Tài liệu Thuật xử thế của người xưa_Ngô Nguyên Phi doc

THÅT XÛÃ THÏË CA NGÛÚÂI XÛA 1

MC LC
1. MÚÃ ÀÊÌU CÊU CHUÅN..................................................................................................4
2. HỊNH ẪNH MƯÅT XÛÃ NÛÄ NGÂY XÛA..............................................................................7
3. ƯNG GIÂ HỔ MẬ MUA... NGÛÅA HAY LÂ MIÏÅNG THÏË GIAN ........................................9
4. CHUÅN CON VE SÊÌU VÂ NÛÚÁC NGƯ .......................................................................12
5. TIÏËNG ÀÂN BÂN QËC SÛÅ (TRÊU K THUËT TÏÌ UY VÛÚNG)..............................14
6. THÌN VU KHƯN THÛÃ TÂI TRÊU K ........................................................................17
7. QUAN DÚÃ ÀÛÚÅC KHEN, QUAN GIỖI BÕ CHÏ.............................................................19
8. NHÊN VÂ TRĐ................................................................................................................21
9. NÚI CHÌNG NGÛÅA ....................................................................................................23
10. BIÏÍN CẤ LÚÁN ..............................................................................................................25
11. THÏË NÂO LÂ ÙN TRƯÅM..............................................................................................27
12. MẨO BIÏÅN CÛÁU TRI K..............................................................................................29
13. TĐN LÙNG QN KÏËT BẨN........................................................................................32
14. ÀỂP VÂ XÊËU................................................................................................................37
15. CẤI GHEN CA NÂNG TRÕNH T .............................................................................38
16. CƯËT CẤCH CA MƯÅT NHÊN TÂI...............................................................................40
17. DIÏÅN MẨO CA MƯÅT TÛÚÁNG TÂI.............................................................................42
18. KHƯNG AI HIÏÍU CON BÙÇNG CHA.............................................................................45
19. KHI TRIÏÅU QUẤT ÀÛÚÅC PHONG TÛÚÁNG.................................................................47
20. QU CƯËC THÛÃ TÂI HỔC TRÔ.....................................................................................50
21. TÏÍ TÛÚÁNG ẤN ANH, QU TRỔNG VÚÅ.......................................................................52
22. HỔ CHÏËT VỊ... QUẪ ÀÂO ............................................................................................53
Ngư Ngun Phi 2

23. THÏË NÂO LÂ CƯNG PHẤP BÊËT VÕ THÊN ..................................................................56
24. VƯ CÚÁ HẨI NGÛÚÂI LÂ CẤI CÚÁ TÛÅ HẨI MỊNH...........................................................59
25. MƯÅT BÂ HOÂNG GIÛÄ TIÏËT VÂ MƯÅT BÂ HOÂNG THÊËT TIÏËT...................................62
26. KHƯÍNG TÛÃ VÂ CÅC HÔA HƯÅI LƯỴ TÏÌ......................................................................64

27. CẤCH HƯËI LƯÅ VÂ NHÊÅN HƯËI LƯÅ CA NGÛÚÂI XÛA .................................................67
28. TÊËM LÔNG QÌN THÊÌN NÛÚÁC BẨI TRÊÅN...............................................................70
29. CÅC CHÍN BÕ VƠ ÀẨI HAY LÂ NGHÏÅ THÅT CHĐNH TRÕ CA CÊU TIÏỴN .......72
30. LO TRONG VÂ LO NGOÂI (TÛÃ CƯËNG THUËT KHẤCH)..........................................75
31. NGÛÚÂI NÛÚÁC SÚÃ LÂM DÊËU TRÏN THUÌN, TỊM GÛÚM DÛÚÁI SƯNG ..................78
32. HÂ BẤ CÛÚÁI VÚÅ ..........................................................................................................79
33. LÂM THÏË NÂO ÀÏÍ DÊN ÀƯÌNG LOẨT THI HÂNH PHẤP LÏÅNH?..............................83
34. KHEN CHÏ CNG ÀÏÌU CỐ TƯÅI .................................................................................84
35. BÂNG QUN HẨI BẨN .............................................................................................87
36. CON DÚI VÚÁI LOÂI BIÏËT BAY VÂ BIÏËT CHẨY (HAY LÂ: ÀIÏÍU TH NGHÕ HÔA)...90
37. THÌN VU KHƯN ÀÔI HỖI SÛÅ TÛÚNG XÛÁNG.........................................................92
38. PHONG CẤCH ËNG RÛÚÅU ......................................................................................94
39. MƯÅT NÛÄ THUËT KHẤCH ÀÊÌU TIÏN.......................................................................96
40. CẤI TÏÅ HẨI CA NHÂ LÂM LÅT ÀÏËN THÏË NÂO? ..................................................99
41. BÊÌY CHÅT BÂN CHUÅN "TRẤNH MÊO" ............................................................101
42. KHƯNG CƯNG MÂ ÀÛÚÅC THÛÚÃNG, VIÏÅC ÀẤNG NGÚÂ..........................................103
43. TRẤO THIÏËP CHO VUA............................................................................................104
44. HÊÅU SINH KHẪ Y...................................................................................................107
45. MAO TIÏU KHIÏN VUA TÊÌN GIÛÄ ÀẨO HIÏËU..........................................................110
46. KHI U TRẤI ÊËU CNG TRÔN ..............................................................................112
47. HAI NGÛÚÂI NHÂ QỤ KÏËT BẨN..............................................................................114
48. LÚÂI TÛÅ BIÏÅN CA TRÊÌN CHÊÍN...............................................................................116
49. BỊNH NGUN QN VÚÁI NGÛÚÂI QUÊ .................................................................118
THÅT XÛÃ THÏË CA NGÛÚÂI XÛA 3

50. HIÏÌN SƠ NHÛ CẤI DI TRONG TI.........................................................................122
51. L TÛ VÂ CON CHÅT.............................................................................................125
52. PHÛÚNG THËC CHÛÄA BÏÅNH NÛÚÁC ÙN DA ........................................................127
53. SÛÅ PHI THÛÚÂNG CA ÀÛÁC TIN ..............................................................................129
54. CÊU CHUÅN "TRIÏU TAM MƯÅ TÛÁ" (SẤNG BA CHIÏÌU BƯËN)...............................132

55. THÅT BẤCH CHIÏËN BẤCH THÙỈNG.......................................................................133
56. KHI ƯNG VUA MËN LÂM THẤNH HIÏÌN ..............................................................135
57. CON CHIM HOANG DẬ.............................................................................................138
58. CÊY VƯ DNG..........................................................................................................139
59. CÅC TRANH LÅN GIÛÄA NGÛÚÂI HAI CHÊN VÂ NGÛÚÂI MƯÅT CHÊN ................141
60. BÂI HỔC NG NGƯN: TRẤI VÚÁI TÛÅ NHIÏN ...........................................................144
61. TA CNG MËN LÏ CẤI ÀI TRONG BN..........................................................145
62. CHIM ẤC DỔA CHIM UN SƯÌ................................................................................147
63. TÊÌN THY HOÂNG TỊM THËC TRÛÚÂNG SINH ...................................................149
64. VONG TÊÌN GIẪ HƯÌ DẬ .............................................................................................152
65. TRÛÚNG LÛÚNG THĐCH KHẤCH TÊÌN THY HOÂNG..........................................156
67. ÀIÏÌU NÂO NHC HÚN .............................................................................................158
68. NHÊN ÀẨO HAY BÊËT NHÊN ....................................................................................159
69. HỔC PHẾP TRÛÚÂNG SINH BÊËT TÛÃ.........................................................................161
70. TRÛÚNG LÛÚNG GÙÅP HUNH THẨCH CƯNG.......................................................163
71. L TÛ, TRIÏÅU CAO MÛU VIÏÅC PHÏË LÊÅP ................................................................166

Ngư Ngun Phi 4

1. MÚÃ ÀÊÌU CÊU CHUÅN
Mưåt hưm Trang Tûã dêỵn hổc trô ài ngao du, nhên lc ghế vâo
nhâ mưåt ngûúâi bẩn àïí thùm. Ch nhâ tay bùỉt mùåt mûâng, nối:
- Tiïëng tùm tiïn sinh vang dưåi nhû sêëm bûng tai. Hưm nay
tiïn sinh ghế thùm bó phu thêåt lâ vẩn hẩnh.
Nối rưìi quay lẩi gổi mưåt gia àinh, bẫo:
- Hưm nay ta gùåp khấch qu, àïí múã àêìu cêu chuån ngûúi
hậy thõt mưåt con chim cho ta àậi khấch!
Àûáa úã hỗi:
- Vêng ẩ! Nhûng thûa ch nhên, cố hai con chim, mưåt con hốt
hay, mưåt con khưng biïët hốt, thõt con nâo?

Ch nhên chếp miïång:
- Dơ nhiïn phẫi thõt con chim khưng biïët hốt, thûá vư dng àố
àïí lâm gò?
Trang Tûã cng ch nhên ngưìi nhêm nhi ly rûúåu vúái thõt
chim, lån viïåc thïë thấi nhên tònh, àoẩn tûâ giậ ch nhâ, dêỵn hổc
trô ra ài. Hổ àïën bòa rûâng, thêëy mưåt tiïìu phu chưëng ba nhòn cẫnh
rûâng ni bao la. Trûúác mùỉt lậo lâ mưåt cêy cưí th. Trang Tûã thêëy
vêåy hỗi:
- Trúâi chiïìu mâ chûa thêëy tiïìu ưng àùén àûúåc cêy nâo. Gùåp
cêy nây cao thùèng sao ưng khưng hẩ ài?
Lậo tiïìu thúã dâi nối:
- Tưi cng mën hẩ nố, nhûng ngùåt gưỵ nố xưëp lùỉm, thûá vư
dng àố àùén mâ lâm gò?!
Mưåt hổc trô nghe vêåy, hỗi thêìy:
THÅT XÛÃ THÏË CA NGÛÚÂI XÛA 5

- Cêy vư dng thò bỗ qua, con chim vư dng thò giïët. Con thêåt
khưng hiïíu nưíi thối àúâi?
Trang Tûã móm cûúâi nối:
- Ta úã vâo khoẫng hûäu dng vâ vư dng àố. Chó cố bêåc àẩo
àûác múái trấnh khỗi tai hổa mâ thưi.
LÚÂI BÂN:
Àêy lâ mưåt bâi hổc ng ngưn nhùçm khun rùn ngûúâi àúâi.
Cêu kïët lån ca Trang Tûã nối nghe nhû lẩc àïì. Vò chim vâ cêy
khưng phẫi lâ ngûúâi. Hûäu dng vâ vư dng lâ hai mùåt àún giẫn
ca cåc àúâi...
Nhûng ta àïí , lâm thïë nâo àïí êín mònh vâo giûäa lùçn mùỉt vư
hònh hûäu dng vâ vư dng àố? Trang Tûã nối: "Chó cố bêåc àẩo àûác!"
Ngûúâi vư dng khưng phẫi khưng lâm àûúåc viïåc gò? Đt ra hổ cng
biïët hư hoấn (Nïëu cho hổ canh cûãa), cng biïët dổn dểp giùåt gi

(nïëu dng hổ trong viïåc sai vùåt). Ngûúâi vư dng cố thïí bõ ngûúâi
khưn khếo bốc lưåt cưng sûác cho àïën khi húi thúã can kiïåt. Côn ngûúâi
hûäu dng thò sao? Ngûúâi thêëy viïåc gò cng lâm àûúåc, thânh ra viïåc
gò cng ưm lêëy, cấng àấng, vong àưång, vong tûúãng, cëi cng cng
lâm con rưëi cho bổn quìn thïë cûúâng hâo. Tûåu trung, hûäu dng
hóåc vư dng cng àïìu bõ dng.
Ngûúâi àẩo àûác, theo ngûúâi xûa lâ ngûúâi hiïìn trđ. Trđ àïí khưng
ai lúåi dng mònh. Hiïìn àïí khưng ai ghết mònh. Chó cố bêåc hiïìn trđ
múái trấnh àûúåc cẩm bêỵy ca ngûúâi khấc. Cố thïí chûáng minh mưåt
cêu chuån tûúng tûå.
Nûúác Tïì cố loẩn lẩc. Àưi bẩn Bẫo phc Nha vâ Quẫn Di Ngư
(tûác Quẫn Trổng) phô hai võ cưng tûã chẩy ra nûúác ngoâi. Bẫo Thc
Nha àem cưng tûã Tiïíu Bẩch sang nûúác C, vâ nối: "Chó cố mêëy
nûúác nhỗ múái khưng thêët tđn". Quẫn Di Ngư àûa cưng tûã C chẩy
sang nûúác Lưỵ, vâ nối: "Lưỵ lâ cûúâng qëc ca thúâi nây. Vẫ lẩi Lưỵ lâ
qụ ngoẩi ca cưng tûã ". Vua Tïì bõ giïët. Nhúâ nûúác C úã gêìn Tïì nïn
Bẫo Thc Nha àem cưng tûã Tiïíu Bẩch vïì kõp àậ lïn ngưi. Cưng tûã
C úã nûúác Lưỵ rêët xa khưng vïì kõp. Bẫo Thc Nha nối vúái cưng tûã
Ngư Ngun Phi 6

Tiïíu Bẩch (bêëy giúâ àậ lïn ngưi lêëy hiïåu lâ Tïì Hoân Cưng): "Trûúác
àêy Quẫn Di Ngư mën giïët cha cưng lâ búãi "ai vò cha nêëy". Lc
êëy Di Ngư àang phô cưng tûã C. Xin cha cưng àûâng giêån ưng ta.
Di Ngư lâ bêåc àïå nhêët k tâi. Cha cưng mën dûång nghiïåp bấ,
khưng cố ưng àố, khưng xong. Nay tưi àem binh àống biïn giúái lâm
ấp lûåc, båc vua Lưỵ phẫi "xûã trđ" lêëy C, vâ båc vua Lưỵ giao Di
Ngư cho cha cưng".
Bïn kia Di Ngư vâ vua Lưỵ tranh khưng kõp vúái Tiïíu Bẩch,
lông côn àang tûác. Bưỵng nghe qn Tïì kếo àïën. Mûu sơ nûúác Lưỵ lâ
Thi Bấ, hiïën kïë: "Àïí trấnh binh àao vúái Tïì, cha cưng nïn giïët C

ài, vò C lâ tïn vư dng! Nhûng cha cưng phẫi tòm mổi cấch trổng
dng Quẫn Di Ngư, vò tâi ca ưng ta "kinh thiïn vơ àõa". Vua Lưỵ
nối: "Di Ngư mưåt lông vúái ch. Nay ta giïët C lâ ch hùỉn, thò hùỉn
khưng bao giúâ chõu gip ta àêu. Vẫ lẩi, Tiïíu Bẩch mưåt mûåc àôi Di
Ngư vïì Tïì, àïí tûå tay mònh trẫ th". Thi Bấ nối: "Àố lâ mểo ca
Thc Nha àôi Di Ngư vïì Tïì àïí dng. Cha cưng khưng dng thò
giïët chûá àûâng trẫ Di ngư". Vua Lưỵ khưng nghe. Di Ngư vïì Tïì gip
cho Tïì Hoân Cưng, àûa nûúác Tïì lïn àõa võ bấ ch. Vua Lưỵ ên hêån
mậi.
Chuån nây cố phêìn húi khấc chuån Trang Tûã trïn àêy. ÚÃ
àêy kễ vư dng bõ giïët àậ àânh, nhûng ngûúâi tâi giỗi vêỵn bõ ngûúâi
ta àôi giïët. Cng may, Di Ngư vâ Thc Nha lâ nhûäng ngûúâi kó mûu
tuåt trđ nïn khưng bõ nhûäng kễ têìm thûúâng hẩ sất. Nhûng cấi
nghơa ca nố vêỵn giưëng nhau, chó cố bêåc àẩo àûác, hiïìn trđ múái giûä
àûúåc mònh.
THÅT XÛÃ THÏË CA NGÛÚÂI XÛA 7

2. HỊNH ẪNH MƯÅT XÛÃ NÛÄ NGÂY XÛA
Ng Tûã Tû tûâ lc lûu vong, xin ùn dổc àûúâng bng àối lẫ.
Àïën àêët Phiïn Dûúng thêëy mưåt thiïëu nûä àang ngưìi giùåt la trïn
bïën Lẩi Thy, cố àem theo mo cúm àùåt bïn cẩnh.
Tûã Tû nối:
- Ta trïn bûúác àûúâng cng nïn múái xin ùn, xin nâng gip cho!
Thiïëu nûä ngûúác lïn nhòn Tûã Tû rưìi nối:
- Thiïëp trưng ngâi khưng phẫi lâ ngûúâi thûúâng, àêu dấm vò
chuån nhỗ mổn mâ khưng cho ùn?
Ngûúâi con gấi múã gối cúm àûa cho Ng Viïn (tûác Ng Tûã Tû)
vâ Thùỉng (Thùỉng lâ àûáa bế con Thấi tûã Kiïën). Kiïën bõ vua cha
mën giïët bỗ trưën trấnh qua Trõnh, sau phẫn Trõnh bõ giïët úã
Trõnh. Tûã Tû phẫi mang Thùỉng theo). Ng Viïn vâ Thùỉng cng

ùn. Ng Viïn biïët thiïëu nûä nghêo khưí, lẩi úã núi vùỉng vễ, nïn khưng
dấm ùn hïët, àïí lẩi cho nâng mưåt phêìn. Thiïëu nûä nối:
- Hai ngûúâi côn ài xa, hậy dng hïët ài.
Ng Viïn vâ Thùỉng ùn hïët cúm. Lc sùỉp ài, Ng Viïn nối:
- Tưi khưng bao giúâ qụn ún nâng. Tưi lâ ngûúâi chẩy trưën.
Nïëu gùåp ngûúâi khấc xin àûâng tiïët lưå.
Thiïëu nûä than:
- Ba chc nùm nay ta chûa hïì tiïëp chuån vúái ngûúâi àân ưng
nâo. Giúâ vò miïëng ùn thânh ra thêët tiïët! Thưi, cấc ngûúi ài ài!
Ng Tûã Tû ài àûúåc mêëy bûúác, ngoẫnh mùåt thêëy cư gấi giùåt
la êëy àậ ưm lêëy cc àấ nhẫy xëng sưng mâ trêìm mònh.
Ng Viïn bi thûúng quấ àưỵi, cùỉn ngốn tay chẫy mấu, viïët hai
mûúi chûä trïn àấ: "Nhơ hoân sa, ngậ hânh khêët. Ngậ phc bẫo, nhó
thên nõch. Thêåp niïn chi hêåu, thiïn kim bấo àấp" (Nâng giùåt la,
Ngư Ngun Phi 8

ta ùn xin. Ta bng no, nâng chïët chòm. Hển mûúâi nùm nûäa ngân
vâng bấo àïìn).
Tûã Tû lêëp àêët hôn àấ lẩi rưìi dùỉt Thùỉng vâo nûúác Ngư.
LÚÂI BÂN:
Cho àïën bêy giúâ, cố lc ngûúâi ta gùåp cẫnh ngưå thêët thûúâng
àânh tẩm ùn xin qua ngây, thò thúâi àố viïåc ùn xin ca Ng Tûã Tû
cng khưng cố gò àấng ngẩc nhiïn. Vêën àïì úã àêy lâ mưåt thiïëu nûä
qụ ma sau khi cho Ng Tûã Tû ùn mưåt bûäa cúm, nâng lẩi trêìm
mònh. Tẩi sao nâng lẩi tûå sất? Cố ngûúâi nối, thiïëu nûä chïët lâ búãi
Tûã Tû dùån mưåt cêu: "Nïëu gùåp ngûúâi khấc xin àûâng tiïët lưå". Nâng
chïët lâ àïí Ng Tûã Tû n têm. Thêåt ra àố lâ ph.
Ta xem cêu nâng nối: "Thiïëp trưng ngâi khưng phẫi lâ ngûúâi
thûúâng, àêu dấm vò chuån nhỗ mổn mâ khưng cho ùn?" "khưng
phẫi ngûúâi thûúâng" cố chó Ng Tûã Tû lâ nhên vêåt quan trổng sau

nây. "Àêu dấm vò chuån nhỗ mổn mâ khưng cho ùn". Chuån nhỗ
mổn úã àêy khưng chó viïåc nâng nhõn àối mưåt bûäa, mâ cố chó cho
viïåc "khưng àûúåc tiïëp xc vúái àân ưng úã núi vùỉng vễ". Vò vêåy nâng
múái than: "Ba chc nùm nay ta chûa hïì tiïëp chuån vúái ngûúâi àân
ưng nâo. Giúâ vò miïëng cúm thânh ra thêët tiïët!"
Chó nối chuån vúái àân ưng mâ nâng cho lâ "thêët tiïët", à
hiïíu cấi "tiïët" to lúán àïën bêåc nâo. "Tiïët" úã àêy lâ tiïët hẩnh, lâ sûå
trong trùỉng tûâ thïí xấc àïën linh hưìn. Phêím tiïët lâ cấi diïån mẩo ca
Trinh tiïët. Phêím tiïët khưng cố thò cấi "Trinh" cng bùçng thûâa. Vò
nhiïìu ngûúâi khưng thên dêm mâ dêm thò sao? Phêím tiïët ca
ngûúâi con gấi khưng hùèn chó úã nhûäng nhâ quìn qu, khưng hùèn
chó úã nhûäng tiïíu thû, cưng nûúng, khưng hùèn chó úã nhûäng gia àònh
thïë phiïåt, trêm anh. Lêëy theo con mùỉt ca ngûúâi nay, thò cấi chïët
ca thiïëu nûä giùåt la lâ "chïët dẩi", nhûng vúái con ngûúâi phêím
hẩnh ca ngûúâi xûa, hổ cho rùçng: "danh tiïët côn giấ trõ hún thên
xấc". Vò thên xấc cố thïí mêët ài nhûng danh tiïët vêỵn côn.
Hònh ẫnh êëy vûâa cao cẫ, vûâa bi trấng.
THÅT XÛÃ THÏË CA NGÛÚÂI XÛA 9

3. ƯNG GIÂ HỔ MẬ MUA... NGÛÅA
HAY LÂ MIÏÅNG THÏË GIAN
Nhâ hổ Mậ ngây trûúác chun nghïì ni dẩy ngûåa vâ bấn
ngûåa. Cố mưåt dẩo gia àònh ưng suy sp vò con ưng bõ bïånh nùång, àậ
vết hïët tiïìn trong nhâ mâ con ưng vêỵn khưng khỗi. Ưng bấn hïët sưë
ngûåa ni àïí thang thëc cho con. Con ưng sưëng àûúåc. Tûâ àố ưng
bùỉt àêìu dânh dm, tùçn tiïån àûúåc mưåt sưë tiïìn.
Ngây nổ Mậ ưng nghe úã Hûúng Lêm cố bấn mưåt giưëng ngûåa
qu, ưng àïën núi àố xem tûúáng ngûåa thêåt k, biïët àố lâ giưëng ngûåa
hay, thåc loẩi Hoâng Phiïu, mùåc d nố cố phêìn húi gêìy. Mậ ưng
thđch quấ, nïn chõu mua vúái giấ àùỉt. Ưng vïì nhâ bân lẩi vúái con:

- Ph thên xem biïët nố rêët qu, d húi gêìy, thåc giưëng
Hoâng Tuët Phiïu ca ngûúâi Khûúng. Nhâ ta gêy àûúåc giưëng nây
sệ lâm giâu khưng mêëy hưìi. Ngùåt vò xa ngốt ngây àûúâng, qua àêo
trng e cố cûúáp, nïn cha con ta cng ài.
Hai cha con hổ Mậ thûã ngûåa vâ ngậ giấ xong, tra n cûúng,
cha con àưìng lïn ngûåa ra vïì, lông thêëy hoan hó.
Hổ ài qua mưåt xốm nhâ, Mậ ưng khiïm tưën cho ngûåa ài nûúác
kiïåu, dên lâng àốn ưng lẩi nối:
- Mậ lậo! Ưng lâ ngûúâi ni ngûåa, sao khưng biïët thûúng
ngûåa? Con ngûåa gêìy thïë kia, côn cha con ưng cổp ùn bẫy ngây
khưng hïët, núä nâo cẫ hai lẩi àê trïn mònh nố?
Ưng Mậ nối vúái con mònh:
- Hổ nối phẫi àêëy con ẩ! Vêåy cha nhûúâng cho con cûúäi. Cha
cêìm cûúng cho.
Thïë lâ mưåt mònh Mậ cưng tûã ngưìi ngûåa, ưng Mậ ài bưå theo.
Hổ n têm ài xốm nhâ khấc, bêy giúâ trúâi àậ khấ trûa, nhûäng
Ngư Ngun Phi 10

ngûúâi ngưìi mất trïn àûúâng thêëy cẫnh cha con hổ Mậ nhû vêåy, hổ
kếo ra àốn àêìu ngûåa, xó vẫ ngûúâi con:
- Ai dẩy cưng tûã vïì cấch hiïëu àẩo nhû thïë? Con thò ngưìi ngûåa
kïnh kiïåu, àïí cha chẩy bưå theo àưí mưì hưi! Qua cấnh àưìng kia cố
hổc hiïåu Khưíng Mưn, chùỉc hổ àấnh cưng tûã trâo mấu ra mêët!
Mậ cưng tûã lêåt àêåt nhẫy xëng ngûåa, chùỉp tay thûa vúái cha:
- Hổ nối phẫi àêëy cha ẩ! Nậy giúâ con cng khỗe rưìi, cha hậy
cûúäi nố cho àúä mïåt.
Ngûúâi cha lïn ngûåa ài, ngang qua "Khưíng Mưn hổc hiïåu",
mưåt sưë hổc trô úã àố biïët mùåt ưng giâ, chng chẩy lẩi àốn ưng nối:
- Mậ lậo bấ! Lậo bấ lêu nay mẩnh giỗi chûá? Nghe nối lïånh
lang lêu nay bïånh thêåp tûã nhêët sinh, nay múái vûâa húi bònh phc

lậo bấ àïí lïånh lang nhổc nhoâi cho àânh.
Mậ lậo nhẫy xëng ngûåa nhòn con rưìi thò thêìm:
- Kïí ra hổ nối cng phẫi. Kïí khưng côn bao xa, ta dùỉt ngûåa ài
vêåy.
Hai cha con xëng ngûåa dùỉt bưå, hưìi lêu àïën xốm khấc, cố ai
àố nhòn ngûåa rưìi chûãi:
- Àng lâ cha con mưåt lậo vư hổc. Àêy lâ giưëng Hoâng Tuët
Phiïu, mưåt loẩi thiïn l mậ, mua vïì àïí cûúäi hóåc lâm giưëng, nâo
phẫi mua vïì àïí thúâ, sao cố ngûåa lẩi khưng cûúäi?
Cha con hổ Mậ thiïëu àiïìu mën khốc. Lậo nối vúái con:
- Cûúäi ngûåa cng bõ chûãi, mâ khưng cûúäi cng bõ chûãi! Ta
chõu hïët nưíi! Thưi thẫ quấch cho xong!
Hai ngûúâi dùỉt ài mưåt àoẩn cho khët mùỉt mổi ngûúâi, rưìi thấo
cûúng, cúãi n, àấnh mưåt roi, ngûåa dong tët vâo rûâng mêët dẩng.
Vïì àïën nhâ, bâ c nghe àốn àêìu ngộ. Ưng c thåt lẩi mổi chuån.
Bâ c nghe qua àêëm vâo àêìu bònh bõch, vûâa khốc vûâa nối:
- Ngu sao lâ ngu! Cố bao nhiïu vết ài mua ngûåa, rưìi thẫ ngûåa
ài! Xûa nay miïång lûúäi thïë gian. Viïåc mònh mònh cûá lâm, chiïìu ,
THÅT XÛÃ THÏË CA NGÛÚÂI XÛA 11

nghe lúâi hổ lâm gò? Rưìi àêy lêëy gò mâ sinh sưëng, lêëy gò mâ cûúái vúå
cho con? Ngu úi la ngu!...
LÚÂI BÂN:
Quẫ lâ, khưng "úã sao cho vûâa lông ngûúâi"! Ưng giâ hổ Mậ
hiïìn hêåu àïën mûác thiïëu tûå tin. Nhûäng ngûúâi ngoâi nhòn vâo lâm
sao hiïíu àûúåc tònh trẩng ca hổ Mậ vâ con ngûåa kia nhû thïë nâo?
kiïën nâo hổ nối cng phẫi, nhûng trûúác nhêët hổ Mậ phẫi biïët
àấnh giấ àûúåc cấi viïåc ca mònh. Tc ngûä cố cêu: "Chđn ngûúâi mûúâi
", thò thûá mûúâi lâ mònh vêåy. Mua ngûåa lâ quët têm, mâ giûä
àûúåc "quët têm" (chó con ngûåa) lâ thiïëu quët àõnh. Thiïëu mưåt

trong hai cấi àïìu hỗng.
Ngư Ngun Phi 12

4. CHUÅN CON VE SÊÌU VÂ NÛÚÁC NGƯ
Mưåt súám, Thấi tûã Hûäu mang cung tïn vâo cung, vûâa gùåp vua
Ph Sai. Nhâ vua hỗi:
- Con mang cung tïn ài àêu mâ ấo qìn ûúát sng thïë nây?
Thấi tûã nối:
- Con ài sùn vư bõ sp hêìm?
- Sao lẩi vư sp hêìm?
Thấi tûã nối:
- Con thêëy con ve àang kïu, con toan rònh bùỉt. Bêët ngúâ con
thêëy con bổ ngûåa àûa câng lïn bùỉt con ve, lẩi thêëy con chim sễ àêåu
gêìn àố mën àúáp con bổ ngûåa. Con bên lui lẩi chín bõ bùỉt con
chim sễ, khưng ngúâ bõ sa xëng sònh!
Nhâ vua nối:
- Con chó biïët ham cấi lúåi trûúác mùỉt mâ khưng nghơ àïën cấi
hẩi phđa sau. Thiïn hẩ cố ai ngu nhû con khưng?
Thấi tûã nối:
- Vêåy mâ cố kễ ngu hún con! Lưỵ vưën lâ nûúác lïỵ nhẩc, trûúác cố
Chu Cưng, sau cố Khưíng Tûã, khưng xêm phẩm gò àïën Tïì, thïë mâ
Tïì vêỵn cêët qn àấnh, tûúãng lâ lêëy àûúåc Lưỵ. Ai ngúâ nûúác Ngư ta
vûúåt ngân dùåm àấnh Tïì, ai ngúâ nûúác Viïåt àem qn cẫm tûã àấnh
Ngư!...
Ph Sai nưíi giêån hết:
- Ct! Ct... Àố lâ lån àiïåu ca thùçng giùåc giâ Ng Viïn!
Thùçng giùåc êëy tao àậ giïët rưìi! Nïëu mây lâ con tao tûâ nay àûâng nối
túái viïåc àố nûäa!
Thấi tûã Hûäu súå hậi lui ra.
THÅT XÛÃ THÏË CA NGÛÚÂI XÛA 13

LÚÂI BÂN:
Trûúác àêy Ng Tûã Tû khưí têm, khưí cưng can giấn Ph Sai vïì
viïåc nây, ưng bõ Ph Sai giïët ài, vò vêỵn àinh ninh rùçng nûúác Viïåt
khưng bao giúâ dấm phẫn. Thấi tûã hûäu mûúån hònh ẫnh con ve, con
bổ ngûåa, con chim sễ àïí chó nûúác Lưỵ, Tïì, Ngư, Viïåt. Ngûúâi ta nối:
"Khưng kễ nâo àiïëc bùçng lông ngûúâi khưng mën nghe, khưng kễ
nâo m bùçng kễ khưng mën thêëy". Ngư Ph Sai khưng ngu
nhûng ưng khưng mën nghe nhûäng lúâi can phẫi. Ngư Ph Sai
khưng giïët con mònh nhûng cêët qn ài àấnh Tïì vâ hưåi chû hêìu
lêìn nûäa, nûúác Viïåt àấnh p nûúác Ngư vâ giïët chïët Hûäu! Chẫ khấc
nâo Ngư Ph Sai àậ giïët con.
Ngư Ngun Phi 14

5. TIÏËNG ÀÂN BÂN QËC SÛÅ
(TRÊU K THUËT TÏÌ UY VÛÚNG)
Tïì Uy Vûúng lïn ngưi 9 nùm, ngây nâo cng àân quín ca
vang, àùỉm say tûãu sùỉc. Mưåt hưm cố ngûúâi tïn Trêu K lâ ngûúâi
nûúác Tïì, xin vâo ët kiïën Tïì Uy Vûúng, nối:
- Tưi biïët gẫy àân, nghe àẩi vûúng thđch êm låt, nïn tòm
àïën.
Uy Vûúng cho ngûúâi mang àân ra. Trêu K lïn dêy, nhûng
khưng gẫy. Uy Vûúng hỗi:
- Tiïn sinh cho ta nghe mưåt bẫn chûá?
Trêu K nối:
- Biïët cêìm l (l thuët vïì àân) múái lâ quan trổng, côn tiïëng
àân chùèng qua lâ do súåi tú phất êm mâ thưi.
Vua hỗi:
- Vêåy thïë nâo lâ cêìm l?
Trêu K nghiïm trang nối:

- Cêìm lâ Cêëm! Lâ cêëm ngùåt! Lâ cêëm chó nhûäng sûå àùỉm say
tûãu sùỉc àïí giûä cho chấnh àẩo. Trong àân, dêy lúán nhêët chó vua, côn
cấc dêy nhỗ lâ bïì tưi. Àúâi Phc Hi chïë àân cố 5 dêy. Àïën Chu Vùn
thïm mưåt dêy, sang Chu V thïm mưåt dêy nûäa àïí húåp tònh giûäa
vua tưi, vêåy à biïët àân dng vâo viïåc chđnh sûå.
Uy Vûúng nối:
- Phẫi! Têët nhiïn tiïn sinh phẫi biïët cêìm êm?
Trêu K nối:
- Tưi hổc àân têët phẫi biïët chúi àân, cng nhû àẩi vûúng lo
nghiïåp nûúác, hấ lẩi khưng biïët trõ qëc hay sao? Nay àẩi vûúng
THÅT XÛÃ THÏË CA NGÛÚÂI XÛA 15

cêìm mïånh àêët nûúác mâ khưng trõ, cố khấc gò tưi cêìm àân mâ
khưng gẫy? Tưi ưm àân mâ khưng gẫy thò àẩi vûúng khưng bùçng
lông. Àẩi vûúng bỗ nûúác khưng trõ thò trùm hổ khưng bùçng lông!
Uy Vûúng ngẩc nhiïn nối:
- Thò ra tiïn sinh mûúån tiïëng àân àïí khun ta? !
Sau àố Uy Vûúng múâi Trêu K lâm tûúáng qëc, Trêu K
chêën hûng nûúác Tïì thânh mưåt cûúâng qëc.
LÚÂI BÂN:
Àêy cng lâ thåt thuët khấch. Uy Vûúng thđch êm nhẩc.
Trêu K xûng mònh biïët chúi àân nïn múái àûúåc Uy Vûúng tiïëp.
Nïëu Trêu K nối: "Tưi vâo khun nhâ vua khưng nïn àam mï tûãu
sùỉc", thò chûa chùỉc àûúåc Uy Vûúng múâi vâo.
Quẫ nhû lúâi Trêu K nối, êm nhẩc dng vâo viïåc lïỵ nghi
chđnh sûå, êm hûúãng ca nố khiïën ngûúâi ta thû thấi, an lẩc, vui
hôa. "Nhẩc" lâ àiïåu àân, côn êm lâ "lẩc" lâ vui hôa. Cấc triïìu àẩi
thúâi cưí (trûúác nhâ Chu) àïìu dng êm nhẩc trong viïåc tïë lïỵ, thiïët
triïìu. Àïën àúâi Tr Vûúng nhâ Ên, vua Tr sai mưåt àẩi nhẩc sû lâ
Sû Diïn chïë ra mưåt loẩi êm nhẩc cho cấc ca nûä hất àïí hôa àân

theo, dêìn dêìn biïën thânh hai thûá êm nhẩc song hânh: Àố lâ Êm
nhẩc cho triïìu àònh vâ Êm nhẩc trong cung àònh. Nhẩc cung àònh
lâ nhẩc àïåm theocấc àiïåu ma ca cung nûä, tiïën àưå ca nố ài àïën
àưå "dêm nhẩc". Chđnh Sû Diïn lâ tấc giẫ khc Mi-mi, mưåt bẫn dêm
nhẩc bêët h vâo thúâi àố, Sûã nối: "Tûâ khi vua Tr cho dẩo khc Mi-
mi, nhâ vua bùỉt àêìu bỗ bï triïìu chđnh, sa vâo con àûúâng tûãu sùỉc,
nhc dc". Khi Chu V Vûúng àấnh chiïëm triïìu ca, giïët vua Tr,
Sû Diïn chẩy vïì Àưng àïën nûúác Vïå, tûå tûã trïn sưng Bưåc... Nhûäng
àïm khuya vùỉng, ngûúâi dên úã vng sưng Bưåc thûúâng nghe khc
Mi-mi rêët ma quấi, quën r. Mưåt thânh ngûä côn sốt lẩi ngây nay
lâ "Bưåc thûúång tang trung" (Trïn sưng Bưåc, trong àấm dêu, chó cho
viïåc trai gấi gian dêm. Truång Kiïìu cố cêu: "Ra tìng trïn Bưåc
trong dêu / Thò con ngûúâi êëy ai cêìu mâ chi")
Ngư Ngun Phi 16

Lúâi ca Trêu K nối, lâ nối vïì ngun y ca êm nhẩc. Côn
nối "cêìm", hai tûâ êëy nghơa khấc nhau nhûng àổc cng êm, Trêu K
dng àïí nhêën mẩnh cho nhâ vua thûác tónh. Trêu K lâ võ tûúáng
qëc giỗi ca thúâi àố. Sau thúâi Ấn Anh, nûúác Tïì chûa cố võ tûúáng
qëc nâo sấnh ngang vúái Trêu K.
THÅT XÛÃ THÏË CA NGÛÚÂI XÛA 17

6. THÌN VU KHƯN THÛÃ TÂI TRÊU K
Thìn Vu Khưn vưën lâ mưåt biïån sơ (biïån sơ: Ngûúâi biïån bấc
giỗi) lưỵi lẩc nhêët ca Tïì, nghe Trêu K ën ba têëc lûúäi mâ àûúåc
phong lâm Tûúáng qëc, cố khưng phc, bên dêỵn bổn tay chên àïën
ët kiïën Trêu K. Trêu K tiïëp àậi tûã tïë, Thìn Vu Khưn vúái vễ
mùåt cûåc k kiïu ngẩo nối vúái Trêu K:
- Tưi cố mêëy àiïìu thư lêåu cố thïí trònh bây vúái Tûúáng qëc
àûúåc khưng?

Trêu K chùỉp tay àấp:
- Khưng dấm! Xin tiïn sinh cho nghe!
Thìn Vu Khưn nối:
- Con khưng lòa mể, vúå khưng lòa chưìng!
Trêu K àấp:
- Xin vêng lúâi! Tûâ nay tưi khưng xa vua nûãa bûúác!
Khưn nối:
- Àậ dng gưỵ gai lâm bấnh xe mâ bưi thïm múä thïë lâ trún
lùỉm, nhûng nïëu mâ àc lưỵ vng khố mâ vêån chuín àûúåc!
K àấp:
- Xin vêng lúâi! Tưi khưng lâm àiïìu gò trấi vúái thưng tc.
Khưn nối:
- Cấnh cung dêỵu cûáng cng cố lc trïỵ, cấc dông sưng àïìu
chẫy ra bïí, tûå nhiïn mâ hôa húåp!
K àấp:
- Xin vêng lúâi! Tưi sệ chổn ngûúâi hiïìn mâ dng, quët khưng
àem kễ bêët tâi vâo chưën miïëu àûúâng.
Ngư Ngun Phi 18

Khưn nối:
- Cêìm sùỉt khưng so dêy thò khưng thânh êm låt.
K àấp:
- Xin vêng lúâi! Tưi sệ sûãa lẩi phấp låt àïí xem xết nhûäng kễ
gian lêån.
Thìn Vu Khưn súå hậi sp lẩy rưìi lui ra. Bổn tay chên thêëy
bưå mùåt ca ưng mếo xïånh liïìn hỗi:
- Sao vêåy?
Thìn Vu Khưn thúã ra, nối:
- Ta dng êín nghơa hỗi nùm àiïìu, quan Tûúáng qëc trẫ lúâi
àûúåc hïët. Ngâi lâ bêåc àẩi tâi ta khưng thïí sấnh bùçng.

Sau àố Trêu K lêåp tûác ấp dng nhûäng àiïìu mâ Thìn Vu
Khưn àậ nối.
LÚÂI BÂN:
Thìn Vu Khưn dng phếp êín bân vïì phếp lâm chấnh trõ
ca Tïí Tûúáng, Trêu K hiïíu àûúåc nïn giẫi àấp hïët mổi thùỉc mùỉc.
Cêu àấp bao giúâ cng àưìng dẩng vúái cêu xûúáng, ùn khúáp vúái nhau.
Ngûúâi ta tûúãng chûâng hai bưå ốc liïn thưng vúái nhau. Trong 5 àiïìu,
mưỵi àiïìu lâ mưåt chi tiïët trong viïåc xêy dûång àêët nûúác, khưng àiïìu
nâo ngoâi vêën àïì. Thìn Vu Khưn hỗi, nhûng cêu hỗi bõ ph
phiïëm, khưng bùỉt bđ, mổi vêën àïì àïìu àùåt vâo triïìu chđnh, nhúâ vêåy
mâ Trêu K cố thïí liïn tûúãng kõp thúâi. Giẫ sûã, Khưn hỗi mưåt cêu
vu vú nâo àố nhû: "Trùng sấng vùçng vùåc, cung nûä nghïu ngao" thò
Trêu K trẫ lúâi sao àêy? Sûã nối: "Thìn Vu Khưn cố tâi trưng mùåt
mâ àổc hïët tû tûúãng ngûúâi àưëi diïån". Giúâ nây gùåp phẫi tay àưëi th,
nết mùåt ưng tiu nghóu, àïën nưỵi bổn àïå tûã chïë ưng: "Sao vêåy?", thò
thêåt lâ th võ.
THÅT XÛÃ THÏË CA NGÛÚÂI XÛA 19

7. QUAN DÚÃ ÀÛÚÅC KHEN, QUAN GIỖI BÕ CHÏ
Trêu K ghi nhúá lúâi Thìn Vu Khưn nïn ưng lâm viïåc hïët
sûác siïng nùng vâ cêín thêån. Bêëy giúâ ai cng àưìn võ quan trêën th
àêët A lâ ngûúâi hiïìn, vâ chï quan trêën th àêët Tûác Mùåc à àiïìu.
Trêu K àïí têm àïën viïåc àố, cho ngûúâi xem xết hû thûåc rưìi têu lẩi
cho Tïì Uy Vûúng biïët.
Uy Vûúng cho triïåu têåp qìn thêìn, lẩi àôi hai võ quan trêën
th kia. Trûúác mùåt bấ quan, võ quan àêët Tûác Mùåc bõ coi bùçng "nûãa
con mùỉt". Vua gổi lậo ra hỗi:
- Ngûúâi trêën th Tûác Mùåc cúá sao àïí cấc quan úã triïìu chï
ngûúi?
Lậo àấp:

- Thêìn chó biïët lâm hïët chûác trấch ca mònh, côn viïåc khen
chï thêìn khưng àûúåc biïët.
Uy Vûúng lúán tiïëng:
- Ta cho ngûúâi dô xết àêët Tûác Mùåc thêëy rång vûúân tûúi tưët,
ngûúâi dên giâu cố, viïåc quan khưng bï trïỵ, cẫ mưåt vng phûúng
Àưng êëy n ưín, múái hay nhâ ngûúi mưåt lông vò dên, khưng àt lốt
cho bổn quan lẩi úã triïìu, vò lệ àố mâ nhâ ngûúi bõ chï. Ngûúi thêåt
xûáng àấng lâ mưåt lûúng thêìn.
Nối rưìi liïìn gia phong cho võ quan àêët Tûác Mùåc. Lẩi gổi võ
quan àêët A, nối:
- Ngûúi trêën th àêët A thïë nâo mâ ngây nâo úã triïìu cng
thêëy lúâi khen ngúåi vïì ngûúi. Ta cho ngûúâi àïën dô xết thò thêëy
rång vûúân bỗ hoang ngûúâi dên àối rấch. Qn Triïåu xêm lêën búâ
cội ngûúi khưng chõu cûáu. Nhâ ngûúi bốc lưåt tiïìn ca dên chng
àt lốt cho kễ tẫ hûäu ca ta àïí àûúåc tiïëng khen. Ngûúi lâ tïn tham
quan àưåc ấc.
Ngư Ngun Phi 20

Quan àêët A sp lẩy xin tha tưåi. Uy Vûúng truìn àem hùỉn bỗ
vâo chẫo dêìu sưi. Cấc quan xanh mùåt. Vua truìn nhûäng tïn tûâng
khen chï bêët cưng àố ra mùỉng:
- Cấc ngûúi lâ tai mùỉt ca ta lẩi ùn bêín, phẫi trấi àẫo lưån.
Nay àem cấc ngûúi cho vâo vẩc dêìu.
Uy Vûúng truìn àem nhûäng kễ thên tđn nhêët ca mònh bỗ
vâo vẩc dêìu àïí lâm rùn! Chû hêìu thêëy sûå cẫi cấch ca Uy Vûúng
àïìu súå.
LÚÂI BÂN:
Viïåc nây nhan nhẫn úã mổi xậ hưåi. Àúâi nay cố khấc gò àúâi xûa?
Thđ sinh ài thi thêëy mònh ëu kếm bên àt lốt àïí àûúåc àiïím cao.
Thêåm chđ cố ngûúâi khưng ài thi mâ vêỵn cêëp bùçng lâm mêët cưng

nhâ vua phẫi "lêåt sưí bưå" ra tra.
Nguỵn Khuën nối:
"Cố tiïìn viïåc êëy thò xong nhó?
Àúâi trûúác lâm quan cng thïë a?"
May mùỉn thay cho triïìu nâo minh qn gùåp lûúng thêìn. V
ấn hai ưng quan trïn àêy lâ mưåt bâi hổc cho nhûäng ngûúâi cố trấch
nhiïåm vúái ngûúâi dên.
THÅT XÛÃ THÏË CA NGÛÚÂI XÛA 21

8. NHÊN VÂ TRĐ
Thêìy trô Khưíng Tûã bỗ nûúác Lưỵ lûu vong ra nûúác ngoâi. Mưåt
hưm Khưíng Tûã gổi Tûã Cưëng (mưåt trong 72 hổc trô hiïìn ca Khưíng
Tûã) hỗi:
- Theo con, thïë nâo lâ ngûúâi nhên, thïë nâo lâ ngûúâi trđ?
Tûã Cưëng suy nghơ mưåt lất rưìi àấp:
- Thûa thêìy, ngûúâi nhên lâ ngûúâi biïët thûúng ngûúâi; ngûúâi trđ
lâ ngûúâi hiïíu ngûúâi.
Khưíng Tûã khen "hay". Rưìi kïu Tùng Tûã vâo hỗi lẩi cêu trïn.
Tùng Tûã suy nghơ mưåt hưìi rưìi àấp:
- Thûa thêìy, ngûúâi nhên lâ ngûúâi biïët thûúng mònh; ngûúâi trđ
lâ ngûúâi tûå biïët mònh.
Khưíng Tûã chõu quấ! Àoẩn ưng gổi Tûã Lưå vâo hỗi:
- Theo con, thïë nâo lângûúâi nhên, thïë nâo lâ ngûúâi trđ?
Tûã Lưå thûa:
- Theo con, ngûúâi nhên lâ ngûúâi lâm sao cho ngûúâi khấc
thûúng àûúåc mònh; côn ngûúâi trđ lâ ngûúâi lâm sao cho ngûúâi khấc
hiïíu àûúåc mònh!...
Khưíng Tûã rêët àưỵi ngẩc nhiïn, ngûãa mùåt khen rùçng:
- Bêët ngúâ thay!...
LÚÂI BÂN:

Cng mưåt cên hỗi nhûng ba cêu trẫ lúâi hoân toân khấc nhau,
àêy thêåt lâ àiïìu th võ vâ bêët ngúâ.
Nhûng ta thûúâng thêëy viïåc àúâi khưng khấc nâo mưåt dông
sưng, cố lc tûâ trïn cao àưí âo âo xëng vûåc sêu, cố lc trûúân mònh,
Ngư Ngun Phi 22

len lấch qua hễm ni, cố lc thïnh thang lùång túâ giûäa bònh
ngun... thiïn hònh vẩn trẩng. Nhûng mưỵi dẩng trẩng àïìu ph
húåp vúái mưỵi hoân cẫnh. Búãi khưng bao giúâ trúâi mûa lt mâ sưng
cẩn, trúâi nùỉng hẩn mâ nûúác sưng dêng. Ni dûång bẩt ngân dông
sưng khưng thïí khưng ën mònh lûúån theo thïë ni. Con ngûúâi cng
thïë. Cố lc ta vò ngûúâi vâ ngûúâi vò ta, cố lc ta vò ta, vâ ngûúâi vò
ngûúâi, theo hoân cẫnh mâ hânh sûå. Nhû thïë múái khưng lưỵi.
Trong toấn hổc cng cố nhûäng vêën àïì nhû trong nhên sinh.
Trûúác àêy 2300 nùm, nhâ Toấn hổc Hi Lẩp, Eulide phất biïíu: - "Tûâ
mưåt àiïím ngoâi àûúâng thùèng, ta chó vệ àûúåc mưåt vâ chó mưåt àûúâng
thùçng song song vúái àûúâng thùèng àậ cho"!
Ai mën hổc toấn lïn cao bùỉt båc phẫi chêëp nhêån lúâi u
cêìu nây. Vò àêy lâ mưåt àiïìu hiïín nhiïn. Thïë mâ úã Anh, Remann lẩi
phất biïíu: - "Tûâ mưåt àiïím ngoâi àûúâng thùèng, ta khưng vệ àûúåc
mưåt àûúâng thùèng nâo song song vúái àûúâng thùèng cho trûúác"!
Chûa hïët! Sau àố nhâ toấn hổc Laubatchewsky lẩi phất biïíu:
- "Tûâ mưåt àiïím nùçm ngoâi àûúâng thùèng, ta cố thïí vệ àûúåc vư sưë
àûúâng thùèng song song vúái àûúâng thùèng cho trûúác"!
Thïë cố trấi ngûúåc khưng? Hai àõnh àïì sau àêy phẫi lâ sai (vò
sai àêu lâ àõnh àïì!), úã toấn cao cêëp ngûúâi ta vêỵn dng nố. Têët
nhiïn mën dng nố phẫi ty theo àiïìu kiïån. Ngûúâi ta thûúâng nối,
"chên l úã bïn nây Pyrrếneếs, sang bïn kia trúã thânh nghõch l".
Àng hay khưng àng côn ty theo hoân cẫnh.
Qua cêu hỗi nhên trđ ca Khưíng Tûã, Ng tûã Tû úã nûúác Ngư

(ngûúâi cng thúâi vúái Khưíng Tûã) nối:
- Khưng thûúng mònh lâm sao thûúng àûúåc ngûúâi ngoâi?
Khưng thûúng ngûúâi lâm sao ngûúâi thûúng ta? Mưn àưì ca Khưíng
Tûã chó "chễ tû súåi tốc nhên nghơa" ( nối phiïën diïån) mâ thưi!
Nhên vâ Trđ đt nhiïìu gò vưën àậ cố sùén trong mưỵi ngûúâi, chó sûã dng
cố húåp lc khưng thưi!
Do àố bêët k viïåc gò, àng hay sai, cưng hay tưåi chng ta khố
mâ àem nhêån xết ch quan ra àïí phấn xết àûúåc. Búãi viïåc hânh xûã
ca tha nhên côn ty thåc hoân cẫnh ca hổ lc àố.
THÅT XÛÃ THÏË CA NGÛÚÂI XÛA 23

9. NÚI CHÌNG NGÛÅA
Ngây xûa cố mưåt hân sơ àïën kinh àïí ûáng thđ. Trong lc àúåi
àïën ngây thi châng tẩm ng tẩi mưåt quấn rưång rậi bïì thïë. Nhâ
quấn thêëy châng tng thiïëu tiïìn liïìn cho ra ng ngoâi chìng
ngûåa.
Mưåt hưm châng ài thi vïì ghế lẩi chìng ngûåa bưỵng thêëy chấy
bng bng phđa trûúác, châng hân sơ vûâa kïu vûâa cûáu lûãa, vûâa chẩy
tòm àưì dêåp lûãa. Lûãa chấy gêy thiïåt hẩi cho quấn khấ nhiïìu.
Ch quấn dêỵn châng lïn cấo quan, nối:
- Gậ thû sinh nây xin ng nhâ tưi, hùỉn khưng cố tiïìn bẩc gò
nïn tưi khưng cho ng trong nhâ, cng khưng núä àíi nố, chó cho
nố úã tẩm chìng ngûåa mâ khưng tđnh tiïìn. Vò thïë nố àêm ra oấn
hêån àưët nhâ tưi àïí trẫ th!
Ấn quan hỗi:
- Viïåc gậ thû sinh nây àưët nhâ m, cố ai thêëy, cố ai lâm
chûáng?
M quấn nối:
- Bêím quan, trûa vùỉng đt khấch vậng lai, nhûng chđnh mùỉt
tưi thêëy hùỉn àưët nhâ xong, miïång thò hư "lûãa chấy", chên thò chẩy

tòm chưỵ trưën.
Lc êëy quan ấn nghơ thêìm: "Cố l nâo m quấn àùåt àiïìu àïí
hẩi gậ nây? Vò m cho hùỉn ng ngoâi chìng ngûåa, khưng tđnh
tiïìn, vêåy lâ ngûúâi tưët rưìi".
Ấn quan tin lúâi m khưng cêìn nghe lúâi biïån bẩch ca gậ thû
sinh. Ấn quan bùỉt châng bỗ t.
Hai nùm sau mận ấn, châng ghế lẩi kinh hỗi thùm thò biïët
tin mònh àêåu. Nhûng vò khưng cố mùåt mònh lc àố àïí àiïån thđ, thò
Ngư Ngun Phi 24

cêìm bùçng cưng cưëc. Châng bìn vâ hêån. Hân sơ kia kiïëm àêu àûúåc
bưå ấo nho sinh lõch sûå, châng ghế lẩi quấn qìng ra sau chìng
ngûåa bêåt lûãa àưët nhâ kho rưìi chẩy ra phđa trûúác, vúâ nhû thûåc
khấch múái bûúác vâo quấn.
Châng vûâa gổi thûác ùn vûâa àûa mùỉt nhòn khối phđa sau cën
lïn ngn ngt... rưìi múái hư hoấn lïn: "Chấy nhâ... Chấy nhâ", rưìi
cng chẩy ài tòm gâu mc nûúác dưåi lûãa.
Mổi ngûúâi xm lẩi dêåp tùỉt ngổn lûãa. Ch quấn dûúâng nhû
khưng nhúá mùåt châng.
Hân sơ bỗ ài, côn câm râm mêëy tiïëng:
- Ưi cåc àúâi! Kễ cố cưng thò bùỉt bỗ t, côn ngûúâi cố tưåi àûúåc
thûúãng!...
LÚÂI BÂN:
Châng thû sinh cố vễ nhû cay c vúái cåc àúâi. Xết ra m
quấn khưng cố gò àưåc ấc, vò nống råt mâ thiïín cêån múái àưí oan cho
châng. Ngây xûa, bêåc qn tûã khưng mêëy khi biïån bẩch nưỵi oan
khc ca mònh. Hóåc cố biïån bẩch mâ ngûúâi ta khưng nghe thò hổ
cng khưng thêm oấn hêån. Xết cho k, oấn hêån cng khưng lúåi gò.
Nhâ Phêåt nối: "Nưỵi oan khưng nïn biïån bẩch. Vò biïån bẩch thò
khưng hó xẫ". Nhûng tấc giẫ ca bâi "Núi chìng ngûåa" cố mưåt

khấc. tấc giẫ mën nối, ngûúâi àúâi thûúâng hay lêìm lêỵn, hay cố
nhûäng phấn àoấn ch quan. Kễ cố cưng àấng ra phẫi àûúåc thûúãng,
ngûúâi cố tưåi phẫi bõ trûâng trõ. ÚÃ àêy thò ngûúåc lẩi. Àïí àûúåc cưng
bònh, xết cưng vâ tưåi ca mưåt ngûúâi, kễ cố trấch nhiïåm xết viïåc
khưng nïn xết mưåt cấch vộ àoấn.
THÅT XÛÃ THÏË CA NGÛÚÂI XÛA 25

10. BIÏÍN CẤ LÚÁN
Tơnh Quấch Qn Àiïìn Anh mën xêy lẩi thânh Tiïët cho
thêåt uy nghi hng trấng, àấm thûåc khấch ca ưng khun can,
nhûng Àiïìn Anh vêỵn khưng nghe, côn hẩ lïånh:
- Ai can, ta sệ chếm!
Cố mưåt ưng khấch àïën nối:
- Cho tưi gùåp Tơnh Quấch Qn, tưi sệ nối ba tiïëng thưi, nïëu
dû tiïëng nâo thò båc tưi ài!
Tơnh Quấch Qn gổi vâo. Khấch nối:
- Biïín cấ lúán!
Rưìi quay lûng chẩy, Tơnh Quấch Qn gổi theo:
- Múâi khấch úã lẩi! Múâi khấch úã lẩi!...
Khấch vûâa chẩy vûâa nối:
- Kễ hên nây khưng dấm àa vúái cấi chïët!
Àiïìn Anh nối:
- Khưng sao! Xin hậy nối tiïëp!
Khấch nối:
- Ngâi khưng nghe nối loâi cấ lúán sao?
Lûúái khưng ba àûúåc nố. Cêu khưng kếo àûúåc nố. Nhûng nïëu
nố mùỉc cẩn thò loâi kiïën t tểo kia cng xêu xế nố àûúåc. Nûúác Tïì
vúái ngâi giưëng nhû biïín vúái cấ lúán vêåy. Ngâi côn nûúác Tïì thò êëp
Tiïët nây cố kïí chi? Nhûng nïëu nûúác Tïì mêët thò d thânh Tiïët nây
cố xêy àng trúâi cng vư đch.

Tơnh Quấch Qn Àiïìn Anh tónh ngưå àấp:
- Phẫi!