Xã hội học thế giới: Nhà nước và việc giảm sinh đẻ ở những nước có thu nhập thấp

Xã h i h c, s 3 - 1992

XÃ H I H C TH GI I
Nhà n

c và vi c gi m sinh đ

nh ng n

c có thu nh p th p

ALWYN R.ROUYER
M t thi u sót l n trong vi c nghiên c u và vi t v nh ng nhân t quy t đ nh đ i v i sinh đ và s phát tri n
dân s
nh ng n c có thu nh p th p và vi c coi nh vai trò c a các c c u chính tr . M i quan h gi a nh ng
s bi n đ i v s t tr c a Nhà n c, Các lo i Ch đ chính tr và kh n ng c a các chính ph trong vi c
ho ch đ nh và th c thi k ho ch hóa gia đình và nh ng chính sách phát tri n xã h i v i các ki u m u c a v n
đ sinh đ g n nh hoàn toàn b b qua trong ph n l n các s phân tích v thay đ i dân s ( 1 ). Ví nh , hai cơng
trình nghiên c u g n đây đ c đánh giá cao đã khái quát l nh v c các cơng trình nghiên c u v dân s và nêu
lên nh ng ph ng h ng v chính sách và nghiên c u cho các ch ng trình t ng lai là: Báo cáo v s phát
tri n c a th gi i n m 1984, do Ngân hàng th gi i xu t b n và Phát tri n dân s và phát tri n kinh t : Nh ng
v n đ chính sách, do m t nhóm nghiên c u v dân s và kinh t so n th o n m 1986, nh ng c ng ch l t qua
nh ng quy t đ nh c a các chính ph đã góp ph n làm gi m s phát tri n dân s . Trong khi c hai cơng trình
nghiên c u nói trên th a nh n r ng s can thi p c a chính ph thơng qua s địi h i ph i c g ng và chi ti n
b ng nhi u cách riêng bi t t o đi u ki n cho các c p v ch ng có nh ng đ ng c khuy n khích ho c khơng
khuy n khích h n ch sinh đ , thì khơng có m t s xem xét nào đ i v i nh ng đ c tr ng c a c c u chính tr
thích h p nh t khi n cho nh ng s can thi p đó đ c ti n hành thu n l i. Nói chung, c hai cơng trình nghiên
c u đó đ u miêu t nhà n c nh là m t th ch khơng có hình th c ho c th c ch t. Trái v i ph n l n các cơng
trình nghiên c u v bi n đ i dân s th ng chú tr ng g n nh hoàn toàn vào vai trò các y u t quy t đ nh v
kinh t , cơng trình nghiên c u này xem xét m i quan h gi a nhà n c và c c u chính tr đ i v i các ki u m u
c a sinh đ các n c có thu nh p th p ( 2 )

L p lu n c a tôi là trong đi u ki n l c h u v kinh t , nh hi n nay ph n l n các n c đang phát tri n, thì
n ng l c c a nhà n c trong vi c khai thác và phân ph i các ngu n thu nh p có m t tác đ ng l n h n, m c d u
là gián ti p, đ n vi c gi m sinh đ h n là tác đ ng c a m c đ phát tri n kinh t . Cách nhìn đó khơng ph nh n
ý ngh a c a nh ng đi u ki n kinh t t o ra đ ng c gi m sinh đ . úng h n là, nó g i ra r ng đâu mà nghèo
kh là ph bi n nh tr ng h p các n c có thu nh p th p trong th gi i th ba hi n nay, thì b n thân nh ng
đi u ki n kinh t ph n l n c ng là s n ph m c a ho t đ ng chính tr ho c thi u ho t đ ng y. Trong nh ng
T t nhiên, bao gi c ng có nh ng ngo i l đ i v i b t c nh n xét chung nào. Trong nh ng lu n 70. T.E Sminh cho ra
m t tác ph m xem xét nh ng y u t chính tr quy t đ nh đ i v i các chính sách k ho ch hóa gia đình ch n l c m t s
n c tr c đây là thu c gia c a Anh, và Paul Demeny đã c g ng làm sáng t vai trị c a chính ph qu c gia trong s thay
đ i v dân s . Hai cơng trình nghiên c u t ng đ i g n đây có ý đ nh g n tr c ti p m i quan h gi a “s c m nh chính tr hành chính” ho c "n ng l c chính tr ” c a chính ph v i s gi m sinh đ . C hai cơng trình đó đ u quan tr ng xét v m t đi
sâu xem xét, nh ng đ u không ch ra đ c m t cách rõ ràng là m i quan h đó x y ra chính xác nh th nào? M t cơng
trình nghiên c u khác đ c bi t đ a vào s ti p c n t p trung vào nhà n c John Candwell tìm nh ng đi m chung các
n c nghèo đã đ t đ c t l gi m ch t có ý ngh a. i u có ý ngh a nh t là ơng ta tìm th y "s chính tr hóa ng i nghèo"
và s c p ti n c a nh ng ng i dân th ng là nh ng y u t quan tr ng đã thúc ép các chính ph ph i nh n m nh đ n vi c
ch m sóc s c kho - tuy r ng nh ng cơng trình nghiên c u nói trên đã có đ c m t b c kh i đ u nh ng c ng ch m i là
m t đo n nh trong cu c khám phá đòi h i còn ph i làm nhi u h n n a.
2
theo báo cáo v phát tri n th gi i n m 1988 thì đ c xem là có thu nh p th p là các n c có t ng thu nh p qu c dân
tính theo đ u ng i n m 1988 là 425 đôla M ho c th p h n.
1

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c, s 3 - 1992
hoàn c nh mà h th ng kinh t hi n đ i không ph bi n trong nhân dân và cái nghèo ng tr , thì nhà n c thơng
qua n ng l c thi t l p các chính sách tái phân ph i phát tri n xã h i và k ho ch hố gia đình có th tr thành
di n viên ch y u trong cu c đ u tranh nh m đ t s phát tri n dân s d i vịng ki m sốt.
Nh ng y u t chính tr ch khơng ph i kinh t tr thành đ ng c c a s bi n đ i dân s . Do đó, c c u
chính tr ph i đ c xem xét đ ng th i v i c c u kinh t xã h i trong các cơng trình nghiên c u v gi m sinh

đ các n c có thu nh p th p.
CÁCH TI P C N L Y NHÀ N

C LÀM TRUNG TÂM

các nhà khoa h c xã h i quan tâm đ n nh ng v n đ hoàn thành s phát tri n th gi i th ba không ng ng
đi t i ch t ng thêm nh n đ nh cho r ng n ng l c c a nhà n c là m t bi n s nguyên nhân có ý ngh a.
Ph n l n các cơng trình nghiên c u trong nh ng n m 60 và 70 đ u theo m t khuynh h ng d t khoát "t p
trung vào xã h i" - cái mơ hình phát tri n t do làm n n t ng cho ph n l n gi i nghiên c u khoa h c M và
nh n xét chính th ng v nh ng v n đ phát tri n đ u xem s l n m nh v kinh t là đi u ki n tiên quy t c n
thi t cho m t xã h i công b ng và dân ch h n. M t m t khác, nh ng nhà lý thuy t mác xít m i cho r ng m t
khi các xã h i thoát kh i tr t t dân ch c a ch ngh a t b n qu c t , thì s cơng b ng và l n m nh s đ n theo.
Nh ng, không trong tr ng h p nào, nhà n c đ c c m nh n nh m t di n viên th y u, s n ph m c a nh ng
đi u ki n xã h i. Trái l i, cách ti p c n “l y nhà n c làm trung tâm" b t đ u v i nh n đ nh r ng nh ng th ch
c a nhà n c khơng hồn tồn b ki m sốt ho c quy t đ nh b i xã h i. Nói đúng h n: nh ng nhà n c đ c
xem nh nh ng bi n s ngo i sinh (exogenous) th ng xun có th trình bày chính xác và th c hi n nh ng s
u tiên c a chính nh ng nhà n c đó. Cái lơgic c a nh ng hành đ ng chính tr , đ c bi t là nh ng ki u m u
chính sách can thi p c a nhà n c, xét t ph ng h ng c a nhà n c, khơng th ch gi i thích hồn tồn b ng
giá tr và l i ích c a nh ng l c l ng th ng tr trong xã h i, mà nó cịn có ph n ph n ánh nh ng giá tr và l i ích
đ c l p c a các quy n l c chính tr , cách xem xét đó khơng có ngh a là thay th quy t đ nh lu n v chính tr cho
quy t đ nh lu n v kinh t , trái l i, nó g i ý v khái ni m xem m i quan h gi a nhà n c và xã h i nh là có
tác đ ng t ng h . Ti p c n v n đ t ng dân s nhanh chóng các n c có thu nh p th p theo h ng đó, đ ng
nhiên ng i ta khơng th ch khuôn v n đ nh ng y u t quy t đ nh gi m dân s trong nh ng đi u ki n kinh t
xã h i, mà còn trong nh ng s ch n l a và kh n ng c a nh ng th ch nhà n c t ng đ i t tr .
Theo đ nh ngh a c đi n c a Max Weber, (nhà tri t h c, kinh t h c, xã h i h c
c n i ti ng đ u th k
XX) nhà n c là t t ng t t nh t v m t t p h p các t ch c c ng b c, khai thác và hành chính đ t ra s địi
hơi ph i ki m sốt các vùng lãnh th và nhân dân đó. Nh v y các nhà n c còn h n là các chính ph đích
th c, đó là nh ng h th ng pháp lý quan liêu liên t c c g ng tác đ ng đ n c c u xã h i thơng qua s hình
thành và th c hi n chính sách cơng c ng. Nh v y, khái ni m v nhà n c phân bi t m t cách có phân tích c

c u và nh ng đ ng l c c a s cai qu n v chính trí v i nh ng y u t khác c a xã h i. Nh ng nhà n c c ng
d a vào nh ng th ch có th đ ng nh t theo kinh nghi m, và nh ng quan ch c công c ng, nh ng ng i này
hành đ ng không nh t thi t nh là m t t p th . Thơng th ng, các chính ph và các b máy quan liêu s có
nh ng l i ích và m c đích khác nhau, và nh ng cái đó s tác đ ng đ n vi c nhà n c can thi p đ n xã h i nh
th nào và đ n m c đ nào? Không ph i bao gi các nhà n c c ng ki m sát đ c hoàn toàn các l c l ng tr n
áp theo cách chính th ng ho c b ng cách khác. Nh ng đi m c n b n đ i v i n i dung b n báo cáo này là các
nhà n c là nh ng th ch thâm nh p r ng kh p có th tác đ ng đ n nh ng quy t đ nh sinh đ c a nhân dân c a
h thông qua s khác nhau r ng l n v các can thi p c a chính sách và vi c làm đó ph thu c vào đ nh h ng
giá tr và m c đ n ng l c c a các nhà n c đó.
N ng l c c a nhà n c d a vào kh n ng c a nhà n c chuy n các m c tiêu c a nó thành chính sách cơng
c ng có hi u qu đ i v i s ch ng đ i đang di n ra ho c ti m tàng c a các l c l ng xã h i có quy n uy. Nói
chung, nh ng c c u nhà n c g n bó và t tr bao nhiêu thì chúng càng có kh n ng làm hình thành và th c
hi n các chính sách cơng c ng. B i vì vai trị tr c tiên c a nhà n c là công c c a hành đ ng quy n uy, nên
nó khơng th tránh đ c là v đài c a xung đ t xã h i. Các nhóm xã h i, k c nhóm th ng tr và nhóm b tr
đ u mu n s d ng nhà n c nh là ph ng ti n đ th c hi n l i ích c a riêng mình. M t s bi n pháp v s

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c, s 3 - 1992
đ ng tình (consensus) là c n thi t đ i v i b t c t ch c nào mu n hành đ ng có hi u qu , nhà n c c ng v y,
khơng có ngo i l . Nh ng quy n l c chính tr và b máy quan liêu càng đ ng tình, th ng nh t v i nhau v
nh ng ý đ nh và m c đích bao nhiêu, thì nhà n c càng ch c ch n xây d ng thành công các chính sách can
thi p có th v t qua s đ i đ ch c a nh ng nhóm xã h i th ng tr . nh ng n c có thu nh p th p, m t t ch c
quan liêu đ c th ng nh t t bên trong là cái chìa khóa cho s bi n đ i kinh t và xã h i. Nh ng kho n vi n tr
to l n c a n c ngồi t t nhiên ln ln s giúp đ , nh ng chính là b máy quan liêu đ a các ch ng trình đ n
v i qu n chúng nhân dân. Nh Runtington đã nh n xét "k thu t và phát tri n đi đôi v i nhau". m t c c khác,
s m t đoàn k t và tham nh ng d n đ n s tê li t c a b máy nhà n c. Chú tr ng đ n đi u đó, s suy ngh v
nh ng t su t ch t tr s sinh và phịng ng a có thai ph i đ c t p trung tr c h t vào tính cách chuyên nghi p
và s c k t ch t ch c a b máy nhà n c.

Khái ni m v tính t tr c a nhà n c miêu t m i quan h gi a nhà n c và xã h i. Các nhà n c t tr đ i
v i xã h i m c đ : a) chúng v ch ra và theo đu i nh ng m c đích khơng ch ph n ánh l i ích ho c nh ng đòi
h i c a các l c l ng xã h i, đ c bi t là c a giai c p có vai trị th ng tr v kinh t , b), chúng thu đ c k t qu
trong vi c đ a đ n s bi n đ i trong c c u xã h i và kinh t (Kohli, 1987: 24; Nordlinger, 1987: 364). M t nhà
n c t tr nh v y là trái ng c v i m t nhà n c b ki m sát hay b c m tù, đó các quy n l c ho t đ ng h u
nh hồn tồn vì l i ích c a giai c p th ng tr v kinh t . S c k t n i t i c a nhà n c có liên quan ch t ch
đ n m c đ t tr đ i v i các l c l ng xã h i bên ngoài. Càng có s th a thu n v các chính sách và chi n l c
gi a nh ng th ch nhà n c khác nhau ho c trong các c quan đ c bi t thì các nhà n c đó càng có kh n ng
ch ng l i nh ng s c ép c a xã h i; đ ng th i, tính t tr góp ph n vào s c k t, cho phép s phát tri n c a tinh
th n và m c đích v i m t m c đ t i thi u c a s gây tr ng i t bên ngoài. Kinh nghi m cho th y r ng nh ng
ch ng trình k ho ch hóa gia đình đ c th c hi n có hi u qu nh t khi c nh ng quy n l c chính tr và b máy
quan liêu v k ho ch hóa gia đình đ u nh t trí v i chính sách và t ng đ i t do đ i v i s v n đ ng nhào n n
c a các nhóm xã h i và chính tr .
hi u rõ h n t i sao m t s n c có thu nh p th p l i đ t hi u qu t t h n trong vi c th c thi phát tri n xã
h i và chính sách k ho ch hóa gia đình thì đi u quan tr ng là ph i nhìn vào nh ng đi u ki n hình nh có l i
cho s t tr t ng đ i cao c a nhà n c. Nh ng ví d cao nh t v tính t tr nhà n c có th l y t nh ng cu c
n i d y cách m ng, qua đó nh ng giai c p th ng tr v kinh t b thay th b i m t gi i th ng l u chính tr m i,
gi i này không chú tr ng t i l i ích kinh t xã h i đ c u vãn nh ng l c l ng cách m ng c a chính h ( 3 ).
Ph n l n nh ng n c có thu nh p th p khơng có đ c kinh nghi m v cách m ng t m l n đó. Dù sao, m c đ
t tr c a nhà n c còn ph thu c vào m i quan h gi a nh ng quy n l c công c ng v i các giai c p th ng tr .
M t nhân t c c u t o đi u ki n cho nhà n c m r ng ph m vi ho t đ ng là nh ng s chia r nghiêm tr ng
trong n i b giai c p th ng tr .
Ph n l n các n c có thu nh p th p thu c th gi i th ba là nh ng n c nông nghi p và gi i th ng l u
th ng tr đó c ng là d a trên c s nông nghi p. nh ng n i mà gi i th ng nhân thành ph và l i ích
cơng nghi p b t đ u ch m n , thì các quy n l c nhà n c th ng có nhi u c h i đ hành đ ng h n khi gi i
th ng l u kinh t khơng cịn ho t đ ng nh m t đ n v duy nh t. Có th là s l n m nh trong vi c tham gia
chính tr và s c ép đ i thay đ i t các giai c p b tr có tác đ ng quan tr ng h n đ i v i vi c làm t ng thêm tính

3

Ellen Key Trimberger nghiên c u nh ng cu c cách máng do các gi i th ng l u quân s và quan liêu có múc đ t
tr cao Nh t sau th i Duy tân c a Minh Tr , Th Nh K v i Alaturk, Ai C p v i Nasser và Pê Ru sau cu c đ o chính
1968. Bà ta tìm th y nhân t c c u ch ch t góp ph n vào tính t tr c a nhà n c là m i quan h gi a gi i th ng l u c a
nhà n c v i nh ng giai c p th ng tr v kinh t . Nh ng ng i gi các v trí chóp bu trong b máy dân s ho c quân s
phát đáp ng hai đi u ki n:
1) H không đ

c tuy n ch n t các gia c p đ a ch , th

ng nhân, ho c công nghi p th ng tr .

2) H không đ a thi t l p nh ng quan h ch t ch và cá nhân và kinh t v i các giai c p nói trên. sau khì n m quy n
l c (1978: 4)

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c, s 3 - 1992
t tr c a nhà n c đ i v i l i ích kinh t th ng tr . Cán cân nh t quán không ng ng t ng lên gi a các l c l ng
xã h i giúp cho nhà n c có m c đ hành đ ng đ c l p h n và "đa nguyên hóa" (pluralises) cái n n và quan
đi m c a gi i th ng l u quan liêu. i u có tính ch t chung đ i v i m i tr ng h p trong các tình hu ng đó là
s thay đ i trong m i quan h c c u gi a các quy n l c nhà n c và giai c p th ng tr v kinh t d n đ n t ng
thêm tính t tr c a nhà n c.
Trong khi nh ng m c đ t ng đ i cao v s c k t và t tr là nh ng đi u ki n t t y u cho n ng l c nhà
n c trong các s can thi p v chính sách có hi u qu thì nh ng s can thi p đó đ c ch ng minh m t cách rõ
ràng nh t b ng kh n ng thâm nh p xã h i và khai thác các ngu n tài chính. Kh n ng gi v ng tr t t và duy trì
ki m sát quân s đ i v i lãnh th có th xác đ nh s t n t i c a chúng, nh ng các nhà n c khó có th t n t i
n u khơng có ngu n thu nh p. Kh i l ng thu nh p đó c n ph i m t nhi u th i gian m i gi i thích chính xác
đ c làm th nào đ nhà n c có th đ i phó v i vơ vàn các v n đ mà nó ph i đ ng đ u. Có l đi u quan
tr ng h n đ i v i kh n ng c a nhà n c là con đ ng mà nh đó nhà n c huy đ ng đ c ngu n thu nh p,

ch không ph i là kh i l ng ngu n tài nguyên ti m n ng đ t d i s ki m soát c a nó. H n b t c ho t đ ng
nào khác mà nhà n c có th hồn ch nh vi c đánh thu tr c ti p t o ra kh n ng thâm nh p c n thi t đ i v i s
can thi p c a nhà n c. ánh thu tr c ti p khơng ch c n thi t có m t h th ng hành chính m r ng h p lý có
hi u qu mà cịn ràng bu c ch t ch h n nhân dân v i nhà n c b ng cách t o ra nh ng kh n ng d ch v và
làm sao cho nh ng ho t đ ng c a chúng dính líu v i nhau.
Trái l i, nh ng ngu n thu nh p t bên ngoài nh d u l a, vi n tr c a n c ngoài, ho c nh ng kho n vay
n c ngồi c a chính ph có th t o ra ngu n thu nh p tài chính đáng k trong ng n h n, nh ng b n thân chúng
khơng th góp ph n làm cho b máy nhà n c quan liêu l n m nh ho c tác đ ng đ n m i quan h gi a nhà
n c và các giai c p th ng tr . Nh ng ngu n thu th p đó th ng đ n m t cách tr c ti p v i nhà n c nh ng l i
mi n cho nhà n c trách nhi m và s gi i thích th ng đ c yêu c u đo s h u thu nh p trong n c. B ng vi c
d a quá đáng vào nh ng ngu n thu nh p bên ngoài đó, nhà n c có th đ t t i m t s tinh hoa d i trá v m t
tình tr ng h u nh hồn tồn t tr đ i v i các l c l ng xã h i, nh ng kh n ng c a b máy quan liêu, n u có
ch ng m t chút nào đó, có th teo đi m t cách nghiêm tr ng.
Ph n l n nh ng n c có thu nh p th p đ t đ c m t t l có ý ngh a v thu nh p t bên ngoài. Nh ng
nh ng n i mà ng i ta th y có nh ng d ch v y t ph bi n và có hi u qu h n và nh ng ch ng trình phát tri n
xã h i khác, thì nh ng n i đó ch c ch n là có s d a vào m t cách r ng rãi ngu n thu nh p t trong n c. Ví
nh , nh ng ch báo v ch t l ng s ng Nam Á (tr B ng La Dét và m t s vùng B c n
th ng cao
h n nhi u so v i khu v c sa m c Sahara Châu Phi, n i mà các nhà n c ph thu c m t cách n ng n h n vào
ngu n thu nh p t bên ngồi.
có th hi u đ c m t cách đ y đ nh ng kh n ng c a m t nhà n c trong vi c th c thi các chính sách,
ng i ta ph i v t qua nh ng suy ngh đ c xem xét trong đ ng nét c a phác th o ng n g n này. Tuy nhiên,
cách ti p c n này chú tr ng m t cách d t khoát vào nhà n c nh là di n viên chính trong q trình hình thành
chính sách và cung c p m t cách nhìn rõ ràng vào cái l c b y mà nhà n c có th có đ th c hi n nh ng m c
đích c a mình. Cách ti p c n đó có s thích h p đ c bi t đ i v i nh ng n c có thu nh p th p, n i mà s nghèo
kh là ph bi n và nh ng c c u kinh t hi n đ i ch a đ c t ch c r ng rãi trong toàn xã h i. Trong nh ng
đi u ki n đó, s c m nh ho c s y u kém c a các c c u nhà n c có m t ý ngh a thêm vào do vai trò l n h n
mà nó có th có b ng cách đ nh hình cho b i c nh c a đ i s ng nhân dân bao g m c nh ng y u t nh h ng
đ n thái đ ng x c a h đ i v i v n đ sinh đ .
NHÀ N

C I VÀO ÂU?

S nghiên c u g n đây v nh ng đ ng l c phát tri n dân s
các n c có thu nh p th p đã chú tr ng đ n
hai chi n l c tuy khác nhau nh ng liên quan v i nhau trong vi c làm gi m t l sinh đ : a) nh ng d ch v v
k ho ch hóa gia đình phong phú và có th h ng th đ c, b) nh ng s c i thi n c b n ch t l ng s ng c a
nh ng ng i nghèo có th t o ra đ ng c cho các c p v ch ng gi m quy mô c a gia đình. Chính là theo hai
đ ng l i đó mà nhà n c đi vào. nh ng n c có thu nh p th p, n i mà tình tr ng nghèo kh là ph bi n và ít

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c, s 3 - 1992
có tri n v ng phát tri n kinh t , nh ng chi n l c đó ch có th đ c th c hi n nh là k t qu c a nh ng quy t
đ nh c a gi i th ng l u chính tr kh i x ng các chính sách nh m t o ra nh ng s n ph m đó và ch v i nh ng
th ch c a chính ph có kh n ng th c thi.
Vào gi a nh ng n m 1980, 85 n c thu c th gi i th ba, đ i di n cho 95 ph n tr m dân s , cung c p m t
hình th c nào đó v s ng h cơng c ng đ i v i k ho ch hóa gia đình. Trong khi nh ng c g ng k ho ch hóa
gia đình ch u s phê phán t m t s chính ph và nhà nghiên c u ngh r ng s phát tri n kinh t xã h i là con
đ ng duy nh t nh m gi i quy t v n đ dân s quá cao, thì nh ng t li u ghi chép đ c trong hai th p k qua
ch ng minh r ng nó có th đóng góp vào vi c làm gi m sinh đ
các n c có thu nh p th p. D a trên m t ch
s v hi u qu c a ch ng trình h n 90 n c đang phát tri n, W Parter Maukding và nh ng đ ng s c a ông
đã ch ra r ng k ho ch hóa gia đình liên k t m t cách ch t ch v n đ gi m sinh đ gi i thích t 10 đ n 15 ph n
tr m s bi n đ i c a t l sinh đ trên s đ c gi i thích b ng t phát tri n kinh t - xã h i.
Nh ng nh ng l i ích c a k ho ch hóa gia đình v t q nh ng m c tiêu nghiêm ng t v dân s
các n c
có thu nh p th p. K ho ch hóa gia đình m r ng các c h i cho nh ng ng i nghèo nh t đ c l i t s phát
tri n. i u đó đ c bi t đúng v i ph n , nh ng ng i th ng không đ c h ng nh ng l i ích mà n n giáo d c

đem l i vì h ph i ch u đ ng gánh n ng c a tình tr ng có quá nhi u con cái.
Nh ng vi c cung ng các d ch v k ho ch hóa gia đình c ng r t khác bi t nhau gi a các n c có thu nh p
th p. m t phía c a s đ i c c, Trung Qu c đã th c hi n đ c vi c ph c p cho h n 70% s ph n trong đ
tu i sinh đ s d ng bi n pháp phòng tránh thai; trái l i, nh ng vùng d i sa m c Sahara thu c châu Phi t l
s d ng bi n pháp phòng tránh thai trong s ph n đã l p gia đình ch d i 10 ph n tr m. cái m c đ g y
gu c đó c a s phát tri n kinh t , tính có th ph c p và hi u qu c a ch ng trình hình nh khơng liên quan
đ n các đi u ki n kinh t . úng h n là b i c nh chính tr hình nh có nh h ng r ng rãi nh t đ n kh n ng c a
ch ng trình. Trong cơng trình nghiên c u c a mình v th c hi n ch ng trình k ho ch hóa gia đình tám
n c đang phát tri n. Donald Warwick đã ch ng minh t m quan tr ng c a s liên k t quan liêu và tính t tr c a
nhà n c ( 4 ). V t qua nh ng v n đ hi n nhiên v s thi u cam k t c a gi i th ng l u chính tr và s thi u
n ng l c hoàn toàn c a gi i quan liêu, m c đ ph i h p c a ch ng trình có m t tác đ ng l n đ n k t qu thành
t u c a cơng trình s t t h n khi m t ho c m t s ít c quan tham gia h n là nhi u c quan và khi nh ng trách
nhi m c a các c quan đ c quy đ nh rõ ràng h n là đ cho chúng tranh đua v i nhau.
Nh ng khía c nh c a tính t tr nhà n c tác đ ng đ n các ch ng trình k ho ch hóa gia đình theo nhi u
cách. Tr c h t, nh n đ nh l n nh t hình nh là m c đ mà c ch ng trình và b n thân nhà n c thốt kh i s
can thi p c a tơn giáo ho c nh ng l i ích khác ch ng l i chính sách gi m sinh đ .
Trong nhi u n c do Warwick nghiên c u, s ch ng đ i chính tr c a nh ng nhóm tơn giáo d n đ n s th c
thi không nh t quán và s th n tr ng v m c tiêu c a dân s . Hai là, s khơng n đ nh v chính tr c a ch đ
ph i đ c coi tr ng khi đánh giá kh n ng thành đ t nh ng n i mà các ch đ chính tr ph i đ i phó v i nguy
c th ng tr c c a n i d y gi d i và l t đ , nh ng ch đ đó khơng ch c ch n có th đ ra đ c nh ng chính
sách dân c có ý ngh a b t k nhu c u là gì. John Caldwell đã ch ra r ng s khơng n đ nh chính tr vùng sa
m c Sahara châu Phi đã h n ch nghiêm tr ng các c g ng c a ch ng trình. B i vì k ho ch hóa gia đình
th ng xung đ t v i nh ng giá tr xã h i truy n th ng, nh ng chính ph y u nhi u n c châu Phi ch có
nh ng c g ng t i thi u trong vi c th c thi do s r ng s có nh ng ph n ng v m t chính tr .
nh ng n c thu nh p th p, n i mà nh ng b ph n l n c a nhân dân khơng th có đ kh n ng cho nh ng
d ch v k ho ch hóa gia đình, tr khi chúng đ c mi n tr ti n, thì t ng s phí t n th t là nguy ng p cho thành
t u c a ch ng trình. Trung Qu c, n c có thu nh p th p th ng đ c xem là th c hi n ch ng trình có k t
qu nh t đã chi kho ng 1 đô la M cho m i đ u ng i trong nh ng ch ng trình dân s và h u nh t t c các
ch ng trình đó đ u đ c tài tr b ng các ngu n thu trong n c. Nh ng khơng có cách nào đ n đ nh m t cách
Nh ng n c đ c coi là đ i t ng c a nh ng cơng trình nghiên c u l n Ai C p, Kênya, Mêhicơ và Phil ppin. Nh ng

cơng trình nghiên c u nh h n chú tr ng đ n các kinh nghi m qu c gia v chính sách dân s c a Li B ng, Haiti, C ng hịa
Dơminicana và n đ .

4

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c, s 3 - 1992
ch c ch n tác đ ng c th c a b t c m c đ nào c a s chi tiêu, b i có nh ng nhân t khác có th nh p cu c.
Nh ng ch ng trình phát tri n g n đây đòi h i chi tiêu l n h n và thông th ng đ t đ c k t qu ít h n nh ng
ch ng trình đ c xây d ng t t. Tuy nhiên, thi n chí và kh n ng c a nhà n c s d ng các ngu n tài chính
trong n c cho các ch ng trình k ho ch hóa gia đình c n đ c chú tr ng khi đánh giá hi u qu c a v n đ
gi m sinh đ .
Nh các công trinh nghiên c u trong h n m t th p k qua đã g i n n, ch riêng các ch ng trình k ho ch
hóa gia đình khơng th ki m sát v n đ sinh đ các n c có thu nh p th p. Ng i ta khơng th nh n đ nh r ng
nh ng ng i nghèo nh ng xã h i nghèo mu n có nh ng gia đình nh và ch thi u có nh ng k thu t ki m
sốt sinh đ thơi. Nh ng đi u ki n kinh t trong đó ph n l n nhân dân các xã h i đó t n t i ít cung c p c s
h p lý cho vi c gi m b t sinh đ và không ch c s làm đ c đi u đó trong t ng lai tr c m t. Trong nhi u tình
hu ng, có ít con h n hi n nay có th t o ra m t tác đ ng tiêu c c đ n phúc l i kinh t c a gia đình . Nhi u c p
v ch ng không c g ng đi u ch nh s sinh đ vì cái giá c a đi u ch nh l i tr i h n cái giá c a vi c có nhi u
con. Nh ng ch ng trình k ho ch hóa gia đình các n c có thu nh p th p đ t đ c k t qu t t nh t khi
chúng có m c tiêu là nh ng s dân có m t đ ng c nào đó trong vi c ki m soát sinh đ . nh ng n c mà
khơng có m c đ cao v đ ng c thì ngay dù có nh ng c g ng c b n, ví nh
n
, k t qu đ t đ c c ng
ch là khiêm t n. Nh ng n u thi u s phát tri n kinh t , thì cái đ ng c đó có th t đâu đ n? Nh ng s ch n
l a nào có th đ t ra cho các n c nghèo c a th gi i th ba?
M t s r t ít các n c có thu nh p th p đã v t qua s b t l i v phát tri n kinh t và gi m đ c sinh đ m t
cách có ý ngh a. Gi a nh ng n m 80, Trung Qu c, Srilanka và bang Kerala

n
đã gi m t su t sinh thô
trong sinh đ xu ng d i 25 ph n nghìn, ngh a là v c b n th p h n ph n l n các n c có m c thu nh p b c
trung tính theo đ u ng i g p h n hai l n Trung Qu c, Srilanka và Kerala. Trong ba tr ng h p nói trên,
nh ng s so sánh n i b t giúp cho vi c gi i thích ph i làm th nào đ gi m b t sinh đ mà khơng có s t ng
tr ng kinh t đ ng th i. i u quan tr ng nh t cho lu n đi m c a b n ti u lu n này là nh ng s t ng đ ng
đáng kinh ng c đó c ng cung c p ch ng c có tính thuy t ph c v vai trò c a nhà n c trong vi c gi m sinh đ
các n c có thu nh p th p. i u đó t ra khác nhau nh t gi a ba tr ng h p nói trên là đ ng c m nh h n
trong s ng i nghèo nơng thơn mu n có ít con h n và mu n s d ng các d ch v k ho ch hóa gia đình có
th h ng th đ c. Nh ng đi u ki n đ ng sau đ ng c đó bao g m m t c g ng nghiêm ch nh m r ng nh ng
l i ích kinh t trong nhân dân đ c bi t là cho ng i nghèo nông thôn, ph bi n s h ng th đ c ch m lo s c
kh e không m t ti n và nh ng thu n l i v giáo d c đ i v i đa s nhân dân và m t m c đ c b n v tính t tr
c a ph n . Trong khi t m quan tr ng c a nh ng đi u ki n xã h i đó có th đ c th a nh n r ng rãi, thì nh ng
đ c tr ng c a c c u chính tr t o ra nh ng đi u ki n xã h i đó l i khơng đ c c m nh n m t cách rõ ràng nh
v y.
Trong m i tr ng h p c a ba tr ng h p nói trên, s gi m m nh t l sinh đ trong nhi u th p k đã qua
đ u đi cùng v i nh ng l i ích có ý ngh a và nh ng ng i nghèo nông thôn, đa s áp đ o c a dân s , đã giành
đ c trong vi c d ph n vào các c a c i xã h i. Trong khi có th đ t thành v n đ m t s ph ng pháp c ng r n
Trung Qu c, thì m t s phân ph i l n lao v phúc l i kinh t t khi cách m ng thành cơng, đã xóa b nhi u s
b t công c t lâu đ i. C i cách ru ng đ t c b n đã chuy n quy n s h u cho nông dân và nh ng t p th công
nghi p trong khi m t h th ng ch m lo s c kh e đ c phân ph i bình quân đã đ a t l tr em ch t thu c lo i
nh ng n c có t l th p nh t ngoài nh ng n c thu c th gi i cơng nghi p hóa. Nh ng b c ti n dài đã đ c
th c hi n trong giáo d c ph thông nông thôn và nâng cao đ a v ng i ph n . Ph n l n ph n Trung Qu c
đ u làm vi c và nhi u ng i gi nh ng ch c v có trách nhi m k c
c p cao. Srilanka và Kerala, s gi m
sinh đ di n ra trong khuôn kh m t nhà n c dân ch . V th c ch t, c hai nhà n c đã đi theo h ng xây
d ng m t nhà n c phúc l i c a ng i nghèo. C i cách ru ng đ t Srilanka và Kerala đ c m r ng h n b t
c n i nào khác Nam á, nh ng không đ t t i quy mô l n nh ch ng trình Trung Qu c. Thành cơng th t s
c a nhà n c đó là th c hi n s phân ph i công b ng nh ng phúc l i v giáo d c và s c kh e cho toàn th dân
chúng. Giáo d c và ch m sóc s c kh e đ u khơng m t ti n và đ c h ng th r ng rãi, vào nh ng n m 80, h n

80 ph n tr m dân s
Srilanka và h n 70 ph n tr m dân s
Kerala đã bi t ch so v i t l d i 30 ph n tr m

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c, s 3 - 1992
các n c có thu nh p th p. B i vì các b nh vi n và nh ng trung tâm ch m sóc s c kho đ u có th đ n đ c
d dàng, ngay c đ i v i ng i nghèo nông thôn, tu i th t ng lên, t l tr em ch t gi m xu ng đ n m c h n
b t c n c có thu nh p th p nào khác, tr Trung Qu c. Srilanka và Kerala, s t tr c a ph n đã b c theo
nh p nh ng s đ t phá vào phát tri n xã h i. c hai xã h i (Srilanka và Kerala), gi ng nh
Trung Qu c
nh ng khác v i ph n l n còn l i Nam Á, s ph n làm vi c ngồi gia đình và theo h c c p 1 và c p 2 không
kém s nam gi i. Ph n có s ki m sốt t t h n đ i v i nh ng ng i mà h xây d ng gia đình và đ i v i s
con mà h sinh ra.
Rõ ràng là tr ng h p c a Srilanka và Kerala ng h cho cách ti p c n theo "công b ng xã h i" có nh
h ng đ n gi m sinh đ . T l sinh đ đã gi m đ n nh ng m c đ có th ch p nh n trong nh ng đi u ki n l c
h u v kinh t nh ng không dùng đ n nh ng bi n pháp c ng bách kh c nghi t nh
Trung Qu c đã áp d ng.
Ng i ta có th ngh r ng t i sao cách ti p c n đó l i không đ c s n sàng noi theo b i các nhà lãnh đ o
nh ng n c có thu nh p th p khác. Chính là trong tình hình này mà c c u chính tr tr thành quan tr ng đ i
v i v n đ quá đ kinh t . Srilanka và Ân
khác bi t v i các n c có thu nh p th p khác do kinh nghi m lâu
dài và thành đ t c a n n dân ch chính tr . i u khi n cho Srilanka và Kerala khác v i ph n l n các bang khác
n
là truy n th ng m nh m c a h v s ho t đ ng tích c c c a nh ng ng i dân th ng đ c khích l
b i các đ ng chính tr phái t ho c phái gi a. Vào gi a nh ng n m 50 c Srilanka và Kerala đã có kinh nghi m
v vi c các liên minh phái t giành đ c quy n l c và trong hai th p k sau, các chính ph k ti p nhau đã kh i
x ng nh ng cu c c i cách phân ph i l i đi khá xa do k t qu c a s t ng lên m nh m c a ch t l ng s ng

c hai xã h i. Do chính ph c a m i n c b t đ u đ m nh n nhi u ch c n ng xã h i theo truy n th ng v n do
các gia đình th c hi n nên sinh đ gi m m t cách t ng ng. Nh ng đi m trung tâm trong s thành đ t c a
nh ng c i cách đó là m t cơng chúng tham gia và địi h i d n đ n tính h p pháp cho nh ng hành đ ng c a nhà
n c.
Tính tích c c chính tr , đ c bi t là c a nh ng ng i nghèo nông thôn v a khuy n khích các chính ph có
nh ng b c đi tri t đ , v a làm n n lịng s vơ hi u c a b máy quan liêu. C Srilanka và Kerala không ch c đã
th c hi n đ c nh ng m c đ ch t và sinh đ nh th n u không có s hịa l n c a nh ng đi u ki n chính tr .
Nhi u s suy ngh đ i v i lo i ti p c n đó c n đ c nêu ra tr c khi thi hành. M t là s nh n m nh đ n các
ch ng trình phát tri n xã h i hi n nay có th làm ch m l i s phát tri n kinh t nhìn v lâu dài. Ví d ,
Srilanka thu nh p tính theo đ u ng i trong th c t ch t ng kho ng 1 ph n tr m hàng n m trong hai th p k
th c hi n d u t l n vào các ch ng trình tái phân ph i. Sau n m 1977, chính ph c a J.R.Jayewardene đã
chuy n m t cách đ t ng t theo m t n n kinh t h ng v th tr ng nhi u h n và xa r i nh ng kho n chi tiêu
l n v phúc l i xã h i đ i v i s đơng cơng chúng. Hai là, nh ng ch ng trình phát tri n xã h i có ý ngh a nh
đã đ c th c hi n Sirlanka và Kerala có th khơng th c hi n đ c nh ng n c r t l n n u không có nh ng
bi n pháp c ng b c nh Trung Qu c đã s d ng. S thi u m t k t qu toàn di n ho c v c i cách ru ng đ t,
ho c v các ch ng trình k ho ch hóa gia đình
n
có th m t ph n là do t m to l n c a các v n đ .
Nh ng bài h c đ i v i các n c có thu nh p th p v n cịn đó. Khi thi u nh ng l c l ng kinh t có th t o ra
đ ng c làm gi m sinh đ trong qu n chúng nhân dân thì s can thi p có hi u qu c a nhà n c tr thành tuy t
đ i c n thi t. Trong nh ng đi u ki n c a n n kinh t l c h u, nhà n c ph i cung c p không nh ng các d ch v
k ho ch hóa gia đình d ti p c n và ít t n kém mà cịn c nh ng ch ng trình phát tri n xã h i làm gi m nhu
c u có thêm con và do đó, t o ra nhu c u k ho ch hóa gia đình. i u khơng may là vi c đ a l i nh ng ch ng
trình đó vào th c t địi h i m t trình đ cao c a n ng l c nhà n c, đó c ng là m t lo i hàng hi m hoi các
n c có thu nh p th p. áng ng c nhiên là trong s nh ng n c có thu nh p th p và ngay c nh ng n c có thu
nh p th p m c trung bình, hai lo i ch đ h t s c khác nhau hình nh có kh n ng t t nh t t o ra kh n ng
chính tr c n thi t cho vi c ho ch đ nh và th c thi lo i chính sách phát tri n xã h i đó: các ch đ mác xít cách
m ng và các n n dân ch chính tr . C hai lo i ch đ đó đ u hi m hoi trong các n c thu c th gi i th ba. Cái
đ t hai lo i ch đ đó riêng ra đ i v i các nhà n c đ c đoán th ng th y h n th gi i th ba là đ c đi m
chung: m c đ tham gia cao c a nhân dân và s thâm nh p c a nhà n c vào xã h i. Nh ng ch đ mác xít,

nh Trung Qu c và Vi t Nam, n y sinh t các cu c cách m ng xã h i d d i đã phá h y nh ng chính tr c và

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c, s 3 - 1992
xóa b nh ng giai c p kinh t th ng tr tr c đây. Trong cu c đ u tranh cách m ng, các l c l ng c ng s n ti n
hành các c g ng t ch c r ng kh p đ t n c nh m đ ng viên nơng dân, các nhóm xã h i khác vào ho t đ ng
chính tr ng h cách m ng. N m đ c chính quy n các ch đ c ng s n khơng nh ng có m t m c đ cao h n
v chính tri và quy n l c đ i v i các l c l ng xã h i không đ c các ch đ chuyên quy n khác thích thú mà
tính chính th ng c a h đã đ c nâng cao b i s tham gia r ng rãi c a qu n chúng vào chính tr . Nh ng đ c
đi m đó khi n cho các nhà n c c ng s n có kh n ng l n thâm nh p xã h i và th c hi n đ c r ng rãi s bi n
đ i xã h i.( 5 )
Ch có m t nhúm n c có thu nh p th p và thu nh p m c trung bình th p duy trì đ c nh ng s th c hành
dân ch không gián đo n t sau khi giành đ c đ c l p, thoát kh i ch đ th c dân. Nh ng trong s nh ng nhà
n c t n t i đó - đi u lý thú là ph n l n đ u là các thu c đ a c a Anh tr c đây - các gi i th ng l u ch p nh n
tính h p pháp c a các chính tr đ i l p và s tham gia c a qu n chúng đ c th ch hóa, xem đó nh là m t
ph n c a q trình chính tr . Xung đ t dân t c và tôn giáo ti p t c gây tai h a cho nhi u n c trong s đó, nh
Srilanka và n , đó là m t nguyên nhân đáng lo ng i. S tham gia c a nhân dân và t ch c chính tr , đ c bi t
là đ i v i qu n chúng nơng thơn, có th t o ra m t m c đ kh n ng thâm nh p c a nhà n c th ng không
th y các ch đ đ c đốn khơng c ng sân. M t m t khác, không ph i là t t c các n n dân ch chính tr có n n
kinh t nghèo nàn đ u th c thi nh ng c i cách tái phân ph i. T t nhiên, các n n dân ch , b t c m c đ phát
tri n nào, c ng đ u s khơng có m c đ t tr nh
ch đ c ng s n ho c m t ch đ cách m ng khác có s c
đ ng viên. B n ch t th t s c a quá trình ganh đua trong m t nhà n c dân ch - t s n lôi cu n các l c l ng
xã h i, đ c bi t là các giai c p kinh t th ng tr vào vi c "đo t đ c" nh ng b ph n c a nhà n c. nh ng n n
dân ch chính tr thu nh p th p, y u t c b n hình nh là s xu t hi n các đ ng chính tr phái t ho c phái gi a
đ c t ch c t t nh là nh ng đ ng c m quy n.
Nh ng đ ng nh v y không ch là ph ng ti n truy n bá đ t ch c ng i nghèo, chúng còn đ t t i m t
m c đ t tr c b n cho nhà n c, b i vì chúng khơng g n v i các giai c p th ng tr . Do đó, s t tr đó có th

đ c s d ng đ khai thác nh ng ngu n thu nh p c n thi t và th c thi nh ng c i cách tái phân ph i.
Nh ng y u t đó khơng d dàng cùng đ n v i nhau nh ng n c nghèo không qua kinh nghi m m t cu c
cách m ng xã h i có tính ch t phá hu . Cái đ c đòi h i, nh Atul Kohli nh n th nh, "không ph i là th t s
thay đ i c s xã h i c a quy n l c, mà là m t s thay đ i v ki u cách c a các th ch nhà n c". Nh ng đi u
đó có th đ c th c hi n và đã đ c th c hi n. nh ng n i mà các n n dân ch chính tr cho phép dân chúng
tham gia, nh ng n i có các đ ng chính tr phái t và phái gi a t n t i nh m cung c p m t s nh t quán v h
t t ng và k lu t v t ch c đ cô l p m t ph n nhà n c kh i s can thi p c a xã h i, nh ng n i đó, các
c i cách phân ph i và k ho ch hóa gia đình có hi u qu có th th c thi đ c. Srilanka và Bang Kerala, và
m t m c đ nh h n bang Tây Bengan c ng thu c n
, nh ng thành ph n c a c c u chính tr đó đã h i t
v i nhau, ít nh t là trong m t ph n c a th i k t sau ngày đ c l p. K t qu là nh ng c i cách tái phân ph i đã
đ c phân tích trên, nh ng c i cách đó đã t o ra đ ng c trong s đông nh ng ng i nghèo nh m đi u ch nh
và gi m sinh đ . Do đó, đi u hình nh rõ ràng là đi u mà các n c có thu nh p th p đòi h i đ gi m sinh đ
ph n l n không ph i là vi n tr c a n c ngồi, ho c có l c ng khơng ph i là món n qu c t c a h , mà là
nh ng nhà n c m nh có th ti n hành c i cách xã h i.
K T LU N
M c đích c a b n ti u lu n này là th tìm cách thuy t ph c các nhà dân s h c và các nhà kinh t h c
nghiên c u v dân s quan tâm nhi u h n đ n nh ng đ c đi m v c c u xã h i đ ng sau các mơ hình sinh đ
5

Hai th p k tr c đây, Samuel Huntington l p lu n r ng: “thành t u rõ r t c a c ng s n là s thành l p sau Cách

m ng m t chính ph hi n d a trên s tham gia r ng rãi c a nhân dân vào chính tr ”. ơng ta nói: khơng ph i là cách m ng là
s phá h y các th ch đã đ c thi t l p mà là t ch c và s thành l p nh ng th ch chính tr m i, đó là nh ng c ng hi n
đ c bi t c a các phong trào c ng s n vào chính tr hi n đ i. Ch c n ng chính tr c a ch ngh a c ng s n không ph i là l t
đ quy n l c mà là l p ch tr ng c a quy n l c".

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn

Xã h i h c, s 3 - 1992
các n c có thu nh p th p. Ch c ch n là có lý do chính đáng, nh Theda Skocpol g i ý, đ "d a vào s ng h
c a nhà n c". Tôi đã l p lu n r ng trong nh ng đi u ki n c a n n kinh t l c h u và nghèo kh ph bi n, chính
tr ch khơng ph i là kinh t tr thành nh ng ph n c c u ch y u tác đ ng đ n s thay đ i dân s . nh ng
n c nghèo quá đông dân thu c th gi i th ba, đ ng c kinh t nh m gi m sinh đ d n t i s quá đ v dân s
c a th gi i cơng nghi p hóa và hi n nay d n t i đi u đó các n c đang phát tri n nhanh châu Á không ch c
là s phát tri n n u khơng có m t s can thi p sâu r ng c a nhà n c. Nh ng th ch c a chính ph có n ng l c
khơng nh ng ph i cung c p nh ng d ch v phong phú và d ti p c n v k ho ch hóa gia đình, mà cịn ph i th c
thi nh ng c i cách xã h i tái phân ph i làm cho đa s ng i nghèo có c s h p lý đ có ít con h n. i u
ngh ch lý là các n c có thu nh p th p, cái đó hình nh l i đ c th c hi n có hi u qu h n c b i các ch đ
mác xít và nh ng n n dân ch chính tr do các đ ng phái t và phái gi a lãnh đ o. C hai ch đ đó (ch đ mác
xít và nh ng n n dân ch chính tr ) đ u có th t o nên nh ng nhà n c m nh d a trên c s s tham gia c a dân
ch
m c đ cao.
M t ch ng trình nghiên c u r ng l n cịn phía tr c v i nh ng v n đ liên quan gi a chính tr phát tri n
và bi n đ i dân s . Bài nghiên c u c a John Caldwell v nh ng chi n l c nh m th c hi n t l ch t th p các
n c nghèo là m t nét n i b t theo h ng đó.
Nh ng còn nhi u nhu c u khác ph i làm. c bi t là hai l nh v c nghiên c u xu t hi n thu hút s quan tâm:
nh ng chun đ nghiên c u có tính ch t so sánh l ch s và nh ng th c đo đ nh tính vơ tính t tr và kh n ng
c a nhà n c. S hi u bi t l ch s là r t c b n đ hi u đ c c hai v n đ : nh ng mơ hình sinh đ và n ng l c
c a các nhà n c. Thông th ng c hai đ u thay đ i liên t c tr phi có s b t bu c c a nh ng s ki n ch n
đ ng l n c a qu c gia. M i quan h gi a c c u chính tr và sinh đ c n đ c nghiên c u không ph i ch đ i
v i t ng chuyên đ riêng l mà ph i m c đ so sánh nh m đ a ra đ c nh ng s gi i thích có tính ch t chung.
Ví d nh đã có nhi u đi u vi t v Srilanka và Kerala, nh ng ít có s nghiên c u có h th ng v so sánh l ch s
s bi n đ i đ ng th i gi a bi n đ i chính tr và bi n đ i dân s .
i u còn lý thú h n vi c áp d ng ki u m u "h th ng gi ng nhau nh t" là v n đ xem xét m i quan h đó
trong "nh ng h th ng r t khác nhau'. Ví nh gi a Kerala và Kenya. L nh v c th hai c n quan tâm có th là
nhi m v nhi u h n c a nhà khoa h c chính tr , nh ng nh ng th c đo v s c m nh c a nhà n c trên toàn
qu c có th r t có giá tr đ i v i nh ng mơ hình các y u t quy t đ nh v n đ sinh đ trong đó th ng thi u
nh ng nh n đ nh v c c u chính tr . D a trên t m quan tr ng c a kh n ng khai thác đ i v i m i ho t đ ng

c a nhà n c, t p h p bi n s đ u tiên càn xem xét ph i là nh ng bi n s liên quan đ n h th ng thu .
Danh sách khiêm t n này có th đ c m r ng nhi u h n, nh ng đi u rõ ràng là s c n thi t có phân ngành
v dân s h c chính tr chuyên nghiên c u m i quan h gi a nhà n c và v n đ sinh d . Do nh ng v n đ r t
l n v dân s quá cao, v n n đói v m c ch t c a tr em và v tình tr ng m đau, b nh t t các n c có thu
nh p th p, vai trị c a nhà n c khơng th khơng đ c bi t đ n lâu h n n a. Nh ng nhà n c y u, xét đ n cùng
chi là nguyên nhân c a nh ng tình tr ng khó x khơng bao gi ch m d t c ng nh s l c h u v kinh t .

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn