Nghiên cứu thu gọn đầu mối và sắp xếp lại mạng lưới các nhà văn hóa, trung tâm văn hóa giai đoạn 2020-2030

VĂN
VĂNHÓA
HÓAĐƯƠNG
ĐƯƠNGĐẠI
ĐẠI

NGHIÊN CỨU THU GỌN ĐẦU MỐI VÀ SẮP XẾP LẠI
MẠNG LƯỚI CÁC NHÀ VĂN HÓA, TRUNG TÂM VĂN HÓA
GIAI ĐOẠN 2020 - 2030
NGUYỄN VĂN HY

Tóm tắt
Trên tinh thần định hướng của Chỉ thị số 16/CT-TTg ngày 04/5/2017 và Quyết định số 429/QĐ-TTg
ngày 18/4/2019 của Thủ tướng Chính phủ, bài viết phác họa sơ lược quá trình hình thành, phát triển
và hiện trạng hệ thống các Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa ở nước ta; trình bày sự cần thiết và những
nội dung cần tiến hành để thu gọn đầu mối và sắp xếp lại mạng lưới các Nhà văn hóa, Trung tâm văn
hóa phù hợp với bối cảnh phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và Cách mạng
cơng nghiệp 4.0.
Từ khóa: Nhà văn hóa, trung tâm văn hóa, thiết chế văn hóa cơ sở, Cách mạng công nghiệp 4.0
Abstract
Following the direction of the Directive No. 16/CT-TTg dated May 4th, 2017 and the Prime Minister’s
Decision No. 429/QD-TTg dated April 18th, 2019, the article outlines the process of establishment,
development and current status of the system of Cultural Houses and Cultural Centers in the country;
presenting the necessity and contents in need to be carried out to reduce the management system
and rearrange the network of cultural houses and cultural centers that are suitable to the context of
developing socialist-oriented market economy and Industrial Revolution 4.0.
Keywords: Cultural houses, cultural centers, local cultural institutions, Industrial Revolution 4.0

1. Quá trình hình thành và phát triển hệ
thống Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa ở
nước ta

Sau chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5/1954),
trong bối cảnh đất nước tạm bị chia cắt thành
hai miền, công tác văn hóa cơ sở vẫn ln
được Đảng và Nhà nước quan tâm.

chúng, thông tin tuyên truyền cổ động, xây
dựng nếp sống văn minh, gia đình văn hóa. Từ
đó, Bộ Văn hóa và Thơng tin (nay là Bộ Văn hóa,
Thể thao và Du lịch) đã chỉ đạo xây dựng cơ sở
hạ tầng và tổ chức hoạt động văn hóa cơ sở với
một mạng lưới bao gồm 8 loại đơn vị sự nghiệp
chuyên ngành như: nhà văn hóa, nhà truyền
thống, thư viện, đội văn nghệ quần chúng, đội
thông tin cơ sở, trạm phát thanh, nhà thông tin,
ban chỉ đạo xây dựng nếp sống mới.

Về lĩnh vực văn hóa và thơng tin ở miền Bắc
nói chung, cơng tác Văn hóa - văn nghệ, Thông
tin quần chúng ở các cộng đồng dân cư cơ sở
nói riêng, giai đoạn 1954 - 1975, Nghị quyết
Đại hội Đảng lần thứ III đã đề ra chủ trương:
Đẩy mạnh cơng tác văn hóa, văn nghệ quần

Về loại hình Nhà văn hóa (Maison de la
culture), qua tiếp cận với lĩnh vực cơng tác giáo
dục - văn hóa ở Liên Xô, bắt đầu từ năm 1955,
1956 trở đi, chúng ta tiến hành xây dựng loại
hình Nhà văn hóa xã. Ở các nước tiên tiến như
Liên Xơ, Pháp, Anh,... loại hình Nhà văn hóa

1.1. Những ngày đầu ra đời loại hình Nhà
văn hóa

Số 30 (Tháng 12 - 2019)

VĂN HĨA
NGHIÊN CỨU

49


VĂN HĨA
NGHIÊN CỨU

được xây dựng trên địa bàn đơ thị, có dân số
tập trung đơng, xã hội mang tính cơng nghiệp.
Trong khi ở nước ta tại thời điểm đó chưa có đủ
các điều kiện như vậy nên Nhà văn hóa được
xây dựng trên địa bàn dân cư xã, nông thôn,
nông nghiệp; về mặt thiết kế cơ sở hạ tầng
cũng còn rất thô sơ, đơn giản. Tuy vậy, do đây
là một lĩnh vực hoạt động mới lạ đáp ứng nhu
cầu văn hóa tân kỳ khác với các hoạt động văn
hóa dân gian được tổ chức tại đình làng hay
tại các nhóm dân cư nơng thơn xưa, nên loại
hình Nhà văn hóa xã được người dân đón nhận
hào hứng và phát triển nhanh chóng. Tính
tổng thể, trong vịng 20 năm, ở miền Bắc đã
xây dựng được hàng chục nghìn nhà văn hóa,

nhà thơng tin, thư viện, khu văn hóa đa năng,
đội thơng tin cơ sở, đội văn nghệ quần chúng,
đội chiếu bóng, phát hành sách lưu động, chòi
phát thanh...
1.2. Giai đoạn từ sau ngày thống nhất đất
nước (30/4/1975) đến nay
Các tổ chức sự nghiệp văn hóa, nghệ thuật
nói chung được đổi tên là các “thiết chế văn
hóa”, các tổ chức sự nghiệp thuộc diện Nhà
văn hóa và ngành Văn hóa quần chúng (nay
là Văn hóa cơ sở) được gọi là các “thiết chế văn
hóa cơ sở”. Nhưng khái niệm “thiết chế văn hóa”
có phần cứng nhắc, nặng nề, do vậy, chúng tơi
sử dụng khái niệm “trung tâm văn hóa”.
Trong q trình hơn 40 năm kể từ sau
ngày thống nhất đất nước (1975), chúng ta đã
chuyển đổi, sắp xếp, phát triển nhiều loại hình,
mơ hình Trung tâm văn hóa cộng đồng khác
nhau: Trung tâm văn hóa, Trung tâm văn hóa Thơng tin, Trung tâm văn hóa - Thể thao, Cung
văn hóa. Riêng ở địa bàn xã, phường đã xây
dựng Nhà văn hóa, Nhà sinh hoạt cộng đồng,
Nhà văn hóa thơn, ấp, bản; ở làng (thơn, ấp,
bản) xây dựng Nhà văn hóa - Khu thể thao; ở
các bn làng ở Tây Ngun cịn xây thêm các
“Nhà Rơng văn hóa”... Năm 2013, Thủ tướng
Chính phủ ban hành Quyết định số 2164/QĐTTg ngày 22/11/2013 phê duyệt quy hoạch
tổng thể phát triển hệ thống thiết chế văn
hóa, thể thao cơ sở giai đoạn 2013 - 2020, định
50

Số 30 (Tháng 12 - 2019)

hướng đến năm 2030. Bộ Văn hóa đã ban hành
quy chuẩn xây dựng cơ sở hạ tầng cho hệ
thống các Trung tâm văn hóa theo hướng hiện
đại trên tất cả các mặt: quy định diện tích mặt
bằng, thiết kế xây dựng trụ sở, đầu tư trang
thiết bị kỹ thuật, xây dựng nguồn nhân lực, hệ
phương pháp hoạt động của từng loại hình
Trung tâm văn hóa.
Trong tồn quốc đã hình thành lên một bức
tranh tồn cảnh thể hiện 4 hệ thống và 4 cấp địa
bàn các loại hình, mơ hình “Trung tâm văn hóa
cộng đồng” (gọi tắt là “Trung tâm văn hóa” Culture Center).
+ Hệ thống các Trung tâm văn hóa thuộc
quản lý trực tiếp của Bộ Văn hóa - Thể thao và Du
lịch (thơng qua cơ quan tham mưu chỉ đạo là
Cục Văn hóa cơ sở), được xây dựng trên 4 cấp
địa bàn: ở tỉnh, thành phố trực thuộc Trung
ương có Trung tâm văn hóa hoặc Trung tâm
văn hóa - Thơng tin, Trung tâm văn hóa Điện
ảnh; ở quận huyện thị xã thành phố trực thuộc
tỉnh có Trung tâm văn hóa, Trung tâm văn hóa
- Thơng tin - Thể thao; ở cấp xã, phường thị
trấn có Nhà văn hóa, Nhà văn hóa - Khu thể
thao; ở cấp thơn, làng, bản, ấp có Nhà văn hóa,
ở Tây Ngun cịn có Nhà Rơng Văn hóa.
+ Hệ thống các Trung tâm văn hóa thuộc
quản lý trực tiếp của Đồn TNCS Hồ Chí Minh: ở
cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có

Trung tâm văn hóa hoặc Cung văn hóa, Nhà
văn hóa Thanh niên, Thanh thiếu niên, thiếu
nhi; ở cấp quận, huyện, thị xã, thành phố trực
thuộc tỉnh có Nhà văn hóa hoặc Trung tâm văn
hóa Thanh thiếu niên; ở một số xã, phường thị
trấn có Nhà văn hóa Thanh thiếu niên; ngồi ra
cịn có Trung tâm văn hóa hoặc Cung văn hóa
Thanh thiếu niên Miền.
+ Hệ thống các Trung tâm văn hóa thuộc
quản lý trực tiếp của Tổng Liên đoàn Lao động
Việt Nam: ở cấp tỉnh, thành phố trực thuộc
Trung ương có Nhà văn hóa hoặc Cung văn
hóa lao động; ở một số quận, huyện, thị xã,
thành phố trực thuộc tỉnh cũng có Nhà văn
hóa lao động. Ngồi ra, ở một số địa phương
cịn có Nhà văn hóa Hội Cựu chiến binh, Hội


VĂN HÓA ĐƯƠNG ĐẠI

Khuyến học, Hội Liên hiệp phụ nữ, Hội Nông
dân tập thể, Liên hiệp các Hợp tác xã, Hội Hữu
nghị Việt Nam với quốc tế, khu công nghiệp...
+ Hệ thống các Trung tâm văn hóa quân
đội thuộc quản lý trực tiếp của Tổng cục Chính
trị Bộ Quốc phịng: ở cấp tổng cục, qn khu,
sư đồn có Nhà văn hóa; ở cấp trung đồn trở
xuống có phịng Hồ Chí Minh và Câu lạc bộ; ở
một số tỉnh đội cũng có Nhà văn hóa; ở một số
sư đồn, Lữ đồn có Nhà Câu lạc bộ.

Ngồi ra, ngành Cơng an cũng xây dựng
một số Nhà văn hóa, Câu lạc bộ ở cấp Bộ và
cấp Sở.
Tính tổng thể, theo Báo cáo số 161/BCBVHTTDL ngày 17/7/2017 của Bộ Văn hóa,
Thể thao và Du lịch, hiện nay trên tồn quốc
có 69 thiết chế văn hóa cấp tỉnh (Trung tâm
văn hóa, Nhà triển lãm); 613/713 quận/huyện
có Trung tâm văn hóa - Thể thao hoặc Nhà văn
hóa huyện, đạt tỷ lệ khoảng 86%; 5.996/8.136
xã, phường thị trấn có Trung tâm văn hóa - Thể
thao, đạt tỷ lệ 73,7%; 66.513/109.727 thơn,
bản, bn, làng… có Nhà văn hóa, đạt tỷ lệ
60,6%. Các thiết chế văn hóa thuộc các Bộ,
ngành, đồn thể bao gồm: 22 Nhà văn hóa lao
động cấp tỉnh, 32 Nhà văn hóa lao động cấp
huyện; 65 Nhà văn hóa cấp tỉnh thuộc Qn
đội, Cơng an nhân dân, Thanh niên, Phụ nữ;
106 Nhà văn hóa cấp huyện thuộc Quân đội,
Công an nhân dân, Thanh niên, Phụ nữ [1].
Tổng thể nguồn lực này hàng năm đã thu hút
hàng triệu công chúng đủ mọi tầng lớp, lứa
tuổi tham gia, nhằm đáp ứng nhu cầu giao lưu,
sáng tạo, học, đọc, nghe, xem, vui chơi giải trí
phong phú lành mạnh.
1.3. Những bất cập và tồn tại, hạn chế
trong thời gian gần đây
Do áp lực của cơ chế thị trường, do tác
động của làn sóng Cách mạng cơng nghiệp
4.0 (CMCN 4.0), cơng nghệ số, hệ thống nguồn
lực các loại hình Trung tâm văn hóa này đang

bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập và gặp nhiều
khó khăn thách thức trong việc nâng cao chất
lượng và hiệu quả hoạt động.
Số 30 (Tháng 12 - 2019)

- Hơn 40 năm qua, Nhà nước đã đầu tư
ngân sách hàng mấy trăm nghìn tỷ để xây
dựng một khối lượng khổng lồ các “Nhà - Khu
- Trung tâm - Cung” văn hóa cơng lập như đã
thấy. Nhưng hiệu quả hoạt động của hệ thống
này đem lại chưa tương xứng với yêu cầu đặt
ra đối với nhiệm vụ xây dựng đời sống văn hóa,
mơi trường văn hóa ở các cộng đồng dân cư
cơ sở, chưa làm tốt vai trị cơng tác giáo dục văn hóa ngồi nhà trường, chưa đáp ứng thỏa
mãn nhu cầu văn hóa phong phú chất lượng
cao theo kịp trình độ dân sinh, dân trí, dân khí
của xã hội đương đại ngày nay. Các cấp chính
quyền, cơ quan quản lý văn hóa, các chuyên
gia, nhà khoa học, báo chí đã có nhiều nhận
xét, đánh giá rất xác đáng về những hạn chế,
bất cập của các loại hình Trung tâm văn hóa
như: Nhà văn hóa tiền tỷ bỏ hoang; hoạt động
nghèo nàn, thưa thớt, đóng cửa im ỉm; xuống
cấp nghiêm trọng; lạc điệu Nhà Rơng văn hóa;
“tư duy cái hộp” có vỏ mà ruột rỗng, hoạt động
theo lối mịn thiếu sáng tạo…
- Một số Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa
cấp tỉnh, đa số Nhà văn hóa, Trung tâm văn
hóa cấp huyện, hầu hết Nhà văn hóa cấp xã,
phường và tất cả các Nhà văn hóa thơn làng

cơng lập sở thuộc Ngành/Bộ Văn hóa, Thể thao
và Du lịch chưa thực hiện đầy đủ hoàn chỉnh
chức năng, nhiệm vụ và hệ phương pháp hoạt
động chuyên môn của các loại hình thiết chế
văn hóa cơ sở quan trọng này. Tuyệt đại đa số
hệ thống các Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa
này chưa mạnh dạn chuyển sang hoạt động
theo phương thức dịch vụ sự nghiệp công
(service public) đúng nghĩa như chủ trương
của Đảng và Chính phủ đã đề ra cách đây hơn
15 năm. Thậm chí nhiều Nhà văn hóa, Trung
tâm văn hóa đã dành lượng thời gian, khơng
gian khá lớn cho các hoạt động dịch vụ trông
giữ xe, tổ chức đám cưới, cho thuê hội trường,
cho thuê làm dịch vụ thương mại,… để tăng
thu nhập.
- Mặc dù đã có chủ trương của Đảng, Chính
phủ đẩy mạnh xã hội hóa trong lĩnh vực sự
nghiệp văn hóa, nhưng hầu hết các Nhà văn
hóa, Trung tâm văn hóa chưa tích cực tiến hành

VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU

51


VĂN HĨA
NGHIÊN CỨU

xã hội hóa, vẫn cứ giữ ngun mơ hình cơng
lập mang tính chất hành chính quan liêu bao
cấp. Cần xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát
triển các tổ chức sự nghiệp văn hóa gắn với thị
trường văn hóa và định lượng dân cư tiếp cận
nhu cầu văn hóa, nhưng chúng ta lại xây dựng
biệt lập phân tán gắn với các cấp hành chính
từ tỉnh, huyện, xã đến tận từng bn làng, bản,
thơn ấp, tổ dân phố…. Do đó đã dẫn đến tình
trạng lãng phí, hoạt động nghèo nàn, cơ sở
hạ tầng bị lấn chiếm hoặc đem cho thuê, giao
chuyển cho các hoạt động dịch vụ khác. Hơn
nữa, cũng vì thế, hàng chục năm qua, chúng ta
khơng xây dựng thêm những mơ hình: Trung
tâm văn hóa ngồi cơng lập cấp huyện, cấp xã;
khu văn hóa đa năng ngồi cơng lập; Nhà văn
hóa ngồi cơng lập ở thơn, xã, thị trấn (thuộc
khu vực nơng thơn); Nhà văn hóa ngồi cơng
lập hoạt động ở các quận, thành phố, thị xã,…
như trong Quyết định số 1466/QĐ-TTg ngày
10/10/2008 của Thủ tướng Chính phủ đề ra.
2. Nghiên cứu quy hoạch, sắp xếp mạng lưới
các loại hình Trung tâm văn hóa trong bối
cảnh cơ chế thị trường và CMCN 4.0
2.1. Tiến hành chương trình tổng rà soát
làm cơ sở cho việc quy hoạch, sắp xếp các loại
hình Trung tâm văn hóa
Chương trình tổng rà sốt (tương tự tổng
điều tra dân số và nhà ở) nhằm mục đích
phát hiện xem vấn đề quy hoạch phát triển

các Nhà - Khu - Trung tâm văn hóa thể thao
theo hệ thống 4 cấp hành chính liệu có cịn dư
địa, hiệu lực, hợp lý, phù hợp để tiếp tục phát
triển tới tầm nhìn đến 2030 hay khơng, trong
khi đất nước ta đang tiếp cận cuộc CMCN 4.0,
phát triển kinh tế thị trường và trong bối cảnh
thị trường văn hóa, du lịch đang ngày càng đa
dạng, phong phú.
Tiến hành chương trình tổng rà sốt vừa
là để tích cực hưởng ứng và tuân theo những
định hướng chủ trương nhiệm vụ giải pháp đã
đề ra trong chỉ thị số 16/CT-TTg/04/05/2017
của Thủ tướng Chính phủ “Tăng cường năng
lực tiếp cận cuộc cách mạng lần thứ tư”. Ở đây
chúng ta có thể rút ra được một số định hướng
52

Số 30 (Tháng 12 - 2019)

có liên quan đến vấn đề quy hoạch phát triển
hệ thống các Trung tâm văn hóa như: Chủ
động rà sốt lại chiến lược, xây dựng chương
trình hành động, kế hoạch và nhiệm vụ trọng
tâm của ngành để triển khai phù hợp với xu thế
phát triển của cuộc CMCN 4.0; ứng dụng công
nghệ Big Data (dữ liệu lớn), công nghệ chuỗi
khối (Block chain) vào việc lập quy hoạch, kế
hoạch phát triển; thay đổi mạnh mẽ nội dung
và phương pháp đào tạo giáo dục nhằm tạo
ra nguồn nhân lực có khả năng tiếp nhận và

ứng dụng các công nghệ cao vào hoạt động
chuyên môn…
Tiến hành chương trình tổng rà sốt cũng là
để bắt nhịp kịp với chủ trương của Đảng, Nhà
nước trong việc sát nhập lại các huyện, quận,
xã, phường không đủ điều kiện về diện tích tự
nhiên và quy mơ dân số. Nếu căn cứ vào tiêu
chuẩn của đơn vị hành chính và phân loại đơn
vị hành chính được thơng qua tại Nghị quyết
số 1211/2016/UBTVQH13 ngày 25/5/2016 của
Ủy ban Thường vụ Quốc hội [7], thì cả nước
hiện có 588/713 đơn vị hành chính cấp huyện
(chiếm 82,47%) chưa đạt tiêu chuẩn về diện
tích, dân số; 9.433/11.162 đơn vị hành chính
cấp xã (chiếm 84,51%) chưa đạt tiêu chuẩn về
diện tích, dân số. Trong đó có 18 đơn vị hành
chính cấp huyện, quận (chiếm 2,52%) và 631
đơn vị hành chính cấp xã, phường (chiếm
5,71%) chưa đạt đồng thời 50% tiêu chuẩn cả
về diện tích tự nhiên và quy mô dân số, cần
được sắp xếp, sát nhập ngay trong giai đoạn
2019 - 2021.
Ngồi ra, Nhà nước cịn có chủ trương gấp
rút sắp xếp một số huyện, thành phố thuộc
tỉnh, nâng lên thành “Đặc khu” kinh tế hoặc
“Đô thị trung tâm” vùng miền… giai đoạn
2010 - 2020, phương hướng đến năm 2030 và
tầm nhìn đến năm 2045. Chính quyền ở một số
tỉnh cũng đang lần lượt tích cực tiến hành sắp
xếp lại các huyện quận, xã phường, thôn làng,

tổ dân phố khơng có đủ cả hai tiêu chuẩn về
diện tích tự nhiên và quy mơ dân số…
Trong bối cảnh thực hiện các chủ trương
đổi mới nói trên của Đảng và Nhà nước, thiết
nghĩ ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch cần


VĂN HÓA ĐƯƠNG ĐẠI

kịp thời nghiên cứu đổi mới sáng tạo, thu gọn
đầu mối và sắp xếp lại hệ thống các loại hình
Trung tâm văn hóa thể thao trong cả nước trong
giai đoạn tới. Trước hết, cần đặc biệt tập trung
nghiên cứu thu gọn đầu mối và sắp xếp lại
mạng lưới các Nhà - khu - Trung tâm văn hóa
thể thao từ huyện quận, xã phường, thôn ấp,
buôn làng bản, tổ dân phố.
2.2. Thu gọn đầu mối và sắp xếp lại mạng
lưới các loại hình Trung tâm văn hóa
Việc thu gọn đầu mối phải đi đôi với việc quy
hoạch phát triển các Trung tâm văn hóa.
Các Trung tâm văn hóa, dù mang nhiều
danh tính và mơ hình, loại hình khác nhau, dù
được định đô xây dựng ở huyện lỵ, xã lỵ hay
thơn lỵ, chúng đều có mục tiêu, chức năng,
nhiệm vụ sự nghiệp chun mơn chung là:
giáo dục chính trị tư tưởng đạo đức thẩm mỹ
lối sống; đáp ứng các nhu cầu sáng tạo, giao
lưu, khai trí, nghỉ ngơi vui chơi giải trí phong
phú lành mạnh cho quần chúng nhân dân; làm

trịn chức năng của một loại hình hoạt động
giáo dục toàn diện thường xuyên ngoài nhà
trường (education permanente extrascolaire)
cho dân, vì dân. Trong thời đại cơng nghiệp
hóa theo hướng hiện đại, khơng nên phân hóa
ra thành nhiều đầu mối xây dựng và quản lý
các loại tổ chức sự nghiệp văn hóa theo từng
cấp hành chính khác nhau. Các cấp quản lý
hành chính nhà nước phải ổn định, cố định,
cịn loại hình tổ chức sự nghiệp như các Trung
tâm văn hóa thì biến thiên, khơng rập khn
mơ hình… Cho nên cần phải thu gọn đầu mối
theo hướng các tổ chức hoạt động sự nghiệp
văn hóa, căn cứ theo trường tác động, giới
hạn mơi trường phủ sóng hoạt động của các
loại hình Trung tâm văn hóa, nhằm giáo dục
thường xun, tồn diện với tư cách một lĩnh
vực giáo dục ngoài nhà trường thời CMCN 4.0.
Đồng thời việc thu gọn đầu mối cũng phải dựa
theo yêu cầu đảm bảo sự liên thông kết nối
hoạt động giữa các loại hình tổ chức giáo dục
- văn hóa với nhau.
Vì vậy, trong thời gian tới cần sắp xếp lại
mạng lưới các Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa
căn cứ theo vị trí định lượng dân cư sinh sống,
Số 30 (Tháng 12 - 2019)

làm việc, thụ hưởng văn hóa lâu dài và tham
quan du lịch hay khảo cứu.
Đề xuất nội dung thu gọn đầu mối và sắp xếp

lại mạng lưới các Nhà văn hóa, Trung tâm văn
hóa trong giai đoạn 2020 - 2030.
- Đối với 125 huyện, thị xã đủ tiêu chuẩn cả
về địa lý tự nhiên và quy mô dân số: xây dựng
tập trung thu gọn thành một “quần thể văn
hóa” (QTVH) định đơ trên khu vực đất vàng tại
phường hay thị trấn trung tâm huyện lỵ với
diện tích mặt bằng khá rộng lớn. Cơ cấu của
QTVH này bao nạp hai khối ngành Văn hóa và
Thơng tin: (Trung tâm văn hóa + Thư viện +
Triển lãm + Lưu niệm + Sân bãi thể thao quần
chúng + Cơ sở dịch vụ du lịch) + (Đài phát
thanh truyền hình + Đội Thơng tin cổ động +
Bản tin + Nhà in + Cơ sở dịch vụ văn hóa phẩm
và băng hình + Cơ sở dịch vụ thơng tin, bưu
chính viễn thơng). Cấp độ thiết kế QTVH này
có thể ước lệ xếp tương ứng vào hạng: “QTVH
2**”.
Các Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa Thanh
thiếu niên, Lao động, Phụ nữ, Cựu chiến binh
(nếu có) và các Nhà - Khu - Trung tâm văn hóa
thể thao, Cơng viên văn hóa ở các xã, phường
xung quanh chu vi QTVH này, cách 2 - 3 km
cũng đều cần thu gọn sát nhập vào hoạt động
chung với “QTVH 2**” này.
Những Nhà văn hóa - Khu thể thao ở các
xã, phường, thị tứ cách rất xa QTVH 2** được
xây dựng với tư cách một đơn nguyên vệ tinh
kết nối xâu chuỗi (block chain) hoạt động với/
của “QTVH 2**” này. Tại các thôn, làng, ấp, bản,

khu dân cư, dù ở đâu, đều không cần xây dựng
mơ hình “Nhà văn hóa - Khu thể thao” như Quy
hoạch trước đây đặt ra mà chỉ cần xây dựng
“điểm sinh hoạt văn hóa giải trí cộng đồng”
dân lập hoặc tư nhân, theo nhiều kiểu dạng
khác nhau, phù hợp với đặc trưng bản sắc
từng địa phương. Có thể coi “điểm sinh hoạt
văn hóa cộng đồng” tương tự như đình, chùa,
nhà rông, nhà gươl, hạn khuống,... thời xưa để
lại; hay như cách nói hiện đại, coi nó là những
vi vệ tinh văn hóa, những câu lạc bộ văn hóa
chính thức (club official) kết nối xâu chuỗi
(block chain) hoạt động với/của “Nhà văn hóa -

VĂN HĨA
NGHIÊN CỨU

53


VĂN HĨA
NGHIÊN CỨU

Khu thể thao - Cơng viên văn hóa” xã, phường,
thị trấn. Không nên xây dựng điểm sinh hoạt
văn hóa cộng đồng như xây dựng Nhà văn hóa
thơn/làng rồi lồng ghép, thay thế, dùng chung
với trụ sở hành chính và phịng hội họp của
chính quyền thơn, làng, ấp, bản. Bởi hoạt động
của một tổ chức sự nghiệp văn hóa dân lập

hay tư nhân là khác hẳn với hoạt động của một
cơ quan quản lý hành chính nhà nước.
- Đối với 18 huyện thị và 631 xã, phường, thị
trấn cần sắp xếp ngay trong giai đoạn 2019 2021: để đạt được cả hai tiêu chuẩn về diện
tích tự nhiên và quy mơ dân số, ngành Văn hóa
cần lập đề án quy hoạch tiến dần đến việc thu
gọn đầu mối và sắp xếp lại mạng lưới các Nhà
văn hóa - Khu - Trung tâm văn hóa thể thao
- Cơng viên văn hóa từ huyện, xã đến thơn
làng… tương tự như mơ hình quy hoạch ở
trên, để có thể hồn thiện vào giai đoạn 2025
- 2030.
Đối với số còn lại 570 huyện và 8.803 xã
phường đang thiếu hẳn 1 trong 2 tiêu chuẩn
hoặc về diện tích tự nhiên hoặc về quy mơ dân
số: ngành Văn hóa cần có kế hoạch nghiên cứu
sâu thêm để tiến hành lập dự án tiền khả thi và
lộ trình tiếp tục thực hiện đổi mới thu gọn đầu
mối, sắp xếp lại mạng lưới các loại Trung tâm
văn hóa cộng đồng này sao cho phù hợp với
đặc điểm và bản sắc của từng địa phương, cơ
sở, vùng văn hóa; thích ứng được với sự phát
triển thị trường văn hóa nghệ thuật, du lịch và
sức tác động mạnh của CMCN 4.0 giai đoạn từ
2030 trở đi.
Vấn đề quy hoạch xây dựng hệ thống các
Trung tâm văn hóa nói chung, đặc biệt đối với
mạng lưới các Nhà văn hóa - Khu - Trung tâm
văn hóa thể thao huyện - xã, thơn làng nói
riêng, ln ln phải tùy thuộc vào điều kiện

không gian, chủ thể, thời gian của mỗi địa
phương, mỗi cơ sở (không gian rộng hay hẹp,
trải dài hay tập trung; thành phần và lượng
dân số nhiều hay ít, phân bố dân cư tập trung
hay phân tán, trình độ dân trí, nhu cầu và thị
hiếu văn hóa; ở thời xã hội hóa, thời cơng
nghiệp 1.0, 2.0 hay 4.0). Từ đó cho thấy hiện
nay chúng ta không nên quy hoạch xây dựng
54

Số 30 (Tháng 12 - 2019)

các Trung tâm văn hóa cấp huyện và tương
đương ở vùng, miền nào cũng theo một mơ
hình như nhau, cả về mặt thu gọn đầu mối, mơ
hình thiết kế và cấp hạng sao (*). Đối với mạng
lưới các Trung tâm văn hóa thể thao ở xã, thơn
và tương đương cũng vậy. Cần có kế hoạch
xây dựng các loại Nhà văn hóa hay Trung tâm
văn hóa cỡ liên khu vực, liên xã, liên thôn và
tương đương. Khơng nên có tư duy “xây dựng
đồng loạt như nhau” và tư duy “thuần túy cơng
lập hóa, nhà nước hóa” trong việc quy hoạch
xây dựng các Trung tâm văn hóa trên địa bàn
huyện và tương đương. Không nhất thiết
huyện, xã, thôn và tương đương nào cũng đều
phải xây dựng cho có một Nhà văn hóa - Khu
thể thao cơng lập thuộc sở hữu ngành Văn hóa
- Thể thao, để rồi xảy ra tình trạng bị hoang
phế, lãng phí... như trong thời gian qua.

- Đối với các thành phố thuộc tỉnh, các huyện
đặc khu, các đô thị trung tâm vùng miền: Đây là
những khu vực đã, đang và sẽ phát triển mạnh
theo chủ trương của Đảng, Nhà nước. Việc
thu gọn đầu mối và sắp xếp lại mạng lưới các
Trung tâm văn hóa thể thao huyện, xã, thơn
ấp, bn làng, bản tùy thuộc vào điều kiện về
không gian, chủ thể, thời gian và điều kiện về
bản sắc văn hóa đặc trưng của từng khu vực.
Chẳng hạn, huyện đặc khu Phú Quốc (sắp
được nâng cấp lên thành Thành phố đảo Phú
Quốc) trực thuộc tỉnh Kiên Giang - đặc trưng
của vùng văn hóa và du lịch biển đảo. Thành
phố Quy Nhơn (Bình Định), Nha Trang (Khánh
Hòa), Hội An (Quảng Nam) - đặc trưng cho
vùng văn hóa, du lịch duyên hải Trung Trung
Bộ. Các thành phố Buôn Ma Thuột (Đắk Lắk),
Pleiku (Gia Lai), Đà Lạt (Lâm Đồng) - đặc trưng
cho vùng văn hóa Trường Sơn - Tây Nguyên...
Từ những đặc điểm khác biệt cơ bản của các
khu vực nói trên địi hỏi ngành Văn hóa, Thể
thao và Du lịch cần có kế hoạch rà sốt nghiên
cứu kỹ, sâu, cụ thể để tiến hành công việc thu
gọn đầu mối, sắp xếp lại, kết nối liên thông,
xâu chuỗi khối (block chain) mạng lưới các loại
Trung tâm văn hóa ở các khu vực này sao cho
hợp lý và phát triển bền vững.


VĂN HÓA ĐƯƠNG ĐẠI

3. Đề xuất một số giải pháp liên quan đến
việc thu gọn đầu mối và sắp xếp lại mạng
lưới các loại hình Trung tâm văn hóa
3.1. Lập kế hoạch, từng bước thực hiện
chủ trương xã hội hóa đi đôi với việc chuyển
sang hoạt động theo phương thức dịch vụ sự
nghiệp công cộng trong hệ thống các Trung
tâm văn hóa
Đã đến lúc cấp thiết ngành Văn hóa lập
kế hoạch để thực hiện chủ trương xã hội hóa
trong hệ thống các Trung tâm văn hóa, nhằm
đem lại hiệu quả thiết thực, cả về hiệu quả xã
hội và hiệu quả kinh tế. Cần nghiên cứu phân
loại hệ thống các Trung tâm văn hóa để thực
hiện xã hội hóa theo từng mức như sau:
+ Các Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa cịn
được bao cấp 100% có thời hạn nhất định (chủ
yếu là các Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa
ở vùng miền núi dân tộc, những vùng xa xôi
đang gặp nhiều khó khăn, biên giới hải đảo).
+ Các Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa có
khả năng hoạt động văn hóa lấy thu bù chi (bù
nhiều, bù ít tùy khả năng và mơi trường hoạt
động của từng Nhà văn hóa, Trung tâm văn
hóa).
+ Các Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa có
khả năng hoạt động theo cơ chế tự chủ, tự
quản; Nhà nước chỉ đầu tư ban đầu có thời hạn
về cơ sở vật chất và biên chế nhân sự.

+ Các Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa đủ
khả năng chuyển ra hoạt động theo cơ chế
ngồi cơng lập hồn tồn hoặc ngồi cơng lập
một vài bộ phận của Nhà văn hóa, Trung tâm
văn hóa. Các Nhà văn hóa, cơ sở văn hóa thành
lập ở các cộng đồng dân cư cơ sở (xã, phường,
thôn ấp tổ dân phố) cũng đều theo cơ chế
ngồi cơng lập (dân lập hoặc tư nhân lập); dân
cư cộng đồng tự đảm bảo về xây dựng cơ sở
vật chất, nhân sự và kinh phí hoạt động.
+ Phát triển hoặc hợp tác phát triển thêm
các Trung tâm văn hóa đa năng ngồi cơng
lập ở huyện, quận, xã, phường, liên xã, liên
phường, liên thôn, liên ấp.
Thực hiện chủ trương xã hội hóa địi hỏi các
loại hình Trung tâm văn hóa phải chuyển sang
Số 30 (Tháng 12 - 2019)

hoạt động theo phương thức dịch vụ văn hóa
cơng cộng (Service Public), nghĩa là mọi hoạt
động văn hóa của các Nhà văn hóa, Trung tâm
văn hóa cơng lập, bán cơng lập, ngồi cơng
lập đều phải có thu lợi nhuận, nhằm gánh
đỡ ngân sách Nhà nước và cao hơn là có thể
đóng góp thêm vào ngân sách Nhà nước, vừa
để góp phần nâng cấp cơ sở vật chất, nâng
cao đời sống của nguồn nhân lực các Nhà văn
hóa, Trung tâm văn hóa... Song cần lưu ý: “Hoạt
động dịch vụ văn hóa cơng” của Nhà văn hóa,
Trung tâm văn hóa khơng đồng nghĩa với việc

Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa đi sâu vào tổ
chức các dịch vụ thương mại, dịch vụ phụ tạp
ngồi chức năng nhiệm vụ của Nhà văn hóa,
Trung tâm văn hóa để thu lợi nhuận tối đa.
3.2. Xây dựng lại quy chế hoạt động và
nâng cấp trình độ chuyên môn nguồn nhân
lực của hệ thống các Trung tâm văn hóa trong
cả nước
- Mấy chục năm qua chúng ta đã áp dụng
“Quy chế hoạt động” được xây dựng từ thời cơ
chế tập trung hành chính quan liêu bao cấp,
nặng về cơng lập hóa, nhà nước hóa, thời trình
độ cơng nghiệp chỉ mới ở tầm 1.0 - 2.0. Vì vậy,
việc xây dựng lại các quy chế hoạt động của
hệ thống các loại hình Trung tâm văn hóa là
hết sức cần thiết và hợp lý. Quy chế hoạt động
mới của các loại hình Trung tâm văn hóa thời
kỳ này cần thể hiện được những quy tắc trên 3
phương diện cơ bản:
+ Đảm bảo thực hiện đầy đủ, đúng đắn
5 chức năng và nhiệm vụ của Trung tâm văn
hóa: giáo dục chính trị tư tưởng lối sống đạo
đức thẩm mỹ lành mạnh trong sáng; phát triển
các câu lạc bộ (Club) và giao tiếp đại chúng;
phát triển khả năng khởi nghiệp sáng tạo văn
hóa của quần chúng (Start-up); khai trí kiến
thức phổ thơng; tổ chức các hoạt động sự kiện
văn hóa, nghệ thuật, vui chơi giải trí phong
phú lành mạnh, khỏe, tiến bộ văn minh.
+ Xây dựng cơ chế quản lý nhà nước hợp lý

thuận lợi. Xây dựng cơ chế liên thông kết nối
xâu chuỗi trong hệ thống các Trung tâm văn
hóa cơng lập, bán cơng lập, ngồi cơng lập

VĂN HĨA
NGHIÊN CỨU

55


VĂN HÓA
NGHIÊN CỨU

đảm bảo hỗ trợ giúp đỡ thúc đẩy nhau hoạt
động hiệu quả ngày càng cao.
+ Đảm bảo thúc đẩy các Trung tâm văn
hóa chuyển sang hoạt động theo phương
thức dịch vụ văn hóa cơng cộng đúng hướng
và hiệu quả cao. Đảm bảo quản lý tốt nguồn
lực tài chính, cơ sở vật chất của Trung tâm văn
hóa. Đảm bảo nâng cao đời sống vật chất, tinh
thần, trình độ chuyên mơn của nguồn nhân
lực tại các Trung tâm văn hóa.
- Lập đề án đào tạo, bồi dưỡng nâng cao
trình độ chuyên môn của đội ngũ các giám
đốc (CEO) và đội ngũ các phương pháp viên
(Methodist) trong hệ thống Nhà văn hóa,
Trung tâm văn hóa cả nước đảm bảo đủ năng
lực bắt nhịp kịp đà phát triển văn hóa thời kỷ
nguyên số, cơng nghệ thơng minh CMCN 4.0.

Vấn đề này có liên quan trách nhiệm của cơ
quan quản lý hệ thống, quản lý đào tạo và các
trường đại học, cao đẳng văn hóa.
Thay lời kết
Loại hình Nhà văn hóa đã có lịch sử 60 năm
hình thành trên đất nước ta và kể từ khi đất
nước thống nhất cho đến nay đã phát triển
thành nhiều loại hình, mơ hình Nhà - Khu Trung tâm văn hóa khác nhau, đáp ứng nhu
cầu hoạt động văn hóa đa dạng, phong phú
của các tầng lớp nhân dân. Tuy nhiên, trong
bối cảnh kinh tế thị trường và sự phát triển của
khoa học công nghệ thời kỳ CMCN 4.0, sự mở
rộng của thị trường văn hóa thời kỷ nguyên
số, hệ thống các loại hình Trung tâm văn hóa
đang bộc lộ những bất cập và hạn chế địi hỏi
phải thu gọn đầu mối và sắp xếp, quy hoạch
lại mạng lưới các Nhà - Khu - Trung tâm văn
hóa thể thao từ quận, huyện, xã, phường cho
tới thôn, bản, tổ dân phố. Bài viết đã nêu lên 3
luận chứng cơ bản đòi hỏi phải thu gọn đầu
mối và quy hoạch, sắp xếp lại hệ thống các Nhà
văn hóa, Trung tâm văn hóa này. Đồng thời
trình bày nội dung cụ thể 3 đối tượng mạng
lưới Trung tâm văn hóa cần được thu gọn đầu
mối và sắp xếp lại trong giai đoạn 2020 - 2030.
Liên quan việc đổi mới quy hoạch sắp xếp lại
56

Số 30 (Tháng 12 - 2019)

các Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa giai đoạn
này là những giải pháp căn cơ về xây dựng lại
các quy chế hoạt động, phương thức dịch vụ
cơng, thực hiện xã hội hóa, cơ chế liên thơng
kết nối xâu chuỗi, nâng cấp trình độ chun
mơn nguồn nhân lực…
N.V.H
(Ngun Phó Trưởng khoa Quản lý văn hóa,
Trường ĐHVHHN)
Tài liệu tham khảo
1. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (2017), Báo
cáo số 161/BC-BVHTTDL ngày 17/7/2017 về tình
hình thực hiện nhiệm vụ Xây dựng đời sống văn
hóa cơ sở.
2. Nguyễn Văn Hy (2010), Đại cương Nhà văn
hóa - Câu lạc bộ, Nxb. Quân đội nhân dân, Hà Nội.
3. Nguyễn Văn Hy (chủ biên) (2002), Đại cương
công tác Nhà văn hóa, Nxb. Văn hóa - Thơng tin,
Hà Nội.
4. Thủ tướng Chính phủ (2013), Quyết định
số 2164/QĐ-TTg ngày 11/11/2013 về Quy hoạch
tổng thể phát triển hệ thống thiết chế văn hóa, thể
thao cơ sở giai đoạn 2013 - 2020, định hướng đến
2030.
5. Thủ tướng Chính phủ (2017), Chỉ thị số 16/
CT-TTg ngày 04/05/2017 về Tăng cường năng lực
tiếp cận cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
6. Thủ tướng Chính phủ (2019), Quyết định số
429/QĐ-TTg về việc phê duyệt Quy hoạch mạng
lưới các đơn vị sự nghiệp công lập trong lĩnh vực

Văn hoá, Thể thao và Du lịch đến năm 2021, định
hướng đến năm 2030.
7. Ủy ban Thường vụ Quốc hội (2016), Nghị
quyết số 1211/2016/UBTVQH13 ngày 25/5/2016
về Tiêu chuẩn của đơn vị hành chính và phân loại
đơn vị hành chính.
8. Ủy ban Thường vụ Quốc hội (2019), Nghị
quyết số 653/2019/UBTVQH ngày 12/3/2019 về
Sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã
trong giai đoạn 2019 - 2021.
Ngày nhận bài: 19 - 5 - 2019
Ngày phản biện, đánh giá: 12 - 10 - 2019
Ngày chấp nhận đăng: 27 - 12 - 2019