Xây dựng mô hình kế toán trách nhiệm trong các doanh sản xuất sữa việt nam

Trờng đại học kinh tế quốc dân

!" #$ %&'()'(*'*+
%&'()'(*'*+

Ng i hư ng d n khoa h c:


i

L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan Lu n án này là cơng trình nghiên
c u c a riêng tơi. S li u s d"ng trong Lu n án là
trung th#c. Nh%ng k't qu) c a Lu n án chưa t+ng
đư,c cơng b trong b.t c cơng trình nào
Tác gi c a Lu n án

Nguy n Th Minh Phương


ii

M CL C
L I CAM ðOAN ...................................................................................................... i
M C L C................................................................................................................. ii
DANH M C CÁC CH" VI$T T%T.......................................................................v
DANH M C SƠ ð) ............................................................................................... vi
DANH M C B+NG ............................................................................................... vii
DANH M C ð) TH- ........................................................................................... viii
L I M. ð/U ............................................................................................................1

CHƯƠNG 1: T3NG QUAN CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN C9U VÀ
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C9U C;A LU1.1. T>ng quan các cơng trình nghiên cEu nưFc ngồi ........................................5
1.2. T>ng quan các cơng trình nghiên cEu trong nưFc ......................................14
1.3. Phương pháp nghiên cEu c a lu n án ..........................................................19
1.3.1. Thi t k nghiên c u ....................................................................................19
1.3.2. Phương pháp thu th p s li u .....................................................................20
1.3.3. H th ng d" li u thu th p ..........................................................................21
K$T LUCHƯƠNG 2: CƠ S. LÝ LUCÁC DOANH NGHIQP .........................................................................................24
2.1. B n chSt, vai trị và nhiVm vX kZ tốn trách nhiVm trong doanh nghiVp..24
2.1.1. B$n ch%t c&a k toán trách nhi m trong doanh nghi p..............................24
2.1.2. Vai trò và nhi m v/ c&a k toán trách nhi m trong các doanh nghi p ......27
2.2. S\ phân cSp qu n lý và m_i quan hV vFi kZ toán trách nhiVm ..................29
2.2.1. S2 phân c%p qu$n lý và các mơ hình phân c%p qu$n lý ..............................29
2.2.2. H th ng k toán trách nhi m trong m i quan h v8i cơ c%u t9 ch c qu$n
lý kinh doanh ........................................................................................................41
2.3. HV th_ng phương pháp sa dXng trong kZ toán trách nhiVm......................43
2.3.1. H th ng phương pháp d2 toán ..................................................................43
2.3.2. H th ng phương pháp cung c%p các thông tin th2c hi n c&a các trung tâm
trách nhi m ...........................................................................................................46
2.3.3. H th ng phương pháp phân tích, đánh giá trách nhi m c&a các trung tâm
trách nhi m ...........................................................................................................47


iii

2.4. Nbi dung kZ toán trách nhiVm cho các trung tâm trách nhiVm trong
doanh nghiVp..........................................................................................................55

2.4.1. Trung tâm chi phí........................................................................................55
2.4.2. Trung tâm doanh thu...................................................................................59
2.4.3. Trung tâm l>i nhu n....................................................................................61
2.4.4. Trung tâm ñ?u tư.........................................................................................64
2.5. KZ toán trách nhiVm c a mbt s_ nưFc trên thZ giFi và bài hdc kinh nghiVm
cho doanh nghiVp ViVt Nam .................................................................................66
2.5.1. K toán trách nhi m c&a mAt s nư8c trên th gi8i....................................66
2.5.2. Bài hBc kinh nghi m cho các doanh nghi p Vi t Nam ..............................71
K$T LUCHƯƠNG 3: THfC TRgNG K$ TOÁN TRÁCH NHIQM TRONG CÁC
DOANH NGHIQP S+N XUiT S"A VIQT NAM ...............................................74
3.1. Th\c trjng kZ toán trách nhiVm trong các doanh nghiVp s n xuSt sla
ViVt Nam .................................................................................................................74
3.1.1. Gi8i thi u t9ng quan vE ngành s$n xu%t s"a Vi t Nam ..............................74
3.1.2. ðHc ñiIm cơ c%u t9 ch c và phân c%p qu$n lý trong các doanh nghi p s$n
xu%t s"a Vi t Nam ...............................................................................................84
3.1.3. Th2c trKng v n d/ng các phương pháp k toán trách nhi m tKi các doanh
nghi p s$n xu%t s"a Vi t Nam ..............................................................................89
3.1.4. Th2c trKng k toán trách nhi m các trung tâm trong doanh nghi p s$n xu%t
s"a Vi t Nam ........................................................................................................90
3.2. ðánh giá th\c trjng kZ toán trách nhiVm trong các doanh nghiVp s n xuSt
sla ViVt Nam..........................................................................................................95
3.2.1. ðánh giá cơ c%u t9 ch c và phân c%p qu$n lý tKi các doanh nghi p s$n xu%t
s"a Vi t Nam ........................................................................................................95
3.2.2. ðánh giá h th ng phương pháp k toán trách nhi m tKi các doanh nghi p
s$n xu%t s"a Vi t Nam ..........................................................................................97
3.2.3. ðánh giá th2c trKng k toán trách nhi m các trung tâm tKi các doanh
nghi p s$n xu%t s"a Vi t Nam ..............................................................................98
K$T LU

iv

CHƯƠNG 4: GI+I PHÁP XÂY DfNG MƠ HÌNH K$ TỐN TRÁCH NHIQM
TRONG CÁC DOANH NGHIQP S+N XUiT S"A VIQT NAM....................101
4.1. S\ cpn thiZt xây d\ng mơ hình kZ tốn trách nhiVm trong các doanh
nghiVp s n xuSt sla ViVt Nam............................................................................101
4.2. Các ngun tqc xây d\ng mơ hình kZ tốn trách nhiVm trong các doanh
nghiVp s n xuSt sla ViVt Nam............................................................................103
4.2.1. Phù h>p v8i mơ hình t9 ch c qu$n lý.......................................................103
4.2.2. Phù h>p v8i u c?u và trình đA qu$n lý ..................................................103
4.2.3. Phù h>p và hài hịa gi"a chi phí và l>i ích ...............................................104
4.2.4. Phù h>p v8i cơ ch qu$n lý c&a nEn kinh t .............................................104
4.2.5. Phù h>p trong quá trình tồn c?u hóa ......................................................105
4.3. V n dXng phương pháp kZ toán trách nhiVm trong các doanh nghiVp s n
xuSt sla ViVt Nam ...............................................................................................105
4.3.1. Xây d2ng h th ng ñPnh m c ...................................................................105
4.3.2. Xây d2ng h th ng d2 toán tương ng các trung tâm trách nhi m ..........110
4.3.3. Xây d2ng h th ng ghi chép ch ng tR ban ñ?u, tài kho$n và s9 k toán phù
h>p v8i h th ng k toán trách nhi m ................................................................111
4.3.4. Áp d/ng phương pháp b$ng ñiIm cân bUng trong các doanh nghi p s$n
xu%t s"a Vi t Nam. .............................................................................................114
4.4. Xây d\ng hV th_ng kZ toán trách nhiVm cho các trung tâm trong doanh
nghiVp s n xuSt sla ViVt Nam............................................................................117
4.4.1. K toán trách nhi m trung tâm chi phí .....................................................117
4.4.2. K tốn trách nhi m trung tâm doanh thu ................................................127
4.4.3. K toán trách nhi m trung tâm l>i nhu n .................................................129
4.4.4. K toán trách nhi m trung tâm ñ?u tư ......................................................136
4.5. ðiru kiVn xây d\ng hV th_ng kZ toán trách nhiVm trong các doanh nghiVp
s n xuSt sla ViVt Nam ........................................................................................142

4.5.1. ð i v8i nhà nư8c và các cơ quan ch c năng ............................................142
4.5.2. ð i v8i các doanh nghi p s$n xu%t s"a Vi t Nam....................................143
K$T LUK$T LUDANH M C CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN C9U C;A TÁC GI+...............151
DANH M C TÀI LIQU THAM KH+O.............................................................151


v

DANH M C CÁC CH" VI$T T%T
Chl viZt tqt

Di n gi i

CP NVL TT

: Chi phí nguyên v t li u tr2c ti p

CP NCTT

: Chi phí nhân cơng tr2c ti p

CP SXC

: Chi phí s$n xu%t chung

DNNN

: Doanh nghi p nhà nư8c

ERP

: Enterprise Resource Planning (HoKch ñPnh ngu_n
l2c doanh nghi p)

EVA

: Economic value added (Giá trP giá tăng)

Gð

: Giám ñ c

HðQT

: HAi ñ_ng qu$n trP

KH

: K hoKch

KTTC

: K toán tài chính

KTTN

: K tốn trách nhi m

KTQT

: K tốn qu$n trP

LN

: L>i nhu n

PX

: Phân xưcng

TT

: Th2c t

TSCD

:Tài s$n c ñPnh

SXKD

: S$n xu%t kinh doanh

RA

: Respondbility Accounting (K toán trách nhi m)

ROI

: Return on Investment (Tf l hoàn v n ñ?u tư)

RI

: Residual Income(Thu nh p còn lKi)


vi

DANH M C SƠ ð)
Sơ ñ_ 2.1: Cơ c%u qu$n lý ch c năng c&a doanh nghi p ..........................................31
Sơ ñ_ 2.2: Cơ c%u t9 ch c theo ñPa dư .....................................................................32
Sơ ñ_ 2.3: Cơ c%u t9 ch c theo s$n phgm .................................................................33
Sơ ñ_ 2.4: Cơ c%u t9 ch c theo khách hàng..............................................................34
Sơ ñ_ 2.5: Cơ c%u t9 ch c theo ñơn vP chi n lư>c ....................................................35
Sơ ñ_ 2.6: Cơ c%u t9 ch c kiIu ma tr n ....................................................................36
Sơ ñ_ 2.7: Cơ c%u qu$n lý tr2c tuy n c&a doanh nghi p .........................................37
Sơ ñ_ 2.8: Cơ c%u qu$n lý theo kiIu tr2c tuy n h ch c năng ....................................38
Sơ ñ_ 2.9: H th ng k toán trách nhi m trong m i quan h v8i cơ c%u t9 ch c qu$n
lý c&a doanh nghi p .................................................................................................42
Sơ ñ_ 2.10: H th ng d2 tốn s$n xu%t kinh doanh ..................................................44
Sơ đ_ 2.11: Trình t2 l p d2 tốn ...............................................................................46
Sơ đ_ 2.12: Mơ hình phân tích Dupont.....................................................................49
Sơ đ_ 2.13: C%u trúc c&a b$ng điIm cân bUng ..........................................................51
Sơ ñ_ 2.14: M i quan h gi"a phân c%p qu$n lý và các trung tâm trách nhi m c các
doanh nghi p châu Âu...............................................................................................68
Sơ ñ_ 3.1: Chuli giá trP gi$n ñơn c&a ngành s"a ......................................................74
Sơ ñ_ 3.2: BA máy qu$n lý c&a Cơng ty Vinamilk ...................................................82
Sơ đ_ 3.3: BA máy qu$n lý c&a Công ty s"a Hà nAi .................................................86
Sơ đ_ 4.1: Các trung tâm chi phí thuAc kh i s$n xu%t ............................................118

Sơ ñ_ 4.2: Các trung tâm chi phí thuAc kh i kinh doanh........................................120
Sơ đ_ 4.3: Các trung tâm chi phí thuAc kh i qu$n lý..............................................121
Sơ đ_ 4.4: BA máy k toán k t h>p trong doanh nghi p s$n xu%t s"a Vi t Nam ...145


vii

DANH M C B+NG
B$ng 2.1: M i quan h gi"a chi n lư>c và cơ c%u t9 ch c .....................................40
B$ng 4.1: H th ng d2 toán c&a các trung tâm trách nhi m ..................................111
B$ng 4.2: B$ng ñiIm cân bUng trong doanh nghi p s$n xu%t s"a Vi t Nam .........115
B$ng 4.3: B$ng phân tích bi n đAng các nhân t ...................................................123
B$ng 4.4: ROI c&a các trung tâm ñ?u tư ................................................................138
B$ng 4.5: Các chm tiêu c&a bA ph n miEn Bnc .......................................................139
B$ng 4.6: L>i nhu n còn lKi c&a các trung tâm ......................................................140


viii

DANH M C ð) THð_ thP 3.1: S$n lư>ng s"a hàng hóa .........................................................................75
ð_ thP 3.2: Doanh s s"a c&a Vi t Nam ...................................................................77
ð_ thP 3.3: T c ñA tăng doanh thu và l>i nhu n c&a Công ty S"a Vinamilk ...........78
ð_ thP 3.4: Cơ c%u doanh thu c&a công ty Vinamilk 2010....................................... 79


1

L I M. ð/U
1. Lý do l\a chdn ñr tài
K toán trách nhi m là mAt trong nh"ng nAi dung cơ b$n c&a k tốn qu$n

trP, nó là mAt trong nh"ng cơng c/ qu$n lý kinh t tài chính có vai trị quan trBng
trong vi c qu$n lý, điEu hành và kiIm sốt các hoKt đAng kinh doanh trong doanh
nghi p. KTTN giúp nhà qu$n trP kiIm sốt và đánh giá hoKt ñAng c&a nh"ng bA
ph n trong doanh nghi p, ñ_ng thoi ñánh giá trách nhi m qu$n lý c&a nhà qu$n trP
các c%p. TR đó, giúp các nhà qu$n trP các c%p có nh"ng thơng tin h"u ích trong vi c
ra quy t ñPnh ñI ñKt ñư>c m/c tiêu chung. ð_ng thoi KTTN cũng thúc đgy, khuy n
khích các nhà qu$n trP phát huy năng l2c qu$n lý c&a mình góp ph?n nâng cao hi u
qu$ qu$n lý c&a doanh nghi p. KTTN có vai trị quan trBng trong công tác qu$n lý
c&a doanh nghi p nhưng vqn cịn là nAi dung tương đ i m8i khơng chm trong th2c t
mà c$ trong nghiên c u ñ i v8i Vi t Nam, mHc dù KTQT và KTTN ñã ñư>c các
nư8c trên th gi8i ñE c p và phát triIn tương ñ i lâu.
ThP trưong s"a tKi Vi t nam đư>c đánh giá là thP trưong có nhiEu tiEm năng
tăng trưcng trong tương lai, th ng kê cho th%y giai đoKn 1997h2009, ngành s"a Vi t
Nam có tf l tăng trưcng cao nh%t khu v2c ðông Nam Á v8i m c tăng bình quân
24,7%/năm. Tuy nhiên, m c tiêu dùng s"a c&a ngưoi dân còn khá th%p chm kho$ng
11,2 l/năm, th%p hơn nhiEu so v8i các nư8c châu Á khác và các nư8c khác trên th
gi8i như Thái lan 23l/ngưoi/năm, Trung Qu c 25l/ngưoi/năm. ðây là cơ hAi l8n cho
các doanh nghi p s$n xu%t s"a Vi t Nam phát triIn và khung đPnh mình. Hơn n"a,
Vi t nam là nư8c nơng nghi p, có nhiEu ngu_n l2c cho ngành s$n xu%t và chăn ni
bị s"a phát triIn. L>i th cKnh tranh c&a ngành s"a thuAc vE doanh nghi p nào nnm
đư>c ngu_n ngun li u bị s"a, tuy nhiên ñây lKi là ñiIm y u c&a h?u h t các doanh
nghi p trong nư8c. MHt khác, khi thP trưong s"a hồn tồn mc cva theo lA trình gia
nh p WTO c&a Vi t nam, c$ nông dân nuôi bò s"a lqn các doanh nghi p s$n xu%t
s"a nAi ñPa sx ph$i ñ i mHt v8i cKnh tranh gay gnt c&a các công ty r%t mKnh tR Úc và
New Zealand... ðI phát triIn và t_n tKi v%n ñE ñHt ra ñ i v8i các doanh nghi p s$n


2

xu%t s"a Vi t Nam đó là ph$i đ$m b$o ch%t lư>ng s$n phgm và ñáp ng nhu c?u tiêu

dùng khơng chm đ i v8i trong nư8c mà c$ đ i v8i tiêu dùng nư8c ngoài. Mu n như
v y, các doanh nghi p s$n xu%t s"a Vi t Nam ph$i có phương th c qu$n lý t t tR
khâu ñ?u vào ñ n s$n xu%t và tiêu th/, tKo uy tín vE thương hi u cũng như ch%t
lư>ng s$n phgm. MAt trong nh"ng công c/ qu$n lý và kiIm soát hi u qu$ hi n nay
cho các doanh nghi p là h th ng KTTN.
KTTN là h th ng k toán t p h>p k t qu$ theo tRng lĩnh v2c, phKm vi khác
nhau do mAt nhà qu$n trP chPu trách nhi m giám sát và ñánh giá k t qu$ theo tRng
bA ph n trong t9 ch c. KTTN quan tâm ñ n vi c các nhà qu$n trP đư>c giao trách
nhi m kiIm sốt và điEu hành mAt hoKt ñAng, bA ph n trong t9 ch c. ðI ñ$m b$o
ñư>c vi c sv d/ng hi u qu$ các ngu_n l2c trong tRng hoKt đAng địi h}i ph$i xây
d2ng mKng lư8i trung tâm trách nhi m. MAt trung tâm trách nhi m là mAt ñơn vP
c&a t9 ch c v8i s2 lãnh ñKo c&a mAt nhà qu$n trP trung tâm chPu trách nhi m vE tồn
bA hoKt đAng c&a trung tâm mình v8i nhà qu$n trP c%p cao. Các trung tâm trách
nhi m đư>c hình thành trên cơ sc ñHc ñiIm t9 ch c bA máy hoKt ñAng cũng như ñHc
ñiIm ngành nghE kinh doanh và ñHc ñiIm s$n phgm. KTTN phù h>p v8i các công
ty, T9ng công ty, T p đồn có qui mơ l8n và cơ c%u t9 ch c c&a nó ph$i phân c%p,
phân quyEn. KTTN chm phát huy tác d/ng và hoKt đAng có hi u qu$ nh%t trong các
t9 ch c có phân c%p qu$n lý. Chính vì v y, trư8c vai trị quan trBng và c%p thi t
c&a KTTN trong các doanh nghi p Vi t Nam ñHc bi t là các doanh nghi p s$n
xu%t s"a lu n án nghiên c u đE tài "Xây d\ng mơ hình kZ tốn trách nhiVm
trong các doanh nghiVp s n xuSt sla ViVt Nam".
2. MXc tiêu nghiên cEu
KTTN có vai trị quan trBng giúp nhà qu$n trP kiIm sốt đánh giá hoKt đAng
c&a các bA ph n trong doanh nghi p nhưng th2c t hi n nay vi c áp d/ng KTTN
vào trong qu$n lý c&a các doanh nghi p Vi t Nam chưa th2c s2 đư>c quan tâm.
Trư8c tình hình đó, lu n án ti n hành nghiên c u h th ng KTTN đã đư>c hình
thành tKi các doanh nghi p s$n xu%t s"a Vi t Nam chưa? Hình thành đ n ñâu? •
m c ñA nào? N u h th ng KTTN chưa th2c s2 có tác gi$ sx đưa ra mơ hình KTTN

3

cho các doanh nghi p s$n xu%t s"a Vi t Nam. V8i m/c tiêu xây d2ng h th ng
KTTN phù trong các doanh nghi p s$n xu%t s"a Vi t Nam nhUm cung c%p thơng tin
h"u ích cho các nhà qu$n trP ñánh giá hi u qu$ kinh doanh và trách nhi m qu$n lý
c&a tRng bA ph n ñI ra quy t ñPnh kinh doanh. Căn c vào m/c tiêu nghiên c u lu n
án xây d2ng câu h}i nghiên c u.
3. Câu hwi nghiên cEu
1, Các nhân t nào $nh hưcng đ n mơ hình KTTN trong các doanh nghi p
s$n xu%t s"a Vi t Nam?
2, Mơ hình KTTN c các doanh nghi p s$n xu%t s"a Vi t Nam ñã ñư>c thi t
l p hay chưa? N u có, đã xây d2ng đ n đâu, ưu như>c điIm là gì?
3, Mơ hình KTTN c?n đư>c xây d2ng trong các doanh nghi p s$n xu%t s"a
Vi t Nam như th nào?
4. ð_i tưxng nghiên cEu và phjm vi nghiên cEu

Lu n án nghiên c u vE h th ng KTTN tKi các doanh nghi p s$n xu%t s"a
Vi t Nam, v8i cơ c%u t9 ch c qu$n lý và s$n xu%t theo 2 hình th c: Khép kín và
Mc. Hình th c s$n xu%t khép kín: Các doanh nghi p có trang trKi ni bị s"a
cung c%p ngun v t li u cho nhà máy s$n xu%t s"a (Vinamilk, MAc Châu...) và
hình th c th hai là các doanh nghi p khơng có trKi chăn ni bị mà chm thu mua
nguyên v t li u ñ?u vào trên thP trưong ñI s$n xu%t các s$n phgm tR s"a
(Hanoimilk...).
5. D\ kiZn các kZt qu ñjt ñưxc
Lu n án Xây d2ng mơ hình KTTN trong các doanh nghi p s$n xu%t s"a Vi t
nam, có giá trP c$ vE lý thuy t và th2c ti€n.
a, V1 m2t lý lu n: Lu n án trình bày mơ hình KTTN vE mHt lý thuy t như:
Lý thuy t vE các trung tâm trách nhi m như: trung tâm chi phí, trung tâm doanh thu,
trung tâm l>i nhu n và trung tâm ñ?u tư. NAi dung các trung tâm trách nhi m, h
th ng chm tiêu và phương pháp ñánh giá c&a tRng trung tâm ñ n xây d2ng h th ng

báo cáo KTTN cho tRng trung tâm. ð_ng thoi, lu n án trình bày h th ng d2 tốn,
h th ng phương pháp cung c%p các thông tin th2c hi n, h th ng các phương pháp


4

kiIm sốt và đánh giá k t qu$, hi u qu$ c&a các trung tâm trách nhi m, ñánh giá
trách nhi m qu$n lý c&a tRng trung tâm trách nhi m. Bên cKnh đó, lu n án cũng
trình bày h th ng lý thuy t t9 ch c qu$n lý, m i quan h gi"a phân c%p qu$n lý và
KTTN làm căn c và cơ sc lý thuy t cho vi c xây d2ng mơ hình KTTN cho các
doanh nghi p c/ thI. Ngoài ra, lu n án cũng rút ra bài hBc kinh nghi m vE xây d2ng
mơ hình KTTN cho doanh nghi p Vi t Nam trên cơ sc mơ hình KTTN tKi mAt s
nư8c trên th gi8i.
b, V1 m2t th#c ti5n:Lu n án trình bày t9ng quan các cơng trình nghiên
c u trong nư8c và th gi8i có liên quan đ n KTTN, tR đó tìm đư>c "kho$ng
tr ng" cho hư8ng nghiên c u c&a lu n án. ð_ng thoi, thơng qua phương pháp
nghiên c u đPnh tính như kh$o sát, ph}ng v%n sâu các nhà qu$n lý c&a các
doanh nghi p s$n xu%t s"a Vi t nam k t h>p v8i xin ý ki n chuyên gia. Tác
gi$ tìm hiIu th2c trKng KTTN tKi các doanh nghi p, tìm các nhân t

$nh

hưcng đ n mơ hình KTTN, m c ñA quan tâm c&a các nhà qu$n trP đ n h
th ng KTTN. Qua đó xây d2ng mơ hình KTTN phù h>p v8i đHc điIm s$n
xu%t kinh doanh c&a các doanh nghi p s$n xu%t s"a Vi t Nam, nhUm cung c%p
thơng tin h"u ích cho nhà qu$n trP ñánh giá hi u qu$ và trách nhi m qu$n lý c&a
các trung tâm trách nhi m góp ph?n nâng cao hi u qu$ kinh doanh. Mơ hình
KTTN ñư>c xây d2ng cho các doanh nghi p s$n xu%t s"a tR vi c xác ñPnh các
trung tâm trách nhi m, xây d2ng h th ng chm tiêu và phương pháp ñánh giá ñ n
thi t l p h th ng báo cáo KTTN cho phù h>p đ$m b$o tính kiIm soát và hi u

qu$ trong qu$n lý. Bên cKnh ñó, lu n án cũng ñưa ra các gi$i pháp cho phương
pháp d2 tốn, phương pháp cung c%p thơng tin và phương pháp phân tích đánh
giá sv d/ng trong KTTN.


5

CHƯƠNG 1
T3NG QUAN CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN C9U VÀ PHƯƠNG
PHÁP NGHIÊN C9U C;A LU1.1. T>ng quan các cơng trình nghiên cEu nưFc ngoài
Nhu c?u vE qu$n lý và kiIm sốt thơng tin k tốn mAt cách liên t/c là cơ sc
cho KTTN phát triIn, Higgins (1952) ñPnh nghĩa: KTTN là s2 phát triIn c&a h
th ng k tốn đư>c thi t k đI kiIm sốt chi phí phát sinh liên quan tr2c ti p cho
các cá nhân trong t9 ch c và ngưoi chPu trách nhi m kiIm soát. H th ng kiIm sốt
này đư>c thi t k cho t%t c$ các c%p qu$n lý. KTTN như mAt công c/ đI kiIm sốt
hoKt đAng và chi phí. [46]
KiIm sốt chi phí ln là v%n đE hàng đ?u c&a các nhà qu$n trP, đI kiIm sốt
đư>c chi phí địi h}i nhà qu$n trP ph$i có các cơng c/ qu$n lý tài chính phù h>p,
KTTN chính là mAt cơng c/ h"u ích ñI qu$n lý. Hơn n"a, mAt nhà qu$n trP khơng
thI thâu tóm và phát huy đư>c năng l2c c t%t c$ các lĩnh v2c, bA ph n trong doanh
nghi p, mà c?n ph$i có s2 phân quyEn đI qu$n lý có hi u qu$. Tác gi$ Martin N.
Kellogg (1962), ñã nghiên c u s2 phát triIn c&a KTTN trong m i quan h gi"a
KTTN v8i cơ c%u t9 ch c, KTTN v8i k tốn chi phí, KTTN v8i ngân sách, KTTN
v8i kiIm sốt chi phí. KTTN có m i quan h chHt chx v8i phân c%p qu$n lý và v8i
k tốn chi phí. Trư8c h t mAt t9 ch c ln có s2 phân c%p, phân quyEn qu$n lý, do
v y cơ c%u t9 ch c ln có s2 thay đ9i. Chính vì v y, đI thi t l p h th ng KTTN
c?n ñ$m b$o mAt s nguyên tnc sau: (1) Phân tách t9 ch c thành các bA ph n, ñơn
vP theo tRng ch c năng c/ thI. (2) Phân công trách nhi m c/ thI cho mli bA ph n và
ñơn vP. (3) Mli bA ph n, ñơn vP ph$i th2c hi n báo cáo. (4) Thành l p các vP trí

giám sát đ i v8i tRng c%p qu$n lý.
Ngồi ra, tác gi$ cũng đE c p đ n h th ng k tốn chi phí ñư>c sv d/ng như
là công c/ qu$n lý, trư8c h t ph$i gán trách nhi m cho tRng kho$n chi phí. ðiEu này
đHc bi t đúng trong các h th ng chi phí tiêu chugn. KTTN là c?n thi t ñI kiIm soát
ngân sách, và ñ$m b$o nguyên tnc: (1) Ngân sách ph$i ñư>c l p và báo cáo gnn liEn


6

v8i KTTC, khơng đư>c điEu chmnh hay b9 sung. (2) Ngân sách ñư>c xác ñPnh phù
h>p v8i quyEn hKn và trách nhi m. (3) Ngân sách ph$i ñư>c xây d2ng ñơn gi$n,
trong gi8i hKn phKm vi sv d/ng chính. KTTN kiIm sốt chi phí v8i ch c năng chính
là giám sát c các c%p tR phân xưcng ñ n ban qu$n trP. ðI kiIm sốt đư>c chi phí
theo tác gi$ c?n tìm hiIu và xác đPnh đư>c ngu_n g c phát sinh chi phí, tR đó kiIm
sốt chi phí trên cơ sc đó. [65]
ð_ng thoi, KTTN cũng đư>c tác gi$ Joeph P. Vogel (1962) ñE c p ñ n phân
trách nhi m trong doanh nghi p, c/ thI là công ty ñi n, trư8c h t KTTN ñư>c sv
d/ng ñI kiIm sốt chi phí. Theo tác gi$ n u khơng có h th ng k tốn th ng nh%t,
mli cơng ty sx xây d2ng cho mình mAt h th ng k tốn t2 do, khi đó chi phí phát
sinh. ðI hKn ch chi phí bUng cách qui trách nhi m cá nhân, trên cơ sc này xác ñPnh
trách nhi m cá nhân v8i mli loKi chi phí. Tác gi$ đã ñE c p ñ n vi c xây d2ng và
thi t l p h th ng KTTN trong doanh nghi p, KTTN ñư>c thi t k phù h>p v8i cơ
c%u t9 ch c c&a tRng doanh nghi p, tùy thuAc vào qui mơ hoKt đAng mà phân c%p
qu$n lý như: Ch& tPch hAi đ_ng qu$n trP, ban Gð, phịng ban, phân xưcng hay Gð,
trưcng phịng, qu$n đ c... KTTN ph$i ñư>c xây d2ng trên cơ sc c%p qu$n lý nhUm
thu th p thơng tin cũng như kiIm sốt thơng tin tKi các bA ph n tR đó cung c%p thơng
tin cho nhà qu$n trP có quy t đPnh hi u qu$. Theo tác gi$ thi t k và xây d2ng mAt h
th ng KTTN khơng hE đơn gi$n, đây là mAt cơng vi c l8n địi h}i thay đ9i c$ h
th ng $nh hưcng đ n các phịng ban c&a doanh nghi p, vi c thay ñ9i di€n ra ñ_ng bA
có như v y m8i thành cơng. [55]

Phân c%p qu$n lý, cũng ñư>c tác gi$ N. J. Gordon (1963) ñE c p ñ n trong lý
thuy t c&a h th ng KTTN. Cơ sc c&a h th ng KTTN là thuy t kinh t và t9 ch c,
KTTN chm phát huy hi u qu$ khi doanh nghi p có phân c%p và t9 ch c. Lý thuy t t9
ch c ñư>c quan tâm trong m i quan h v8i phân quyEn. Như v y khi nghiên c u
ñ n KTTN là nghiên c u ñ n c$ hai v%n ñE kinh t và xã hAi, n u b} qua mAt trong
hai y u t trên vi c thi t l p KTTN sx th%t bKi. Các nhà kinh t chm quan tâm đ n
hi u qu$ kinh t mà khơng quan tâm ñ n thái ñA, qu$n lý và ñAng viên c%p dư8i.
Theo tác gi$ t9 ch c hi u qu$ nh%t có ng d/ng trong vi c thi t k và sv d/ng mAt


7

h th ng KTTN. MAt h th ng bao g_m: (1) mAt t p h>p các tiIu doanh nghi p, t c
là trung tâm chi phí và trung tâm l>i nhu n; (2) thi t l p các quy tnc xác đPnh giá
hàng hố và dPch v/ mli cơng ty con ; (3) thi t l p quyEn và trách nhi m v8i ngưoi
qu$n lý c&a mli công ty; và (4) c%u trúc mAt ph?n thưcng khuy n khích hoKt ñAng
c&a ngưoi qu$n lý. Trong hoKt ñAng h th ng cung c%p xác đPnh các chi phí phát
sinh và giá trP s$n lư>ng c&a mli ngưoi qu$n lý. S2 khác bi t gi"a hai s lư>ng này
có thI đư>c gBi là l>i nhu n mà ngưoi qu$n lý s$n xu%t. Thi t k mAt h th ng qu$n
lý sao cho mli ngưoi qu$n lý hoKt đAng trong l>i ích c&a mình gnn chHt v8i nh"ng
hoKt đAng l>i nhu n cao nh%t c&a cơng ty. Ngồi ra tác gi$ đE c p đ n chi phí tiêu
chugn trong vi c xây d2ng h th ng KTTN. H th ng chi phí tiêu chugn ñã phát
triIn ñ?y ñ& nh%t trong s2 kiIm soát c&a bA ph n tham gia vào s$n xu%t theo các gi$
ñPnh ñơn gi$n liên quan ñ n trách nhi m c&a ngưoi qu$n lý bA ph n . Tóm lKi, đ?u
tiên bUng cách sv d/ng lý thuy t, pháp lu t c&a kinh t , KTTN có thI ñư>c mc rAng
ñ n các khu v2c m8i, mc rAng c&a nó đ n bA ph n thu mua. Phân tích tương t2 có
thI dqn đ n trách nhi m báo cáo hi u qu$ hơn cho hoKt ñAng bán hàng và báo cáo
toàn di n hơn cho các bA ph n s$n xu%t. Th hai, ki n th c vE m i quan h và hành
vi c&a con ngưoi trong các t9 ch c trong các lĩnh v2c c&a tâm lý hBc xã hAi có thI
cung c%p câu tr$ loi ñáng tin c y vE mAt s v%n ñE lâu đoi trong KTTN chung hKn

như m c đA chính xác c&a các tiêu chugn c?n ph$i có, trình đA qu$n lý h th ng k
tốn chính th c trách nhi m nên ñư>c sv d/ng, và thi t k và sv d/ng thích h>p c&a
h th ng tKi mli m c ñA. [66]
Ahmed Belkaoui (1981), ñã ñi sâu nghiên c u tR khái ni m, ñiEu ki n th2c
hi n KTTN trong t9 ch c v8i phương pháp nghiên c u c/ thI. Nhu c?u vE qu$n lý
và kiIm sốt thơng tin k tốn mAt cách liên t/c là cơ sc cho KTTN phát triIn,
theo Higgins (1952) có 4 ñiEu ki n ñI th2c hi n KTTN: (1) Các trung tâm trách
nhi m ñư>c xây d2ng phù h>p v8i cơ c%u t9 ch c; (2) Các trung tâm ñư>c qu$n lý
bci mAt nhà qu$n trP, chPu trách nhi m và kiIm sốt trung tâm đó; (3)Các thơng tin
có ý nghĩa cho tRng khu v2c trách nhi m ñư>c nh%n mKnh trong báo cáo th2c hi n;
(4) Th& trưcng các ñơn vP có trách nhi m tham gia trong vi c chugn bP ngân sách
c&a hB. HB ph$i c$m th%y rUng ngân sách là ngân sách c&a hB ch không ph$i là mAt s


8

ngân sách không th2c t và không kh$ thi áp ñHt (Higgins, 1952, p. 1.). Trong nghiên
c u này, tác gi$ sv d/ng phương pháp ñPnh lư>ng v8i 55 mqu gvi b$ng câu h}i cho
các cá nhân bao g_m: nhân viên, nhà qu$n trP các c%p ñI ñánh giá thái ñA cá nhân
v8i trách nhi m cá nhân trong công vi c, ñánh giá nhân t con ngưoi, thái ñA cá
nhân $nh hưcng ñ n h th ng KTTN như th nào? KTQT là h th ng k tốn đư>c
xây d2ng thành các trung tâm và ñư>c qu$n trP bci nh"ng nhà qu$n lý ñ ng ñ?u.
Các nhà qu$n lý ph$i t2 chPu trách nhi m vE hi u qu$ hoKt đAng c&a trung tâm, bA
phân c&a mình chính vì v y nhân t con ngưoi, nhân t cá nhân đóng vai trị quan
trBng trong vi c thành cơng c&a h th ng KTTN. [28]
Theo tác gi$ Nahum Melumad, Dilip Mookherjee, Stefan Reichelstein
(1992), mAt trong nh"ng bA ph n quan trBng c%u thành KTTN đó là các trung tâm.
Các trung tâm ñư>c xây d2ng phù h>p v8i cơ c%u t9 ch c hoKt ñAng c&a tRng t9
ch c. Trong nghiên c u này, các tác gi$ ñã ñưa ra các lý thuy t vE các trung tâm
trách nhi m, có 3 trung tâm trách nhi m là trung tâm chi phí, trung tâm l>i nhu n và

các trung tâm đ?u tư. Thông thưong v8i các loKi trung tâm trách nhi m khác nhau
giao cho nhà qu$n lý nh%t ñPnh ñI ra quy t đPnh và ln hư8ng t8i m/c tiêu t i ưu
hóa. Theo Horngren và Foster (1991) xác đPnh các trung tâm trách nhi m là "bA
ph n, các phân ñoKn, hoHc các tiIu ñơn vP c&a mAt t9 ch c có nhà qu$n lý chPu trách
nhi m cho bA ph n c/ thI c&a hoKt ñAng”. Tác gi$ đã phân tích mAt mơ hình chính
th c cho các trung tâm trách nhi m và so sánh chúng ñI snp x p cho các t9 ch c
khác nhau khác. Tác gi$ xem xét thi t l p ñAi ngũ s$n xu%t bao g_m mAt Gð và hai
ñKi lý. Chi phí s$n xu%t c&a mli đKi lý chm đư>c bi t đ n đKi lý đó. K t qu$ là, Gð
ph$i gánh chPu các chi phí cơ quan nh%t đPnh. Các trung tâm trách nhi m có thI là
mAt phương ti n hi u qu$ ti t ki m các chi phí đKi lý đó. [67]
KTTN khơng chm đư>c nghiên c u c mHt lý thuy t mà cịn đư>c nghiên c u
ng d/ng vào mAt s ngành c/ thI như: b nh vi n, ngân hàng. Các tác gi$ Brian P.
Bloomfield Rod Coombs, David J. Cooper, David Rea (1992) đã nghiên c u, phân
tích h th ng thơng tin qu$n lý trong b nh vi n tKi Anh v8i 3 b nh vi n và trong
thoi gian 3 năm. KTTN đư>c xây d2ng nhUm qu$n lý chi phí và các ngu_n tài


9

ngun. TR quan điIm chính th ng k tốn qu$n lý, qu$n lý tài ngun RM
(Resource Management) có thI đư>c coi như mAt h th ng KTTN phân c%p mAt s
quy t ñPnh phân b9 ngu_n l2c, trong khi duy trì thơng tin t p trung và kiIm sốt vE
đánh giá hi u su%t và trách nhi m. Do đó, ý ñPnh rõ ràng c&a các sáng ki n qu$n lý
tài nguyên RMI (Resource Management Initiative) ñI phân c%p trách nhi m ngân
sách đ n m c đA chun mơn y t trong b nh vi n, và th m chí các bác sĩ cá nhân
trong phKm vi đHc bi t . ð_ng thoi, mAt h th ng ño lưong hi u su%t ñư>c tKo ra
cung c%p mAt kh$ năng nâng cao đI theo dõi và kiIm sốt t p trung ñư>c th2c hi n
giúp các bác sĩ ch ng lKi kh i lư>ng công vi c và m/c tiêu tài chính. [34]
Shih, Michael SH (1997) đã th2c hi n q trình điEu tra làm th nào các
cơng ty thi t k h th ng ñánh giá hi u năng cho các nhà qu$n lý cây tr_ng. Nh"ng

nhà qu$n lý có thI đư>c đánh giá ch& y u vào kiIm sốt chi phí hoHc l>i nhu n.
ðiEu này cho th%y các gi$ thuy t sau ñây: xu hư8ng ñánh giá mAt ngưoi qu$n lý cây
tr_ng ch& y u vào l>i nhu n ch khơng ph$i là chi phí (1) gi$m vai trị ti p thP trong
vi c kích thích doanh s bán hàng, (2) ðE cao t?m quan trBng c&a ch%t lư>ng s$n
phgm, kích thích doanh s bán hàng, (3) Nâng cao dPch v/ khách hàng trong vi c
thúc ñgy doanh s bán hàng, và (4) gi$m các bi n pháp c/ thI vE m c ñA qu$n lý
ñư>c ñánh giá ch%t lư>ng s$n phgm và dPch v/ khách hàng. Sv d/ng mAt mơ hình
l>i nhu n, nh"ng gi$ thuy t này ñã ñư>c thv nghi m v8i các d" li u thu th p tR các
công ty s$n xu%t l8n c&a Canada. K t qu$ ñã ñKt ñư>c nho s2 hl tr> mKnh mx c&a
các gi$ thuy t. [73]
Nghiên c u c&a Joe E. Dowd (2001), ñã ñiEu tra s2 $nh hưcng c&a hln h>p
s$n phgm và công ngh s$n xu%t ñ n vi c th2c hi n k tốn trên các khía cKnh:
KTTN , phân loKi các s$n phgm cho các m/c đích qu$n lý chi phí và th2c hi n tăng
s lư>ng các kho$n chi phí đI tKo ra chi phí đ_ng nh%t. Nghiên c u t p trung vào
các cơng ty đi n l2c, c/ thI d" li u đư>c thu th p tR 31 cơng ty đi n l2c Texas. V8i
cơng ty đi n l2c s$n phgm khơng đ_ng nh%t và cơng ngh s$n xu%t sv d/ng ña dKng
hơn, l8n hơn m c ñA phân chia s$n phgm cho các m/c đích thu th p và báo cáo chi
phí, các trung tâm chi phí nhiEu và các kho$n chi phí phát sinh l8n. [54]


10

Tác gi$ Z. Jun Lin and Zengbiao Yu (2002), gi8i thi u h th ng KTTN, h
th ng kiIm soát chi phí lnp đHt tKi Cơng ty snt và thép Han Dan trong nư8c CAng
hòa nhân dân Trung Qu c tR đ?u nh"ng năm 1990. D2a trên khn kh9 lý thuy t,
tác gi$ ñiEu tra lý do tKi sao các doanh nghi p kinh doanh trong mAt qu c gia
ñang phát triIn như Trung Qu c sx c?n ph$i tìm ki m cho các hoKt đAng k tốn
sáng tKo. Và làm th nào qu$n lý k toán phương Tây tiên ti n có thI đư>c áp
d/ng có hi u qu$ trong môi trưong kinh doanh c/ thI c&a Trung Qu c. Qua ñi
th2c ñPa, ph}ng v%n cá nhân, quan sát trên trang web. Tác gi$ th%y rUng h th ng

kiIm sốt chi phí c&a Cơng ty snt và thép Han Dan t p trung các m/c tiêu chi phí
trách nhi m, có tích h>p mAt loKt các kŒ thu t k tốn phương Tây qu$n lý và
th& t/c đI nâng cao năng su%t và l>i nhu n bUng cách gi$m chi phí s$n xu%t đáng
kI và liên t/c. ð_ng thoi, thông qua mAt loKt các kŒ thu t hoHc các th& t/c KTQT
trong h th ng kiIm sốt chi phí, bao g_m: chi phí m/c tiêu, KTTN, chi phí tiêu
chugn, d2 toán ngân sách linh hoKt, chuyIn giá nAi bA, ñAng l2c hành vi, ñánh giá
hi u su%t, phân tích phương sai. [76]
K t qu$ nghiên c u cho th%y, h th ng KTTN kiIm sốt chi phí là mAt cơng
c/ hi u qu$ đI kiIm sốt chi phí theo mơi trưong kinh doanh thay đ9i c Trung
Qu c. Ngồi ra, nghiên c u này làm sáng t} hi u qu$ c&a th2c hành KTQT theo h
th ng xã hAi và kinh t khác nhau. Tuy nhiên, vi c áp d/ng hi u qu$ qu$n lý tiên
ti n và th2c hành k toán tR các nư8c phát triIn k t h>p v8i ñiEu ki n kinh doanh c/
thI c&a ñPa phương sx góp ph?n nâng cao qu$n lý kinh doanh ñáng kI, nâng cao
hi u qu$ hoKt ñAng và l>i nhu n trong các nư8c kém phát triIn. Han Dan trưong
h>p cung c%p bUng ch ng thuy t ph/c ph9 bi n c&a ñ9i m8i qu$n lý cho các nư8c
kém phát triIn. Kinh nghi m Han Dan sx không chm ñư>c áp d/ng cho các doanh
nghi p kinh doanh khác c Trung Qu c, mà cịn đư>c áp d/ng đI c$i thi n qu$n lý
kinh doanh c các nư8c khác. Tác gi$ ñã ch ng minh vi c áp d/ng KTTN đI kiIm
sốt chi phí đã đóng góp tích c2c làm gi$m đáng kI trong chi tiêu hoHc chi phí s$n
xu%t s$n phgm, và tăng cưong năng su%t và l>i nhu n c&a Công ty. ThI hi n trong
các h_ sơ k tốn cho giai đoKn sau khi h th ng chi phí m8i đã đư>c cài đHt, các


11

doanh nghi p l?n n"a có lãi liên t/c tR năm 1991 ñ n 2000. H?u h t, t%t c$ các chi
phí c&a s$n phgm đã đư>c kiIm sốt, mHc dù giá nguyên li u và các chi phí khác (ví
d/ như đi n, nư8c cung c%p) ti p t/c tăng mKnh trong năm qua. H th ng kiIm soát
chi phí đã dqn đ n mAt c$i ti n đáng kI vE năng su%t và l>i nhu n c&a Công ty.
Cơng ty Han Dan đã đKt đư>c mAt m c ñA cao vE tính hi u qu$ trong vi c gi$m chi

phí và c$i thi n l>i nhu n mHc dù ña s c&a doanh nghi p nhà nư8c c Trung Qu c
ti p t/c bP ll trong cùng thoi kỳ. Ngày nay, Cơng ty Han Dan đã trc thành mAt điIn
hình vE chuyIn dPch cơ c%u kinh doanh c&a doanh nghi p nhà nư8c cũng đư>c cơng
nh n bci chính ph& và cAng đ_ng doanh nghi p c Trung qu c. Năng l2c s$n xu%t
c&a Cơng ty đã mc rAng liên t/c thơng qua đ9i m8i cơng ngh và chuyIn dPch cơ
c%u d2a trên s lư>ng gia tăng c&a l>i nhu n tR các hoKt ñAng. H?u h t các chm s kŒ
thu t và tài chính c&a Cơng ty vE s$n xu%t snt, thép là mAt trong các tiêu chugn cơng
nghi p hàng đ?u c Trung Qu c (Li, 1999 ). [76]
KiIm sốt tài chính là cơng c/ qu$n lý c2c kỳ quan trBng ñ i v8i b%t kỳ
doanh nghi p nào. Theo tác gi$ Freeman, L Neal (2004), cơ ch kiIm sốt tài
chính đ$m b$o rUng các t9 ch c vqn ti p t/c ñI ti n t8i đKt đư>c các m/c tiêu tài
chính c&a mình. KiIm sốt tài chính hi u qu$ cho phép các t9 ch c ñI phát hi n
các v%n ñE c giai ñoKn s8m nh%t có thI. Sv d/ng các trung tâm trách nhi m là
mAt trong nh"ng kŒ thu t ñư>c thành l p và sv d/ng rAng rãi trong kiIm sốt tài
chính. KTTN chia tách mAt t9 ch c l8n thành nh"ng ñơn vP, bA ph n nh} hơn,
tKo ñiEu ki n cho vi c qu$n lý ñư>c d€ dàng, các bA ph n đơn vP nh} đó đư> gBi
là các trung tâm trách nhi m. Mli ñơn vP ñư>c coi như mAt doanh nghi p nh},
có ngưoi qu$n lý ñ ng ñ?u ph$i chPu trách nhi m vE k t qu$n hoKt ñAng tKi các
trung tâm tương ng c&a hB. Các nguyên tnc c&a ch c năng kiIm soát áp d/ng
cho KTTN, ch c năng kiIm sốt gi$ đPnh cơ b$n là mli đơ la thu đư>c hoHc
đ_ng đơ la chi tiêu đEu đHt dư8i s2 kiIm sốt c&a mAt nhà qu$n lý tr2c ti p. K
toán trách nhi m ñKi di n cho s2 phân c%p c&a mAt doanh nghi p kinh doanh.
Các trung tâm trách nhi m ñư>c xây d2ng h>p lý sx mang lKi hi u qu$ cao, có
l>i cho t%t c$ các thành viên trong công ty. [40]


12

Nh"ng phát hi n c&a Sarkar và Yeshmin (2005) tKi Bangladesh, nghiên c u
ñư>c "33% t9 ch c b n trung tâm trách nhi m, 30% t9 ch c theo ba trung tâm trách

nhi m. Các cơng c/ k tốn ph9 bi n nh%t ñư>c sv d/ng ñI ñánh giá hi u su%t là d2
toán ngân sách. Qu$n lý tKi các trung tâm doanh thu cũng ñư>c ñánh giá bUng cách
sv d/ng báo cáo l>i nhu n đóng góp. [70]
Vi c áp d/ng các ngun tnc kiIm sốt đI loKi b} các y u t bên ngồi vqn
cịn có v%n ñE trong th2c t . MAt v%n ñE quan trBng liên quan đ n th2c t rUng ngưoi
qu$n lý có thI nh n đư>c mAt s tín hi u trư8c khi quy t đPnh căn c vào mơi
trưong bên ngồi và có thI sv d/ng thơng tin này đI gi$m nhŽ hoHc khu ch đKi tác
đAng c&a nó. Câu h}i đư>c phân tích trong mAt mơ hình t9 ch c ña nhi m, trong ñó
các trung tâm có trách nhi m h"u hKn. Dư8i nh"ng ñiEu ki n nh%t ñPnh, nó đư>c
ch ng minh rUng phương án t i ưu chm ñư>c chBn lBc khi loKi b} tác ñAng c&a mụi
trong. Larmande, Franỗois v Ponssard, Jean Pierre (2007). [61]
KTTN h (RA) ñư>c sv d/ng ñI qu$n lý các m i quan h ngang gi"a các trách
nhi m mAt s trung tâm (RC) qu$n lý bao g_m c$ nh"ng ngưoi làm vi c trong các
&y ban hoHc các nhóm đa ch c năng. Có nh"ng bUng ch ng lý thuy t phù h>p là
m/c tiêu ñ_ng dKng thi t k hoHc thi t k lKi c&a k toán và tham gia th2c hành nói
chung, và c&a RA đHc bi t, ph/ thuAc vào ñA l8n, phKm vi và t c ñA thay đ9i q
trình t9 ch c. Khi có s2 thay ñ9i trong m c ñA, phKm vi và t c ñA thay ñ9i quá trình
t9 ch c, các ño lưong c&a RC qu$n lý tài chính hi u su%t có thI thay ñ9i, và cũng
th%y rUng bUng cách sv d/ng KTTN ñI qu$n lý các trung tâm trách nhi m là mAt cơ
ch quan trBng ñI ñKt ñư>c m/c tiêu chung c&a t9 ch c (Rowe, Casey và các cAng
s2, 2008). [67]
Nh"ng phát hi n c&a Fowzia (2009), cho rUng t%t c$ các y u t c&a mơ hình
KTTN là quan trBng cho s2 hài lòng c&a h th ng KTTN và s2 hài lòng vE h th ng
KTTN c&a các ngân hàng ñư>c li t kê c Bangladesh duy trì c m c đA th}a đáng.
Nh"ng phát hi n cho th%y h?u h t các t9 ch c tài chính phi ngân hàng đang sv d/ng
tiêu chugn truyEn th ng trong h th ng KTTN. Chm trong phân công trách nhi m và
th2c hành c&a trung tâm trách nhi m hB m8i thích cách ti p c n hi n ñKi. Trong các


13

y u t khác như ñiIm chugn ñI ño lưong hi u su%t, kŒ thu t ño lưong hi u su%t h
th ng khen thưcng, ch& y u làm theo kŒ thu t truyEn th ng. Y u t phân tích cho
th%y rUng trung tâm trách nhi m là y u t hi u qu$ nh%t ti p theo là kŒ thu t ño
lưong hi u su%t, h th ng khen thưcng, ñiIm chugn ño lưong hi u su%t và phân
công trách nhi m vE các t9 ch c tài chính phi ngân hàng. [42]
Trong mAt nghiên c u khác (Fowzia, 2010), tác gi$ ñã th2c hi n ñiEu tra trên
cơ sc thu n ti n t9ng s 68 t9 ch c s$n xu%t ñư>c li t kê theo năm. MAt b$n câu h}i
kh$o sát theo c%u c%u trúc ñã ñư>c sv d/ng cho m/c ñích thu th p d" li u chính. D"
li u đã đư>c phân tích bUng cách sv d/ng các công c/ th ng kê mô t$ như tf l ph?n
trăm và trung bình. Nh"ng phát hi n cho th%y rUng khơng có t9 ch c s$n xu%t nào
tách bi t gi"a h th ng KTTN và h th ng k toán d2a trên ch c năng, hoKt ñAng
d2a trên chi n lư>c và trách nhi m. Và m c đA hài lịng t9ng thI c&a các loKi hình
t9 ch c s$n xu%t là c gi"a m c đA trung l p và hài lịng. Ti p theo tác gi$ cũng
nghiên c u t9ng cAng 93 t9 ch c niêm y t ñã ñư>c ñiEu tra trên cơ sc thu n ti n.
Trong đó, 43 t9 ch c dPch v/ s$n xu%t ñã ñư>c xem xét. Nh"ng phát hi n tR các s
li u th ng kê mô t$ cho th%y các t9 ch c s$n xu%t và dPch v/ ch& y u th2c hi n theo
các tiêu chí truyEn th ng trong h th ng KTTN, hB cũng thích tiêu chí hi n đKi
nhưng tf l ph?n trăm c&a nó là khơng đáng kI. [43]
Như v y, KTQT nói chung và KTTN nói riêng là cơng c/ qu$n lý và kiIm
sốt r%t hi u qu$, ñã ñư>c các tác gi$ nghiên c u nhiEu c các góc đA khác nhau.
Trên cơ sc các nghiên c u trên th gi8i tác gi$ có s2 k thRa và phát triIn KTTN ñI
phù h>p v8i ñiEu ki n th2c t c các doanh nghi p Vi t Nam. Lu n án k thRa các lý
lu n vE KTTN như khái ni m, b$n ch%t, m i quan h gi"a KTTN và s2 phân c%p
qu$n lý trong t9 ch c, các phương pháp, công c/ sv d/ng trong KTTN và nAi dung
c&a các trung tâm trách nhi m. Trên th gi8i KTTN đã đư>c áp d/ng thành cơng
trong nhiEu lĩnh v2c như ngân hàng, b nh vi n và các doanh nghi p s$n xu%t khác
như ñi n l2c, ñóng tàu, s$n xu%t thép, ñHc bi t các doanh nghi p Trung qu c ñã áp
d/ng h th ng KTTN tương ñ i hi u qu$. Nhưng c Vi t Nam chưa có nghiên
c u nào xây d2ng mơ hình KTTN trong các doanh nghi p s$n xu%t s"a, chính vì

14

v y, mơ hình KTTN r%t c?n đư>c thi t l p và triIn khai trong các doanh nghi p
s$n xu%t s"a Vi t Nam. ðây cũng là “kho$ng tr ng” mà tác gi$ tìm th%y trong
các nghiên c u trên th gi8i vE KTQT nói chung và KTTN nói riêng.
1.2. T>ng quan các cơng trình nghiên cEu trong nưFc
KTTN nói riêng và KTQT nói chung m8i đư>c đE c p và nghiên c u tKi Vi t
Nam 25 năm g?n ñây, khi nEn kinh t thP trưong ngày mAt phát triIn địi h}i h
th ng k tốn c?n đư>c hồn thi n, trong khi đó KTQT c mAt s nư8c phát triIn đã
đư>c sv d/ng như mAt cơng c/ qu$n lý tR r%t lâu. Trư8c s2 phát triIn c&a nEn kinh
t thP trưong và s2 ra nh p nhiEu t9 ch c qu c t h th ng k tốn Vi t Nam nói
chung và KTQT nói riêng đã ñư>c nhiEu tác gi$ nghiên c u ñưa ra các gi$i pháp và
hư8ng hồn thi n thơng qua lu n án, tKp chí và các đE tài nghiên c u khoa hBc. C/
thI như sau:
MAt trong nh"ng nghiên c u ñ?u tiên ñE c p ñ n ñ_ng thoi KTQT và K
tốn tài chính, khi đó chưa có doanh nghi p nào sv d/ng KTQT làm công c/ qu$n
lý, m8i ñang ñư>c ban chm ñKo trung ương triIn khai nghiên c u soKn th$o. Tác gi$
PhKm Văn Dư>c (năm 1997) trong lu n án phó ti n sŒ đã so sánh vE mHt lý lu n s2
gi ng và khác nhau c&a KTQT và k tốn tài chính. KTQT cung c%p thơng tin cho
các đ i tư>ng bên trong nAi bA doanh nghi p đó là nh"ng nhà qu$n trP cịn k tốn
tài chính cung c%p thơng tin cho đ i tư>ng bên ngồi là ch& y u thơng qua h th ng
báo cáo tài chính. Xu%t phát tR vai trị ý nghĩa cung c%p thơng tin c&a KTQT tác gi$
trình bày rõ vai trị, nAi dung và các kŒ thu t nghi p v/ c&a KTQT. Trên cơ sc lý
thuy t và th2c ti€n tác gi$ ñưa ra 5 gi$i pháp vĩ mô và 6 gi$i pháp vi mô. Nhìn lKi
lPch sv năm 1997 nEn kinh t Vi t nam m8i bư8c vào kinh t thP trưong, KTQT còn
r%t m8i m’, lu n án c&a tác gi$ trong thoi kỳ đó đã có giá trP đóng góp khá l8n trong
vi c phát triIn KTQT c Vi t Nam. Tác gi$ ñã bư8c ñ?u khci xư8ng cho s2 nghiên
c u vE KTQT làm cơ sc và ñPnh hư8ng cho nh"ng nghiên c u sau này. Các gi$i

pháp mang tính đúng ñnn, thi t th2c và th2c s2 r%t c?n thi t cho s2 phát triIn c&a
KTQT c Vi t nam. Tuy nhiên ñây là nh"ng nghiên c u ban ñ?u vE KTQT nói
chung và KTTN nói riêng c Vi t Nam nên các gi$i pháp c&a tác gi$ m8i mang tính


15

ch%t ñPnh hư8ng, chung chung, chưa ñi c/ thI vào tRng ngành nghE. Trong gi$i
pháp vĩ mô th 5 c&a tác gi$ cũng có nêu "Xây d2ng mơ hình KTQT theo ngành
kinh doanh" [8]. ðây là hư8ng nghiên c u mc ra ñI các tác gi$ sau này nghiên c u
và phát triIn vE KTQT nói chung và KTTN nói riêng.
Xây d2ng mơ hình KTQT theo ngành kinh doanh là u c?u c%p thi t. C?n
xây d2ng mơ hình KTQT chung theo ngành kinh doanh theo đó các doanh nghi p
trong ngành làm cơ sc xây d2ng mơ hình riêng cho mình. Do đHc điIm ch c năng
hoKt đAng c&a mli ngành, nghE khác nhau nên địi h}i ph$i xây d2ng cho mli ngành
mAt mơ hình KTQT riêng tR đó có thI đánh giá trách nhi m qu$n lý c&a mli ngành.
Ti p t/c nghiên c u KTQT theo hư8ng trên nên năm 2002 lu n án ti n sŒ c&a 4 tác
gi$ Giang ThP Xuy n, Tr?n Văn Dung, Lê ð c Tồn và PhKm Quang đã đi sâu vào
nghiên c u v8i các nAi dung: T9 ch c KTQT và phân tích kinh doanh trong doanh
nghi p nhà nư8c, T9 ch c KTQT chi phí và giá thành trong doanh nghi p s$n xu%t
c Vi t Nam, KTQT và phân tích chi phí s$n xu%t trong ngành s$n xu%t công nghi p
và Phương hư8ng xây d2ng h th ng báo cáo KTQT và t9 ch c v n d/ng vào các
doanh nghi p Vi t Nam.
Trong các lu n án năm 2002 nêu trên, tác gi$ Tr?n Văn Dung và tác gi$ Lê
ð c Tồn đã đE c p ñ n v%n ñE liên quan ñ n KTTN, c/ thI. Tác gi$ Tr?n Văn
Dung trình bày cơ sc lý lu n KTQT chi phí phí s$n xu%t và giá thành k t h>p v8i
ñánh giá th2c trKng c&a cơng tác k tốn tKi mAt s doanh nghi p ñKi di n cho các
doanh nghi p s$n xu%t c Vi t Nam Cơng ty 319h Xí nghi p 11, Công ty XDCT giao
thông 810, Công ty D t kim, Công ty Bia Hà nAi, Bia Ngh an, Công ty bánh kŽo
H$i Hà, Bánh kŽo H$i Châu. Tác gi$ ñã ñưa ra các ñE xu%t vE t9 ch c KTQT trong

các doanh nghi p s$n xu%t c Vi t Nam. MAt s đE xu%t như: Xây d2ng trung tâm
phí cho doanh nghi p s$n xu%t nói chung, tác gi$ m8i nghiên c u xác ñPnh 2 trung
tâm là trung tâm chính và trung tâm ph/.
Trung tâm chính: Th2c hi n nhi m v/ chính c&a doanh nghi p hay cịn gBi là
trung tâm chuyên nghi p bao g_m: trung tâm cung c%p (trung tâm ti p li u): trung
tâm này thuAc quá trình mua hàng c&a doanh nghi p, t p h>p chi phí theo q trình


16

mua hàng. Trung tâm s$n xu%t (trung tâm ch tKo): là n8i t9 ch c s$n xu%t s$n
phgm, ñây là trung tâm quan trBng nh%t, t p h>p chi phí theo quá trình s$n xu%t.
Trung tâm thương mKi: thuAc quá trình tiêu th/ và cung c%p s$n phgm ra bên ngồi.
Trung tâm ph/: Là trung tâm qu$n lý và điEu hành SXKD trong doanh
nghi p như: trung tâm hành chính, qu$n trP, kinh doanh, nhân s2.
Trong các trung tâm chi phí đEu ph$i l p d2 tốn, KTQT h th ng thông tin
theo các chm tiêu c/ thI trong d2 tốn đI tính giá phí th2c t và có thI so sánh v8i d2
tốn, k hoKch và đPnh m c. Cách phân chia trung tâm trách nhi m c&a lu n án xu%t
phát tR ch c năng hoKt ñAng c&a doanh nghi p.[6] Tác gi$ m8i ñưa ra 2 trung tâm
chi phí và chưa có s li u c/ thI hay kŒ thu t phân tích đI đánh giá hi u qu$ kinh
doanh c&a các trung tâm.
N u như tác gi$ Tr?n Văn Dung ñưa ra mAt s gi$i pháp nhUm hoàn thi n
KTQT trong các doanh nghi p s$n xu%t nói chung, đ n tác gi$ Lê ð c Tồn đã đE
xu%t xây d2ng mơ hình KTQT v8i hai mơ hình k t h>p và mơ hình tách roi áp d/ng
cho ngành s$n xu%t công nghi p c Vi t Nam. Tác gi$ trình bày các v%n đE vE t9
ch c mơ hình KTQT, chi ti t hóa các tài kho$n, t9 ch c xây d2ng thông tin, t9 ch c
sv d/ng thơng tin đI ra các quy t ñPnh, xây d2ng các ch ng tR, s9 sách, báo cáo đHc
thù...Lu n án đã phân tích và đánh giá trách nhi m c&a các trung tâm qu$n trP, trung
tâm trách nhi m ñã ñư>c chia thành 4 trung tâm: Trung tâm chi phí, trung tâm
doanh thu, trung tâm l>i nhu n và trung tâm ñ?u tư. ð_ng thoi ñánh giá trách nhi m

c&a 2 trung tâm thông qua các chm tiêu như: Trung tâm chi phí: tác gi$ đánh giá m c
đA hồn thành đPnh m c và d2 tốn chi phí,tf l chi phí trên doanh thu. Trung tâm
đ?u tư: đư>c đánh giá thơng qua 2 chm tiêu ROI, RI và phân tích báo cáo k t qu$
kinh doanh theo cách ng xv c&a tRng bA ph n. [20] So v8i các nghiên c u trư8c
tác gi$ ñã ñE c p ñ?y ñ& các trung tâm trách nhi m song nAi dung vE KTTN chưa
sâu chưa c/ thI. M8i chm ñưa ra mAt s chm tiêu ñánh giá 2 trung tâm chi phí và
trung tâm đ?u tư và báo cáo bA ph n chưa phân tích c/ thI cho ngành ñHc thù $nh
hưcng bci cơ c%u qu$n lý c&a đHc điIm hoKt đAng c&a ngành đó.