Một số ý kiến về quan niệm của nông dân với giá trị học vấn - Bế Văn Hậu

Xã h i h c, s 3 - 1986

M TS

Ý KI N V QUAN NI M C A NÔNG DÂN

V I GIÁ TR H C V N
B V NH U
Cùng v i nh ng giá tr tinh th n khác, giá tr h c v n có ý ngh a quan tr ng trong đ i s ng v n hóa
- xã h i nơng thơn hi n nay. Nó ngày càng tr nên m t giá tr thu hút s chú ý và quan tâm r t l n
c a các gia đình nơng dân nh ng n m g n đây.
Trong bài vi t này chúng tôi s c g ng tìm hi u v s quan tâm c a các b c cha m trong các gia
đình nông thôn đ n h c v n c a con cái nh th nào? T đó đ c p đ n ý ngh a xã h i trong quan ni m
c a nông dân v giá tr c a h c v n, t ng ng v i các q trình xây d ng nơng thơn m i hi n nay .
Trong nh ng th p niên v a qua, trên l nh v c v n hóa-giáo d c, chúng ta đã giành đ c nh ng
thành t u to l n. Nông thôn Vi t Nam t ch đ i đa s nông dân tr c kia mù ch thì nay tình tr ng đó
h u nh khơng cịn, mà ch s phát tri n h c v n ngày càng cao. ây là m t trong nh ng k t qu th c
s có ý ngh a xã h i sâu s c trong vi c làm đ i m i b m t kinh t , v n hóa và xã h i nơng thơn.
th y đ c thành t u to l n v l nh v c h c v n, chúng ta tr l i xem xét b m t nông thôn x a v i th c
tr ng h c v n c a nó. Tr c Cách m ng Tháng Tám, ch có 2% tr em nơng thơn đi h c (s này
th ng là con cái nhà giàu). Khi Cách m ng tháng Tám thành công, nông thôn Vi t Nam có kho ng
14 tri u ng i mù ch trong t ng s 15 tri u ng i mù ch trong c n c, chi m đ n 95% t ng s dân
c trong đ tu i t 8-50 tu i nông thôn ( 1 ). Theo B n án ch đ th c dân Pháp c a lãnh t Nguy n
Ái Qu c, thì “lúc y, c 1.000 làng thì có 15.000 đ i lý bán l r u và thu c phi n. Nh ng c ng trong
1.000 làng đó l i ch có v n v n 10 tr ng h c (1%)” ( 2 ).
Nh ng đ n gi a n m 1950, ngh a là sau 5 n m cách m ng thành cơng, thì đã có 10 t nh, 80 huy n,
1.124 xã và 7.248 thôn các vùng nông thôn t do đ c cơng nh n xóa xong n n mù ch ( 3 ). Và đ n
cu i n m 1958, trên 90% t ng s nông dân đ ng b ng và trung du mi n B c bi t đ c, bi t vi t ( 4 ).
Theo s li u đi u tra c a Trung ng oàn

Xem: V n hóa xã h i ch ngh a - m t giai đo n m i trong ti n b v n hóa nhân lo i, ph n “Ti n b v n

hóa c a nơng dân Vi t Nam trên con đ ng đi lên ch ngh a xã h i”. Nxb. Khoa h c xã h i, Hà N i, 1983, tr.
231.
1

2

H Chí Minh: Tuy n t p, t p 1. Nxb S th t, Hà N i, 1986, tr. 98.

3

, 4 Theo Ngô V n Cát: “Vi t Nam ch ng th t h c” Trích trong cu n V n hóa xã h i ch ngh a - m t giai
đo n m i trong ti n b v n hóa nhân lo i, sách đã d n, tr. 232, 233.
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org


Xã h i h c, s 3 - 1986

M t s ý ki n…

21

Thanh niên c ng s n H Chí Minh n m 1979, trong nơng thơn mi n B c có 10,9% t ng s thanh niên
có trình đ v n hóa c p I, 79% có trình đ v n hóa c p II và 10,1% có trình đ v n hóa c p III. So sánh
ch s h c v n c a n c ta v i ch s h c v n c a nh ng n c trên th gi i và các n c ch m phát
tri n, thì chúng ta th y nh ng thành t u h c v n Vi t Nam đã đ t đ c nh trên qu là nh ng bi n
đ i b t ng . Theo t li u c a y ban V n hóa giáo d c và Khoa h c Liên hi p qu c (UNESCO) thì
hi n nay trên th gi i v n còn 28,9% t ng s ng i mù ch , riêng t i các n c ch m phát tri n, t l y
lên t i 47,7%.

Nh v y, rõ ràng n c ta, đ c bi t là các vùng nông thôn, s phát tri n v h c v n không ch là
k t qu đ c di n t trên sách báo mà nó là m t th c t xã h i, khách quan.
Nh ng thành t u đó liên quan h t s c ch t ch đ n các chính sách đúng đ n k p th i c a ng và
Nhà n c ta trong vi c đ u t , phát tri n n n giáo d c r ng kh p và là k t qu tr c ti p c a cu c cách
m ng v n hóa và t t ng đ c ti n hành t nhi u n m nay. Nh ng s khơng đánh giá đ c đ y đ
n u nhìn nh ng thành tích đó ch là k t qu c a các chính sách xã h i đ i v i h c v n. M t v n đ
khác đây c n đ c bi t l u ý, đó là thái đ , s quan tâm đ n h c v n c a các b c cha m đ i v i con
cái và s ph n đ u c a chính con cái h . B i vì, b n thân nh ng b c cha m có nh n th c đ c tính
tích c c c a h c v n, ý ngh a xã h i to l n c a nó, thì m i tr thành tác nhân thúc đ y, góp ph n làm
cho b m t h c v n nông thôn ngày càng phát tri n. Do v y, đ đánh giá thành t u c a n n h c v n
nông thôn, vi c xem xét nh ng quan ni m c a các b c cha m trong gia đình nơng thơn có m t thái đ
đ i v i h c v n nh th nào, có m t ý ngh a quan tr ng.
Trong n m 1984, chúng tôi đã ti n hành nghiên c u xã h i h c th c nghi m t hai xã thu c t nh Hà
Nam Ninh ( 5 ). T i hai đi m nghiên c u này, vi c tìm hi u v s quan tâm c a các gia đình nơng dân
đ n h c v n c a con cái đ c đ a vào ch ng trình nghiên c u.
th y đ c ý ngh a c a n i dung
nghiên c u này, chúng tôi s l n l t phân tích các s ph n tr m ý ki n đánh giá c a các nhóm gia
đình nơng dân cho t ng thang b c giá tr h c v n bao g m:
- H c h t ph thông c s .
- H c h t ph thông trung h c.
- H c trung c p.
- H c đ i h c.
Ngồi ra, cịn có hai thang b c t ng ng v i hai kh n ng có th x y ra trong cách x s c a các
ch gia đình tr c vi c h c t p c a con cái h , là:
- Tùy kh n ng con cái.
- Khơng có ý đ nh,
T i đi m nghiên c u H i B c, các b c cha m tr (d
cao nh ng tr ng h p sau:

i đ tu i 30) đã cho ý ki n đánh giá v i t l

l. Tùy kh n ng con cái (59,4%).
2. H c h t ph thông trung h c (21,9%).
3. H c h t ph thông c s (15,6 %).

5

Xã H i Thanh và H i B c (H i H u, Hà Nam Ninh).
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org


Xã h i h c, s 3 - 1986

22

B V NH U

Nh ng y u t giá tr h c v n khác nh “h c đ i h c”, “h c trung c p” và thái đ “khơng có ý đ nh”
ít đ c h quan tâm đ n. Ch s ph n tr m các ý ki n này đ t đ c r t th p (9,4% và 3,1%).
T i đi m H i Thanh, k t qu ý ki n c a nhóm cha m tr c ng t ng t nh
H i B c. ó là s u
tiên cho y u t “h t ph thông trung h c” (40,9%) và “tùy kh n ng con cái” (54,5%). S khác bi t
trong vi c l a ch n nh ng y u t khác có các ch s chênh l ch không đáng k .
So sánh ý ki n đánh giá c a các b c cha m tr v i ý ki n đánh giá c a các b c cha m có đ tu i
cao h n v khía c nh đang phân tích này, chúng tơi c ng nh n th y có s nh t quán gi a các ý ki n v i
nhau. T i H i Thanh, ý ki n các b c cha m nh ng đ tu i 31-40 và 41-50, trên 50, đánh giá cho y u
t “tùy kh n ng con cái” chi m các ph n tr m t ng ng là: 61,4 %, 46% và 47,6% trong t ng s ý
ki n nh ng ng i đ c ph ng v n. Ý ki n đánh giá cho y u t “h t ph thông trung h c” là 28,l%,

20% và 23,8 % ; ý ki n đánh giá cho “h t ph thông c s ” là 12,3%, 8,0% và 9,5%; “h c trung c p”
l,8%, 6% (đ tu i trên 50 không đánh giá); “h c đ i h c” 5,3%, 18% và 28,6%. Y u t giá.tr h c v n
này, các b c tu i cao, c ng đ c đánh giá cao gi ng nh
các b c cha m tr mà chúng tơi đã nêu
ph n trên. Cịn thái đ “khơng có ý đ nh” thì đ tu i 31-40 không đánh giá; 2% và 4,8% v i đ tu i
41-50 và trên 50. C ng thu c các b c cha m có đ tu i t 31 đ n trên 50 H i B c, ý ki n đánh giá
cho t ng y u t giá tr h c v n nh sau (theo % nh ng ng i tr l i):
tu i
Các y u t giá tr h c v n

Chung

31 - 40

41 - 50

Trên 50

H t ph thông c s

25,6

23,0

24,2

35,9

H t ph thông trung h c

29,5

28,0

37,1

28,1

H c trung c p

2,3

4,0

H cđ ih c

7,8

5,0

11,3

7,8

Tùy kh n ng con cái

45,0

47,0

41,9

37,5

Khơng có ý đ nh

3,5

4,0

3,2

3,1

1,6

Nhìn vào các s li u th c nghi m trên các b c cha m , có đ tu i t 31- trên 50 c ng b c l rõ
thái đ u tiên cho các y u t giá tr h c v n “h t ph thông trung h c” và “h t ph thông c s ”. Tuy
nhiên, y u t “tùy kh n ng con cái” v n đ c nhi u ý ki n đánh giá nh t. Rõ hàng, không ch các
b c cha m tr , mà c các b c cha m có đ tu i cao h n c ng b c l ý ki n th ng nh t v quan ni m
và các đánh giá các giá tr h c v n đó.
T s phân tích các k t qu th c nghi m t i hai xã trên đây chúng tôi có nh n xét nh sau: h u h t
nơng dân hi n nay có m t ng x th ng nh t trong vi c nh n th c và đánh giá các giá tr h c v n. ó
là hi n t ng h c ng có nguy n v ng và c g ng trên th c t đ con cái h có th h c h t ph thơng
trung h c ho c ít ra là ph thông c s . Tuy v y, không lo i tr m t thi u s nông dân đã n l c đ nh
h ng cho con cái h c lên nh ng b c cao h n, m t thi u s khác l i t ra th đ ng khi cho

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org

Xã h i h c, s 3 - 1986

M t s ý ki n…

23

r ng vi c h c t p đ n đâu là tùy kh n ng các con, th m chí khơng có d đ nh v t
ngh nghi p c a con.
D

i đây, chúng tôi s phân tích thêm m t vài nguyên nhân c a hi n t

ng lai h c t p và

ng này.

Tr c đây, d i các ch đ xã h i c , nơng thơn, m t ng i có h c, đ đ t là s ki n đ c bi t
quan tr ng trong c ng đ ng. Thông th ng, nh ng k đó b c trên và có m t đi u ki n kinh t gia
đình khá gi . Trong b i c nh xã h i này, nh ng nông dân nghèo và c nh ng ng i bình th ng khơng
th có đi u ki n tham gia h c hành, thi c . ây là t ng l p chi m tuy t đ i đa s trong nông thôn.
M t khác, trong làng xã truy n th ng, h c cao - đ đ t có ý ngh a r t quan tr ng đ i v i b n thân
ng i có h c v n, th m chí c gia đình và h hàng, “m t ng i làm quan, c h đ c nh ”. Nh v y,
có h c và h c cao khơng ch có ý ngh a tinh th n mà thơi, nó cịn có c ý ngh a v t ch t n a. Ý ngh a
v t ch t đó là các quy n l i xã h i, là đ a v gia đình đ c đ cao. ó là nh ng đi u ki n xã h i quan
tr ng cho phép k có h c có đ c nh ng ti n đ cho s th ng ti n xã h i. i u đó c ng lý gi i t i sao
đ i v i các xã h i nông nghi p, “ch ngh a” và “h c v n” th ng đ c xem nh các tài s n tinh th n
dành riêng cho m t nhóm có vai trị th ng tr xã h i. Trong nơng thơn B c B c , m t anh giáo làng,
m t ch c d ch trong b máy qu n lý làng - xã hay m t th l i trong các công s , v.v..., đ u đã là nh ng

ng i đ c nơng dân vì n .
Cách m ng Tháng Tám đã l t đ ch đ c c ng nh h th ng h c đ ng và các giá tr h c v n đã
l i th i c a nó. R i sau n m 1954 mi n B c b c vào công cu c xây d ng ch ngh a xã h i.
xây
d ng xã h i xã h i ch ngh a, v n đ đ t ra là nâng cao khơng ng ng trình đ h c v n cho nhân dân.
T nh ng đòi h i c p bách này, trong nông thôn đã d y lên m t phong trào h c t p h ng đ n vi c
ti p thu ngày càng cao các giá tr v n hóa m i. Cho đ n nay, nơng dân ta, tr c h t là nông dân đ ng
b ng B c B đã có đ c m t trình đ v n hóa ph p nh s li u đã nêu ph n đ u. ây chính là c s
xã h i m i cho s hình thành d n nh ng quan ni m m i trong nông dân đ i v i các giá tr h c v n.
Các giá tr h c v n m i cá nhâm đã đ c nông dân xem là hi n t ng bình th ng, quen thu c h n.
Do v y thái đ nông dân đánh giá cho vi c “h c h t ph thông trung h c” là m t th c t có ngun
nhân t hồn c nh xã h nơng thơn đã có nh ng bi n đ i to l n trên l nh v c giáo d c và các l nh v c
kinh t , xã h i khác.
Tuy nhiên, khi xem xét các khía c nh c b n c a đ i s ng xã h i trong m i t ng quan v i nh ng
đòi h i c a cu c cách m ng xã h i ch ngh a hi n nay, trình đ “h t ph thông trung h c” ch a cho
phép b n thân nh ng con em công dân đã đ t đ c trình đ đó tham gia m t cách có hi u qu trong
m i l nh v c phát tri n nông thôn mà cu c cách m ng yêu c u, Trong th c t , giá tr h c v n “h t ph
thông trung h c” d ng nh là khá cao so v i trình đ s n xu t ch y u là th công hi n nay nông
thôn. S không phù h p này d n đ n các giá tr h c v n không gây đ c tác d ng và hi u qu m t
cách tr c ti p trong đ i s ng nông thôn. Nhi u nghiên c u xã h i h c cho bi t; khơng ít con em nơng
dâu, sau khi h c xong ph thông trung h c đã vào đ i

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org


Xã h i h c, s 3 - 1986

24

B V NH U

h c ho c trung c p và thoát ly kh i nông thôn. Khi đ c ph ng v n v d đ nh t ng lai ngh nghi p
cho các con, đa s nông dân tr l i có nguy n v ng cho con cái h c lên đ làm k s , bác s , cán b Nhà
n c. Theo h , nh ng v trí xã h i nh th th ng g n li n v i s thốt ly nơng thơn hay là s c t đ t
v i xã n i nông nghi p. Các quan sát xã h i h c c ng ghi nh n: trong nông thôn hi n nay có đơng đ o
thanh niên đã có trình đ h t ph thông c s ho c ph thông trung h c, nh ng l i ch là m t l c l ng
g n bó hình th c ch không h u c v i s n xu t và ho t đ ng xã h i quê h ng h . ó là nh ng
nhóm cá bi t bên l các th c t phát tri n kinh t , xã h i trong nông thôn hi n nay.
Tuy v y, sau khi s n ph m trong nơng nghi p khá đơng gia đình nơng dân đã cho con cái h thôi
h c, ho c ch h c h t ph thông c s , đ các em tham gia nhi u h n vào s n xu t, v i vai trò là lao
đ ng gia đình. S lao d ng tr em đ c s d ng nh lao đ ng chính trong gia đình t ng lên đáng k .
Nh ng d ki n xã h i h c trên đây cho phép có th hi u đ c ý ki n đánh gía các giá tr h c v n c a
nơng dân, nh đã nêu trên, v n có ngun nhân t l ch s . ó có th là s t n t i dai d ng trong ý
th c nông dân nh ng quan ni m truy n th ng đ i v i các giá tr h c v n. Nh ng quan ni m này đã đ nh
h ng nh ng x s th c t c a h đ i v i kh n ng h c t p c a con cái. M t m t, nhu c u v trình đ
h c v n cao trong nơng dân ngày nay v n có m t ý ngh a là giá tr bi u hi n s th ng ti n xã h i c a b
m qua kh n ng h c t p c a các con. S th ng ti n này hoàn toàn là m t giá tr tinh th n đ ng i ta
có th yên tâm và t hào v i nh ng gì đã đ t đ c qua đ a con, và do đó c ng là s xác l p v trí xã h i
c a chính b n thân b m . M t khác, cịn có thái đ nh coi h c v n m t th “xa x ”, không quan tr ng
b ng ru ng đ t và lao đ ng nơng nghi p.
Theo chúng tơi, chính nh ng ngun nhân l ch s trên đây đã v a là đi u ki n thu n l i cho quá
trình ph c p giáo d c trong nông thôn, nh ng c ng là nhân t nh tr ng đ n hi u qu th c t c a giáo
d c đ i v i s n xu t và xây d ng nơng thơn m i hi n nay. ó là hi n t ng các giá tr h c v n mà nông
dân đ t đ c v n còn đ ng bên l các ho t đ ng phát tri n nông thôn và nông nghi p.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org