a s "đ t bi n"
trong các ch tiêu mang tính v t ch t c a s n xu t nông nghi p (t ng tr ng) và nó có t m quan
tr ng đ n ti n trình chung t m t chi u c nh khác c a v n đ . Không th ph nh n lu n đi m
r ng đ i v i n n kinh t mang đ m b n s c nông dân - nông nghi p c a n c ta, s t ng s n

l ng l ng th c đ ng ngh a v i vi c t o ra c s v ng ch c c a s n đinh kinh t - chính tr
- xã h i. Trong b i c nh kh ng ho ng kinh t kéo dài, khi v n đ an toàn l ng th c đ t ra gay
g t (m t ph n do tình tr ng b t n đ nh c a các v thu ho ch, m t ph n do c ch kinh t c
mà tr c ti p là do h th ng phân ph i l ng th c ki u k ho ch t p trung bao c p) thì n n kinh
t đã khơng th nào thốt kh i tình tr ng l m phát và b t n đ nh c ng nh khôi ph c t ng
tr ng n u nh s n l ng l ng th c không t ng. H n th , s gia t ng đó cịn m ra nh ng
kh n ng hi n th c và c n bàn cho quá trình chuy n d ch c c u kinh t c a đ t n c, đi u ch
có th di n ra đ c trên c s v t qua đ c "c a i” l ng th c và t ng đ n m t m c nào đó
thu nh p c a nơng dân.
Th c ti n v n đ ng c a khu v c nông thôn - nông nghi p trong nh ng n m qua làm b c l
xu h ng khách quan c a ti n trình c i cách kinh t
m t qu c gia nông dân (ti n trình nh p
vào qu đ o th tr ng) nh
Vi t Nam là: Thay đ i th ch kinh t đi li n v i n l c gia t ng
sàn l ng nông nghi p - th c ch t là gia t ng s n l ng l ng th c - là hai đi u ki n c s ,
bao đâm n đ nh kinh t - chính tr - xã h i c a đ t n c trong quá trình chuy n đ i. S n
đinh này, đ n l t nó, l i là ti n đ cho m i b c ti n ti p sau c a c i cách và s t ng tr ng
dài h n. C n nói thêm r ng trong hai m t (hai đi u ki n, hai thành t u) trên, khó mà nói đ c
trong giai đo n c i cách v a qua, cái nào là then ch t h n. Song xét v logic thì trong đi u ki n
th c t c a n c ta, thành t v s n l ng (2*) là h qu tr c ti p c a thành t v th ch (l*).
n l t nó, (2*) l i b o đ m cho (l*) v ng ch c và sâu s c h n. Th c t cho th y r ng s gia
t ng s n l ng l ng th c, n u không đi kèm v i vi c thay đ i c ch v n đ ng c a s n ph m
(phân ph i và l u thông), nh đã t ng di n ra trong th i gian tr c c i cách (tr c n m 1988),
có th d n t i s n đinh kinh t - xã h i, th m chí, cịn làm cho s b t n đ nh tr nên tr m
tr ng h n (do khơng đi u hịa đ c l ng th c gi a. các vùng, nông dân khó tiêu th s n
ph m, t c là h th p m c b o đ m an toàn l ng th c).

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn

Tr n ình Thiên

21

S khái qt nói trên hàm ch a trong nó hai v n đ :
Th nh t: s n đinh kinh t - xã h i nông thôn và vi c gia t ng s n l ng nông nghi p
v n là n n t ng cho toàn b các b c ti n kh d c a c n n kinh t . Ch ng nào nơng nghi p
v n cịn chi m m t t tr ng l n trong c c u chung thì lu n đ này v n có giá tr tuy t đ i. Vì
th , xác đ nh m t chi n l c phát tri n dài h n (ch không ch t ng tr ng) cho nông thơn nơng nghi p v i tinh th n đó là đi u không đ c phép b quên.
Th hai, nông thôn - nông nghi p đã b cu n vào qu đ o th tr ng nh m t xu th không
th đ o ng c. Nhi m v làm sâu s c h n quá trình này b ng vi c ti p t c các cu c c i cách
th ch ch a đ c hoàn thành, nh t là khi xét th c ch t kinh t c a chúng (ví d các quy n s
h u ru ng đ t, đ c bi t là c a nông dân, các đi u ki n v th tr ng, v v n...). là h t s c c n
thi t. Song đó ch là m t m t c a v n đ , th m chí hi n nay, v trí th nh t c a nó n m trong
t ng quan đang thay đ i so v i m t kia. Khi xem xét các v n đ c p bách c a nh ng n m
tr c m t, t góc đ tồn c c và dài h n, toàn b s gay g t c a h v n dè nông thôn - nơng
nghi p có th n m nh ng gi i h n t ng tr ng và phát tri n c a nông nghi p v i t cách là
ngành t o ra s n l ng s n ph m v t ch t. ó là gi i h n v n ng su t lúa g o, v th tr ng, là
t ng quan gi a dân s - lao đ ng và đ t đai, là s c ép v v n v.v... Không v t b nh ng gi i
h n này thì, thi t ngh các mâu thu n đã tích đ ng lâu đ i c a n n kinh t nông dân cịn ch a
hồn tồn gi i t a th ch "c truy n" s bùng n . Khi đó, nh ng h u qu có tính ch t th m
h a là khó tránh kh i khơng ch riêng cho nông nghi p. Trong bài vi t này, tôi c g ng làm rõ
lu n đi m nói trên thơng qua vi c phân tích s b m t gi i h n thu c lo i gay g t nh t đ i v i
quá trình c i bi n nông thôn và t ng tr ng nông nghi p, coi đây là kh i đi m v mát nguyên
t c đ gi i t a nh ng nút gi i h n khác. ó là m i quan h gi a dân s - lao đ ng v i các
ngu n l c v t ch t khác, đ c bi t là ru ng đ t, nông thôn n c ta hi n nay.
2. S C ÉP DÂN S - LAO

NG

I V I PHÁT TRI N

Dân s đông, ngu n lao đ ng d i dào, v i m c ti n cung th p, không nghi ng gì, đang là
m t trong nh ng (n u khơng nói chính nó) l i th t ng tr ng đáng k nh t c a n n kinh t
Vi t Nam. Song xét m t cách th c t , v c b n đó chi là l i th ti m n ng ch a đ c khai
thác t t.
th c hi n l i th này, Vi t Nam c n thay đ i m nh m c c u kinh t hi n t i trên
c s ngu n v n đ u t r t l n.
Có ngh a là, trong đi u ki n v n n i đ a ít, kh n ng ti t ki m không l n và không th trông
ch vào câu chuy n th n k v s đ vào ào t c a v n n c ngồi tình tr ng dân s đơng và
d th a lao đ ng th t s là m t thách th c ghê g m đ i v i m t s n c nghèo m i b c vào
qu đ o phát tri n hi n đ i 1 .
Ch c ch n r ng s c ép này đang d n ch y u vào khu v c nơng thơn - Nơng nghi p. Có
nhi u lu n c hi n nhiên bi n minh cho k t lu n này.

1. Là m t qu c gia nông nghi p l c h u nh ng m t đ dân s c a Vi t nam l i m c cao
nh t th gi i h n (900 ng i/km2 đ t nông nghi p (ch a đ y 3 sào) cao h n Trung Qu c và
Thái Lan tr ng 3 l n
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


22

Vài đ xu t...

- Có t i 80% dân s s ng nông thôn. M c t ng dân s c a nông thôn, ch ng 2% n m, cao
h n thành ph và ch a hy v ng gi m xu ng m nh m trong m t s n m t i.
- Tình tr ng th t nghi p và thi u công n vi c làm nông thơn là tr m tr ng nh ng khó có
th tính đ n chính xác trong b t c s li u th ng kê chính th c nào do tính ch t th i v , bán
ph n c a nó. Chính đi u này làm cho mâu thu n nơng thơn c b tích nén l i mà không b c

l m t cách gay g t và th t s rõ r t đ bu c ng i ta ph i tìm ki m các gi i pháp ki u khơng
th trì hỗn.
- Kh n ng ti t ki m và đ u t c a nông dân th p do ch m c thu nh p trung bình trên đ u
ng i nơng thơn q th p ( c kho ng 1,2-1,3 tri u đ ng/n m, t c kho ng 100.000 đ/tháng).
T i đi m xu t phát hi n t i, do v a thốt kh i c ch c (bao c p, bình quân) đ i đa s nông
dân h u nh không có tích l y ho c khơng tích l y đ đ đ u t thay đ i ngh nghi p.
M t t ng quan m i gi a t ng sàn l ng và t ng dân s (v i giá đ nh c c u kinh t c a
nông thôn không thay đ i đáng k do thi u đ u t hi n t i - t ng quan này, xét trong trung
h n, d đi theo h ng m c t ng s n l ng th p h n m c t ng dân s ho c t ng th p h n nhi u
so v i yêu c u tích l y v n nh m m c tiêu chuy n d ch c c u) có th s cịn ti p t c ng n tr
ho t đ ng ti t ki m và đ u t c a các h gia đình nơng dân. Vì th , n u gi đ nh r ng s khơng
có nh ng ngu n v n đáng k t bên ngồi đ vào thì t ng quan gi a v n và lao đ ng nông
thôn ti p t c là v n đ c c k gay g t. Tình tr ng này s bi n thành vòng lu n qu n do kh
n ng h n ch c a vi c c i bi n n n nông nghi p hi n đang mang n ng tính đ c canh.
đây, c n nh n m nh r ng khu v c nông thôn - nông nghi p đang chi m t i h n 70% dân
s và lao đ ng c n c. Ngh a là đa s dân c c a đ t n c này đang l thu c vào cái vòng
lu n qu n c a nông nghi p đ c canh. Suy r ng ra h n n a, b c ti n c a quá trình chuy n
sang kinh t th tr ng c ng nh c a công cu c chuy n d ch c c u và t ng tr ng c a toàn b
n n kinh t đang ph thu c m nh m vào kh n ng phá v th đ c canh c c k h n ch c a
ng i nông dân.
3. GI I PHÁP Q

- NHÌN T

KHÍA C NH PH

NG PHÁP LU N

Nhi u h c gi n c ngoài, khi đ c p đ n các v n đ phát tri n c a châu á, đ u nh n m nh
đ n quan h dân s , lao đ ng - ru ng đ t và mô th c nông nghi p c truy n nh là đi m nút

quy t đ nh c n đ c tháo g tr c tiên.
Harry T.Oshima cho r ng "v n đ c b n c a n n kinh t (châu á) gió mùa là ph i thay đ i
m t n n kinh t t ch không s d ng h t lao đ ng ti n lên t n d ng h t lao đ ng m c cao
n u nh nó mu n phát tri n v i t c đ đ y đ " 1
Còn Saburo Okita, khi ph n đ i quan đi m c a J.K.Galbraith cho r ng gi i pháp phát tri n
quá đ c a châu Á nông nghi p là c n đ u t nhi u vào máy móc, đã vi t " i v i nh ng n c
có m t l c l ng lao đ ng đang t ng lên và nông nghi p v n là ch đ o thì vi c t o ra các c
h i công n vi c làm l i là đi u c b n và ch y u nh t" 2

1. Harry T.Oshima T ng tr

ng kinh t

châu Á gió mùa, Hà N i 1989, t p 1, trang 16

2. Saburo Okita Các n n kinh t đang phát tri n và Nh t B n, Hà N i, 1988. t p 1, trang 17.
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Tr n ình Thiên

23

Logic v n đ c a hai tác gi trên là nh t quán và ch t ch . K t lu n rút ra t đó là vi c t ng
c ng v n - k thu t nh là gi i pháp phát tri n ch y u trong giai đo n chuy n đ i mô th c
t ng tr ng và phát tri n (có th kéo dài ít nh t 10- 15 n m) cho các n c nông nghi p châu Á
c n ph i đ c suy xét c n th n. Trong giai đo n chuy n đ i, tính đúng đ n c a gi i pháp này,
xét m t cách t ng th , ch có th có đ c khi nó đ ng th i x lý đ c v n đ t o công n vi c
làm, gi m áp l c dân c và lao đ ng lên đ t đai. N u không, nó có th d n t i s th t b i tồn
b ho c ch ít là m t s phát tri n ki u phân c c không lành m nh.

Chúng tôi cho r ng cách đ t v n đ này c n đ c áp d ng đ nhìn nh n ti n trình c i cách
và t ng tr ng trong khu v c nông thôn - nông nghi p n c ta hi n nay.
Trong tr ng h p c th c a Vi t Nam, s c ép đ i v i c i cách và t ng tr ng trong nông
thôn xoay quanh t ng quan gi a 3 y u t : lao đ ng d th a - thi u v n đ thốt kh i tình
tr ng "thu n nơng" hay đ c canh - tính b t n c a các đi u ki n th tr ng. Ba y u t này t o ra
cái vòng lu n qu n.
ng trên nguyên t c lý thuy t, ch có- th phá v hồn tồn vịng lu n
qu n này khi có nhi u v n đ phát tri n công nghi p - là y u t duy nh t có th gi i quy t tri t
đ v n đ công n vi c làm. Th nh ng trong khi yêu c u gi i t a s c ép đang gia t ng đó ngày
càng đ t ra c p bách, cịn trình đ v n ng su t và s n l ng nông nghi p ngày càng đ t t i
đi m t i h n trong nh ng đi u ki n hi n t i 1 , thì rõ ràng tri n v ng gi i t a v v n và v nhân
l c c a công nghi p ch mang tính d n d n.
Tính ch t b c bách c a tình hình b t bu c cách t duy và vi c l a ch n gi i pháp đ i v i
v n đ c n ph i theo m t l i m i, v a là bình th ng, v a là khơng bình th ng.
Cách đ t v n đ v gi i pháp phát tri n nông nghi p - nông thôn th ng g p là: c n nhanh
chóng m r ng vi c đa d ng hóa ngành ngh (phân công l i lao đ ng) nông thôn, c n đa
canh hóa s n xu t nơng nghi p, c n đ a nhanh k thu t m i (h u nh là vô đi u ki n) vào
nông thôn v.v... D ng nh đây là cách đ t v n đe h p lý v m t lý thuy t, nh t là khi xét. trên
quan đi m dài h n. Song t t c nh ng đi u đó có ngh a là gì khi đ t chúng đ i di n v i nh ng
đi u ki n hi n t i c a nông thôn, v i yêu c u c p bách ph i gi i t a th t s , dù ch là tu n t ,
v i nh ng b c đi ng n đ tránh cái h u quá đã nói trên - m t s bùng n có th mang tính
th m h a? N u khơng xét đ n m t vài nhân v t đi n hình ki u "anh hùng đ n đ c" - nh ng
ng i th t s nêu t m g ng sáng v trông v n r ng, nuôi cá l ng, phát tri n mơ hình v nao-chu ng, mà nhìn tồn c nh tri n v ng c a nơng thơn thì d th y r ng

1. David Dapice vi t: “Thông th ng, s n l ng nông nghi p c a m t n c không th t ng h n 35%n m tr khi có nh ng vùng đ t m i đ c đ a vào canh tác, mà Vi t Nam thì cịn r t ít đ t đ khai
hoang ngoài ra. vi c t ng s n l ng còn ph thu c vào v n đ đ u t cao. (S n l ng c ng có th t ng
nhanh khi chuy n t c ch h p tác xã sang t nhân, nh ng Vi t Nam không th trông đ i đi u này
n a vì đã khai thác tác d ng này trong các đ t c i cách tr c đây.
Theo h

ng r ng bay, ch

ng B y (ch in nghiêng trong đo n d n do tôi nh n m nh TDT)

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


24

Vài đ xu t...

vi c th c hi n các u c u nói trên s g p vơ s tr ng i, n u khơng nói là b t c trong ng n
h n và trung h n 1 . Ng i ta ph i t h i:
đ t đ c đi u đó thì v n đâu? Phát tri n cái gì đ
khơng b b t c v th tr ng? Có c n h tr k thu t cho nông dân hay v n đ nh h ng th
tr ng n c ngồi b ng cóng th c nuôi l n v i n c g o ti t ki m, tr ng rau t túc chân b
rào và nguyên t c c truy n "l y công làm lãi"? v. v.. Th c t cho th y r ng nhìn tồn c nh thì
đó là nh ng câu h i ch a có câu tr l i kh d th a mãn.
Cách đ t v n đ v chuy n d ch c c u kinh t nông thôn cho đ n nay v c b n m i đang
d ng l i nh ng đ nh h ng t ng quát, v i nh ng phép tốn l n và các tính t vi t hoa.
Nh ng cu c kh o sát th c nghi m ch ra r ng cách đ t v n đ nh v y, xét trên quan đi m th c
ti n và nhi m v tìm ki m các gi i pháp c p bách, mang nhi u nét o t ng. Nó khơng phù
h p v i kh n ng th c t c a đa s h nơng dân, v i ngu n v n có th dành h tr phát tri n
nông nghi p t bên ngồi nơng thơn, nh t là t chính ph .
Ngh a là c n đ t v n đ m t cách c th , sát th c h n cho t ng vùng, t ng làng, v i nh ng
đ ng v n huy đ ng đ c trên th c t ch không ch là kh u hi u phát tri n ngành ngh chung
chung. C ng theo logic đó, c n ph i đ t v n đ v m t c ch tín d ng thích h p h n đ t ng
ng i nông dân, th m chí c nh ng ng i nghèo mu n tìm l i thốt th c s , có th ti p c n đ
dàng v i ngu n v n phát tri n. Ph i tính đ n kh n ng b o đ m th tr ng t ng ng v i
nh ng b c ti n c th cho t ng khu v c, th m chí t ng xã, khi đ t ra các ch ng trình phát

tri n.
đây, trong ph m vi m t bài vi t ng n, tôi ch xin nêu m t gi i pháp quen thu c đ i v i
v n đ áp l c lao đ ng - v n nông thôn. Gi i pháp này trong th c t th tr ng b b qn vì
tính thơng th ng c a nó, vì d ng nh có v "t m th ng", ít tri n v ng.
Cách đ t v n đ là: Li u b n thân nơng nghi p, v i chính c c u hi n t i c a nó, có kh
n ng thu hút thêm lao đ ng không? V i nh ng gi đinh nào thi kh n ng đó th c hi n đ c mà
không làm gi m hi u qu t ng th đ i v i ng i nông dân? Vi c th c hi n kh n ng đó có t o
ra nh ng c s đ chuy n d ch c c u kinh t trong nơng thơn, c i thi n tình tr ng cơng n vi c
làm và thu nh p khơng?
Có v nh đây là cách đ t v n đ h i ng c đ i vì d ng nh nơng nghi p Vi t Nam đã đ t
t i gi i h n s k t h p lao đ ng v i ru ng đ t c a s n l ng trong t ng quan v i s k t h p
đó. D ng nh là ngày nay, xu h ng ch có th là rút b t lao đ ng ra kh i l nh v c nông
nghi p ch b n thân nông nghi p không th hút tr l i thêm đ c.
Chúng tôi xin nêu gi thuy t là hi n nay, có th t ng s ngày công lao đ ng trên m t hecta
đ t canh tác. V i n i dung đó, gi thuy t hi n ra nh m t gi i pháp quá đ quan tr ng đ i v i
v n đ lao đ ng và thu nh p nông thôn. Các tài li u th c nghi m s b cho th y gi thuy t
này có nh ng c s v ng ch c và có tri n v ng,

1. Theo s li u đi u tra m u do chúng tôi thu nh p và k t h p v i s li u đi u tra h nghèo c a B nông
nghi p và công nghi p th c ph m, nông thôn hi n nay, kho ng 12-15% s h đ c x p và lo i h giàu, có
m c ti t ki n hàng n m t 5 tri u đ ng tr lên (đ i đa s là 5-10 tri u). S h thi u n và s h h u nh khơng
có ti t ki m chi m kho ng 50%).
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Tr n ình Thiên

25

ngay c đ i v i vùng đ ng b ng B c B , là n i s ngày công lao đ ng trên m t ha canh tác và

m c n ng su t đ t đai là r t cao.
làm rõ h n đôi chút v đi u này, c n tr l i v i l ch s
phát tri n nông nghi p hi n đ i c a Vi t Nam. Nh m i ng i đ u bi t g n li n v i s t n t i
c a ch đ h p tác xã là quá trình c gi i hóa, hóa h c hóa và cách m ng xanh" m t cách ráo
ri t. Hi u qu v n ng su t lao đ ng và s n l ng c a nh ng quá trình này là không th nghi
ng . Song khi đ ng trên quan đi m s c ép lao đ ng hi n t i đ nhìn nh n thì v n đ hi n ra
d i m t góc đ khác nhau. Xin nêu vài ví d minh ho :
Chúng ta th y r ng ng i nông dân Vi t Nam hi n nay khơng cịn gi , ho c ch cịn gi
khơng nhi u, thói quen làm phân xanh. Thay vào đó là khuynh h ng gia t ng m c s d ng
phân hoá h c. Khuynh h ng này, trong khi làm gia t ng đáng k n ng su t và ,s n l ng, thì
c ng t o cho nông dân s nhàn r i và tâm lý ng i làm phân h u c . Nông dân c ng không
mu n tát n c. i u t ng t c ng x y ra v i các khâu làm đ t, làm c và phịng ch ng sâu
b nh. Có ngh a là t n t i và phát tri n xu h ng thay dân nhi u khâu công vi c v n làm b ng
tay, do lao đ ng th công th c hi n trong h th ng canh tác c truy n b ng các ph ng ti n k
thu t hi n đ i trong nông thôn Vi t Nam.
Xét m t cách tr u t ng, theo quan đi m l ch s ti n hóa, khơng ai có th ph nh n nh ng
thành qu do k thu t, do q trình hi n đ i hóa mang l i. Song xét v n đ m t cách c th và
th c t h n, trong nh ng đi u ki n hi n th c c a nông thôn h u qu n y sinh t q trình "t
hóa" nơng nghi p tr c đây s là: Lao đ ng đã d th a, trong khi ng i nơng dân có nhi u
th i gian r nh r i h n do s d ng các thành t u k thu t m i thì h c ng ph i ch tiêu nhi u
thu nh p h n đ mua phân bón hóa h c, tr ti n đi n máy, thu c tr sâu ...
Ch c ch n đây là m t th c t ph bi n nông thôn n c ta hi n nay, đ c bi t là nh ng
vùng thâm canh cao, có s c ép dân s - lao đ ng l n. Th c t đó hi n đang làm nghiêm tr ng
h n t ng quan gi a lao đ ng và v n (g m c v n đ t đai) trong khu v c này.
Gi i pháp l a ch n đây t b c l ra t s phân tích th c tr ng: c n ph i cân nh c hi u qu
toàn b c a s phát tri n nông nghi p nông thôn gi a vi c n l c t i đa cho đ u t đ t ng
nhanh s n l ng nơng nghi p nh ng l i ích mà nơng dân thu đ c t đó khơng t ng nhanh
b ng th m chí khơng t ng, v i vi c đ u t thêm lao đ ng nh là h ng chính (ch khơng ph i
là h ng duy nh t) trong giai đo n quá đ tr c m t đ t ng sân l ng. Gi i pháp th hai có
th ch đem l i m c t ng s n l ng không cao b ng gi i pháp th nh t nh ng có l l i ích thu

đ c t đó c a nông dân s l n h n và m c giàu có c a nơng thơn nói chung, nh đó, c ng
t ng lên; đ ng th i cịn giúp tránh đ c s c ng th ng quá l n v v n hi n nay.
Theo l p lu n này, trong giai đo n tr c m t, c n và có th tr l i v i nhi u y u t và
ph ng th c canh tác c truy n đ thu hút thêm lao đ ng vào nông nghi p. Vi c đ u t thêm
lao đ ng đ gi m b t chi phí v n, trong ch ng m c đáng k , cho phép nông dân ti t ki m v n
mà v n có th đ t m c n ng su t và s n l ng cao đ m c đ a l i cho h hi u qu toàn b cao
h n. Hi u qu chung và b n thân s ti t ki m v n này, đ n l t nó cho phép nơng dân ti t
ki m v n, t ng thu nh p. Sau m t th i h n nào đó, h có th s d ng s ti t ki m và thu nh p
t ng thêm đ đ u t thâm canh và m mang ngành ngh .

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


26

Vài đ xu t...

Khi phân tích q trình t ng tr ng kinh t c a Nh t B n và m t sô n c châu Á khác
nh
ài Loan, Thái Lan, chúng tôi nh n th y xu h ng gi i t a tình tr ng d th a lao đ ng
trong khu v c nông nghi p giai đo n kh i phát đ c đ t trên n n t ng phát tri n nông nghi p
ch y u b ng cách đ t m c tiêu t ng n ng su t đ t đai cao h n m c tiêu t ng n ng su t lao
đ ng nông nghi p. Ngh a là nh ng qu c gia này, khuynh h ng đ u t lao đ ng tr i b t h n
khuynh h ng đ u t k thu t.
Nh t B n, ngay c cho đ n nay v n t n t i ph ng châm "làm ru ng nh làm v n" t c
là b công s c lao đ ng nhi u h n trên m i đ n v di n tích nh là nguyên t c ch ,đ o c a
canh tác. Trung Qu c và Vi t Nam, ch đ khoán h c ng đ a đ n k t qu t ng t , song
m c đ th p h n 6 . Thi t ngh r ng trong đi u ki n c a n c ta hi n nay, vi c tr l i m t sô
y u t c a ph ng th c canh tác c truy n thay cho vi c ti p nh n
t các ph ng ti n k

thu t m i mà khơng tính tốn hi u qu m t cách c th và thi t th c cho ng i nông dân
không h n là m t b c lùi.
H n th , đó cịn là gi i pháp tích c c trên nhi u m t và khơng h có ý ngh a ng n h n
trong vài ba n m.
*
*

*

Trên đây là vài ý ki n r t s b đ i v i v n đ phát tri n kinh t nông thôn trong khuôn
c nh cu c c i cách toàn di n c c u kinh t . Vi c tr u t ng hóa nhi u y u t tác đ ng đ n s
phát tri n chung (nh t giá h i đoái, đ u t n c ngoài, đ nh d ng c c u chung...) có th làm
phi n di n s phân tích, song l i giúp làm n i b t cách đ t v n đ đ c coi là h p lý v nguyên
t c.
Thi t ngh r ng đây là cách ti p c n kh d ch p nh n đ c v nh ng gi i pháp quá đ
khơng th khơng có đ i v i ti n trình kinh t nơng thơn hi n nay.

6. Xin d n ra s so sánh t ng quan gi a s ngày công lao đ ng và n ng su t đ t đai c a giáo s
Shigeru lshikawa: nhân l c dùng vào vi c s n xu t lúa Nh t B n tính vào kho ng 525 ngày công cho
m i hecta. Con s này cao h n kho ng 3 l n so v i các n c Nam và ông Nam Á, n ng su t c ng
cao h n nh v y.
T kinh nghi m phát tri n c a nhi u n c, Sabu ro Okita đ a ra m t khái quát có tính quy lu t và
r t đáng chú ý cho n c ta: "Ch ng nào đ t đai còn hi m h i so v i l c l ng lao đ ng v n đ ch y u
làm th nào nâng cao n ng su t đ t nói cách khác, làm th nào đ đ t đ c s n l ng t i đa cho m i
hecta. ó là m c tiêu chính c a chính sách nơng nghi p".
(Xem: Saburo Okita, sách đã d n, t p 1. tr 19; t p 2; trang 19)
Thói quen s ng v i các ph ng ti n k thu t hi n đ i c a nông dân Vi t Nam đã đ sâu r ng đ n m c
gi đây đa s h không mu n làm phân xanh thay cho vi c b ti n mua phân hóa h c.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn