Module bồi dưỡng thường xuyên THPT - Modul 12: Khắc phục trạng thái tâm lí căng thẳng trong học tập của học sinh trung học phổ thông

NGUYN QUANG UN
PHM THANH BèNH

MODULE THPT

12
Khắc phục trạng thái
tâm lí căng thẳng
trong học tập
của học sinh
trung học phổ thông

|

83


A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN
Cùng v i s phát tri n m nh m c a khoa h c, s bùng n v thông tin
làm n i dung h c t p c a h c sinh ngày càng tr nên a d ng, phong
phú, ph c t p và nhi u chi u tác ng. B c sang l a tu i h c sinh
THPT, ho t ng c a các em c m r ng, a d ng h n. Vì v y vai trị,
v trí xã h i c a các em không ch c m r ng v s l ng, ph m vi mà
còn bi n i c v ch t l ng. Ngoài ra, h ng ngày các em ph i áp ng
r t nhi u yêu c u c a cu c s ng i v i l a tu i m i (thanh niên). Trong
h c t p, giáo viên t ra nh ng yêu c u i v i các em cao h n, gi i quy t
các nhi m v h c t p c l p, t giác h n. n cu i c p, h c sinh h c
t p khơng ch vì m c ích áp ng nhu c u hi u bi t, yêu c u c a nhi m
v h c t p mà còn áp ng nhi m v c tr ng c a l a tu i này là ch n
ngh . V i s n ng ng c a tu i tr , nhi t huy t c a thanh niên m i l n,
v i các yêu c u ngày m t cao c a xã h i i v i h , h c sinh trung h c ph

thông không th tránh kh i nh ng áp l c n ng n tác ng t nhi u phía
n q trình h c t p c a các em làm cho các em nhi u lúc c m th y
c ng th ng, m t m i và có khi cịn chán n n v i vi c h c t p c a mình.
Do v y, hi n t ng stress ln ln n y sinh trong q trình h c t p.
Module này s làm rõ khái ni m v c ng th ng tâm lí (stress) trong h c t p;
c i m, phân lo i stress trong h c t p c a h c sinh THPT; các nguyên
nhân gây ra stress và nh h ng c a stress n h c t p c a h c sinh;
m t s ph ng pháp, k thu t và nh ng tr giúp h p lí giúp h c sinh ng
phó v i stress trong h c t p.
ây c ng là m t trong nh ng n i dung nhà tr ng THPT h tr h c
sinh h ng n s phát tri n và hoàn thi n nhân cách cho các em.
Module g m nh ng n i dung sau:
— Khái quát chung v c ng th ng tâm lí (stress) nói chung và c ng th ng
tâm lí trong h c t p: khái ni m, nguyên nhân và nh h ng c a stress
n h c t p c a h c sinh THPT.
— Bi u hi n và m c stress trong h c t p c a h c sinh THPT.
— Ph ng pháp và k n ng ng phó v i stress trong h c t p. Các ph ng
pháp h tr tâm lí cho h c sinh phát hi n và ng phó v i stress trong h c
t p c a h c sinh THPT.
84 | MODULE THPT 12


B. MỤC TIÊU
1. Ki n th c

— Phân tích c các khái ni m c b n: c ng th ng tâm lí; c ng th ng tâm
lí trong h c t p; các bi u hi n, các lo i, nguyên nhân và nh h ng c a
stress n h c t p c a h c sinh THPT.
— N m c các ph ng pháp nh n bi t các bi u hi n c a c ng th ng tâm
lí trong h c t p c a h c sinh THPT.

— N m c các ph ng pháp, các k n ng h tr tâm lí giúp h c sinh ng
phó v i stress trong h c t p
2. K n ng

— V n d ng c các ki n th c v stress trong h c t p nh n bi t c
các bi u hi n c a stress tiêu c c trong h c t p c a h c sinh THPT.
— V n d ng các ph ng pháp, k n ng h tr h c sinh ng phó v i stress
trong h c t p.
3. Thái

Có thái úng n trong vi c phát hi n, phịng ch ng và ng phó v i
stress trong h c t p, rèn luy n các hành vi phát hi n, phịng ch ng và
ng phó v i stress trong h c t p

KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THPT | 85


C. NỘI DUNG
Nội dung 1

KHÁI QUÁT CHUNG V C NG TH NG TÂM LÍ (STRESS)
VÀ C NG TH NG TÂM LÍ TRONG H C T P (5 ti t)
I. M C TIÊU
1. Ki n th c

Phân tích c các khái ni m c b n: c ng th ng tâm lí (stress), stress
tâm lí trong h c t p, phân lo i, nguyên nhân và nh h ng stress trong
h c t p c a h c sinh THPT.

2. K n ng

V n d ng c các ki n th c v stress và stress trong h c t p lí gi i
nguyên nhân và nh ng nh h ng c a stress n k t qu h c t p c a
h c sinh THPT.

3. Thái

Có thái úng n i v i stress trong h c t p và nh ng nh h ng c a
nó i v i k t qu h c t p.
II. I U KI N C N THI T TH C HI N N I DUNG
— Tài li u tham kh o:
1. Ph m Thanh Bình, Stress trong h c t p c a h c sinh THPT, Lu n v n th c
s Tâm lí h c, HSP Hà N i, 2005.
2. Thùy Chi — Ng c Mai, Cách gi m stress t t nh t (Biên d ch theo Judith
Lazanus), NXB V n hố Thơng tin Hà N i, 2001.
3. Phan V n Duy t, H c thuy t c a Hans Selye v i các quan ni m v thích nghi,
Ch ng trình khoa h c cơng ngh c p nhà n c KX — 07, 1998.
4. Tr n Th Thu Hà — Nguy n Th Thiên H ng, Ngh thu t gi m thi u stress
(Biên d ch theo Robert Heller), NXB V n hố Thơng tin Hà N i, 2004.
5. Phan Th Mai H ng, Cách ng phó v i tr v thành niên có hồn c nh
khó kh n, NXB Khoa h c Xã h i, Hà N i, 2007.
86 | MODULE THPT 12


6. Ph m Th Thanh H ng, Stress trong h c t p c a sinh viên, Lu n v n
th c s Tâm lí h c, HSP Hà N i, 2003.
7. ng Ph ng Ki t, Stress và i s ng, NXB Khoa h c Xã h i, Hà N i, 1998.
— Các tài li u h c t p khác: H th ng các bài t p th c hành, câu h i ơn t p,
tình hu ng th o lu n cho ch , s .
IV. CÁC HO T NG

N i dung này có ba ho t ng:
— Ho t ng 1: Làm quen v i khái ni m stress và stress trong h c t p.
— Ho t ng 2: Phân tích các lo i stress và stress trong h c t p.
— Ho t ng 3: Xác nh nh ng nh h ng c a stress n h c t p c a h c
sinh THPT.

HO T

NG 1: Làm quen v i khái ni m stress và stress trong h c t p.

1. Thông tin
1.1. Khái ni m chung v stress
1.1.1. Khái ni m v

stress

Stress trong ti ng Anh có ngh a là nh n m nh. Thu t ng này còn c
dùng trong V t lí h c ch s c nén mà v t li u ph i ch u.
Thu t ng stress c W. Cannon s d ng l n u tiên trong sinh lí h c
vào n m 1914. Tuy nhiên, ng i có cơng lao l n trong vi c nghiên c u v
stress trong sinh lí h c là Hans Selye, ng i Canada. Ông là ng i nghiên
c u khá h th ng v stress. N m 1936, thu t ng stress c ông c p
trong các công trình nghiên c u c a mình mơ t h i ch ng c a q trình
thích nghi v i m i lo i b nh t t. Trong các cơng trình sau này, H. Selye
có cách gi i thích khác nhau v stress. Trong m t s cơng trình c a mình,
ơng ã nh n m nh: “Stress có tính ch t t ng h p ch khơng ph i th hi n
trong m t tr ng thái ph n

ng khơng

c hi u c a c

th

. Sau ó, ơng l i quan ni m r ng: “Stress là nh p s

hi u nào”
có m t

b t kì th i

b t kì t i m t c

i m nào trong s

quan nào

ó

v i b t kì tín
ng ln ln

t n t i c a chúng ta. M t tác

ng

u gây ra stress. Stress không ph i lúc nào

KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THPT | 87

c ng là k t qu

c a s

t n th

i l p nhau: stress bình th

ng, ng

c l i có hai lo i stress khác nhau,

ng kho m nh là eustress, stress

c h i hay

.
Tác gi Tô Nh Khuê cho r ng:“Stress tâm lí chính là ph n ng khơng
c hi u x y ra m t cách chung kh p, do các y u t có h i v tâm lí xu t
hi n trong các tình hu ng mà con ng i ch quan th y là b t l i ho c r i ro.
ây vai trò quy t nh không ch y u do tác nhân kích thích mà do s
ánh giá ch quan v các nhân t ó”. Trong khái ni m này ã th hi n
c vai trò c a y u t nh n th c và thái c a con ng i i v i stress.
ây, ch y u tác gi nhìn khía c nh tiêu c c c a stress.
V ph ng di n Tâm lí h c, có th hi u Stress là s c ng th ng v tâm lí
và sinh lí mà con ng i tr i qua trong ho t ng, trong cu c s ng.
còn g i là stress tiêu c c là dystress”

1.1.2. Ngu n g c gây ra stress

Có nhi u c n nguyên d n n stress. Các nhà khoa h c cho r ng, stress có
tính ch t tích t , tr ng di n, ng m ng m nên nó xu t hi n thì c n ph i
ki m sốt và gi i to chúng, n u không nh ng tác ng nh nh t hàng
ngày s
c d n nén và khi bùng phát nó s gây ra nh ng tác h i
khơng nh . Nhà tâm lí h c ng i M R. Ladarut khi nh n m nh tình
tr ng này ã trích trong tác ph m c a T. Bucôpxki: “Không ph i nh ng
i u x y ra c c kì nghiêm tr ng nào
th

ng

y

ã làm cho con ng

iên mà là m t chu i nh ng bi k ch nh

Tránh cho con ng
t n công h

chính c a vi c

Vi c t o ra hồn c nh hồn tồn “vơ trùng”
i qu

nhiên, có th

nh t, khơng d t.

i thốt kh i nh ng gánh n ng c a nh n g khó ch u

h ng ngày là nhi m v

cho con ng

i vào nhà

th t là m t nhi m v

i u hoà th n kinh.

i v i các tác nhân
th c t

không làm

n

i u

c. Tuy

y lùi chúng b ng nh ng kích thích có ch n l c thì hồn

.
Theo tác gi Võ V n B n, có th phân chia ngu n g c gây ra stress nh sau:
tồn có th

*

làm

Ngu n g c t

c”

mơi tr

ng bên ngồi:

— Ngu n g c t cu c s ng gia ình: nh ng tác nhân gây stress t phía gia
ình th ng g p nh t trong nh ng tác nhân gây ra stress. ó là nh ng
v n có liên quan n y u t kinh t và tình c m; nh ng kì v ng c a
88 | MODULE THPT 12


nh ng ng i trong gia ình i v i m i thành viên… nh ng y u t này
th ng ph i h p v i nhau tác ng r t m nh m n cu c s ng, sinh ho t,
nh n th c, tình c m và hành vi c a các thành viên trong cu c s ng gia
ình c ng nh ho t ng ngồi xã h i.
— Ngu n g c t môi tr ng xã h i: ó là nh ng y u t liên quan n môi
tr ng s ng, h c t p và làm vi c… và nh ng m i quan h , ng x xã h i,
tâm lí — xã h i, trong ó ch th tham gia ho t ng. Nh ng y u t nh
ti ng n, ô nhi m môi tr ng s ng, thay i ch chính tr ... c ng là
nh ng tác nhân gây nên stress.
— Ngu n g c t môi tr ng t nhiên: là nh ng y u t nh khí h u, th i ti t…
*

Ngu n g c t

b n thân:

— Y u t s c kho : Nh ng r i lo n b nh lí m i xu t hi n, nh ng b nh lí
giai o n cu i, ho c nh ng b nh lí mãn tính, s khi m khuy t v th c th …
— Y u t tâm lí: ó là trình thích nghi c a các thu c tính tâm lí bao g m
n ng l c, ý chí, tình c m, nhu c u, trình nh n th c, kinh nghi m… c a
ch th . Ngoài ra có th là nh ng y u t có liên quan n vô th c (gi c
m ng, linh c m…) ho c nh ng d n nén t th i th u, trong quá kh …
1.2. Khái ni m v stress trong h c t p
1.2.1. M t s

c

i m tâm lí

c tr ng c a h c sinh trung h c ph

thơng

* V trí c a h c sinh THPT trong nhà tr ng ã thay i r t nhi u so v i l a
tu i thi u niên. S môn h c mà các em ph i h c nhi u h n, t m hi u
bi t c a các em phát tri n phong phú và sâu s c h n. Quan h c a các
em v i th y cô, b n bè trong nhà tr ng c ng c m r ng, t o i u
ki n cho h c sinh THPT tham gia các nhóm khác nhau trong xã h i,
ti p thu nhi u chu n m c xã h i.
Ho t ng h c t p mang tính ch t m i m h n. tính tích c c và c l p
trong h c t p ngày càng t ng. Vi c t h c, t tìm hi u các b mơn khoa
h c k thu t có nh h ng l n n vi c hình thành nhân cách, th gi i

quan c a h c sinh.
* Ho t ng h c t p l a tu i THPT có nhi u i m khác bi t so v i ho t
ng h c t p l a tu i thi u niên c v n i dung và tính ch t các mơn h c.
KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THPT | 89


N i dung c a các môn h c ã i sâu vào nghiên c u nh ng tri th c
mang tính quy lu t c a các mơn h c. Ph ng pháp gi ng d y c a giáo
viên c ng ã thay i. Chính vì n i dung và ph ng pháp gi ng d y c a
giáo viên có nhi u thay i ã ịi h i h c sinh ph i có tính n ng ng
h n và tính c l p cao. Bên c nh ó c ng t ra cho h c sinh ph i phát
tri n t duy lí lu n c a mình. M t khác, do t ý th c c a h c sinh ã phát
tri n m nh m , nên thái c a các em i v i các mơn h c c ng tr nên
có ch n l c h n. các em hình thành h ng thú h c t p g n li n v i
khuynh h ng ngh nghi p. Cu i c p h c, các em ã xác nh c cho
mình h ng thú n nh v i m t s mơn h c nào ó ph c v cho h ng
thú ch n ngh c a các em c ng nh ph c v cho vi c h c t p c a các
em c thu n l i h n. Thái h c t p c a thanh niên h c sinh c
thúc y b i ng c h c t p mà ý ngh a nh t là ng c th c ti n
(ý ngh a th c ti n c a môn h c i v i cá nhân, kh n ng ti p thu môn
h c c a t ng h c sinh…).
* M t s c i m tâm lí c th trong h c t p c a h c sinh THPT:
— Tính n ng
ng và c l p trong h c t p: Ho t ng h c t p c a h c
sinh THPT ã t ra nh ng yêu c u cao i v i tính tích c c và c l p.
Vi c h c t p này òi h i các em ph i phát tri n m nh m t duy lí lu n,
t duy tr u t ng…
— Thái
trong h c t p c a h c sinh THPT ã có nhi u thay i vì kinh
nghi m s ng ngày càng phong phú, các em ý th c c vai trò c a vi c

h c i v i b n thân mình nên các em r t t giác trong vi c hoàn thành
nh ng nhi m v h c t p. Nhu c u c chi m l nh tri th c là m t nhu
c u r t c b n c a h c sinh THPT hi n nay nói riêng và thanh niên hi n
nay nói chung. Tuy nhiên, thái c a thanh niên i v i các môn h c có
s l a ch n do ý ngh a xã h i c a môn h c (Th y cô giáo có d y hay khơng?
Ki n th c c a mơn h c có gây ra h ng thú khi h c hay khơng? Mơn h c
có cùng kh i d thi i h c, cao ng mà các em ã d nh hay khơng?...).
Vì v y x y ra tr ng h p các em ch h ng thú và t p trung nhi u th i gian
c a mình vào h c t p mơn h c mình u thích mà ít dành th i gian cho
các mơn h c khác. ó là hi n t ng h c l ch hi n nay.
— H ng thú h c t p: Bi u hi n h c sinh là s h c t p n
nh và b n v ng.
M t s em h c sinh xu t hi n h ng thú v i m t hay m t s môn h c nào
90 | MODULE THPT 12


—

ó d n n các em hình thành xu h ng ngh nghi p và quy t nh
n s l a ch n ngh nghi p sau này c a các em.
Tính ch nh trong h c t p c a các em phát tri n m nh và chi m u
th . Thái h c t p có ý th c ã thúc y s phát tri n tính ch nh
trong các quá trình nh n th c và n ng l c i u khi n b n thân c a các
em trong h c t p.

1.2.2. B n ch t c a stress trong quá trình h c t p

h c sinh trung h c ph

thơng

Tồn b nh ng tác ng bên ngoài lên c th c a chúng ta là nh ng tác
nhân (stressor) có th gây ra stress. Stress là s ph n ng c a c th tr c
các tác nhân ó. Trong h c t p, h c sinh ch u r t nhi u tác ng, áp l c,
không ch yêu c u, n i dung tri th c môn h c mà còn ph ng pháp
gi ng d y, thái gi ng d y c a giáo viên b môn Nh ng i u ó t o
nên stress các em. ó là nh ng bi n i tâm lí c a h c sinh khi các em
gi i quy t nh ng v n trong h c t p. C th h n ó là nh ng bi n i
trong quá trình nh n th c c a các em.
…

Các
nhi m v

S

Q trình
nh n th c

S thích
ng

N ng l c
tâm lí m i

1: B n ch t c a quá trình stress trong h c t p

h c sinh

i u này có ngh a là stress trong h c t p h c sinh ch là m t q trình.

Nó ch xu t hi n khi các nhi m v h c t p tr thành tình hu ng có v n
c a mình. Stress trong h c t p là t ng hồ m t q trình nh ng bi n
i áp ng c a c hai m t: ph n ng sinh h c và áp ng v m t tâm lí.
Nó g m nhi u giai o n áp ng nh ng m c khác nhau, t o nên s
bi n i c v n ng l ng sinh lí và c n ng l ng tâm lí nh n th c c a
h c sinh, t o ra n ng l ng tâm lí m i b n thân h c sinh c v sinh lí và
v tâm lí. Nó có tác d ng c ng c , phát tri n kh n ng gi i quy t v n
KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THPT | 91


c a h c sinh, giúp h c sinh thích ng t t nh t v i môi tr ng tri th c m i.
N u nh ng v n , nh ng mâu thu n trong nh n th c c a h c sinh
không c gi i quy t thì có th phá v s cân b ng tâm — sinh lí c a h c
sinh, có th d n n nh ng r i lo n thích nghi t m th i, làm cho các em
khó ho c không th i m t, gi i quy t v n trong h c t p ang t ra
i v i các em.
2. Nhi m v
*

—
—
—
*

—
—
—
*

—

—

Phân tích khái ni m c ng th ng (stress).
c và ti p nh n các thơng tin cho ho t ng.
Tìm các ví d và các lu n c làm rõ khái ni m, ngu n g c và m t s m c
c a stress.
Phân tích c khái ni m v stress.
Nhi m v 2: Phân tích khái ni m stress trong h c t p c a h c sinh THPT.
c và ti p nh n các thông tin cho ho t ng.
Tìm các ví d và các lu n c làm rõ khái ni m, b n ch t và m t s cách
ng phó v i stress trong h c t p c a h c sinh.
Phân tích c khái ni m v stress trong h c t p c a h c sinh.
Nhi m v 3: Phân tích m t ho c m t s ví d v stress trong h c t p c a
h c sinh THPT.
c và ti p nh n các thông tin cho ho t ng.
Phân tích vào m t ví d làm n i b t s khác bi t c a stress trong cu c
s ng nói chung và stress trong h c t p nói riêng có th hình dung ra
nh ng bi u hi n và nh ng nh h ng c a stress trong h c t p.
Nhi m v

1:

3. ánh giá
Câu h i 1: C ng th ng tâm lí (stress) và stress trong h c t p là gì?
Câu h i 2: Phân tích b n ch t, ngu n g c và nh ng cách ng phó v i

stress trong h c t p c a h c sinh.
Câu h i 3: Hãy chia s và phân tích m t tình hu ng mà anh (ch ) bi t h c
sinh ang g p stress trong h c t p.

92 | MODULE THPT 12


HO T

NG 2: Phân tích các lo i stress và stress trong h c t p.

1. Thông tin

Trên th c t có nhi u cách phân lo i stress khác nhau. Trên c s m c
và ngu n g c gây ra stress có th phân ra các lo i stress nh sau:

1.1. C n c vào m c

—
+

+

—

stress

phân lo i

Theo Hans Selye có hai lo i stress: eustress và dystress.
Eustress (stress tích c c), ph n ng thích nghi v i nh ng tác ng c a
môi tr ng b ng giai o n báo ng và giai o n kháng c .
Giai o n báo ng: Theo c ch sinh h c, khi có kích thích lên c th ,
luôn c c th ti p nh n thông qua s truy n d n c a các dây th n

kinh lên h th n kinh trung ng báo hi u cho bi t là có kích thích ang
tác ng. C th lúc này c nh t nh cao , kích thích ho t ng c a các
q trình sinh lí, làm thay i nh p i u sinh h c trong c th m c
nh t nh. Giai o n này, v m t sinh hố có s t ng ti t nhóm
Catecholamin, vì v y nh ng bi n i ó là nh ng bi n i ch c n ng c a
h th n kinh th c v t ngồi vịng ki m sốt c a ý th c. T t c nh ng bi n
i v m t sinh hoá u d n n s bi u hi n, bi n i các quá trình tâm lí:
T p trung chú ý, ghi nh , phán oán, t duy, xúc c m… di n ra m t cách
tích c c h n, sau ó chuy n sang giai o n kháng c .
Giai o n kháng c : Th ng x y ra sau giai o n báo ng ho c do các
tác ng tr ng di n c a các tác nhân gây stress thông qua h th n kinh
trung ng, kích thích vùng d i i: tuy n yên, tuy n th ng th n, gi i
phóng nhi u corticosteroid, t ó tác ng lên toàn b ch c n ng c a c
th . Các bi n i này n m trong gi i h n cịn bù tr , th ng có tính ch t
lâu dài, vì v y cịn g i giai o n này là giai o n thích nghi lâu b n. Giai
o n này có s tham gia c a toàn b ch c n ng c th , trong ó có s tham
gia c a h th n kinh trung ng. Lúc này con ng i ý th c c rõ ràng,
có s huy ng các n ng l c tâm lí, n ng ng s n sàng áp ng i v i
tác nhân kích thích.
Dystress (stress tiêu c c) di n bi n c ch bao g m c ba giai o n:
Giai o n báo
ng, giai o n kháng c và giai o n suy ki t.
KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THPT | 93


+

+

+

+

C ch di n ra c ng gi ng nh các giai o n c a eustress. Tuy nhiên,
do giai o n ch ng kéo dài, liên t c, th t b i làm cho h ti t d ch
trong c th ho t ng nhi u d n n gi m kh n ng mi n d ch c a c
th mà suy ki t.
Giai o n suy ki t: Do quá trình stress di n ra quá m c ch u ng hay có
nhi u cơng kích tác ng tr ng di n làm cho nh ng bi n i c a c th
m t kh n ng bù tr , c th suy s p, kh n ng thích nghi b r i lo n,
t ó kéo theo xu t hi n nhi u r i lo n b nh lí khác, ch th lúc này
chuy n sang ki u áp ng b nh.
Dystress c p tính: Th ng có các ph n ng xúc c m c p di n, t c thì,
bi u hi n r i lo n ch c n ng ho t ng c a h th n kinh th c v t,
d n n nh ng bi u hi n ch c n ng tâm lí tr nên b t th ng, ph n ng
c a các giác quan quá ch m ch p ho c quá nh y c m. Khó t p trung chú ý,
t duy thi u lơgic, d cáu g t, ln có c m giác b t an, có th d n n
nh ng r i lo n trong hành vi, nh t là tr ng thái kích ng nh , kèm theo
khó kh n trong quan h v i nh ng ng i xung quanh. Ch th tr ng
thái lo âu lan r ng, kèm theo s hãi m h .
Ph n ng c m xúc x y ra ch m: trong tr ng h p này, các r i lo n tâm —
sinh lí u x y ra ch m, ch th có v nh ch u ng, ch ng
cv i
tình hu ng gây ra stress. Nh ng trên th c t , các c ch c a stress v n ti p
t c phát huy tác d ng, t ng b c xâm chi m ch th . Giai o n kháng c
v n ti p di n nh ng ch t o ra m t s cân b ng r t t m th i, không b n
v ng… v n ti p di n s xu t hi n ph n ng dystress c p, x y ra ch m,
bi u hi n và ti n tri n gi ng nh ph n ng c p, t c thì.
Dystress kéo dài: Con ng i khi b dystress kéo dài th ng ph n ng quá
m c v i hoàn c nh xung quanh; có nh ng bi u hi n n i tr i nh :

hay cáu gi n, th ng xun có c m giác khó ch u, ln m t m i, khó ng ,
gi c ng khơng sâu, hay th c gi c, có c m giác khơng th y h i ph c sau
gi c ng , khơng t th giãn c. Ch th th m chí có nh ng bi u hi n
lo âu, ám nh, ám s …

1.2. Phân lo i stress d a trên c s nguyên nhân gây ra stress

Stress có th phân ra làm 3 lo i c b n sau ây:
— Stress sinh thái: ây là lo i stress mà y u t gây nên nó có ngu n g c t
sinh thái, g i t t là stress sinh thái. Stress lo i này phát sinh t m i quan

94 | MODULE THPT 12


h gi a môi tr ng bên trong và môi tr ng bên ngoài c th . M i ho t
ng s ng c a con ng i u ph i tuân theo quy lu t nh p sinh h c c a
c th . Nh p sinh h c c a c th ch u nh h ng r t m nh m b i nh p
sinh thái c a môi tr ng xã h i và môi tr ng t nhiên nh m t o ra
nh ng ph n ng khác nhau v i nh ng tình hu ng nh t nh giúp ch
th có kh n ng thích ng. Stress sinh thái l i có các lo i:
+ R i lo n chu kì nh p sinh h c: là lo i stress sinh thái c b n nh t. Nguyên
nhân c b n là do con ng i không ch u tuân theo nh ng s p t s n c a t
nhiên. ôi khi con ng i c m th y l c i u v i môi tr ng xung quanh
mà tr nên bu n bã, cáu k nh mà ngã b nh. ó là con ng i ã t ch c
cu c s ng c a mình khơng tn theo nh p i u c a t nhiên. V i i u
ki n và kh n ng c a mình, qua vi c t ch c cu c s ng nh v y ã r i
vào tr ng thái stress.
+ R i lo n nh p n và ng : ây là lo i stress c ng ã c nghiên c u r t nhi u.
Các th c nghi m ti n hành trên ng i l n, kho m nh ã cho th y r ng:
V i ch lao ng n ng kèm v i ít ng (< 5h/ngày), ho c khơng ng

kèm theo ch
n gi m calo thì kh n ng lao ng c ng nh tr ng thái
tâm lí và sinh lí b bi n i, gi m ch t l ng do b stress. S nh y c m c a
các giác quan, ph n x , th i gian ph n ng, s ph i h p v n ng gi m sút.
+ Stress do ch n th ng và b nh t t: Là m t trong nh ng ngun nhân gây
nên stress sinh thái vì nó tr c ti p làm t n h i, suy gi m n ch c n ng
ho t ng c a th c th . Tuy nhiên, m c n ng hay nh l i ph thu c
r t nhi u vào y u t tâm lí c a ch th : N u ng i b nh c gi i thích
và hi u c n k v các tri u ch ng c a b nh thì các tri u ch ng y càng ít
gây ra stress và ng c l i.
+ Stress do ti ng n và các tác ng v t lí, sinh hố: ó là nh ng nguyên
nhân gây nên stress sinh thái. Nó tác ng và gây tr ng i cho các ho t
ng c n thi t c a con ng i. ã có nhi u nghiên c u cho th y s ti p
xúc lâu dài v i ti ng n, có c ng cao, có th làm t ng huy t áp, gi m
trí nh …
— Stress tâm lí — xã h i: Các y u t c a xã h i có th gây nên stress.
Theo các nhà khoa h c thì ngay c nh ng tác ng c a nh ng bi n c
c xem là r t lí t ng c ng có th gây ra s kh i phát stress. Thông th ng
không ph i ch m t tác ng n c có th gây nên stress mà có s
t ng tác c a nhi u tác ng.
KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THPT | 95


+ Tâm lí xã h i, nhóm xã h i, trình tâm lí và ki u lo i nhân cách trong
các m i quan h và ng x xã h i. ây là nh ng y u t quan tr ng gây
nên nh ng bi n i, th m chí là r i lo n trong i s ng tâm lí — stress
tâm lí xã h i.
+ S th t v ng: Ng i ta th ng th t v ng khi không t
c iu
mong mu n, ho c t ng th này nh ng l i là th kia… i u này có th

do ngun nhân t phía khách quan ho c do ch quan. Th t v ng bao
g m c kh ng ho ng lòng tin, s h ng h t, có nguyên nhân c b n s
m t n nh ch , chính sách kinh t — xã h i, nh ng giá tr xã h i,
quan h , ng x …
+ S quá t i: Là tình tr ng mà s l ng kích thích v t quá kh n ng ng
x i v i ch th . Có nhi u nguyên nhân gây ra tình tr ng ó, tuy nhiên
ch y u do y u t tâm lí ch quan c a ch th .
+ S thi u t i: Ng c l i v i s quá t i là s thi u t i do nh ng kích thích
tác ng n i u, t nh t, bu n chán, không t ng x ng v i kh n ng
c a ch th .
— Stress sinh lí: Theo h c thuy t hành vi, h ã a ra mơ hình S — R
(kích thích — ph n ng).
2. Nhi m v
*

—
—
—
*

—
—
—

Phân tích các lo i stress d a vào m c c a stress.
c và ti p nh n các thông tin cho ho t ng.
Tìm các ví d v các lo i stress theo cách phân lo i stress d a vào m c .
Phân tích các lo i stress d a vào m c c a stress.
Nhi m v 2: Phân tích các lo i stress d a vào nguyên nhân gây ra c a stress.
c và ti p nh n các thơng tin cho ho t ng.

Tìm các ví d v các lo i stress theo cách phân lo i stress d a vào nguyên
nhân gây ra stress.
Phân tích các lo i stress d a vào nguyên nhân gây ra stress.
Nhi m v

1:

3. ánh giá
Câu h i 1: Phân tích các lo i stress d a theo cách phân lo i v m c

c a stress.

Câu h i 2: Phân tích các lo i stress d a theo cách phân lo i trên nguyên

nhân gây ra stress.
96 | MODULE THPT 12


Câu h i 3: Hãy chia s và phân tích m t tình hu ng mà anh (ch ) bi t h c

sinh ang g p stress trong h c t p. Phân tích d a trên các cách phân lo i
trên v stress.

HO T

NG 3: Xác nh nh ng nh h ng c a stress n h c t p c a
h c sinh trung h c ph thông.

1. Thông tin
1.1 . nh h ng c a stress n con ng i

Stress là c n b nh c a th i i mà xu t phát c a nó ch y u là t môi tr ng,
t i u ki n, cách th c sinh ho t và t ch c cu c s ng c a con ng i.
C ng nh nhi u n c trên th gi i, n c ta có s an xen nhi u hình
thái các lo i b nh t t khác nhau c v th c th và tâm th . Trong khi các
b nh lây nhi m còn ang là nh ng v n gây nh c nh i, gây nh ng lo
l ng, b t an cho nhi u ng i thì các b nh khơng lây nhi m l i n i lên
nh ng v n c p bách, c bi t ph i k n các b nh do r i lo n n i
ti t, chuy n hoá gây nên mà ngu n c n ch y u khác chính là stress.
Stress có nhi u m c khác nhau, s nh h ng c a nó c ng bi u hi n
vô cùng a d ng và ph c t p t i ch t l ng ho t ng s ng c a con
ng i. M c dù r t hi m khi stress gây ch t ng i m t cách tr c ti p ho c
t c thì, h u qu c a nó gây ra khơng nhìn th y rõ ngay nh các b nh lây
nhi m nh ng stress luôn di n ra theo c ch ng m d n, tr ng di n và
th ng có nhi u lo i stress k t h p l i t o nên tuýp bi n i ng b c a
các ch c n ng tâm lí, các ch c n ng n i ti t và s chuy n hố con
ng i. Nó có th phá v s cân b ng n i môi c th , d n n nh ng bi n
lo n v tâm lí. Ho c ng c l i, nó gây ra nh ng bi n lo n v tâm lí d n
n nh ng r i lo n ch c n ng sinh lí, sinh hố c a c th ; gây nên nhi u
c n b nh dai d ng và nguy hi m nh b nh ng máu, b nh tim m ch,
ti u ng, r i lo n tiêu hoá… nh h ng nghiêm tr ng n ho t ng
và ch t l ng s ng c a con ng i.
Vì stress là s bi n i nh ng áp ng tâm sinh lí c a nhân cách cho nên
m t m t stress làm t ng c ng ho t ng các ch c n ng tâm sinh lí giúp
con ng i thích ng t t nh t v i hoàn c nh t n t i, phát tri n,
m t khác stress t o nên s m t m i lão hoá — suy ki t, úng nh quy lu t
c a d ch lí — âm d ng (thành — th nh — suy — hu ) c v m t tâm lí và
th c th . Trong khi nh ng stress tích c c (eustress) có tác d ng mang l i
KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THPT | 97

nh ng ý ngh a, giá tr tho mãn tích c c cho i s ng con ng i thì
nh ng stress tiêu c c (dystress) gây nên nh ng r i lo n thích nghi hi n
th i ho c s góp ph n rút ng n quy lu t v n ng ó c a i s ng con
ng i m t cách nhanh chóng c v m t th ch t và tinh th n b ng
nh ng h u qu mà nó gây ra.
Cu c s ng luôn luôn bi n ng, stress luôn luôn t n t i trong i s ng
h ng ngày trong su t quá trình phát tri n nhân cách c a m i cá th .
Cu c s ng càng v n minh, xã h i càng phát tri n, con ng i có th càng
g p nhi u stress h n. Vì v y, vi c hi u bi t v stress và nh ng nh h ng
c a nó i v i s c kho c a con ng i c ng nh các bi n pháp phòng
ng a stress có th chung s ng v i stress là vi c làm c n thi t và h u
ích nh m mang l i s c kho cho b n thân, cho c ng ng, giúp cho con
ng i thích ng v i i u ki n s ng t t h n. M t ng i có s c kho t t
ph i c hi u là m t ng i có “tr ng thái hồn tồn tho i mái v c th ,
tâm th n và xã h i ch không ch là tr ng thái không b nh hay không t t”.
úng nh nh ngh a c a t ch c y t th gi i (WHO) v s c kho .
1.2 . Các y u t

nh h ng n stress trong h c t p c a h c sinh

Các nhi m v h c t p
(Y u t khách quan)

Ph ng pháp
dy

Trình phát tri n tâm lí
(Y u t ch quan)

áp ng c a các quá
trình nh n th c

Tr ng thái ph n ng
c a ch th
S

2. Các y u t

98 | MODULE THPT 12

nh h

ng

n stress trong h c t p c a h c sinh


—

S nh h ng c a các y u t i v i stress trong h c t p c a h c sinh t o
nên hi u l c k t h p c a các quá trình tâm lí và sinh lí, làm bi n i các
y u t tham gia quá trình nh n th c. Con ng này luôn ch u nh
h ng c a các y u t khách quan và y u t ch quan.
Các y u t khách quan — môi tr ng tâm lí — xã h i:
Trong th i i thơng tin bùng n , ki n th c c c p nh t nhanh chóng,
hi n i, nh ng phát minh khoa h c tiên ti n nh t không ph i ch n
khi a vào sách h c sinh m i bi t mà nó ã n v i các em h ng ngày
thông qua m ng thông tin Internet, truy n hình, sách, báo i n t
Nh ng c ng chính i u này ịi h i các em ph i có kh n ng nh

h ng giá tr , l a ch n thông tin, bi t làm ch thông tin
Bên c nh nh ng i u ki n thu n l i thì mơi tr ng xã h i c ng có th
mang n nhi u b t l i cho s hình thành và phát tri n nhân cách nh
nh ng t n n tràn lan trong xã h i, nó t n t i nhi u hình th c
khác nhau. i u này có nh h ng không nh t i vi c nh h ng giá tr
nhân cách, l i s ng, quan h và h c t p c a các em h c sinh. T t c
nh ng bi n ng c a th i i ang liên t c tác ng t i m i t ng l p
trong xã h i trong ó có thanh niên h c sinh, bu c h ph i u tranh
l a ch n các ng c mà thích ng. B n thân h c sinh trong t ng lai h
s là ngu n nhân l c m nh m cho xã h i. H ang c g ng h c t p, trau
d i tri th c, kinh nghi m áp ng yêu c u c a xã h i ngày m t cao.
Nh ng y u t ó c a mơi tr ng, c a th i i u có nh h ng n
stress trong h c t p c a h c sinh.
Các y u t ch quan:
V m t sinh lí: B m c nh ng ch ng b nh au u, au l ng khi ng i vào
bàn h c, s c kho y u...
V m t tâm lí:
Nh n th c c a h c sinh tr c các tình hu ng h c t p: V n hi u bi t ã
có mâu thu n v i nhi m v h c t p m i, khó trong khi trình nh n
th c cịn h n ch , b t l c v i kh n ng h c t p c a mình...
…

…

—
+
+
•

KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THPT | 99

•

•

Thái c a h c sinh tr c các nhi m v c a môn h c ra: Th y mình
khơng có kh n ng h c, khơng h ng thú v i mơn h c, khơng tìm c
ph ng pháp h c t p thích h p...
Cách th c áp ng c a h c sinh tr c các nhi m v h c t p: ng tr c
m t bài tốn khó, cách ghi nh và v n d ng trí nh m t v n , cách gi i
quy t m t nhi m v h c t p hay m t v n c a cu c s ng (Lo l ng,
c ng th ng hay bình th ng hố), cách b trí th i gian trong h c t p, thi
c và ngh ng i, ít dành th i gian cho vi c gi i trí, vui ch i...
ó là các y u t quan tr ng có th làm t ng thêm m c hay gi m m c
stress trong h c t p c a h c sinh. B i vì nh ng y u t ó có s c nh
h ng tâm lí ngay trong b n thân ch th mà nó cịn có th lan truy n
sang ng i khác trong nhóm.

2. Nhi m v
*

—
—
*

—
—

Phân tích c nh ng nh h ng c a stress n i s ng

c a con ng i nói chung và n h c sinh THPT nói riêng.
c và ti p nh n các thơng tin cho ho t ng.
Phân tích c nh ng nh h ng c a stress n i s ng c a con ng i
nói chung và n h c sinh THPT nói riêng.
Nhi m v 2: Làm rõ nh ng y u t
nh h ng n stress trong h c t p
c a h c sinh THPT.
c và ti p nh n các thông tin cho ho t ng.
Làm rõ nh ng y u t nh h ng n stress trong h c t p c a h c sinh THPT:
Nhi m v

1:

3. ánh giá
Câu h i 1: Nh ng nh h ng c a stress

n i s ng c a con ng i nói
chung và n h c sinh THPT nói riêng là gì?
Câu h i 2: Nh ng y u t nào nh h ng n stress trong h c t p c a h c
sinh THPT?

100 | MODULE THPT 12


IV. THÔNG TIN PH N H I CHO N I DUNG 1
* Khái ni m v stress
Stress là s c ng th ng v tâm lí và sinh lí mà con ng i tr i qua trong
quá trình ho t ng, c ng nh trong cu c s ng.
Theo nh ngh a này có th th y:
+ Stress là s c ng th ng v tâm và sinh lí a n nh ng ph n ng v m t

thái c m xúc, hành vi c a c th .
+ Stress n y sinh khi g p nh ng tình hu ng khó kh n ho c nh ng i u x y
ra trong i u ki n c bi t c a cu c s ng.
+ Stress có nhi u lo i và di n ra nhi u m c khác nhau.
* Stress trong h c t p:
Stress trong h c t p là t ng hoà m t quá trình nh ng bi n i áp ng
c a c hai m t: Ph n ng sinh h c và áp ng v m t tâm lí. Nó g m
nhi u giai o n áp ng nh ng m c khác nhau t o nên s bi n i
c v n ng l ng sinh lí và c n ng l ng tâm lí nh n th c c a h c sinh,
t o ra n ng l ng tâm lí m i b n thân h c sinh c v sinh lí và v tâm lí.
Nó có tác d ng c ng c , phát tri n kh n ng gi i quy t v n c a h c
sinh, giúp h c sinh thích ng t t nh t v i môi tr ng tri th c m i.
N u nh ng v n , nh ng mâu thu n trong nh n th c c a h c sinh
khơng c gi i quy t thì có th phá v s cân b ng tâm — sinh lí c a h c
sinh, có th d n n nh ng r i lo n thích nghi t m th i, làm cho các em
khó ho c khơng th i m t, gi i quy t v n trong h c t p ang t ra
i v i các em.
* Phân lo i stress:
— D a vào m c gây ra stress:
ây là cách phân lo i theo Hans Selye. Ông phân stress thành hai lo i:
eustress và dystress.
+ Eustress (stress tích c c), ph n ng thích nghi v i nh ng tác ng c a
môi tr ng b ng giai o n báo ng và giai o n kháng c .
KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THPT | 101


+ Dystress (stress tiêu c c) di n bi n c ch bao g m c ba giai o n: Giai
o n báo
ng, kháng c và giai o n suy ki t.
— D a vào nguyên nhân gây ra stress:

+ Stress sinh thái.
+ Stress tâm lí — xã h i.
+ Stress sinh lí: Theo h c thuy t hành vi, h ã a ra mơ hình S — R (kích
thích — ph n ng).
* nh h ng c a stress n con ng i:
* Các y u t nh h ng n stress trong h c t p c a h c sinh:
— Các y u t khách quan — Mơi tr ng tâm lí — xã h i:
Bên c nh nh ng i u ki n thu n l i thì mơi tr ng xã h i c ng có th
mang n nhi u b t l i cho s hình thành và phát tri n nhân cách nh :
nh ng t n n tràn lan trong xã h i, nó t n t i nhi u hình th c khác nhau.
i u này có nh h ng khơng nh t i vi c nh h ng giá tr nhân cách,
l i s ng, quan h và h c t p c a các em h c sinh. T t c nh ng bi n
ng c a th i i ang liên t c tác ng m nh m t i m i t ng l p trong
xã h i trong ó có thanh niên h c sinh, bu c h ph i u tranh l a
ch n các ng c mà thích ng. B n thân h c sinh trong t ng lai s là
ngu n nhân l c cho xã h i. H ang c g ng h c t p, trau d i tri th c,
kinh nghi m áp ng yêu c u c a xã h i ngày m t cao. Nh ng y u t
ó c a mơi tr ng, c a th i i u có nh h ng n stress trong h c
t p c a h c sinh.
— Các y u t ch quan:
• V m t sinh lí: B m c nh ng ch ng b nh au
u, au l ng khi ng i vào
bàn h c, s c kho y u...
• V m t tâm lí:
+ Nh n th c c a h c sinh tr c các tình hu ng h c t p: V n hi u bi t ã có
mâu thu n v i nhi m v h c t p m i, khó trong khi trình nh n th c cịn
h n ch , b t l c v i kh n ng h c t p c a mình...
102 | MODULE THPT 12

+ Thái c a h c sinh tr c các nhi m v c a môn h c ra: Th y mình
khơng có kh n ng h c, khơng h ng thú v i mơn h c, khơng tìm c
ph ng pháp h c t p thích h p...
+ Cách th c áp ng c a h c sinh tr c các nhi m v h c t p: ng tr c
m t bài tốn khó, cách ghi nh và v n d ng trí nh khi ng tr c m t
v n , cách ng u và gi i quy t v i m t nhi m v h c t p hay m t
v n c a cu c s ng (Lo l ng, c ng th ng hay bình th ng hố tr c
m t kì thi hay khi ơn thi, ch t v n mình khi khơng gi i c m t bài tốn..),
cách b trí th i gian trong h c t p, thi c và ngh ng i, ít dành th i gian
cho vi c gi i trí, vui ch i...
V. ÁNH GIÁ SAU KHI H C XONG N I DUNG 1
Bài t p 1: Stress là:
a) Nh ng bi n i trong ho t ng tâm lí, sinh lí c a c th .
b) Tr ng thái c ng th ng v tâm lí.
c) Suy nh c c th .
d) B nh th n kinh.
Bài t p 2: Stress có th gây ra nh ng b nh nào cho con ng i?
a) B nh nhi u tâm.
b) R i lo n nh p sinh h c c th .
c) B nh tâm th n.
d) au d dày.
e) Tu theo m c stress gây nhi u lo n b nh mà ta không l ng tr c c.
f) Không gây b nh.
Bài t p 3. Nh ng nguyên nhân nào gây ra stress?
a) B t k s tác ng nào n c th c ng gây ra stress.
b) Là nh ng tác ng không t o ra s th a mãn nhu c u.
c) Là nh ng v n gây “s c”.
KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THPT | 103

d) Là do ch n th ng c th ho c não.
e) Do h c t p, lao ng quá c ng th ng.
f) Do cu c s ng quá n i u, khơng có gì m i m .
Bài t p 4. B n ã t ng có nh ng bi u hi n stress nào sau ây?
a) R i lo n nhân cách th ng xuyên (Nói n ng không úng chu n m c,
không i u khi n c hành vi c a mình…).
b) C ng th ng th ng xuyên ( au u, hay cáu g t, hay càu nhàu, quát m ng
nh ng ng i xung quanh…).
c) M t ng th ng xuyên.
d) Th nh tho ng au u.
e ) Tr m c m (không thích giao l u v i m i ng i, thích ng i m t mình…).
Bài t p 5. M c bi u hi n stress là:
a) Tr m c m.
b) Khó th .
c) Suy nh c c th .
d) M t ng .
e) au u.
f) Cáu gi n vô c .
g) Chán n.
h) Chân tay run, tốt m hơi
i) Mê s ng, ác m ng.

104 | MODULE THPT 12


Nội dung 2

BI U HI N VÀ M C
STRESS TRONG H C T P C A H C SINH
TRUNG H C PH THÔNG (5 ti t)

I. M C TIÊU
1. Ki n th c

Phân tích c v các bi u hi n và m c
sinh THPT.

stress trong h c t p c a h c

2. K n ng

V n d ng c các ki n th c v stress, stress trong h c t p xác nh
c bi u hi n và các m c stress trong h c t p c a h c sinh THPT.

3. Thái

— Có thái úng n i v i nh h ng c a stress.
— Có hành ng phù h p
ng phó v i các m c và bi u hi n c a
stress c a h c sinh THPT.
II. I U KI N C N THI T TH C HI N N I DUNG
— Tài li u tham kh o:
1. ng Ph ng Ki t, Stress và i s ng, NXB Khoa h c Xã h i, Hà N i, 1998.
2. Tô Nh Khuê, Phòng ch ng tr ng thái stress trong i s ng và trong
lao
ng, 1976.
3. Chân Ph ng — BS. V Th H u, Stress, các bi n pháp gi m stress và
th giãn, NXB V n hố Thơng tin, Hà N i, 2005.
4. Bùi Th Bích Ph ng, ng phó v i stress trong h c t p c a sinh viên i
h c S ph m Hà N i, Lu n v n th c s Tâm lí h c, Tr
ng i h c S

ph m Hà N i, 2010.
5. Lâm Trinh , 100 ph ng cách phòng ch ng stress, NXB Thông tin, 2009.
6. Lê Thanh Th y, Stress trong h c t p và cách ng phó h c sinh cu i c p
THPT, NXB Giáo d c, 2009.
7. Leo Cooberger, Handbook of stress, Free Press, 1993.
8. Han Selye, The stress of life, New York, Morgan Hill Book, 1956.
— Các tài li u h c t p khác: H th ng các bài t p th c hành, câu h i ơn t p,
tình hu ng th o lu n cho ch , s .
KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THPT | 105


III. CÁC HO T

NG

N i dung này có hai ho t ng:
Ho t ng 1: Phân tích các bi u hi n c a stress trong h c t p c a h c
sinh THPT.
Ho t ng 2: Tìm hi u các m c stress trong h c t p c a h c sinh THPT.

HO T

NG 1: Phân tích các bi u hi n c a stress trong h c t p c a h c
sinh THPT.

1. Thông tin

* Bi u hi n c th c a stress trong h c t p h c sinh THPT:
Stress c a h c sinh THPT c bi u hi n các tr ng thái thơng qua vi c
ng phó tâm lí, do v y nó vơ cùng a d ng và ph c t p. Tr c yêu c u

c a nhi m v h c t p, h c sinh khơng hồn tồn b ng. S nh n th c,
s ti p nh n hay ch ng l i nh ng nhi m v h c t p y t o nên nh ng
bi n i ng lo t c a các ph m ch t nhân cách. ó là nh ng nét c b n
hình thành nên giá tr nhân cách và ánh giá nhân cách c a các em.
S ng phó y mang tính cá th . i u này ph thu c vào s giáo d c,
rèn luy n, nh n th c, kinh nghi m, ki u nhân cách c a h c sinh…
Trên th c t có nhi u tr ng thái áp ng khác nhau khi q trình stress
di n ra, thơng qua các q trình áp ng tâm lí và sinh lí trong vi c gi i
quy t ( ng phó) các nhi m v h c t p t o nên các tr ng thái ph n ng
tâm lí (bi u hi n stress) c a các quá trình nh n th c…
Các tình hu ng
có v n trong
h ct pc a
h c sinh

S

áp ng sinh —
tâm lí

Tr ng thái ph n
ng tâm lí

3: Bi u hi n stress trong h c t p h c sinh THPT

106 | MODULE THPT 12


* Bi u hi n v m t tâm lí:
— Bi u hi n v xúc c m: Th hi n c th tr ng thái tâm lí, nh n th c c a

h c sinh nh : Không h ng thú khi h c mơn Tốn, khơng t p trung t
t ng, m c c m t ti v kh n ng c a b n thân, th t v ng v b n thân,
c m th y bu n bã, chán n n, hay cáu g t v i ng i khác ho c mu n khóc,
khơng làm ch
c mình, mu n xa lánh ng i khác ho c c m th y
ng i khác b r i mình (cơ n), âm th m ch u ng…
— Bi u hi n v nh n th c: Th hi n s bi n i trong nh n th c v mơn
Tốn các em thơng qua hi u qu c a vi c ti n hành và th c hi n các
nhi m v h c t p c a môn h c ra: ghi nh kém, hay nh m l n trong
tính tốn...
— Bi u hi n v m t sinh lí: au u, chán n, mê s ng, ác m ng, chân tay run,
tốt m hơi, khó th , m t l ...
* D a vào s nh h ng c a stress i v i hi u qu ho t ng tâm lí
nh n th c, có th chia stress nh n th c thành hai lo i nh sau:
— Stress nh n th c tích c c: là lo i stress làm t ng hi u qu c a quá trình
nh n th c các em. ây là lo i stress t o ra m c c ng th ng v a ph i,
c th trong tr ng thái c kích thích, các giác quan tr nên linh ho t,
nh y bén h n. C m giác, tri giác tinh nhanh h n. Trí nh t t h n, t duy tr
nên linh ho t và sáng su t h n. ây là stress có tác d ng tích c c i v i xúc c m,
nh ó mà h c sinh tr nên h ng thú h n v i nhi m v c a môn h c,
t p trung c chú ý trong vi c gi i quy t v n
t hi u qu cao. Ví d :
Khi giáo viên giao bài t p toán trên l p mà h c sinh làm bài t p ó nâng
cao c kh n ng gi i tốn c a b n thân mình và phát huy c t duy
toán h c, h ng thú h c toán h n.
H ng thay i c a stress nh n th c tích c c s t o i m h ng ph n mang
trên v não, kích thích ho t ng c a h th n kinh làm cho ho t ng nh n
th c di n ra nhanh h n, nh y bén h n; giúp cho các em gi i quy t c
nhi m v h c t p nhanh chóng, thu n l i h n, t o cho các em s tho i mái,
thi t l p s cân b ng sinh lí và tâm lí trong nh n th c c a mình.

— Stress nh n th c tiêu c c: là lo i stress làm gi m hi u qu c a quá trình
nh n th c c a h c sinh THPT, làm cho các em c m th y s c ng th ng,
khó ch u. Nguyên nhân gây ra stress nh n th c tiêu c c:
+ Tính ch t, c i m c a nhi m v h c t p th ng khó kh n ho c
nhàm chán.
+ Thái , kinh nghi m, tri th c c a h c sinh còn h n h p.
KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THPT | 107