Một số phương pháp giáo dục kỹ năng sống thông qua dạy học phần công dân với đạo đức trong chương trình môn giáo dục công dân lớp 10 ở trường THPT nguyễn quán nho

1. PHẦN MỞ ĐẦU
1.1. Lí do chọn đề tài.
Hiện nay, trong mơi trường học đường khơng ít học sinh có lối sống ích
kỷ, thiếu trách nhiệm với bản thân và gia đình; vơ tâm với các vấn đề diễn ra
xung quanh mình. Tình trạng bạo lực học đường ngày càng trở thành vấn đề
nhức nhối của gia đình, nhà trường và xã hội. Ngoài ra một số tệ nạn xã hội đã
xâm nhập, lan tỏa vào vào nhà trường như vi phạm pháp luật, quan hệ tình dục
trước hơn nhân, nghiện game, chìm đắm trong thế giới ảo của mạng enternet
như: Zalo, Facebook, Facebook Messengger, Periscoper, Mocha, Instagram,
WhatsApp, Snapchat, Twitter… Có rất nhiều ngun nhân dẫn đến tình trạng
trên nhưng nguyên nhân sâu xa nhất là do các em thiếu hụt một cách nghiêm
trọng kỹ năng sống. Vì thế cho nên, việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh là
một việc vô cùng cần thiết, đặc biệt là đối với học sinh Trung học phổ thông.
“Giáo dục phổ thông nước ta những năm vừa qua đã được đổi mới cả về mục
tiêu, nội dung và phương pháp dạy học gắn với bốn trụ cột giáo dục của thế kỷ
XXI: Học để biết, học để làm, học để tự khẳng định, học để cùng chung sống mà
thực chất là một cách tiếp cận kỹ năng sống” [1].
Ở lứa tuổi Trung học phổ thông (THPT), các em đã đạt được sự phát triển
nhất định về thể chất, nhân cách, trí tuệ, các năng lực sống…; vị thế xã hội của
các em đã có nhiều thay đổi nên xuất hiện những nhu cầu về hiểu biết xã hội và
các chuẩn mực quan hệ giữa cá nhân với cá nhân, giữa cá nhân với xã hội; khả
năng tự hiểu mình và tự khẳng định mình trong cuộc sống. Vì thế, các trường
THPT cần giáo dục kỹ năng sống cho học sinh, giúp các em hình thành và phát
triển khả năng làm chủ bản thân, đối phó với những sức ép của cuộc sống, sống
có trách nhiệm với bản thân. Nếu học sinh được rèn luyện kỹ năng sống vững
vàng sẽ dễ dàng vượt qua những khó khăn, thử thách trong cuộc sống; có thái độ
tích cực trong cách ứng xử, trong giải quyết các vấn đề xung quanh.
Bộ môn Giáo dục công dân ở trường THPT có vai trị rất quan trọng trong
mục tiêu giáo dục con người phát triển toàn diện. Những kiến thức của bộ môn
Giáo dục công dân “nhằm trang bị cho học sinh những hiểu biết cơ bản về thế
giới quan, nhân sinh quan, hệ thống các giá trị đạo đức, pháp luật, thể chế

chính trị và những phương hướng phát triển kinh tế - xã hội, nhiệm vụ bảo vệ
Tổ quốc trong thời kỳ cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” [2]. Giảng dạy
bộ mơn Giáo dục công dân không phải chỉ cần truyền thụ những kiến thức cơ
bản như trong sách giáo khoa mà còn cần phải hướng dẫn các em vận dụng nó
vào cuộc sống. Từ đó, giúp các em “có kỹ năng vận dụng kiến thức đã học vào
1


việc giải thích và giải quyết những vấn đề gần gũi, có tính phổ biến trong đời
sống chính trị, kinh tế, xã hội cũng như khó khăn, vướng mắc của bản thân và
gia đình; biết lựa chọn hành vi ứng xử phù hợp trong các tình huống của cuộc
sống; biết đánh giá đúng đắn các hành vi của bản thân và của những người
xung quanh; biết tự điều chỉnh hành vi của mình và đấu tranh với các hành vi
sai trái của người khác” [2].
Nhận thức được vai trò và tầm quan trọng của bộ môn giáo dục công dân
trong việc giáo dục và hình thành nhân cách của thế hệ trẻ, trong thời gian qua
nhà trường đã tạo mọi cơ hội cho việc giáo dục đạo đức học sinh trong nhà
trường, bằng tình thương và trách nhiệm đã từng bước uốn nắn kịp thời để các
em hoàn thiện hơn.
Tuy nhiên, thực tế giảng dạy cho thấy bộ môn Giáo dục công dân thường
bị coi nhẹ trong nhà trường THPT, các em học với tinh thần “đối phó” là chủ
yếu. Hơn nữa, các phạm trù triết học, đạo đức, pháp luật mang tính khái quát,
trừu tượng cao. Nếu trong quá trình giảng dạy giáo viên khơng có những
phương pháp tích cực thì khơng thể giáo dục cho các em được những kỹ năng
cần thiết trong cuộc sống. Với những suy nghĩ như trên, là một giáo viên giảng
dạy môn Giáo dục cơng dân có bề dày hơn 10 năm cơng tác tại trường THPT
Nguyễn Quán Nho, tôi mạnh dạn chọn vấn đề: “Một số phương pháp giáo dục
kỹ năng sống thông qua dạy học phần “Công dân với đạo đức” trong chương
trình mơn Giáo dục cơng dân lớp 10 ở trường THPT Nguyễn Quán Nho” làm
đề tài sáng kiến kinh nghiệm của mình.

1.2. Mục đích nghiên cứu.
- Đất nước ta đang trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, mỗi người cần
có những phẩm chất của cơng dân tồn cầu. Trong đó kỹ năng sống là một năng
lực khơng thể thiếu của người công dân trong thời đại mới. Giáo dục kỹ năng
sống cho học sinh THPT là một vấn đề vơ cùng cấp thiết, vì thế sáng kiến kinh
nghiệm của tôi đề xuất giáo dục một số kỹ năng sống cơ bản nhằm trang bị cho
các em những kỹ năng cần thiết để thích ứng với mọi thử thách của cuộc sống,
góp phần xây dựng cuộc sống cá nhân và cộng đồng tốt đẹp hơn.
- Đồng thời tôi muốn chia sẻ kinh nghiệm giáo dục kỹ năng sống với các
đồng nghiệp nói chung và đồng mơn nói riêng nhằm nâng cao hiệu quả giảng
dạy môn Giáo dục công dân trong trường THPT hiện nay.
1.3. Đối tượng nghiên cứu.

2


- Các kỹ năng sống cơ bản theo quan niệm của Tổ chức Giáo dục, Khoa
học và Văn hóa Liên Hợp Quốc (UNESCO), Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Quỹ
Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF).
- Các bài cụ thể trong phần “Cơng dân với đạo đức” trong chương trình
Giáo dục công dân lớp10.
- Thực trạng thực hiện kỹ năng sống của học sinh trường THPT Nguyễn
Quán Nho nói chung và của học sinh các lớp khối 10 mà tôi trực tiếp giảng
dạy10A4, 10A5, 10A6, 10A7 năm học 2020 - 2021.
- Vận dụng một số phương pháp dạy học mới trong dạy học nhằm tích
hợp kỹ năng sống mà trọng tâm là ứng dụng vào giảng dạy nhằm giáo dục kỹ
năng sống cho học sinh THPT.
1.4. Phương pháp nghiên cứu.
- Phương pháp luận của sáng kiến kinh nghiệm là các nguyên tắc, phương
pháp luận của Triết học Mác - Lê-nin như: nguyên tắc khách quan, nguyên tắc

toàn diện, nguyên tắc lịch sử cụ thể, nguyên tắc thống nhất giữa cái trừu tượng
và cái cụ thể, sự kết hợp giữa cái phổ biến và cái đặc thù.
- Phương pháp cụ thể được sử dụng trong sáng kiến kinh nghiệm là các
phương pháp: so sánh, phân tích, tổng hợp, khái qt hóa, trừu tượng hóa; điều
tra – quan sát, thực nghiệm sư phạm, tổng kết thực tiễn.

3


4


2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM.
2.1. Cơ sở lý luận của việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh ở trường
THPT hiện nay.
2.1.1. Các quan niệm về kỹ năng sống.
Hiện nay có nhiều quan niệm khác nhau về kỹ năng sống. Mỗi một quan
niệm cũng dựa trên những tiêu chí khác nhau. Tuy nhiên trong phạm vi nghiên
cứu của sáng kiến này tơi xin trình bày 3 quan niệm về kỹ năng sống của 3 tổ
chức lớn trên thế giới sau đây:
- Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), kỹ năng sống là những kỹ năng rất
thiết thực mà con người cần để có một cuộc sống an tồn, lành mạnh. Theo đó,
có thể hiểu kỹ năng sống bao gồm những kỹ năng mang tính tâm lý xã hội và
các kỹ năng về giao tiếp được vận dụng vào trong cuộc sống hàng ngày để giao
tiếp và tương tác với người khác.
- Theo Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF), kỹ năng sống là cách
con người ta tiếp cận với các tình huống trong cuộc sống để thay đổi hoặc hình
thành những hành vi, thái độ mới phù hợp. Theo cách hiểu này thì kỹ năng sống
là sự cân bằng giữa việc tiếp thu kiến thức với việc hình thành thái độ và kỹ
năng.

- Theo Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc
(UNESCO), kỹ năng sống là toàn bộ những năng lực cá nhân được vận dụng để
thực hiện đầy đủ các chức năng của con người và tham gia vào cuộc sống hàng
ngày.
Như vậy, có thể thấy, dù các quan niệm về kỹ năng sống có khác nhau
nhưng đều có những điểm tương đồng. Khái quát lại, có thể hiểu kỹ năng sống
là cách thức nhằm giúp con người vận dụng kiến thức tiếp thu được vào trong
thực tế cuộc sống với thái độ và hành vi tích cực đem lại hiệu quả cao. “Kỹ
năng sống vừa mang tính chất cá nhân vừa mang tính chất xã hội. Kỹ năng
sống mang tính chất cá nhân vì đó là năng lực của cá nhân. Kỹ năng sống cịn
mang tính xã hội vì trong mỗi một giai đoạn phát triển của lịch sử xã hội, ở mỗi
vùng miền lại đòi hỏi mỗi cá nhân có những kỹ năng sống thích hợp” [3].
Trong điều kiện kinh tế xã hội của Việt Nam nói riêng và bối cảnh tồn
cầu nói chung, càng ngày chúng ta càng nhận ra tầm quan trọng của việc học các
kĩ năng sống để ứng phó với sự thay đổi, biến động của mơi trường kinh tế, xã
hội và tự nhiên. Chính vì vậy rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh được xác định
5


là một nội dung cơ bản của phong trào thi đua "Xây dựng trường học thân thiện,
học sinh tích cực" trong các trường phổ thông hiện nay.

6


2.1.2. Vai trò, tầm quan trọng của kỹ năng sống đối với học sinh THPT trong
giai đoạn hiện nay.
“Cuộc đời một hành trình mà bằng cấp chun mơn giống như một bệ
phóng, cịn kỹ năng sống chính là động lực thúc đẩy con người vươn lên tầm
cao thành đạt” [4].

Trong quá trình hội nhập của đất nước ta, vấn đề giáo dục kỹ năng sống là
một vấn đề có tầm quan trọng đặc biệt. Nhất là trước tình trạng một bộ phận giới
trẻ hiện nay đang vi phạm một cách nghiêm trọng đạo đức, có lối sống bng
thả, coi trọng đồng tiền, coi trọng thế giới ảo, coi thường nhân cách của mình và
của người khác. Chính vì vậy, giáo dục kỹ năng sống là một phần không thể
thiếu của chương trình, mục tiêu giáo dục trong thời đại mới.
Đối với học sinh THPT – lứa tuổi thanh niên – là giai đoạn phát triển
phức tạp nhất. Bởi vì, giai đoạn này các em có nhiều biến đổi lớn về cả tâm lý
lẫn sinh lý. Nhà trường cần phải tạo cho các em những điều kiện vật chất – tinh
thần thuận lợi để các em có thể học tập và phát triển mạnh mẽ nhất. Ở lứa tuổi
này, các em tự coi mình đã là người lớn nhưng thực chất các em lại chưa phải là
người lớn. Có thể nói các em có một hình hài người lớn nhưng tâm lý đơi khi
vẫn cịn rất trẻ con. Vì vậy, giáo dục kỹ năng sống cho các em giai đoạn này có ý
nghĩa vơ cùng thiết thực, góp phần hồn thiện nhân cách cho các em và đặt một
nền tảng vững chắc cho giai đoạn phát triển tiếp theo sau này.
Qua nghiên cứu thực tiễn và hoạt động thực tiễn của bản thân, tôi nhận
thấy những kỹ năng sống cơ bản cần tích hợp cho học sinh thơng qua dạy – học
mơn giáo dục cơng dân trong chương trình THPT như sau:
- Kỹ năng học và tự học.
- Kỹ năng thích ứng và hòa nhập với cuộc sống.
- Kỹ năng xác định giá trị của bản thân.
- Kỹ năng kiểm soát cảm xúc.
- Kỹ năng tìm kiếm và xử lý thơng tin.
- Kỹ năng tư duy phê phán.
- Kỹ năng tư duy sáng tạo…
…
2.2. Thực trạng dạy – học kỹ năng sống thông qua môn Giáo dục công dân
ở trường THPT Nguyễn Quán Nho hiện nay.

7

2.2.1. Thực trạng giảng dạy kỹ năng sống thông qua môn giáo dục công dân
ở trường THPT Nguyễn Quán Nho hiện nay.
Trong thời gian gần đây, việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trong
nhà trường đã trở thành vấn đề cần thiết. Từ năm học 2011-2012, Bộ giáo dục
đào tạo đã đưa nội dung giáo dục tích hợp kỹ năng sống vào các bộ mơn trong
chương trình giáo dục. Giáo dục kỹ năng sống cũng là một xu thế chung của
giáo dục Việt Nam nói riêng và các nền giáo dục trên thế giới nói chung. Thực tế
cho thấy, người có kỹ năng sống sẽ có lập trường kiên định, vững vàng; có năng
lực, phẩm chất tiến bộ, dễ dàng vượt qua khó khăn, thử thách trong cuộc sống,
tiếp nhận, xử lý các tình huống một cách tích cực, linh hoạt. Họ làm chủ được
bản thân và sống có trách nhiệm, có mục đích. Ngược lại người thiếu kỹ năng
sống thường bi quan, lập trường không vững vàng, khó làm chủ bản thân, dễ vấp
ngã, thất bại trong cuộc sống.

Tiết mục văn nghệ “Sống như những đóa hoa” trong buổi ngoại khóa “Thanh niên với lý tưởng sống”
ở trường THPT Nguyễn Quán Nho

Ở lứa tuổi học sinh THPT, các em đã đạt được sự phát triển nhất định về
thể chất và trí tuệ. Các em tiếp thu cái mới rất nhanh nhưng cũng dễ chủ quan,
nông nổi, ảo tưởng về sức mạnh của bản thân. Từ đó dẫn đến một số em vi phạm
nghiêm trọng các giá trị đạo đức của xã hội: vô lễ với thầy cô giáo, với người
lớn, coi thường bạn bè, ích kỷ, đề cao cái tôi cá nhân, thiếu ý thức bảo vệ mơi
trường… Có nhiều ngun nhân dẫn đến thực trạng trên, trong đó có một số
nguyên nhân chủ yếu sau đây:
* Về phía xã hội:
8

Chính sách mở cửa hội nhập kinh tế tồn cầu đã đem lại chất lượng cuộc
sống tốt hơn. Bên cạnh sự phát triển mạnh mẽ đó đã kèm theo mặt trái tiêu cực
ngồi xã hội, tác động khơng nhỏ đến suy nghĩ, hành động của học sinh cộng
với sự phối hợp chưa đồng bộ của một số ngành chức năng. Ta dễ dàng quan sát
thấy hàng loạt quán internet mọc khắp mọi nơi hoạt động không tuân thủ theo
giờ giấc, thiếu sự kiểm soát của các cơ quan chức năng, xuất hiện nhiều loại
sách, tranh ảnh mang nội dung khiêu dâm, đồi trụy, băng đĩa hình tràn ngập thị
trường với những nội dung tương tự bày bán công khai. Xuất hiện nhiều trò chơi
game online, đồ chơi trẻ em mang tính bạo lực và nhiều tệ nạn xã hội khác.
Những sân chơi lành mạnh cịn rất ít, sự phục hồi giá trị văn hóa truyền thống ở
nhiều nơi chưa được quan tâm đúng mức, cho thấy việc việc quản lí và xử lí
chưa nghiêm là vấn đề đáng lo ngại và báo động trong xã hội hiện nay.

9


* Về phía gia đình:
Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế theo đó là hàng loạt
những khó khăn và thách thức, nhiều bậc phụ huynh phải lao động kiếm tiền,
ngoài việc phục vụ cuộc sống gia đình, chăm sóc cho con cái học hành và nhiều
vấn đề phải lo lắng khác với thời kì bão giá như hiện nay. Nhưng có lẽ điều mà
các bậc phụ huynh trăn trở nhất là trẻ thiếu kỹ năng sống, thiếu tính tự lập, sống
ích kỷ, vơ tâm, thiếu trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã họi làm cho khơng
ít các bậc phụ huynh phải phiền lịng.
Trước một xã hội ngày càng phát triển nhưng đầy phức tạp, một số phụ
huynh lại lo âu và vội vàng tách con mình ra khỏi mơi trường xung quanh, đưa
con mình vào mơi trường gị bó nhất định càng khiến cho việc tiếp xúc, trải
nghiệm cuộc sống chỉ là những thứ sẵn có khiến chúng khơng thể thích nghi với
những thay đổi và khi xảy ra những tình huống thật sự ngoài đời sẽ phản ứng
theo bản năng một cách tiêu cực.

Khi những việc đáng tiếc xảy ra, điều đầu tiên mà người ta nhắc tới là sự
giáo dục lỏng lẻo của nhà trường rồi mới tới trách nhiệm của gia đình. Nhưng
bài học đầu đời về học ăn, học nói, học cách đối nhân xử thế lại bắt nguồn từ
trong gia đình, từ cách cha mẹ cư xử với con cái, với những người xung quanh,
giá trị sống trong mỗi gia đình là kỹ năng sống đầu tiên của mỗi cá nhân trước
khi bước ra môi trường xã hội.
* Về phía bản thân học sinh:
Hiện nay vẫn cịn một bộ phận học sinh ham chơi, đua địi, chạy theo
những thói hư, tật xấu, điển hình thời gian gần đây dư luận xã hội lên án mạnh
mẽ những hành vi bạo lực trong học sinh, những hình ảnh và vụ việc vi phạm
pháp luật của một số học sinh đã thật sự gây tiếng chuông cảnh báo về sự xuống
cấp đạo đức của giới trẻ, đặc biệt là lứa tuổi học sinh, gây chấn động đến các các
ngành chức năng có liên quan phải quan tâm nhiều hơn nữa đến đạo đức, lối
sống của học sinh hiện nay.
Giáo dục Công dân là một mơn học có tầm quan trọng đặc biệt trong việc
giáo dục nhân cách học sinh. Giáo dục Công dân khơng chỉ có chức năng giáo
dục thế giới quan, phương pháp luận khoa học; giáo dục đường lối chính sách,
pháp luật của Đảng và Nhà nước mà còn cung cấp một hệ thống tri thức cơ bản
về giá trị đạo đức của dân tộc và nhân loại; giúp cho học sinh phát triển tồn
diện về trí tuệ, thể chất [5].
Bộ môn Giáo dục công dân ở trường THPT Nguyễn Quán Nho do tôi và
thầy Trịnh Hữu Phúc giảng dạy. Hai chúng tơi ln tích cực dự giờ, trao đổi
chun môn sau các giờ lên lớp để kịp thời nắm bắt tâm tư, tình cảm và mức độ
nhận thức, vận dụng bài học của các em học sinh. Từ đó chúng tôi luôn trau dồi
kiến thức, đổi mới phương pháp giảng dạy để quá trình dạy học đạt kết quả tốt
nhất.

10

2.2.2. Thực trạng học tập và thực hiện kỹ năng sống của học sinh trường
THPT Nguyễn Quán Nho.
Trong hệ thống kiến thức Giáo dục Công dân Trung học phổ thông thì
những nội dung về đạo đức là những nội dung tạo được hứng thú học tập nhất
cho học sinh. Nếu các nội dung về Triết học, Pháp luật, Chủ nghĩa xã hội khoa
học, Kinh tế chính trị… có nhiều khái niệm, nguyên lý, quy luật, lý thuyết…
mang tính hàn lâm, khái quát, trừu tượng nên rất khó để học sinh tiếp thu thì các
nội dung về đạo đức lại rất gần gũi, quen thuộc với học sinh. Các em vừa thích
thú, háo hức khi khám phá về bản thân, về các mối quan hệ xung quanh. Cũng
có lúc các em xấu hổ, ngượng ngịu vì nhận ra những suy nghĩ, hành động mà
mình cho là đúng thì đạo đức xã hội lại cho rằng chưa đúng, cần phải sữa chữa,
khắc phục [5].
Trường THPT Nguyễn Quán Nho đóng trên địa bàn xã Thiệu Quang,
xung quanh đều là các xã thuần nông cho nên học sinh ở đây đa số là con em
của gia đình nơng dân và lao động tự do. Ngày nay, việc trồng lúa và các cây
lương thực khác không đem lại lợi nhuận cao nên phụ huynh thường đi kiếm
việc làm ở các công ty hoặc ở các thành phố lớn. Vì mải mê kiếm tiền trang trải
cuộc sống, nhiều phụ huynh khơng có đủ thời gian để quan tâm đến con em
mình. Thậm chí, có phụ huynh đi làm ăn xa cả năm chỉ về có vài ngày tết; một
số phụ huynh làm công ty gần nhà nhưng hầu như ngày nào cũng tăng ca đến
đêm mới về, sáng ra lại đi làm từ rất sớm. Điều đó đã khiến cho việc giáo dục kỹ
năng sống cho các em từ phía gia đình hầu như khơng đạt được hiệu quả như
mong đợi.

11


Trường THPT Nguyễn Quán Nho đóng trên địa bàn xã Thiệu Quang

Từ thực trạng giáo dục kỹ năng sống như trên, Ban giám hiệu trường

THPT Nguyễn Quán Nho và tập thể giáo viên nhà trường đã không ngừng suy
nghĩ, trăn trở để tìm ra các phương pháp giáo dục và thực hiện tốt việc giáo dục
kỹ năng sống cho học sinh của mình.
Khảo sát thực trạng vận dụng kỹ năng sống vào thực tiễn ở các lớp tôi dạy
đầu năm học 2020 - 2021
(Khi chưa tích hợp kỹ năng sống vào dạy - học)

STT
1
2
3
4

Lớp
10A4
10A5
10A6
10A7

Sĩ số
45
40
38
41

Vận dụng kỹ năng
sống vào thực tiễn
Số lượng
07
05

05
05

Tỉ lệ (%)
16
13
13
12

Không vận dụng
được kỹ năng sống
vào thực tiễn
Số lượng Tỉ lệ (%)
38
84
35
87
33
87
36
88

2.3. Một số kỹ năng sống đã vận dụng để giáo dục cho học sinh trường
THPT Nguyễn Quán Nho.
Để phát huy vai trò giáo dục bộ mơn, giúp học sinh rèn luyện hành vi có
trách nhiệm đối với bản thân, gia đình, cộng đồng và Tổ quốc; giúp học sinh có
khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống, xây dựng mối
quan hệ tốt đẹp với gia đình, bạn bè và mọi người, sống tích cực, chủ động, an
tồn, hài hịa và lành mạnh. Giáo viên phải là những người có lịng nhiệt huyết,
biết lựa chọn và kết hợp tốt các phương pháp dạy học và hình thức kiểm tra

đánh giá, đẩy mạnh phong trào thi đua học tập sôi nổi, hiệu quả, động viên kịp
thời học sinh có những tiến bộ. Trên cơ sở đó tiếp tục nâng cao chất lượng giáo
dục, thực hiện được mục tiêu giáo dục THPT. Vì vậy, nhận thấy trong rất nhiều
biện pháp nhằm phát huy vai trị giáo dục bộ mơn, tơi mạnh dạn sử dụng biện
pháp tích hợp giáo dục kĩ năng sống trong giảng dạy.
Thơng qua chương trình GDCD lớp 10, giáo viên có thể tích hợp giáo dục
kĩ năng sống trong phần thứ hai: “Công dân với đạo đức”. Tùy vào nội dung
kiến thức của từng bài, từng mục ... giáo viên có thể lựa chọn tích hợp các loại
kĩ năng sống phù hợp. Qua việc giáo dục kĩ năng sống sẽ làm thay đổi nhận thức
của học sinh về môn học và đặc biệt sẽ hình thành những kĩ năng sống cơ bản
cho học sinh.
2.3.1. Giáo dục kỹ năng học và tự học

12


Trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội nước ta, Đảng và Nhà nước rất
chú trọng đến yêu cầu nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài
nhằm chuẩn bị một thế hệ công dân có trí tuệ và tài năng, tạo nên sức mạnh của
dân tộc để đi vào thời đại khoa học – cơng nghệ, thơng tin – điện tử, hội nhập và
tồn cầu hóa. Vì thế cho nên, học tập là việc vô cùng quan trọng và cần thiết đối
với mỗi con người, mỗi gia đình và đối với tồn xã hội. Ngày nay, hơn bao giờ
hết, học tập càng có ý nghĩa lớn lao khi thế giới đã và đang đổi thay nhanh
chóng. Có học tập thì chúng ta mới mở rộng tầm nhìn, mở mang kiến thức, mới
có tri thức để làm chủ cuộc đời mình và là cơng dân có ích của đất nước đang đi
vào kỷ ngun văn minh, cơng nghiệp hóa và hiện đại hóa [6].
Để đạt được hiệu quả cao trong học tập, các em học sinh cần phải rèn
luyện kỹ năng học và tự học, cần phải lên kế hoạch, đề ra mục tiêu cụ thể và
phương pháp để thực hiện mục tiêu ấy. Thông qua giảng dạy bài 16 “Tự hoàn
thiện bản thân” – GDCD 10 – tơi đã tích hợp giáo dục cho các em kỹ năng học

và tự học theo các bước như sau:
- Xác định mục tiêu:
Để việc học đạt hiệu quả và kết quả cao nhất các em học sinh cần phải xác
định được mục tiêu rõ ràng. Việc xác định trước mục tiêu trong học tập sẽ giúp
các em có nhận thức đúng đắn về bản thân mình, có động lực để hoàn thành mục
tiêu đã đề ra. Từ đó, các em xác định được cụ thể khối lượng kiến thức mà mình
cần tiếp thu trong thời gian nhất định. Ví dụ như, các em sẽ học cái gì, vào thời
gian nào, phương pháp ra sao…? Bên cạnh đó, các em cũng cần phải ln ln
kiểm tra q trình thực hiện mục tiêu mà mình đã đặt ra, cái gì đã đạt được, cái
gì chưa đạt được để có những phương pháp thực hiện thích hợp và có căn cứ xác
định những mục tiêu tiếp theo.
- Xác định phương pháp thực hiện:
Một trong các phương pháp học và tự học có hiệu quả là kỹ năng đọc và
ghi chép. Khơng phải là ghi chép bất cứ thứ gì mình đọc được mà phải biết chọn
lọc các nội dung, kiến thức cốt lõi, cần thiết phải ghi nhớ. Bên cạnh đó các em
cũng có thể lên mạng tìm kiếm các thơng tin mình cần hoặc cập nhật tin tức thời
sự hằng ngày về các vấn đề mà mình quan tâm. Trong quá trình thực hiện các
em cần đánh giá phương pháp mà mình đang thực hiện đã phù hợp hay chưa để
từ đó bổ sung, hồn thiện kỹ năng học và tự học của mình.
- Rèn luyện tính tự giác và tính kỷ luật:
Q trình học tập chỉ đạt kết quả cao khi các em tự giác thực hiện nhiệm
vụ của mình. Đừng để bố mẹ, thầy cơ phải nhắc nhở, yêu cầu hoặc khi bị nhắc
nhở, phê bình rồi mới thực hiện. Cũng không nên vừa học vừa làm việc riêng,
bởi vì như thế sẽ khơng tập trung tồn bộ tâm trí vào việc học được. Điều đó vừa
làm cho việc học không mang lại hiệu quả cao mà cịn làm cho các em khơng có
ý thức kỷ luật trong việc học và trong cuộc sống.

13

Hoạt động thảo luận nhóm của học sinh lớp 10A7
trường THPT Nguyễn Quán Nho.

2.3.2. Giáo dục kỹ năng thích ứng và hòa nhập với cuộc sống.
Con người ai cũng sống và làm việc trong những cộng đồng nhất định. Vì
thế cho nên mỗi người cần rèn luyện cho mình kỹ năng thích ứng và hịa nhập
với cộng đồng. Khơng phải ai cũng dễ dàng thích nghi với mơi trường mới, cuộc
sống mới. Thậm chí có những người dù đã học tập, cơng tác khá lâu trong cộng
đồng vẫn khó hịa nhập được với những người xung quanh. Vì vậy, ngay từ khi
còn ngồi trên ghế nhà trường, các em học sinh cần rèn luyện cho mình kỹ năng
thích ứng và hịa nhập với cuộc sống, trước hết là để thích ứng, hịa nhập với lớp
học, trường học, sau đó là dễ dàng thích ứng, hịa nhập với mơi trường sống sau
này. Các em cần rèn luyện kỹ năng thích ứng và hòa nhập với cuộc sống theo
các bước sau đây:
- Xây dựng kỹ năng lắng nghe tích cực:
Lắng nghe tích cực là một phần quan trọng của kỹ năng thích ứng và hòa
nhập với cuộc sống. Người biết lắng nghe tích cực là người biết lắng nghe ý
kiến của người khác, biết cho ý kiến phản hồi cùng với sự kết hợp những dấu
hiệu ngôn ngữ và phi ngôn ngữ (ánh mắt, cử chỉ, điệu bộ…) để cho người nói và
mọi người xung quanh biết được mình thực sự chú ý đến vấn đề mà người nói
đang trình bày. Trong cuộc sống cộng đồng, để có thể thích ứng và hịa nhập thì
mỗi con người trước hết cần xây dựng cho mình kỹ năng lắng nghe tích cực. Từ
đó có thể giao tiếp với cộng đồng một cách có hiệu quả nhất.
14


- Xây dựng kỹ năng giải quyết vấn đề và ra quyết định:
“Trong cuộc sống hàng ngày, con người luôn phải đối mặt với những tình
huống, những vấn đề cần giải quyết buộc chúng ta phải lựa chọn đưa ra quyết
định hành động” [1]. Giáo dục của Việt Nam ta còn ảnh hưởng nhiều của

phương pháp giáo dục truyền thống, người học thường thụ động, chờ đợi sự
giúp đỡ của người khác nên dẫn đến trong cuộc sống thường hay thiếu tự tin,
thiếu quyết đốn khi các trường hợp khó khăn xảy ra. Vì thế, để đạt hiệu quả cao
trong học tập, các em học sinh cần vận dụng kỹ năng giải quyết vấn đề và ra
quyết định trong các hoạt động học tập của mình.
Cách thức tiến hành cụ thể:
Trong bài 13: Công dân với cộng đồng, giáo viên cho học sinh xác định
trách nhiệm của bản thân trong đại dịch covid-19 đang diễn biến khó lường, hậu
quả vơ lường.
Trong bài 15: Công dân với một số vấn đề cấp thiết của nhân loại, giáo
viên cho trình chiếu các đoạn băng hình hoặc giáo viên yêu cầu
trình bày các sản phẩm tự sưu tầm được (yêu cầu học sinh
chuẩn bị trước) về tình hình ơ nhiễm mơi trường; sự bùng nổ
dân số; dịch bệnh covid-19 ở Việt Nam và trên thế giới.
Ví dụ 1: Video về thực trạng ơ nhiễm môi trường hiện nay ở
Việt Nam và trên thế giới.
Ví dụ 2: Video về hậu quả của bùng nổ dân số.
Ví dụ 3: Video về hậu quả của dịch bệnh covid-19 ở Việt
Nam và trên thế giới.
Sau khi xem các video, học sinh phân tích các vấn đề và
đưa ra các cách xử lý từ đó phát triển tư duy phê phán, tư duy
sáng tạo; rèn luyện cách thích ứng với cuộc sống với môi trường
xung quanh.

Một buổi lao động bảo vệ môi trường, cảnh quan trường học của học sinh lớp 10A5 trường THPT
Nguyễn Quán Nho thể hiện kỹ năng thích ứng và hịa nhập với cuộc sống.

15

Đeo khẩu trang và đo nhiệt độ mỗi buổi học để phòng, chống dịch covid-19 của học sinh trường
THPT Nguyễn Quán Nho

2.3.3. Giáo dục kỹ năng xác định giá trị của bản thân.
Mỗi người đều có những điểm mạnh, đểm yếu riêng. Vì thế trong cuộc
sống con người cần tự nhận thức đúng về bản thân. Từ đó xác định được giá trị
của mình để lựa chọn mơi trường sống, cách xử sự trong giao tiếp cho phù hợp
giúp phát huy được các giá trị tốt đẹp của bản thân mình.

Giáo dục kỹ năng “xác định giá trị của bản thân” cho học sinh lớp 10A4– Trường THPT Nguyễn
Quán Nho.

16


Giá trị của bản thân hay giá trị của con người là những điều quan trọng,
có ý nghĩa định hướng cho mọi hoạt động, suy nghĩ trong cuộc sống của họ. Các
giá trị cơ bản của bản thân như: lương tâm, danh dự, nhân phẩm, hạnh phúc, tình
yêu… là những nội dung các bài học của phần “Công dân với đạo đức” trong
bộ môn Giáo dục công dân lớp 10. Thơng qua giảng dạy kiến thức các bài đó,
tơi đã lồng ghép giáo dục kỹ năng sống xác định giá trị bản thân cho các em học
sinh. Dưới đây là một số phương pháp rèn luyện mà tôi đã hướng dẫn cho các
em:
- Tự nhận thức về bản thân:
Tự nhận thức về bản thân là một kỹ năng sống rất cơ bản của con người.
Có hiểu đúng về mình, con người mới có thể có những quyết định, những sự lựa
chọn đúng đắn, phù hợp với khả năng của bản thân; mới giao tiếp, ứng xử phù
hợp với người khác. Đánh giá quá cao hoặc quá thấp về bản thân đều có thể dẫn
con người đến những sai lầm, thất bại trong cuộc sống. Tự nhận thức đúng về
bản thân không phải là điều dễ dàng, mà cần phải qua rèn luyện [7].

Giá trị của bản thân là do chính mình xác định chứ khơng phải do người
khác đánh giá. Vì thế các em cần tự tin, mạnh dạn tự nhận thức đúng về bản thân
mình, từ đó xác định được niềm tin, suy nghĩ của bản thân để biến thành thái độ
trong cuộc sống.

Màn “Chào hỏi” của Chi đoàn 10A4 trong Hội thi “Khi tôi 18” của trường THPT Nguyễn Quán Nho
thể hiện kỹ năng tự nhận thức về bản thân.

- Xây dựng ý thức thành thật với chính bản thân mình:
Để có thể xác định được giá trị của bản thân thì ý thức thành thật với
chính bản thân mình là một u cầu vơ cùng quan trọng. Nếu khơng thành thật
với bản thân mình thì khơng bao giờ các em có thể xác định được giá trị của bản
thân. Ở lứa tuổi THPT các em đang thích tìm tịi, khám phá thế giới xung quanh,
vậy thì hãy bắt đầu trước hết ở việc khám phá bản thân mình một cách thành
17


thật. Có những điểm các em hài lịng, có những điểm các em chưa hài lòng
nhưng đừng vội mặc cảm, tự ti. Điều quan trọng là các em học tập, rèn luyện
như thế nào để khắc phục những điều mình chưa hài lịng ở bản thân.
- Tự hồn thiện bản thân:
Mỗi người đều có những điểm mạnh và hạn chế riêng, chẳng có ai hồn
thiện, hồn mĩ. Mặt khác, xã hội không ngừng phát triển, luôn đề ra những yêu
cầu mới, cao hơn đối với mỗi thành viên. Vì vậy, ai cũng cần tự hồn thiện bản
thân mình để phát triển và đáp ứng được những đòi hỏi của xã hội. Người khơng
biết tự hồn thiện bản thân sẽ dần trở nên lạc hậu và tự đào thải mình [7]. Ngoài
việc xác định giá trị của bản thân các em cũng cần xây dựng giá trị của chính
bản thân mình. Cần phải không ngừng rèn luyện để các giá trị đó ln tồn tại và
phát triển ở các mơi trường khác nhau, các giai đoạn phát triển khác nhau của
bản thân.

* Cách thức tiến hành cụ thể:
Trong bài 16: Tự hoàn thiện bản thân. Khi dạy mục 2.a. Thế nào là tự
hoàn thiện bản thân? Giáo viên cho học sinh nghiên cứu bài tập số 2 trong sách
giáo khoa GDCD 10 (trang 114): Em có suy nghĩ gì sau khi đọc mẩu chuyện
dưới đây:
Thủơ đi học, Cao Bá Quát viết chữ rất xấu nên nhiều bài văn dù hay vẫn
bị thầy cho điểm kém.
Một lần, có bà cụ hàng xóm gặp một việc oan uổng nhờ Cao Bá Quát viết
cho lá đơn kêu quan. Cao Bá Quát vui vẻ nhận lời.
Lá đơn viết lí lẽ rõ ràng, Cao Bá Quát yên chí quan sẽ xét nổi oan cho bà
cụ. Nào ngờ, chữ ông xấu quá, quan đọc không được nên thét lính đuổi bà ra
khỏi huyện đường. Về nhà, bà kể lại câu chuyện khiến Cao Bá Quát vô cùng ân
hận. Từ đó, ơng dốc sức luyện chữ sao cho đẹp.
Sáng sáng, ông cầm que vạch lên cột nhà luyện chữ cho cứng cáp. Mỗi
buổi tối, ông viết xong mười trang giấy mới chịu đi ngủ. Chữ viết đã tiến bộ,
ông lại mượn những cuốn sách chữ viết đẹp làm mẫu để luyện nhiều kiểu chữ
khác nhau.
Kiên trì luyện tập suốt mười mấy năm, chữ ông mỗi ngày một đẹp. Ông
nổi tiếng khắp nước là người văn hay chữ tốt.
Việc giáo viên đưa ra tình huống, các mẩu chuyện,... giúp giảm lối học
thụ động, sách vở, tăng cường khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế, khuyến
khích học sinh tích cực xem xét, thảo luận về một tình huống, một câu chuyện,
nhân vật có thật trong thực tế. Với những tình huống giáo viên đưa ra, học sinh
tiếp nhận lý thuyết bằng cách giải quyết những vấn đề thực tế. Từ đó tăng cường
khả năng suy nghĩ độc lập. Từ đó vận dụng vào thực tế của bản thân để tự nhận
thức, tự hồn thiện bản thân mình để tự xác định và xây dựng giá trị của chính
bản thân mình.
18

2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm.
Về trường THPT Nguyễn Quán Nho nhận công tác giảng dạy bộ môn
Giáo dục cơng dân từ năm 2007, nhận được sự tín nhiệm của nhà trường năm
nào tôi cũng được phân công chủ nhiệm. Trong q trình cơng tác tơi ln mạnh
dạn tích hợp vấn đề giáo dục kỹ năng sống cho học sinh các lớp tôi giảng dạy và
học sinh lớp tôi chủ nhiệm. Tôi luôn hướng dẫn các em vận dụng những kiến
thức tiếp thu được ở nhà trường vào trong thực tiễn cuộc sống; tôi luôn gần gũi,
tâm sự, giúp đỡ các em giải quyết những khó khăn, vướng mắc về những vấn đề
trong học tập và trong thực tiễn.

Trong q trình cơng tác tơi ln mạnh dạn tích hợp vấn đề giáo dục kỹ năng sống cho học
sinh các lớp tôi giảng dạy và học sinh lớp tôi chủ nhiệm.

Sau hơn 10 năm công tác, từ lúc mới ra trường cịn manh nha, lúng túng
đi tìm giải pháp, phương pháp phù hợp. Dần dần việc giáo dục kỹ năng sống đã
trở thành một phần không thể thiếu trong mỗi bài dạy, trong mỗi hoạt động giáo
dục của tôi đối với học sinh. Và tín hiệu rất đáng mừng là trong thời gian qua
tình trạng học sinh thiếu kỹ năng sống đã giảm đáng kể. Có những em khi mới
bước chân vào lớp 10 còn thường xuyên vi phạm nội quy của lớp, của trường
nay đã tiến bộ trở thành học sinh tiên tiến có ý thức phẩm chất đạo đức trong
sáng, lành mạnh.
Chính sự thao thức trăn trở đã là yếu tố quan trọng quyết định thành công
của giờ dạy. Kinh nghiệm bản thân cho thấy: Sau khi tích hợp nội dung giáo dục
kĩnăng sống vào trong các bài dạy thì học sinh học say sưa hơn, hứng thú cảm
19


nhậnbài, đồng thời có nhiều em đưa ra những phát hiện, những ý tưởng, những
câu trảlời khá thú vị và sâu sắc, giúp học sinh hình thành mối quan hệ tốt đẹp
với bạn bè,gia đình, người thân và mọi người, sống chủ động tích cực, tránh xa

các tệ nạn xãhội, có trách nhiệm với bản thân, gia đình, cộng đồng, Tổ quốc Việt
Nam xã hộichủ nghĩa. Từ đó kết quả học tập và rèn luyện đạo đức cũng được
nâng cao
Dưới đây là những con số chứng minh cho hiệu quả của sáng kiến kinh
nghiệm mà tôi đã áp dụng:
Thực trạng sau khi tích hợp kỹ năng sống vào dạy học năm học 2020 – 2021

STT

7
8
9
10

Lớp

Vận dụng tốt kỹ
năng sống vào thực
tiễn

Sĩ số

10A4
10A5
10A6
10A7

Số lượng
43
38

36
40

45
40
38
41

Tỉ lệ (%)
96
95
92
98

Vận dụng được kỹ
năng sống vào thực
tiễn chưa thực sự
hiệu quả
Số lượng Tỉ lệ (%)
02
04
02
05
02
08
01
02

Bảng tổng hợp về hạnh kiểm của học sinh các lớp 10 mà tôi giảng dạy năm
học 2020 – 2021 (đơn vị: %)

Hạnh kiểm đầu năm học
Lớp
10A4
10A5
10A6
10A7

Tốt

Khá

Trung bình

Yếu

80
65
65
65

13
25
25
25

5
8
8
8

2
2
2
2

Hạnh kiểm cuối năm học
Kh
Tốt
Trung bình Yếu
á
99
1
0
0
97
3
0
0
99
1
0
0
98
2
0
0

3. Kết luận, kiến nghị.
3.1. Kết luận.
Trong thời đại ngày nay, con người đứng trước nhiều vấn đề phải giải

quyết, trong các vấn đề đó – dù lớn hay nhỏ thì cũng cần phải có kỹ năng thích
hợp. Trên thực tế, có nhiều em học sinh học rất giỏi nhưng khi bước vào cuộc
sống lại khó có khả năng thích nghi, hịa nhập với cuộc sống cộng đồng. Đặc
biệt là trong thời gian gần đây dư luận xã hội lên án mạnh mẽ về hành vi bạo lực
trong học sinh, người ta không khỏi ngỡ ngàng khi chứng kiến cảnh hờ hững của
những người xung quanh đứng nhìn. Câu chuyện về về giáo dục đạo đức lối
sống cho học sinh cho tới nay không phải là vấn đề mới đưa vào. Tuy nhiên việc
thiếu ý thức và cách hành xử của một bộ phận học sinh nêu trên phải làm cho
20


những ngành giáo dục phải có cách nhìn nhận mới hơn trong một xã hội đầy
năng động nhưng không kém phần phức tạp như hiện nay. Điều đó sẽ đặt ra
trách nhiệm nặng nề hơn cho những người làm công tác giáo dục mà người thầy
là con thuyền định hướng cho cả một thế hệ trong tương lai.
Đã đến lúc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh cần phải được quan tâm
nhiều hơn, thực hiện thường xuyên hơn. Mỗi giáo viên cần phải xây dựng được
mục tiêu xuyên suốt trong q trình giảng dạy, đó là cung cấp kiến thức, rèn
luyện kỹ năng, hình thành thái độ để đáp ứng mục tiêu giáo dục là: đào tạo con
người Việt Nam phát triển tồn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mỹ và
nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; hình
thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng
yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Có nhiều phương pháp tích cực trong giảng dạy, kỹ năng sống cũng là
một phương pháp nhằm phát huy tính chủ động, tích cực trong học tập. Tuy
nhiên việc tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào bộ môn giáo dục công dân không
phải là để giải quyết tất cả những tồn tại nêu trên, tuy nhiên sự chủ động tích
hợp vào bộ mơn này sẽ phần nào hạn chế tính tiêu cực, cùng với giáo dục tồn
diện trong nhà trường sẽ giúp cho học sinh có những kỹ năng sống vững vàng
khi bước vào đời.

3.2. Kiến nghị.
3.2.1. Đối với gia đình và xã hội.
Gia đình cần quan tâm hơn đến vấn đề giáo dục kỹ năng sống cho các em.
Gia đình và xã hội cần phải kết hợp chặt chẽ với nhà trường trong hoạt động
giáo dục kỹ năng sống cho học sinh để đạt được hiệu quả tốt nhất.
3.2.2. Đối với Bộ Giáo dục và Đào tạo.
- Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục,
đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học. Trên
cơ sở mục tiêu đổi mới giáo dục và đào tạo, cần xác định rõ và công khai mục
tiêu, chuẩn đầu ra của từng bậc học, môn học, chương trình, ngành và chun
ngành đào tạo. Coi đó là cam kết bảo đảm chất lượng của cả hệ thống và từng cơ
sở giáo dục và đào tạo; là căn cứ giám sát, đánh giá chất lượng giáo dục, đào
tạo.
- Giáo dục kỹ năng sống phải được bố trí thành một môn học riêng hoặc
hoạt động riêng trong hệ thống giáo dục. Bởi vì, tích hợp giáo dục kỹ năng sống
trong các môn học và hoạt động giáo dục khác ít nhiều vẫn cịn hạn chế khơng
phát huy được hết tác dụng của việc rèn luyện kỹ năng cho các em.
3.2.3. Đối với các trường Trung học phổ thông.
- Đầu tư về cơ sở, trang thiết bị dạy học hiệu quả để giáo viên có thể giáo
dục kỹ năng sống cho học sinh đạt kết quả tốt nhất.
- Ủng hộ và thực hiện nghiêm túc nghị quyết hội nghị trung ương 8 khóa
XI về đổi mới căn bản, tồn diện giáo dục và đào tạo.
21


- Tăng cường kết nối giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong việc giáo
dục kỹ năng sống cho học sinh.
Thanh Hóa, ngày 07 tháng 5 năm 2021
Xác nhận của Hiệu trưởng

Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình
viết, khơng sao chép nội dung của người
khác.
Người viết

Lê Thị Phượng

22