Vai trò nhà nước trong hội nhập kinh tế ở việt nam

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN

MAI LAN HƯƠNG

VAI TRÒ C!A NHÀ NƯ"C ð I V"I
H I NH#P KINH T QU C T C!A VI%T NAM
Chuyên ngành : Kinh t0 chính tr4
Mã s7
: 62.31.01.01

LU#N ÁN TI N SĨ KINH T

NgưAi hưBng dDn khoa hHc: PGS.TS Tô ðJc HKnh
PGS.TS An Như HLi

HÀ N I M 2010


2

L i cam đoan
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi. Các
s li u trong lu n án là trung th c. Nh"ng k$t lu n nêu trong lu n án
chưa t&ng ñư'c cơng b ) b*t kỳ cơng trình khoa h,c nào khác.
Tác giL luPn án

Mai Lan Hương

3

BRNG CHS VI T TTT
ADB
AEC
AFTA
APEC
ASEAN
ASEM
BOT
CEPT
CNXH
CNTB
DNNN
EC
ECOTECH
EU
FDI
FTA
GATT
GDP
ILO
IMF
ITC
MERCOSUR
MFN
NAFTA
ODA

OECD
PTA
TNC
TRIMs
TRIPS

Ngân hàng phát tri n Châu Á
C ng ñ ng kinh t ASEAN
Khu v!c thương m&i t! do ASEAN
Di*n ñàn h+p tác kinh t châu Á,Thái Bình Dương
Hi/p h i các nư0c ðơng Nam Á
H i ngh5 Á,Âu
Xây d!ng, kinh doanh và chuy n giao
Chương trình thu quan ưu đãi có hi/u l!c chung
(c@a ASEAN)
Ch@ nghĩa xã h i
Ch@ nghĩa tư bEn
Doanh nghi/p nhà nư0c
C ng ñ ng châu Âu
Fy ban h+p tác kinh t và kG thuHt (trong APEC)
Liên minh châu Âu
ðMu tư tr!c ti p nư0c ngồi
Khu v!c mHu d5ch t! do
Hi/p đ5nh chung vO thu quan và thương m&i
TPng sEn phRm quSc n i
TP chTc lao ñ ng quSc t
Quĩ tiOn t/ quSc t
Trung tâm thương m&i quSc t
Th5 trưWng chung Nam MG
Qui ch tSi hu/ quSc

Hi/p ñ5nh thương m&i t! do BXc MG
Vi/n tr+ phát tri n chính thTc
TP chTc h+p tác và phát tri n kinh t
Khu v!c ưu ñãi thu quan
Cơng ty xun quSc gia
Các bi/n pháp đMu tư liên quan đ n thương m&i
QuyOn s[ h\u trí tu/ liên quan ñ n thương m&i


4

UN
UNCTAD
UNDP
USD
WB
WTO

Liên hi/p quSc
H i ngh5 liên hi/p quSc vO thương m&i và phát tri n
Chương trình phát tri n Liên h+p quSc
ð ng đơla MG
Ngân hàng th gi0i
TP chTc thương m&i th gi0i


1

MU ðVU
1. Tính cWp thi0t cYa đ[ tài luPn án

Tồn cMu hóa kinh t và h i nhHp kinh t quSc t là xu th khách quan.
Vào nh\ng thHp niên cuSi c@a th ka XX xu th này phát tri n m&nh mb đã lơi
cuSn ngày càng nhiOu các quSc gia tham gia. Bct kỳ quSc gia nào không
muSn b5 g&t ra ngồi lO c@a dịng chEy phát tri n ñOu phEi nf l!c h i nhHp vào
xu th chung đó. Vi/t Nam khơng th đTng ngồi xu th tồn cMu hóa và h i
nhHp kinh t quSc t , mà phEi tham gia vào q trình đó, ti n cùng thWi ñ&i.
ðEng ta v0i bEn chct cách m&ng và tư duy chính tr5 nhHy bén đã quy t
tâm ti n cùng thWi đ&i, đO ra ch@ trương, chính sách ñSi ngo&i r ng m[, ña
phương hóa và ña d&ng hóa quan h/ quSc t ; ch@ đ ng và tích c!c h i nhHp
kinh t quSc t và khu v!c. Nhà nư0c đã tích c!c tri n khai th!c hi/n ch@
trương, ñưWng lSi h i nhHp kinh t quSc t c@a ðEng. NhW vHy, nư0c ta ñã
tjng bư0c h i nhHp v0i kinh t khu v!c và th gi0i và ñã ñ&t ñư+c nh\ng
thành t!u quan trkng. Cho ñ n nay, nư0c ta đã quan h/ chính thTc v0i 169
nư0c, quan h/ buôn bán v0i 224/255 th5 trưWng c@a các nư0c và vùng lãnh thP,
trong đó có tct cE các nư0c l0n, các trung tâm kinh t th gi0i; tham gia hi/p
h i các nư0c ðông Nam Á (ASEAN), tham gia khu v!c mHu d5ch t! do
ASEAN (AFTA); tham gia di*n đàn kinh t Châu Á,Thái Bình Dương
(APEC); là thành viên sáng lHp Di*n ñàn H+p tác Á,Âu (ASEM). Sau 11 năm
kiên trì đàm phán ngày 11/01/2007, Vi/t Nam tr[ thành thành viên chính thTc
thT 150 c@a TP chTc thương m&i th gi0i (WTO). ðó là nh\ng bư0c quan
trkng trong ti n trình h i nhHp kinh t quSc t và khu v!c c@a Vi/t Nam.
Hi/n nay, Vi/t Nam bư0c vào giai ño&n h i nhHp sâu v0i kinh t th
gi0i và khu v!c. Nhà nư0c phEi giEi quy t m t lo&t vcn ñO: th!c hi/n nghiêm
túc các cam k t quSc t và các cam k t v0i WTO, chu có như vHy, m0i tHn
dvng đư+c nh\ng cơ h i do h i nhHp mang l&i; tham gia tích c!c vào s! hình
thành AEC; chuRn b5 nh\ng ñiOu ki/n cMn thi t cho vi/c ký các hi/p ñ5nh
thương m&i t! do song phương; ñRy m&nh cEi cách kinh t theo hư0ng th5
trưWng, ñiOu chunh h/ thSng pháp luHt phù h+p v0i nh\ng nguyên tXc cơ bEn
c@a WTO và thơng l/ quSc t đ t&o m t trong nh\ng ñiOu ki/n tiên quy t cho
h i nhHp kinh t và th!c hi/n các cam k t; ñiOu chunh cơ ccu kinh t phù h+p

v0i ñiOu ki/n bi n ñPi trong nư0c và quSc t , nâng cao năng l!c c&nh tranh


2

c@a tồn b nOn kinh t đ h i nhHp kinh t ñem l&i hi/u quE cao. GiEi quy t
nh\ng vcn đO l0n và phTc t&p đó trách nhi/m trư0c h t thu c vO nhà nư0c, vì
vHy, cMn phEi nâng cao vai trị c@a nhà nư0c đSi v0i h i nhHp kinh t quSc t .
ðã có nhiOu cơng trình khoa hkc nghiên cTu vO tồn cMu hóa kinh t và
h i nhHp kinh t quSc t . Tuy nhiên, hi/n nay cịn chưa thcy m t cơng trình
nghiên cTu chuyên bi/t nào vO vai trò c@a nhà nư0c ñSi v0i h i nhHp kinh t
quSc t . Do ñó, vi/c nghiên cTu nh\ng vcn ñO lý luHn và th!c ti*n vO vai trị
c@a nhà nư0c đSi v0i h i nhHp kinh t quSc t th!c s! ccp thi t cE vO lý luHn
lyn th!c t . Vì vHy, tơi chkn vcn đO “Vai trị c a nhà nư c ñ i v i h i nh p
kinh t qu c t c a Vi t Nam” làm ñO tài luHn án.
2MTình hình nghiên cJu
Trư0c h t, văn ki/n các kỳ ð&i h i c@a ðEng th hi/n quá trình nhHn
thTc, ch@ trương, chính sách c@a ðEng vO h i nhHp kinh t quSc t c@a Vi/t
Nam. ThT ñ n, đã có nhiOu cơng trình khoa hkc nghiên cTu vO tồn cMu hóa
và h i nhHp kinh t quSc t , trong đó có nh\ng vcn đO liên quan ñ n vai trò
c@a nhà nư0c ñSi v0i h i nhHp kinh t . Luân án xin nêu m t sS cơng trình tiêu
bi u trong sS đó có liên quan ñ n ñO tài luHn án:
* GS,TS Dương Phú Hi/p và TS Vũ Văn Hà: “Tồn cMu hóa kinh t ”.
Nxb KHXH, H, 2001. Cơng trình này đã phân tích cơ s[ c@a tồn cMu hóa
kinh t ; các đ~c trưng cơ bEn c@a tồn cMu hóa kinh t ; h i nhHp kinh t quSc
t c@a Vi/t Nam: thuHn l+i, khó khăn, các quan đi m cMn qn tri/t khi ñRy
m&nh h i nhHp kinh t quSc t .
* TS.Nguy*n Văn Dân (ch@ biên): “Nh\ng vcn đO tồn cMu hóa kinh
t ”. Nxb KHXH, H, 2001. ðây là m t sưu tHp chun đO vO tồn cMu hóa kinh
t , đO cHp đ n các khía c&nh c@a tồn cMu hóa kinh t , tj nh\ng vcn đO chung

đ n nh\ng vcn đO cv th , trong đó ñã ñO cHp m t sS quan ñi m vO tồn cMu
hóa kinh t quSc t và h i nhHp kinh t [Vi/t Nam.
* Vv h+p tác quSc t ña phương., B ngo&i giao: “Vi/t Nam h i nhHp
kinh t trong xu th tồn cMu hóa: vcn đO và giEi pháp”. Nxb CTQG, H, 2002.
ðây là m t cơng trình khoa hkc đư+c nghiên cTu cơng phu. CuSn sách đã
phân tích lý luHn và th!c ti*n q trình phát tri n c@a tồn cMu hóa và h i
nhHp kinh t quSc t , đ~c bi/t tHp trung trình bày q trình h i nhHp kinh t


3

quSc t c@a Vi/t Nam; nêu lên nh\ng thành công, h&n ch và bài hkc kinh
nghi/m trong quá trình h i nhHp c@a nư0c ta.
* “Tồn cMu hóa. Chuy n ñPi và phát tri n, ti p cHn ña chiOu”c@a Vi/n
kinh t và chính tr5 th gi0i. Nxb th gi0i, H, 2005. CuSn sách này là tuy n
chkn các bài nghiên cTu và m t sS chuơng sách có n i dung khoa hkc súc tích
c@a các hkc giE nPi ti ng vO ch@ đO trên, trong đó bài 12 ñã gi0i thi/u vO ñPi
m0i chính ph@.
* Di*n ñàn kinh t ,Tài chính Vi/t , Pháp: “Tồn cMu hóa”. Nxb CTQG,
H, 2000. ðây là báo cáo c@a Ngh5 sĩ Roland Blum. N i dung c@a cuSn sách
phân tích q trình tồn cMu hóa, nh\ng cơ h i và thách thTc, nh\ng tác đ ng
tích c!c và nh\ng m~t trái vO chính tr5, kinh t , văn hóa,xã h i mà nó đưa l&i
đSi v0i th gi0i.
* TS Ngơ Văn ði m (ch@ biên): “Tồn cMu hóa kinh t và h i nhHp
kinh t quSc t c@a Vi/t Nam”, Nxb CTQG, H, 2004. Các tác giE c@a cuSn
sách ñã ñi sâu phân tích q trình nư0c ta tham gia vào tồn cMu hóa kinh t
và h i nhHp kinh t , ñ~c bi/t ñi sâu phân tích ba lĩnh v!c mà Vi/t Nam ñã ñ&t
ñư+c nh\ng thành t!u ñáng k , ñó là thu hút FDI; thương m&i và vi/c sXp x p,
ñPi m0i và phát tri n hi/u quE DNNN.
* Nguy*n H ng Sơn (ch@ biên): “C ng ñ ng kinh t ASEAN (AEC).

N i dung và l trình”. Nxb KHXH, H, 2009. CuSn sách đã trình bày s! hình
thành C ng ñ ng kinh t ASEAN (AEC); nh\ng ñ~c trưng cơ bEn c@a AEC
như mvc tiêu, n i dung, l trình th!c hi/n AEC.CuSn sách đã dành s! chú ý
trình bày s! tham gia c@a Vi/t Nam vào quá trình liên ki t kinh t ASEAN
nói chung, AEC nói riêng và m t sS khuy n ngh5 vO tham gia c@a Vi/t Nam
vào AEC.
* “Tồn cMu hóa kinh t và h i nhHp KTQT đSi v0i ti n trình CNH,
HðH [ Vi/t Nam”, Nxb KHXH, 2007 do Nguy*n Xuân ThXng ch@ biên đã
tHp trung phân tích bEn chct, đ~c trưng và s! tác đ ng c@a tồn cMu hóa và h i
nhHp KTQT ñ n s! phát tri n c@a nOn kinh t thê gi0i. Tj đó cuSn sách ñã
làm rõ ñiOu ki/n, th!c chct và bư0c ñi c@a CNH, HðH trong điOu ki/n tồn
cMu hóa và h i nhHp KTQT nói chung và [ Vi/t Nam nói riêng.
* Lưu Ngkc Tr5nh (ch@ biên): “ðSi sách c@a các nư0c ðơng Á trư0c
vi/c hình thành các khu mHu d5ch t! do (FTA) tj cuSi nh\ng năm 1990”. Nxb


4

Lð,XH, H, 2006. CuSn sách đã phân tích xu hư0ng hình thành FTA trên th
gi0i và tác đ ng c@a nó đ n khu v!c ðơng Á.
* Ph&m Thái Vi/t: “Vcn ñO ñiOu chunh chTc năng và th ch c@a nhà
nư0c dư0i tác đ ng c@a tồn cMu hóa”, Nxb KHXH, H, 2008. CuSn sách đã
phân tích tác đ ng c@a tồn cMu hóa đ n nhà nư0c, tính tct y u ñiOu chunh
chTc năng c@a nhà nư0c dư0i s! tác đ ng c@a tồn cMu hóa, xu hư0ng chung
c@a s! ñiOu chunh th ch bên trong nhà nư0c; thEo luHn vcn ñO nhà nư0c hf
tr+ th5 trưWng và xã h i dân s!. CuSn sách ñã dành chương cuSi cùng (chương
VII) đ luHn bàn “tính đ~c thù c@a Vi/t Nam” cùng nh\ng khuy n ngh5.
* Nguy*n Th5 Luy n (ch@ biên); “Nhà nư0c v0i s! phát tri n kinh t tri
thTc”, Nxb KHXH, H, 2005.CuSn sách là m t sưu tHp các bài vi t c@a các nhà
nghiên cTu trong và ngoài nư0c. PhMn m t c@a cuSn sách này bao g m nh\ng

bài vi t vO vai trò c@a nhà nư0c trong bSi cEnh tồn cMu hóa như s! ti n tri n
c@a vai trị nhà nư0c; tồn cMu hóa và chTc năng c@a nhà nư0c; tồn cMu hóa
và nhà nư0c: cái m0i trong vi/c điOu chunh kinh t [ các nư0c phát tri n.
* TSKH Võ ð&i Lư+c (ch@ biên): “Trung QuSc sau khi gia nhHp WTO:
thành công và thách thTc”. Nxb Th gi0i, H, 2006. CuSn sách trình bày vi/c
Trung QuSc th!c hi/n các cam k t v0i WTO và tác đ ng c@a nó đ n nOn kinh
t Trung QuSc; trình bày nh\ng điOu chunh, cEi cách trong nư0c sau khi Trung
QuSc gia nhHp WTO: s•a đPi h/ thSng pháp luHt, cEi cách chính ph@, cEi cách
khu v!c doanh nghi/p nhà nư0c, phát tri n doanh nghi/p tư nhân…CuSn sách
cũng ñã nêu lên các nhHn xét và khuy n ngh5.
* “Vi/t Nam 20 năm ñPi m0i”. Nxb CTQG, H, 2006. ðây là cơng trình
có tính chct tPng k t nh\ng thành t!u c@a hai mươi năm đPi m0i tồn di/n đct
nư0c, n i dung phong phú, liên quan ñ n hMu h t các vcn ñO, quan ñi m,
ñưWng lSi, chi n lư+c cách m&ng c@a nư0c ta. Trong cơng trình quan trkng
này có nh\ng bài vi t liên quan ñ n ñ tài luHn án.
* GS TS Lê H\u Nghĩa – TS Lê Danh Vĩnh (ñ ng ch@ biên): “Thương
m&i Vi/t Nam 20 năm ñPi m0i” Nxb CTQG, H, 2006. CuSn sách là tHp h+p
các tham luHn, bài vi t, tham gia H i thEo quSc gia v0i ch@ ñO: Thương m&i
Vi/t Nam 20 năm đPi m0i. PhMn III “xuct nhHp khRu hàng hóa và d5ch vv”,
phMn IV “Thương m&i và tồn cMu hóa, h i nhHp kinh t quSc t c@a Vi/t
Nam” g m nh\ng bài vi t liên quan ñ n ñO tài luHn án.


5

* GS TSKH Lương Xuân Quỳ (ch@ biên): “QuEn lý nhà nư0c trong nOn
kinh t th5 trưWng ñ5nh hư0ng XHCN [ Vi/t Nam”. Nxb Lý luHn chính tr5, H,
2006. CuSn sách trình bày cơ s[ lý thuy t và kinh nghi/m quSc t vO vai trò
quEn lý nhà nư0c vO kinh t ; phân tích th!c tr&ng quEn lý nhà nư0c vO kinh t
[ nư0c ta tj năm 1986 ñ n nay; ñO xuct nh\ng quan ñi m, ñ5nh hư0ng và giEi

pháp ti p tvc đPi m0i và hồn thi/n quEn lý nhà nư0c vO kinh t [ nư0c ta
trong thWi gian t0i.
* H i ñ ng lý luHn Trung ương Ban thư ký khoa hkc: “Khi Vi/t Nam
ñã vào WTO”. Nxb CTQG, H, 2007. CuSn sách làm rõ hơn vai trị c@a WTO;
gi0i thi/u nh\ng kinh nghi/m thành cơng và khơng thành cơng c@a nh\ng
nư0c đã gia nhHp WTO; nêu lên k t quE ban ñMu sau khi Vi/t Nam gia nhHp
WTO và khuy n ngh5 nh\ng vcn ñO cMn ñư+c quan tâm giEi quy t khi Vi/t
Nam ñã vào WTO.
* PGS TS Ngô Quang Minh , TS Bùi Văn HuyOn (ñ ng ch@ biên):
“Kinh t Vi/t Nam sau môt năm gia nhHp WTO”. Nxb CTQG, H, 2008. CuSn
sách ñã trình bày khái quát kinh t Vi/t Nam khi gia nhHp WTO, tác đ ng c@a
nó đSi v0i nơng nghi/p, công nghi/p và d5ch vv, xuct – nhHp khRu, thu hút
đMu tư nư0c ngồi. Tj đó các tác giE cuSn sách đO xuct nh\ng giEi pháp đ
th!c hi/n có hi/u quE các cam k t c@a Vi/t Nam v0i WTO.
* Lương Văn T!, ThT trư[ng B Thương m&i : "Ch@ ñ ng h i nhHp
kinh t , nh\ng thành t!u quan trkng" trong cuSn "Vi/t Nam 20 năm ñPi m0i".
Nxb CTQG, 2006. Trong cơng trình này, tác giE đã phân tích, đánh giá m t
cách khái qt nh\ng thành t!u mà Vi/t Nam đã đ&t đư+c trong q trình h i
nhHp kinh t vO các m~t m[ r ng quan h/ kinh t thương m&i v0i các quSc gia,
nhW ñó góp phMn phát tri n th5 trưWng xuct nhHp khRu ; thu hút đư+c nhiOu
vSn đMu tư, cơng ngh/ và kG năng quEn lý, m[ c•a th5 trưWng đã bu c các
doanh nghi/p Vi/t Nam phEi chuy n sang cách làm ăn m0i. Tác giE cũng ñã
nêu lên quan ni/m ñ c lHp t! ch@ trong bSi cEnh hi/n nay.
* Trương ðình Tuy n, B trư[ng b Thương m&i : "BSn hư0ng ñPi
m0i cơ bEn trong lĩnh v!c thương m&i" trong cuSn "Thương m&i Vi/t Nam 20
năm ñPi m0i", Nxb CTQG, 2006. Trong cơng trình này, tác giE đã phân tích
q trình đPi m0i thương m&i đã di*n ra trên bSn hư0ng chính : đPi m0i cơ
ch ; đPi m0i cơ ccu kinh t ; ñPi m0i kinh t ñSi ngo&i ; ñPi m0i hành chính

6

và th@ tvc hành chính. Tác giE đã nêu lên vcn ñO làm th nào nâng cao năng
l!c c&nh tranh, vcn ñO vO mSi quan h/ gi\a th5 trưWng trong nư0c và th5
trưWng nư0c ngoài.
* TS Lê Danh Vĩnh (ch@ biên) : "20 năm đPi m0i cơ ch chính sách
thương m&i Vi/t Nam", Nxb Th gi0i, H, 2006. Cơng trình ñã ñánh giá nh\ng
thành t!u ñPi m0i cơ ch chính sách thương m&i trong 20 năm qua. Cơng
trình đã giành s! chú ý ñ n ñánh giá vi/c ñPi m0i vO cơ ch , chính sách xuct
nhHp khRu, vO h i nhHp kinh t quSc t qua các thWi kỳ.
* PGS TSKH Nguy*n Bích ð&t (ch@ biên) : "Khu v!c kinh t có vSn
đMu tư nư0c ngồi trong nOn kinh t th5 trưWng ñ5nh hư0ng XHCN". Nxb
CTQG, 2006.CuSn sách ñã nêu lên nh\ng vcn ñO chung vO khu v!c kinh t có
vSn đMu tư nư0c ngồi như bEn chct, vai trị, nhân tS Enh hư[ng t0i ho&t đ ng
c@a khu v!c có vSn đMu tư bư0c ngồi, kinh nghi/m c@a m t sS nư0c trong
thu hút, s• dvng đMu tư nư0c ngồi ; tình hình đMu tư nư0c ngồi t&i Vi/t Nam.
Tj đó các tác giE nêu lên các quan ñi m cơ bEn vO ñMu tư nư0c ngoài trong
bSi cEnh phát tri n m0i, các ñ5nh hư0ng và giEi pháp đSi v0i đMu tư nư0c
ngồi trong thWi gian t0i.
* PGS TS ðf ðTc Bình,PGS TS Nguy*n ThưWng L&ng (đ ng ch@
biên) : "Nh\ng vcn ñO kinh t xã h i nEy sinh trong đMu tư tr!c ti p nư0c
ngồi. Kinh nghi/m c@a Trung QuSc và th!c ti*n Vi/t nam", Nxb Lý luHn
chính tr5, H, 2006. Cơng trình đã phân tích nh\ng vcn đO kinh t , xã h i nEy
sinh và nh\ng vcn ñO r@i ro trong ñMu tư tr!c ti p nư0c ngồi ; kinh nghi/m
x• lý các vcn ñO nEy sinh trong thu hút ñMu tư nư0c ngồi ; nh\ng vcn đO kinh
té – xã h i nRy sinh trong quá trình thu hút FDI [ Vi/t Nam và s! điOu chunh
chính sách c@a Vi/t Nam ; nh\ng vcn ñO t n ñkng cMn ñư+c giEi quy t. Các
tác giE nêu lên các quan ñi m, ñ5nh hư0ng và d! báo nh\ng vcn ñO kinh t xã
h i nEy sinh và các giEi pháp x• lý các vcn đO nRy sinh trong q trình thu hút
FDI vào Vi/t Nam trong thWi gian t0i.

* TS ðinh Văn Ân,TS Lê Xuân Bá (ñ ng ch@ biên) : “ Ti p tvc xây
d!ng và hoàn thi/n th ch kinh t th5 trưWng ñ5nh hư0ng XHCN [ Vi/t
Nam ”. Nxb KH,KT., H, 2006. Cơng trình nghiên cTu m t sS vcn ñO lý luHn
vO th ch kinh t th5 trưWng và s! ñPi m0i tư duy lý luHn vO th ch kinh t
th5 trưWng ñ5nh hư0ng XHCN [ Vi/t Nam ; th!c tr&ng xây d!ng và vHn hành


7

th ch kinh t th5 trưWng, quan ñi m và ñ5nh hư0ng hoàn thi/n th ch kinh t
th5 trưWng ñ5nh hư0ng XHCN [ Vi/t Nam.
* PGS TS. TrMn ðình Thiên : “ Kh@ng hoEng kinh t toàn cMu và các
vcn ñO ñ~t ra cho Vi/t Nam ”. Nghiên cTu kinh t , sS 375 tháng 8/2009, tr 3,9.
Tác giE công trình đã phân tích sâu các ngun nhân c@a cu c kh@ng hoEng
kinh t toàn cMu hi/n nay : nguyên nhân tr!c ti p, ch@ y u, nguyên nhân cơ
bEn, nguyên nhân gXn v0i nguyên lý vHn hành c@a h/ thSng kinh t th5 trưWng.
Tác giE cũng đã phân tích nh\ng vcn ñO ñ~t ra c@a thWi kỳ hHu kh@ng hoEng,
đó là tái ccu trúc và nh\ng vcn đO đ~t ra cho Vi/t Nam trong khung cEnh hHu
kh@ng hoEng c@a th gi0i.
3MM^c đích và nhi`m v^ nghiên cJu cYa luPn án
M.c đích nghiên c u: Trên cơ s[ nghiên cTu m t sS vcn ñO lý luHn vO
h i nhHp kinh t quSc t và s! ti n tri n c@a vai trò nhà nư0c, luHn án làm rõ
n i dung vai trị c@a nhà nư0c đSi v0i h i nhHp kinh t quSc t , ñánh giá th!c
tr&ng vai trị c@a nhà nư0c đSi v0i h i nhHp kinh t quSc t c@a Vi/t Nam
trong thWi gian qua. Tj ñó, ñO xuct quan ñi m và các giEi pháp ch@ y u nh…m
nâng cao vai trò c@a nhà nư0c ñSi v0i h i nhHp kinh t quSc t khi Vi/t Nam
h i nhHp sâu và ñMy ñ@ hơn v0i kinh t th gi0i và khu v!c.
Nhi m v. nghiên c u:
M2t là, nghiên cTu m t sS vcn ñO lý luHn vO h i nhHp kinh t quSc t và
s! ti n tri n c@a vai trò c@a nhà nư0c vO lý thuy t và th!c ti*n, làm rõ n i

dung vai trị c@a nhà nư0c đSi v0i h i nhHp kinh t quSc t .
Hai là, nghiên cTu m t cách khái quát kinh nghi/m c@a m t sS nư0c
ðơng Á sau khi gia nhHp WTO, tj đó rút ra m t sS bài hkc kinh nghi/m mà
Vi/t Nam có th tham khEo.
Ba là, phân tích, đánh giá th!c tr&ng vai trị c@a nhà nư0c đSi v0i q
trình h i nhHp kinh t quSc t tj khi ñPi m0i ñ n nay.
B n là, ñO xuct nh\ng quan đi m và giEi pháp ch@ y u có tính khE thi
nh…m nâng cao vai trị c@a nhà nư0c đSi v0i h i nhHp kinh t quSc t khi Vi/t
Nam ñã gia nhHp WTO, h i nhHp sâu và ñMy ñ@ hơn v0i kinh t th gi0i và khu
v!c.


8

4Mð7i tưcng và phKm vi nghiên cJu
ðSi tư+ng nghiên cTu c@a luHn án là vai trị c@a nhà nư0c đSi v0i h i
nhHp kinh t quSc t c@a Vi/t Nam. H i nhHp quSc t là m t vcn ñO th!c s!
r ng l0n liên quan ñ n nhiOu lĩnh v!c, luHn án chu nghiên cTu vai trò c@a nhà
nư0c ñSi v0i h i nhHp kinh t , mà không nghiên cTu vai trị c@a nhà nư0c đSi
v0i h i nhHp vO chính tr5, xã h i, văn hóa, an ninh. LuHn án tHp trung vào hai
vcn ñO cơ bEn nhct là vai trò c@a nhà nư0c trong vi/c m[ r ng các quan h/
kinh t quSc t song phương, ña phương, ch@ ñ ng h i nhHp kinh t quSc t
và vai trị c@a nhà nư0c trong vi/c điOu chunh trong nư0c ñ ñáp Tng yêu cMu
c@a h i nhHp kinh t .
VO thWi gian, vai trò c@a nhà nư0c ñSi v0i h i nhHp kinh t quSc t c@a
Vi/t Nam ñư+c nghiên cTu tj khi ñPi m0i ñ n nay.
5MCơ se lý luPn và phương pháp nghiên cJu
, Cơ s[ lý luHn: ðO tài luHn án ñư+c nghiên cTu d!a trên cơ s[ lý luHn
c@a ch@ nghĩa Mác, Lênin và tư tư[ng H Chí Minh, lý luHn vO nOn kinh t th5
trưWng m[ c•a và h i nhHp; qn tri/t đưWng lSi, chính sách đPi m0i c@a

ðEng: Chuy n nOn kinh t Vi/t Nam sang kinh t th5 trưWng đ5nh hư0ng
XHCN; ch@ đ ng và tích c!c h i nhHp kinh t quSc t .
, LuHn án s• dvng các phương pháp nghiên cTu c@a kinh t chính tr5
hkc Mác –Lê nin, nhct là phương pháp phân tích và tPng h+p, phương pháp
phân tích các sS li/u thSng kê, phương pháp k t h+p lô ,gich v0i l5ch s•, k
thja các cơng trình nghiên cTu có liên quan.
6MNhgng ñóng góp mBi v[ khoa hHc cYa luPn án
, Tj s! nghiên cTu các quan ni/m khác nhau, luHn án đã nêu lên quan
ni/m riêng vO tồn cMu hóa kinh t và h i nhHp kinh t quSc t , làm rõ bEn
chct, bi u hi/n m0i và tính hai m~t c@a h i nhHp kinh t quSc t .
, LuHn án đã phân tích s! ti n tri n c@a vai trò nhà nư0c vO lý thuy t và
th!c t , tj đó nêu lên xu hư0ng điOu chunh chTc năng c@a nhà nư0c dư0i s!
tác ñ ng c@a tồn cMu hóa và h i nhHp kinh t .
,LuHn án ñã khái quát và làm rõ ñư+c n i dung vai trò nhà nư0c và các
nhân tS Enh hư[ng ñ n vai trò nhà nư0c ñSi v0i h i nhHp kinh t quSc t .


9

, Tj s! nghiên cTu kinh nghi/m c@a m t sS nư0c ðơng Á, đ~c bi/t là
c@a Trung QuSc, luHn án ñã khái quát ñư+c nh\ng bài hkc kinh nghi/m h\u
ích mà Vi/t Nam có th tham khEo.
, LuHn án đã phân tích m t cách có h/ thSng, súc tích s! ti n tri n c@a
ch@ trương, đưWng lSi c@a ðEng vO ñPi m0i kinh t và h i nhHp kinh t quSc
t , phân tích sát th!c th!c tr&ng vai trị c@a nhà nư0c đSi v0i vi/c m[ r ng
quan h/ kinh t quSc t song phương, ña phương và ñiOu chunh trong nư0c ñ
ñáp Tng yêu cMu h i nhHp kinh t quSc t c@a Vi/t Nam trong thWi gian qua.
, LuHn án ñã ñánh giá m t cách ñ c lHp, sát th!c nh\ng tác ñ ng tích
c!c cùng nh\ng thành t!u và nh\ng h&n ch trong vai trị c@a nhà nư0c đSi
v0i h i nhHp kinh t trong thWi gian qua.

, Tj s! phân tích bSi cEnh kinh t quSc t và trong nư0c, luHn án ñã
khái quát ñư+c nh\ng nét cơ bEn xu hư0ng vHn ñ ng c@a kinh t th gi0i và
nh\ng vcn ñ ñ~t ra ñSi v0i Vi/t Nam sau kh@ng hoEng kinh t tồn cMu ; nêu
lên quan đi m có ý nghĩa th!c t vO nâng cao vai trò c@a nhà nư0c ñSi v0i h i
nhHp kinh t .
, LuHn án ñã ñO xuct 7 giEi pháp thi t th!c, có tính khE thi nh…m nâng
cao hơn n\a vai trị c@a nhà nư0c ñSi v0i h i nhHp kinh t quSc t c@a Vi/t
Nam trong thWi gian t0i.
7MÝ nghĩa thlc timn cYa luPn án
, LuHn án góp phMn làm rõ cơ s[ lý luHn và th!c ti*n vO vai trò c@a nhà
nư0c ñSi v0i h i nhHp kinh t quSc t và các giEi pháp khE thi nh…m nâng cao
hơn n\a vai trị c@a nhà nư0c đSi v0i q trình ñó khi Vi/t Nam ñã gia nhHp
WTO, h i nhHp sâu và ñMy ñ@ v0i kinh t quSc t .
, LuHn án có th đư+c dùng làm tài li/n tham khEo cho vi/c nghiên cTu,
ho&ch đ5nh chính sách h i nhHp kinh t quSc t và giEng d&y nh\ng vcn ñO có
liên quan ñ n h i nhHp kinh t quSc t .
8MK0t cWu cYa luPn án
Ngồi phMn m[ đMu, k t luHn, danh mvc cơng trình đã cơng bS, danh
mvc tài li/u tham khEo, n i dung luHn án ñư+c k t ccu thành 3 chương, 7 ti t.


10

Chương 1
CƠ SU LÝ LU#N VÀ THoC TIpN Vq VAI TRÒ C!A NHÀ
NƯ"C ð I V"I H I NH#P KINH T QU C T
1.1 H I NH#P KINH T QU C T VÀ So CVN THI T C!A VAI
TRÒ NHÀ NƯ"C ð I V"I H I NH#P KINH T QU C T
1.1.1. Hri nhPp kinh t0 qu7c t0
1.1.1.1 Khái ni`m, hình thJc và mJc đr hri nhPp kinh t0 qu7c t0

a)Các khái ni m
" Tồn c$u hóa kinh t . Hi/n nay có nhiOu quan đi m khác nhau vO
tồn cMu hóa kinh t . Các chuyên gia c@a OECD cho r…ng tồn cMu hóa kinh t
là s! vHn đ ng t! do c@a các y u tS sEn xuct nh…m phân bS tSi ưu các ngu n
l!c trên ph&m vi tồn cMu [44, tr18]. Khái ni/m này đã di*n tE ñư+c hi/n
tư+ng kinh t th gi0i ngày nay. Nhưng chưa nói rõ vì sao các y u tS sEn xuct
l&i phEi di chuy n. Cịn theo IMF, ” Tồn cMu hóa là s! gia tăng c@a quy mơ
và hình thTc giao d5ch hàng hóa, d5ch vv xuyên quSc gia, s! lưu thông vSn
quSc t cùng vi/c chuyOn bá r ng rãi nhanh chóng c@a kG thuHt, làm tăng mTc
đ phv thu c lyn nhau c@a nOn kinh t c@a các nư0c trên th gi0i ” [112, tr 17].
Khái ni/m này đã nhcn m&nh đư+c khía c&nh bEn chct c@a tồn cMu hóa kinh
t : gia tăng s! tùy thu c lyn nhau gi\a các nOn kinh t c@a các quSc gia.
Theo các nhà kinh t thu c UNCTAD, “Toàn cMu hóa liên h/ t0i các
lu ng giao lưu khơng ngjng tăng lên c@a hàng hóa và các ngu n l!c qua biên
gi0i gi\a các quSc gia cùng v0i s! hình thành cơ ccu tP chTc trên ph&m vi
tồn cMu nh…m quEn lý các ho&t ñ ng và giao d5ch kinh t quSc t khơng
ngjng gia tăng đó” [11, tr44]. ð5nh nghĩa này vO tồn cMu hóa kinh t đMy ñ@
hơn và cv th hơn, ñ ng thWi ñã ñO cHp đ n khía c&nh cơ ccu tP chTc đ quEn
lý các ho&t đ ng kinh t tồn cMu.
Trình Ân Phú, m t tác giE Trung QuSc, l&i nêu lên đ5nh nghĩa “ Tồn
cMu hóa kinh t là chu xu th cùng v0i s! phát tri n c@a khoa hkc, kG thuHt,
c@a phân cơng lao đ ng quSc t và nâng cao trình đ xã h i hóa sEn xuct, ho&t
ñ ng kinh t c@a các nư0c, các khu v!c trên th gi0i vư+t ra khˆi ph&m vi m t
nư0c ho~c khu v!c, liên h/ v0i nhau và k t h+p v0i nhau” [84, tr 668]. ð5nh
nghĩa này ñã chu rõ tồn cMu hóa kinh t là k t quE phát tri n c@a kG thuHt, c@a


11

phân cơng lao đ ng và xã h i hóa sEn xuct và chu ra m t cách ñúng ñXn r…ng

tồn cMu hóa kinh t là ho&t đ ng kinh t vư+t qua biên gi0i các quSc gia.
Võ ð&i Lư+c nêu lên m t ñ5nh nghĩa cv th hơn: “Th!c chct c@a tồn
cMu hóa (vO kinh t ) là t! do hóa kinh t và h i nhHp kinh t quSc t trư0c h t là
vO thương m&i, ñMu tư, d5ch vv…T! do hóa kinh t cũng có nh\ng mTc ñ
khác nhau, tj giEm thu quan ñ n xóa bˆ thu quan, t! do hóa thương m&i đ n
t! do hóa đMu tư, d5ch vv; t! do hóa kinh t trong quan h/ hai ñ n nhiOu bên,
trong quan h/ khu v!c đ n tồn cMu” [61, tr3]. Quan ni/m như vHy vO tồn cMu
hóa kinh t là khá rõ ràng và cv th , nói lên đư+c bEn chct c@a tồn cMu hóa
kinh t là t! do hóa kinh t nhưng ñ5nh nghĩa này chưa v&ch rõ ñư+c t! do hóa
kinh t là do cái gì quy t đ5nh và cái đích mà t! do hóa hư0ng t0i.
Nghiên cTu quan ñi m c@a các nhà nghiên cTu trong và ngồi nư0c vO
tồn cMu hóa kinh t , tơi cho r…ng n i hàm c@a khái ni/m này bao g m nh\ng
đi m ch@ y u sau đây:
+ Tồn cMu hóa kinh t là bi u hi/n c@a q trình phát tri n cao c@a l!c
lư+ng sEn xuct, c@a s! phát tri n khoa hkc,công ngh/ và phân công lao đ ng
quSc t .
+ Tồn cMu hóa kinh t là s! gia tăng m&nh mb các mSi quan h/ kinh t
vư+t qua biên gi0i quSc gia, vươn t0i qui mô tồn cMu; và do đó,
+ Tồn cMu hóa t&o nên m t s! gXn k t các nOn kinh t c@a các nư0c
hư0ng t0i m t nOn kinh t th gi0i thSng nhct;
+ N i dung ch@ y u c@a tồn cMu hóa kinh t là t! do hóa kinh t và h i
nhHp kinh t , nghĩa là t! do hóa thương m&i và d5ch vv, t! do hóa đMu tư, tài chính.
+ Vi/c t! do hóa kinh t , các ho&t ñ ng kinh t quSc t ñư+c ñiOu chunh
b[i các qui tXc chung, b[i các ñ5nh ch toàn cMu và khu v!c.
V0i n i hàm như vHy, có th nêu lên khái ni/m tồn cMu hóa kinh t như
sau: Tồn c6u hóa kinh t$ là k$t qu9 c a s phát tri;n l c lư'ng s9n xu*t hi n
đnhau gi"a các n>n kinh t$ qu c gia hư?ng t?i m2t n>n kinh t$ toàn c6u th ng
nh*t, trong ñó hàng hóa, dAch v. và các y$u t s9n xu*t ñư'c t do di chuy;n
và ñư'c phân b t i ưu trên ph<m vi tồn c6u dư?i s đi>u chBnh, qu9n lý b)i

các qui tDc chung và m2t cơ c*u tF ch c có tính ch*t tồn c6u.


12

N i dung ch@ y u c@a tồn cMu hố kinh t bao g m t! do hoá thương
m&i, t! do hố tài chính và đMu tư.
" Khu v(c hóa kinh t : M t trong nh\ng ñ~c trưng c@a tồn cMu hóa
hi/n nay là nó di*n ra cùng v0i xu th khu v!c hóa. Khu v!c hóa là xu hư0ng
h+p tác ho~c liên k t kinh t gi\a m t sS quSc gia đ hình thành nên nh\ng
nhóm ho~c tP chTc khu v!c có mTc đ liên k t kinh t khác nhau.
Hai khái ni/m tồn cMu hóa và khu v!c hóa trong lĩnh v!c kinh t vO cơ
bEn có n i dung giSng nhau, đó là các ho&t ñ ng kinh t vư+t qua biên gi0i
quSc gia, làm gia t~ng s! phv thu c lyn nhau gi\a các quSc gia cùng v0i s!
hình thành các đ5nh ch , tP chTc quEn lý, ñiOu chunh các ho&t ñ ng kinh t
quSc t . Tồn cMu hóa và khu v!c hóa chu khác nhau [ qui mơ và ph&m vi
ho&t ñ ng kinh t vư+t qua biên gi0i quSc gia. Khi quá trình liên k t kinh t
di*n ra gi\a hai hay nhiOu quSc gia trong m t khu v!c đ5a lý nhct đ5nh thì gki
là khu v!c hóa, cịn khi q trình liên k t kinh t có s! tham gia c@a nhiOu
quSc gia [ nh\ng khu v!c ñ5a lý khác nhau thì gki là tồn cMu hóa kinh t .
Trong mSi quan h/ v0i tồn cMu hóa thì khu v!c hóa là bư0c đi có th
ti n t0i tồn cMu hóa, nó khơng đSi lHp v0i tồn cMu hóa, mà là q trình tồn
cMu hóa theo khu v!c ñ5a lý.Khu v!c hóa có nhiOu mTc ñ khác nhau, tj m t
vài nư0c ñ n nhiOu nư0c tham gia vào m t tP chTc khu v!c ñ5a lý. Các tP
chTc khu v!c này nh…m hf tr+ lyn nhau phát tri n, tHn dvng nh\ng ưu th c@a
khu v!c trong q trình tham gia vào nOn kinh t tồn cMu.
" H i nh p kinh t qu c t
Hi/n nay, khái ni/m h i nhHp (integration) có nhiOu cách đ5nh nghĩa
khác nhau. Theo các tác giE c@a cuSn “Vi/t nam h i nhHp kinh t trong xu th
tồn cMu hóa. Vcn đO và giEi pháp”, có các cách ti p cHn vO h i nhHp kinh t

sau ñây:
Cách ti$p c n th nh*t thu c vO phái theo tư tư[ng liên bang. Phái này
quan ni/m h i nhHp hư0ng t0i sEn phRm cuSi cùng là s! hình thành m t nhà
nư0c liên bang ki u Hoa Kỳ và Thvy SG. Cách ti p cHn này m0i chu nhìn nhHn
h i nhHp gXn v0i k t quE cuSi cùng là hình thành nhà nư0c liên bang, mà chưa
thcy ñư+c h i nhHp là s! liên k t trong quá trình phát tri n.
Cách ti$p c n th hai xem h i nhHp trư0c h t là s! liên k t các quSc
gia thông qua phát tri n các lu ng giao lưu như thương m&i, thư tín, thơng tin,


13

du l5ch, di trú…tj đó hình thành dMn các c ng ñ ng an ninh h+p nhct ki u
Hoa Kỳ và lo&i c ng ñ ng an ninh ña nguyên ki u Tây Âu. Cách ti p cHn này
đã nhìn nhHn h i nhHp là m t quá trình kiên k t và ñưa ra ñư+c n i dung cv
th c@a s! liên k t.
Cách ti$p c n th ba thu c nh\ng ngưWi theo phái tân chTc năng. Phái
này cho r…ng h i nhHp vja là quá trình vja là sEn phRm cuSi cùng. ð đánh
giá q trình liên k t, nh\ng ngưWi theo phái tân chTc năng chú trkng vào
phân tích q trình h+p tác trong vi/c ho&ch đ5nh chính sách [ 11, tr 53,54].
Nhìn chung, các lý thuy t vO h i nhHp thưWng gXn v0i trưWng phái th
ch và thiên vO ñ5nh nghĩa h i nhHp như là m t quá trình hư0ng t0i và là sEn
phRm cuSi cùng c@a s! thSng nhct vO chính tr5 ho~c vO kinh t gi\a các nư0c.
Š Vi/t nam, thuHt ng\ h i nhHp (ñư+c hi u là h i nhHp kinh t quSc t )
m0i chu đư+c s• dvng r ng rãi tj thHp niên 1990 tr[ l&i ñây khi nư0c ta th!c
hi/n chính sách đa phương hóa, đa d&ng hóa quan h/ kinh t đSi ngo&i, ch@
đ ng và tích c!c h i nhHp kinh t khu v!c và th gi0i. Tuy nhiên, hi/n nay có
nh\ng đ5nh nghĩa khác nhau vO h i nhHp.
Tj ñi n bách khoa Vi/t nam giEi thích: “H i nhHp , s! liên k t các nOn
kinh t v0i nhau…Các nOn kinh t khác nhau th!c hi/n s! h i nhHp thông qua

ho&t ñ ng mHu d5ch và h+p tác chính sách và bi/n pháp kinh t [51, tr 384].
Còn theo Nguy*n Xuân ThXng,“ H i nhHp kinh t quSc t là quá trình
liên k t kinh t có mvc tiêu, đ5nh hư0ng cv th gXn v0i ph&m vi, ccp ñ cũng
như ñiOu ki/n cv th c@a mfi nư0c” [112, tr 23].
Các ñ5nh nghĩa trên ñã phEn ánh n i dung quan trkng c@a h i nhHp kinh
t quSc t là liên k$t c a các n>n kinh t$ có m.c tiêu, nhưng chúng chưa nói rõ
mvc tiêu, sEn phRm cuSi cùng là cái gì.
Tồn cMu hóa kinh t là xu th khách quan do s! phát tri n cao c@a l!c
lư+ng sEn xuct, c@a phân cơng lao đ ng quSc t quy t đ5nh. Cịn h i nhHp
kinh t th; hi n s thích ng c@a các nOn kinh t quSc gia v0i xu th tồn cMu
hóa kinh t . H i nhHp kinh t quSc t là quá trình liên k t nOn kinh t và th5
trưWng c@a tjng nư0c v0i kinh t khu v!c và th gi0i thông qua các nf l!c
th!c hi/n t! do hóa nOn kinh t c@a mfi nư0c trên các ccp ñ ñơn phương,
song phương và ña phương. H i nhHp kinh t quSc t ñư+c th!c hi/n thông


14

qua ho&t đ ng có ý thTc c@a các ch@ th kinh t xã h i và cE ngưWi dân, trư0c
h t là nhà nư0c.Nhà nư0c ch@ ñ ng th!c hi/n chính sách t! do hóa kinh t .
Như vHy, n i hàm c@a khái ni/m h i nhHp kinh t quSc t bao g m
nh\ng ñi m ch@ y u sau ñây :
.H i nhHp kinh t quSc t là quá trình liên k t nOn kinh t và th5 trưWng
c@a mfi quSc gia v0i kinh t khu v!c và th gi0i.
.Mfi quSc gia t! nguy/n tham gia vào các d5nh ch / tP chTc kinh t khu
v!c và toàn cMu, th!c hi/n các cam k t v0i các tP chTc mà mình tham gia.
.Mfi quSc gia phEi th!c hi/n t! do hóa nOn kinh t , t! do hóa thương
m&i, đMu tư, tài chính v0i các ccp đ ñơn phương, song phương và ña phương.
Do ñó có th; hi;u h2i nh p kinh t$ qu c t$ là quá trình các qu c gia
gDn k$t n>n kinh t$ c a nư?c mình v?i kinh t$ khu v c và th$ gi?i bHng các nI

l c th c hi n t do hóa kinh t$, m) cJa kinh t$ trên các c*p ñ2 ñơn phương,
song phương, ña phương và gi9m thi;u s khác bi t ñ; tr) thành m2t b2 ph n
h'p thành c a chBnh th; kinh t$ toàn c6u.
BEn chct c@a h i nhHp kinh t quSc t bao hàm các khía c&nh ch@ y u
sau đây:
.H i nhHp kinh t quSc t là quá trình gXn k t và phv thu c lyn nhau gi\a các
nOn kinh t quSc gia. N u khơng có s! liên k t, h+p tác kinh t gi\a các quSc gia thì
khơng th có h i nhHp kinh t .
.H i nhHp kinh t quSc t là quá trình giEm thi u, xóa bˆ tjng bư0c, tjng
phMn các rào cEn thương m&i, ñMu tư gi\a các quSc gia theo hư0ng t! do hóa. GiEm
thi u s! khác bi/t đ tr[ thành m t b phHn h\u cơ c@a nOn kinh t tồn cMu. N u
khơng có s! t! do hóa thương m&i, đMu tư, tài chính,..., nói chung, là t! do hóa kinh
t gi\a các quSc gia, thì khơng th có h i nhHp kinh t quSc t .
.H i nhHp kinh t quSc t t&o sTc ép bu c các quSc gia phEi đPi m0i và hồn
thi/n th ch kinh t , ñ~c bi/t ñiOu chunh h/ thSng pháp luHt, chính sách kinh t phù
h+p v0i chuRn m!c quSc t , v0i thông l/ quSc t . N u không th!c hi/n nh\ng điOu
chunh cMn thi t đó, thì m t quSc gia khó có th hịa nhHp vào xu th h i nhHp kinh t
quSc t .
.H i nhHp kinh t quSc t t&o ra nh\ng nhân tS mơi và ñiOu ki/n m0i cho s!
phát tri n c@a mfi quSc gia và cE c ng ñ ng quSc t trên cơ s[ khai thác và phân bS
tSi ưu các ngu n l!c trên ph&m vi toàn cMu. ðSi v0i mfi nư0c, h i nhHp kinh t t&o


15

ñiOu ki/n khai thác tiOm năng, l+i th c@a ñct nư0c, m[ r ng th5 trưWng, thu hút vSn,
kG thuHt cơng ngh/ hi/n đ&i và tri thTc quEn lý tiên ti n ñ phát tri n.
.H i nhHp kinh t quSc t , m t m~t, t&o ñiOu ki/n thuHn l+i cho các doanh
nghi/p t! do kinh doanh, tham gia vào chufi giá tr5 toàn cMu, m~t khác, t&o sTc ép
bu c các doanh nghi/p phEi khơng ngjng đPi m0i ñ ho&t ñ ng có hi/u quE hơn,

nâng cao năng l!c c&nh tranh.
Tồn cMu hóa kinh t và h i nhHp kinh t quSc t là m t c~p ph&m trù
gXn liOn v0i nhau trong quá trình phát tri n c@a nOn kinh tê th gi0i. Khơng
th có cái này mà khơng có cEi kia. Khơng có tồn cMu hóa kinh t thì sb
khơng có h i nhHp quSc t như m t xu hư0ng phP bi n. Th!c ti*n cho thcy
m t lo&t các th ch kinh t khu v!c và quSc t chu đư+c hình thành vào đMu
nh\ng năm 1990. Ngư+c l&i, n u khơng có h i nhHp kinh t quSc t thì tồn
cMu hóa kinh t chu là m t khuynh hư0ng phát tri n chung, khơng đư+c th!c
hi/n trong th!c t . Tồn cMu hóa kinh t và h i nhHp KTQT là hai quá trình
c@a xu hư0ng vHn đ ng c@a nOn kinh t th gi0i ngày nay. Tuy nhiên, khơng
nên đ ng nhct tồn cMu hóa kinh t v0i h i nhHp kinh t quSc t . Tồn cMu hóa
là xu hư0ng liên k t kinh t toàn cMu, khi xu hư0ng này ñư+c các ch@ th kinh
t (nhà nư0c, doanh nghi/p) th!c hi/n trong th!c t thì đó là h i nhHp kinh t
quSc t .
V0i cách hi u như trên, n2i dung ch y$u c@a h i nhHp kinh t quSc t
bao g m:
,Ch@ ñ ng ký k t và tham gia các tP chTc và các ñ5nh ch kinh t quSc
t , cùng v0i các thành viên khác xây d!ng các luHt chơi chung và th!c hi/n
các qui ñ5nh, các cam k t v0i các tP chTc, các ñ5nh ch ñó.
,Ti n hành nh\ng ñiOu chunh trong nư0c ñ th!c hi/n các qui ñ5nh, các
cam k t vO h i nhHp và ñEm bEo ñ&t ñư+c mvc tiêu c@a h i nhHp. Nh\ng điOu
chunh đó bao g m: m t là, điOu chunh h/ thSng pháp luHt, chính sách theo
hư0ng làm cho h/ thSng luHt pháp, chính sách c@a mfi quSc gia vO thương m&i,
ñMu tư, sEn xuct kinh doanh, thu , giEi quy t tranh chcp thương m&i,…ngày
càng hoàn chunh và phù h+p v0i qui ñ5nh c@a các tP chTc và các đ5nh ch mà
nư0c đó tham gia. Hai là, cEi cách kinh t theo hư0ng th5 trưWng ñ t&o ñiOu
ki/n cơ bEn nhct cho h i nhHp kinh t quSc t . Ba là, ñiOu chunh cơ ccu kinh t ,
t&o lHp cơ ccu kinh t cho phép khai thác tSt nhct l+i th c@a ñct nư0c, nâng cao

16

năng l!c c&nh tranh c@a nOn kinh t cũng như c@a các doanh nghi/p nh…m ñ&t
hi/u quE cao trong quá trình h i nhHp; đào t&o ngu n nhân l!c ñáp Tng yêu cMu
c@a h i nhHp kinh t quSc t .
b) Hình th,c và m,c đ h i nh p kinh t qu c t
H i nhHp kinh t quSc t là quá trình các quSc gia nf l!c m[ c•a kinh
t , t! do hóa kinh t v0i các ccp ñ ñơn phương, song phương và ña phương.
K c*p đ2 đơn phương, mfi nư0c có th ch@ đ ng th!c hi/n các bi/n
pháp m[ c•a, t! do hóa trong m t sS lĩnh v!c mà hk thcy cMn thi t cho phát
tri n kinh t c@a nư0c mình chT khơng phEi do qui đ5nh c@a các đ5nh ch , tP
chTc quSc t .
K c*p ñ2 song phương, hai nư0c ñàm phán ñ ký k t v0i nhau các hi/p
ñ5nh song phương trên cơ s[ các nguyên tXc c@a m t khu v!c mHu d5ch t! do.
Hi/n nay xu hư0ng ký k t các hi/p ñ5nh thương m&i t! do, ñ~c bi/t là song
phương phát tri n rct m&nh.
K c*p ñ2 ña phương, nhiOu nư0c cùng nhau thành lHp ho~c tham gia
vào nh\ng ñ5nh ch , tP chTc kinh t khu v!c và tồn cMu [11,tr57,58]. Các tP
chTc đa phương, theo Ruggie (1992) có ba đ~c trưng: i/tính khơng th chia
cXt; ii/khái qt hóa các ngun tXc Tng x•; iii/m[ r ng ngun tXc có đi có
l&i [120, tr40]. Nh\ng tP chTc kinh t khu v!c bao g m các nư0c thành viên
cùng trong m t khu v!c ñ5a lý nhct ñ5nh như liên minh châu Âu (EU), khu
v!c mHu d5ch t! do BXc MG (NAFTA), khu v!c mHu d5ch t! do ðơng Nam A
(AFTA); Di*n đàn h+p tác kinh t châu Á,Thái Bình Dương.Nh\ng đ5nh ch ,
tP chTc kinh t toàn cMu bao g m các thành viên tj nhiOu khu v!c khác nhau
trên th gi0i như TP chTc thương m&i th gi0i (WTO).
Trong nh\ng năm gMn ñây, xuct hi/n và phát tri n m t hình thTc h i
nhHp kinh t m0i gki là h2i nh p kinh t$ vùng (liên k t xuyên quSc gia) hình
thành các tam giác, tT giác phát tri n trong đó các thành viên tham gia là các
vùng lãnh thP c@a m t sS nư0c cHn kO nhau.

Ccp ñ h i nhHp phv thu c vào s! phát tri n và chiOu sâu các quan h/
mang tính ràng bu c gi\a các quSc gia đSi v0i mvc tiêu t! do hóa thương m&i
trong khn khP th ch khu v!c và tồn cMu.Các liên k t và h i nhHp kinh t
quSc t , theo các nhà kinh t , có các hình th c sau đây:


17

M Khu v c ưu ñãi thu$ quan (PTA) là thˆa thuHn thương m&i ưu ñãi, các
thành viên tham gia giành cho nhau s! ti p cHn th5 trưWng thuHn l+i m t cách
có h&n ch . Các thành viên tham gia th!c hi/n cXt giEm thu quan và các bi/n
pháp phi thu quan [ mTc ñ nhct ñ5nh nh…m t&o ñiOu ki/n thúc ñRy thương
m&i gi\a hk v0i nhau. Khu v!c ưu ñãi thu quan là bi u hi/n h i nhHp [ mTc
đ thcp, vì các nư0c thành viên ngoài vi/c giành cho nhau m t sS nhân
như+ng vO thu quan vyn duy trì nh\ng bi/n pháp h&n ch lyn nhau; m~t khác,
các thành viên c@a khu v!c ưu đãi thu quan khơng có s! phSi h+p vO chính
sách thương m&i đSi ngo&i.
Ho~c hình thTc thTa thu n thương mtham gia chu th!c hi/n cXt giEm và lo&i bˆ thu quan và các bi/n pháp phi
thu quan [ m t sS lĩnh v!c cv th . Ví dv, thˆa thuHn thương m&i t! do gi\a
MG và Canada vO ô tô trong nh\ng năm 1970.
M Khu v c m u dAch t do (FTA) là lo&i hình liên k t mà các thành viên
tham gia ti n hành giEm và lo&i bˆ các hàng rào thu quan, các h&n ch ñ5nh
lư+ng và các bi/n pháp phi thu quan trong thương m&i n i khSi. Nhưng các
thành viên vyn duy trì h/ thSng thu quan đ c lHp c@a mình v0i nh\ng nư0c
ngồi khSi. Ví dv, khSi mHu d5ch t! do BXc MG (NAFTA), khSi mHu d5ch t!
do ASEAN (AFTA).
M Liên minh thu$ quan. Tương t! như hình thTc khu v!c mHu d5ch t! do.
Các thành viên tham gia liên minh thu quan phEi lo&i bˆ thu quan, các h&n
ch ñ5nh lư+ng và các bi/n pháp phi thu quan trong thương m&i n i khSi,

đ ng thWi phEi th!c hi/n m t chính sách thu quan chung đSi v0i các nư0c
ngồi khSi. Ví dv, liên minh thu quan gi\a c ng ñ ng kinh t Châu Âu, PhMn
Lan, Áo, Thvy ði n.
M ThA trưWng chung là mơ hình liên k t ki u liên minh thu quan, nhưng
trong đó các y u tS sEn xuct ñư+c t! do di chuy n gi\a các nư0c thành viên
c@a khSi. Như vHy, trong m t th5 trưWng chung khơng nh\ng hàng hóa, d5ch
vv mà vSn, kG thuHt, cơng ngh/, nhân cơng,…đOu đư+c t! do di chuy n gi\a
các nư0c thành viên. Ví dv th5 trưWng chung Châu Âu hi/n nay nó đã phát
tri n lên mTc ñ cao hơn.
M Liên minh ti>n t là m t hình thTc liên k t trong đó các nư0c thành
viên cùng phSi h+p và thSng nhct các chính sách tiOn t/, giao d5ch tiOn t/ quSc


18

t , phát hành ñ ng tiOn tHp th ; đ ng thWi các qc gia thSng nhct chính sách
ta giá hSi đối, duy trì ch đ ta giá hSi đối trong m t gi0i h&n nhct đ5nh và
có nh\ng bi/n pháp can thi/p trong nh\ng trưWng h+p nhct ñ5nh ñ Pn ñ5nh
các quan h/ tiOn t/ trong liên k t. Liên minh tiOn t/ châu Âu là m t ví dv đi n
hình c@a lo&i liên k t này.
M Liên minh kinh t$ là mơ hình h i nhHp [ mTc đ cao hơn, nó d!a trên
cơ s[ th5 trưWng chung c ng v0i vi/c phSi h+p chính sách kinh t gi\a các
thành viên. Ví dv Liên minh Châu Âu (EU).
M Liên minh tồn di n là giai đo&n cao c@a h i nhHp. Các thành viên
tham gia liên minh thSng nhct vO chính tr5, các lĩnh v!c kinh t (bao g m cE
lĩnh l!c tài chính, tiOn t/, thu ) và các chính sách xã h i. Do ñó [ giai ño&n
này, quyOn l!c quSc gia trong các lĩnh v!c nói trên đư+c chuy n giao cho m t
cơ ccu c ng ñ ng. Th!c chct ñây là xây d!ng m t ki u nhà nư0c liên bang
[11,tr 58,60].
Mfi hình thTc, mTc đ h i nhHp địi hˆi nh\ng ñiOu ki/n nhct ñ5nh mà

các thành viên tham gia phEi đáp Tng đư+c. Hình thTc sau khơng chu bao g m
n i dung c@a mơ hình trư0c mà cịn có thêm nh\ng n i dung m0i, điOu ki/n
m0i. Hi/n nay ccp ñ h i nhHp phP bi n nhct vyn là các khu mHu d5ch t! do.
Như vHy, h i nhHp kinh t quSc t vja mang tính quá trình vja mang
tính tr&ng thái. Khi nhcn m&nh đ n tính q trình thì h i nhHp kinh t quSc t
bao g m các giai đo&n hay bư0c đi. Cịn khi nhcn m&nh tính tr&ng thái thì
chúng đư+c xem như nh\ng lo&i hình h i nhHp. Mfi tr&ng thái phEn ánh ccp
ñ h i nhHp kinh t và mfi bư0c ñi ñ ti n t0i h i nhHp kinh t toàn di/n.
1.1.1.2 Hri nhPp kinh t0 qu7c t0 là xu th0 tWt y0u, ñvc ñiwm và biwu hi`n
mBi cYa hri nhPp kinh t0 qu7c t0
a )H i nh p kinh t qu c t là xu th t/t y u
Toàn cMu hóa kinh t có phEi là m t tct y u khách quan hay khơng? VO
vcn đO này có nh\ng quan đi m trái ngư+c nhau. Có quan đi m cho r…ng tồn
cMu hóa là chính sách c@a MG nh…m m[ r ng s! thSng tr5 c@a MG, th!c chct c@a
tồn cMu hóa là MG hóa. Quan đi m khác l&i cho r…ng tồn cMu hóa kinh t và
h i nhHp kinh t là xu th tct y u. Các nhà nghiên cTu Vi/t Nam theo quan
ñi m này, đOu thja nhHn tính tct y u c@a tồn cMu hóa kinh t và h i nhHp kinh
t , tuy nhiên cách lý giEi ít nhiOu có s! khác nhau. Tồn cMu hóa kinh t và h i


19

nhHp kinh t quSc t là m t xu th t*t y$u ñư'c quy$t ñAnh b)i s phát tri;n cao
c a l c lư'ng s9n xu*t và s ti$n b2 mCu c cách m&ng công nghi/p lMn thT nhct v0i n i dung cơ bEn là bi n
lao đ ng th@ cơng thành lao đ ng cơ gi0i hóa đã đưa đ n s! hình thành nOn
đ&i cơng nghi/p, thúc đRy s! phân cơng lao đ ng quSc t , hình thành th5
trưWng th gi0i. VO vcn ñO này C.Mác và Ph.Ăngghen vi t “ ð&i cơng nghi/p
đã t&o ra th5 trưWng th gi0i” [64, tr77]. “Do bóp n~n th5 trưWng th gi0i, giai
ccp tư sEn ñã làm cho sEn xuct và tiêu dùng c@a tct cE các nư0c mang tính

chct th gi0i…Thay cho tình tr&ng cơ lHp trư0c kia c@a các đ5a phương và dân
t c vyn t! cung t! ccp, ta thcy phát tri n nh\ng mSi quan h/ phP bi n, s! phv
thu c phP bi n gi\a các dân t c” [64, tr80].
Vi/c cơ gi0i hóa sEn xuct làm cho năng suct lao ñ ng tăng lên m&nh,
t&o ra hàng lo&t sEn phRm v0i giá thành r• hơn. Và như C.Mác đã nói “ giá r•
c@a nh\ng sEn phRm c@a giai ccp cy là trkng pháo bXn th@ng tct cE nh\ng v&n
lý trưWng thành và bu c nh\ng ngưWi dã man bài ngo&i m t cách ngoan
cưWng nhct cũng phEi hàng phvc” [64, tr 81]. ð ng thWi vi/c phát minh máy
hơi nư0c ñưa ñ n s! ra ñWi c@a tMu hˆa, tMu bi n làm cho vi/c thông thương
hàng hóa nhanh hơn, nhiOu hơn, r• hơn. Vi/c phát minh ra đi/n, đi/n tho&i, ơ
tơ, máy bay,… vào n•a cuSi th ka XIX ñã thúc ñRy m&nh mb sEn xuct và
mHu d5ch quSc t . Như vHy, trong th ka XIX quSc t hóa kinh t đư+c thúc
đRy b[i s! s.t gi9m chi phí giao thơng do s! ra ñWi c@a ñ ng cơ hơi nư0c và
ñưWng sXt.
Sau chi n tranh th gi0i thT hai, cu c cách m&ng khoa hkc , cơng ngh/
hi/n đ&i làm cho l!c lư+ng sEn xuct phát tri n vư+t khˆi biên gi0i các quSc
gia, phân cơng lao đ ng và chun mơn hóa sEn xuct quSc t di*n ra ngày
càng sâu sXc trên ph&m vi th gi0i, do đó, làm cho nOn kinh t c@a các quSc
gia phv thu c lyn nhau, hình thành nOn kinh t th gi0i như m t h/ thSng. S!
phát tri n c@a mfi quSc gia trong mSi liên h/ phv thu c lyn nhau vja h+p tác
vja c&nh tranh v0i nhau đ phát tri n.
Trong các cơng ngh/ m0i, cơng ngh/ thơng tin có vai trị dyn ñMu. Cu c
cách m&ng thông tin hi/n nay tác ñ ng ngày càng m&nh mb đ n ti n trình tồn
cMu hóa tj nh\ng thHp niên cuSi c@a th ka XX. S! tương tác gi\a cách m&ng
thơng tin v0i tồn cMu hóa là nét đ~c trưng khác bi/t gi\a tồn cMu hóa hi/n


20

nay v0i các đ+t tồn cMu hóa di*n ra trư0c đó. NhW các m&ng thơng tin tồn

cMu (internet), m&ng khu v!c, m&ng cvc b , th5 trưWng các quSc gia hịa nhHp
v0i nhau. Trên khXp th gi0i có th hình thành bct cT lúc nào th5 trưWng vơ
hình (giao d5ch trên m&ng), giúp các ch@ th kinh t nXm ñư+c nh\ng thông
tin cMn thi t m t cách tTc thWi tj khoEng cách bct kỳ và ñưa ra nh\ng quy t
đ5nh k5p thWi. Các h/ thSng thơng tin và vi*n thơng hi/n đ&i t&o điOu ki/n
giEm nhŽ rct nhiOu vi/c tP chTc ñMu tư quSc t , h+p tác sEn xuct, thương
m&i,…Cơng ngh/ thơng tin hi/n đ&i là b phHn chuyOn dyn khơng th thi u
đư+c trong ho&t đ ng sEn xuct kinh doanh [ bct kỳ đâu. Có th thcy điOu đó
thơng qua s! lưu chuy n các lu ng tài chính và mHu d5ch tồn cMu trên các
siêu l thông tin cao tSc v0i kG thuHt truyOn thông ña phương ti/n. Hi/n nay
trong vong m t ngày ñêm, m t lư+ng tiOn khPng l chjng 2000 ta USD ch&y
vịng quanh khXp th gi0i trên các m&ng tài chính đi/n t•.
Theo Thomas L.Friedman, tồn cMu hóa trong n•a sau th ka XX ñư+c
thúc ñRy b[i s! svt giEm chi phí liên l&c do s! phát tri n c@a đi/n tín, đi/n
tho&i PC, v/ tinh, cáp quang và phiên bEn ñMu c@a World Wide Web (WWW).
ThWi kỳ này chTng ki n s! ra ñWi và trư[ng thành c@a nOn kinh t tồn cMu
[83, tr 25,26].
Như vHy,chính s! phát tri n cao c@a l!c lư+ng sEn xuct và s! ti n b
nhanh chóng c@a khoa hkc cơng ngh/, đ~c bi/t là cơng ngh/ thơng tin đã t&o
nên s! liên h/ phv thu c lyn nhau gi\a các nOn kinh t quSc gia, t&o nên s!
liên k t tồn cMu và hình thành nOn kinh t toàn cMu.H i nhHp kinh t quSc t
là xu th tct y u do toàn cMu hóa kinh t và cu c cách m&ng khoa hkc cơng
ngh/ m0i quy đ5nh. Tồn cMu hóa kinh t và h i nhHp kinh t quSc t là xu th
tct y u. Song mki quá trình trong xã h i và l5ch s• đOu do con ngưWi làm nên,
vi/c th!c hi/n nó phEi thơng qua ho&t đ ng c@a con ngưWi. Do đó s! ti n tri n
c@a tồn cMu hóa và h i nhHp kinh t cịn đư+c thúc ñRy b[i các ñ5nh ch kinh
t toàn cMu và khu v!c, b[i chính sách t! do hóa kinh t c@a chính ph@ các
quSc gia.
Th nh*t, chính sách m) cJa, t do hóa thương mc a chính ph các qu c gia.

MTc đ ti n tri n c@a h i nhHp kinh t quSc t phv thu c rct nhiOu vào
chính sách t! do hố c@a các quSc gia. Chúng ta ñã chTng ki n s! thvt lùi c@a


21

q trình quSc t hóa sau chi n tranh th gi0i thT nhct. Sau chi n tranh th
gi0i thT nhct các nư0c th!c hi/n chính sách bEo h thương m&i và nhiOu hàng
rào h&n ch di chuy n các dòng vSn quSc t đư+c đ~t ra. Vì th , tj năm 1914
đ n 1945, quSc t hóa kinh t có bư0c thvt lùi rct xa.
Bư0c vào thHp niên 1970 môi trưWng kinh doanh quSc t có s! thay đPi.
Chính ph@ các nư0c Tây Âu và MG ñã th!c hi/n các bi/n pháp giEi ñiOu ti t
(tTc là tháo các qui ch ). Chương trình giEi điOu ti t đã góp phMn thúc đRy t!
do hóa, đRy t0i đ+t bùng nP m0i c@a xu th quSc t hóa tj cuSi nh\ng năm
1970 tr[ l&i đây, xu th tồn cMu hóa kinh t .
Hi/n nay, ngày càng có nhiOu chính ph@ c@a các quSc gia chuy n sang
chính sách t! do hóa, m[ c•a th5 trưWng, lo&i bˆ dMn các hàng rào nhân t&o
cEn tr[ s! giao lưu quSc t như h&n ch dMn ñ c quyOn nhà nư0c trong sEn
xuct kinh doanh, cho phép nư0c ngồi đMu tư kinh doanh m t cách thuHn l+i,
th!c hi/n c&nh tranh bình đ•ng, h& thcp và ti n t0i bãi bˆ hàng rào thu quan
và phi thu quan đSi v0i hàng hóa xuct nhHp khRu. Chính sách t! do hóa đã
t&o ra mơi trưWng thơng thống hơn bao giW h t cho s! m[ r ng các mSi quan
h/ quSc t gi\a các quSc gia. Do đó, thúc đRy m&nh mb ti n trình tồn cMu
hóa và h i nhHp kinh t quSc t .
Th hai, s hoMTF ch c thương m01/01/1995. Trên cơ s[ k thja các nguyên tXc, luHt l/ c@a tP chTc tiOn thân là
GATT. WTO là tP chTc kinh t quSc t có tính toàn cMu, là m t thi t ch pháp
lý liên quan ñ n các quy ñ5nh, qui tXc, luHt chơi c@a thương m&i, kinh doanh
toàn cMu. H&t nhân c@a thi t ch pháp lý này là các hi/p ñ5nh c@a WTO ñư+c

các nư0c, các nOn kinh t tham gia quan h/ thương m&i quSc t xây d!ng và
cam k t th!c hi/n. Các hi/p đ5nh này t&o ra khn khP pháp lý v\ng chXc cho
thương m&i ña biên, ñiOu chunh hành vi c@a các nhà sEn xuct hàng hóa và
cung Tng d5ch vv, các nhà xuct khRu và nhHp khRu.
MCác tF ch c tài chínhMti>n t qu c t$ : IMF và WB
IMF và WB đóng vai trị l0n trong thúc đRy nOn kinh t th gi0i theo xu
hư0ng tồn cMu hóa và h i nhHp kinh t . Các tP chTc này tham gia điOu chunh
quan h/ tài chính,tiOn t/ gi\a các thành viên và cho vay hf tr+ quá trình phát
tri n kinh t , xã h i. Tuy nhiên, th!c ti*n ho&t đ ng và nh\ng chính sách