Tài liệu GIÁO TRÌNH QUY HOẠCH ĐÔ THỊ I pdf

GIÁO TRÌNH QUY
HOẠCH ĐÔ THỊ I




TRặèNG AI HOĩC BAẽCH KHOA-HN
KHOA XY DặNG DD&CN
Bĩ MN KIN TRUẽC
GIO TRèNH
QUY HOCH ễ TH I
30 TIT
(Daỡnh cho chuyón ngaỡnh Kióỳn truùc)
Bión soaỷn: TH.S-KTS. T VN HUèNG
KTS PHAN HặẻU BAẽCH

1
Chơng 1
những khái niệm mở đầu
1. Giới thiệu về công tác QHXD Đô thị:

- QHT coỡn goỹi laỡ Quy hoaỷch khọng gian õọ thở laỡ nghión cổùu coù hóỷ thọỳng nhổợng
phổồng phaùp õóứ bọỳ trờ hồỹp lyù caùc thaỡnh phỏửn cuớa õọ thở, phuỡ hồỹp vồùi nhổợng nhu cỏửu
cuớa con ngổồỡi vaỡ õióửu kióỷn tổỷ nhión, õọửng thồỡi õóử ra nhổợng giaới phaùp kyợ thuỏỷt õóứ thổỷc
hióỷn caùc phổồng phaùp bọỳ trờ õoù.
- QHT laỡ mọn khoa hoỹc tọứng hồỹp lión quan õóỳn nhióửu ngaỡnh nghóử, nhióửu vỏỳn õóử:
õồỡi sọỳng, vn hoùa, xaợ họỹi, khkt, nghóỷ thuỏỷt vaỡ cỏỳu taỷo mọi trổồỡng sọỳng...
2. Muỷc tióu vaỡ nhióỷm vuỷ cồ baớn cuớa cọng taùc quy hoaỷch xỏy dổỷng õọ thở :
Cọng taùc quy hoaỷch xỏy dổỷng õọ thở nhũm xaùc õởnh sổỷ phaùt trióứn hồỹp lyù cuớa õọ
thở tổỡng giai õoaỷn vaỡ vióỷc õởnh hổồùng phaùt trióứn lỏu daỡi cho õọ thở õoù vóử caùc mỷt tọứ
chổùc saớn xuỏỳt, tọứ chổùc õồỡi sọỳng, tọứ chổùc khọng giaùn kióỳn truùc, caớnh quan vaỡ mọi
trổồỡng õọ thở.
2.1 Tọứ chổùc saớn xuỏỳt :
Quy hoaỷch õọ thở baớo õaớm phỏn bọỳ hồỹp lyù caùc khu vổỷc saớn xuỏỳt trong õọ thở,
trổồùc tión laỡ caùc khu vổỷc saớn xuỏỳt cọng nghióỷp tỏỷp trung, caùc xờ nghióỷp cọng nghióỷp
vổỡa vaỡ nhoớ, caùc cồ sồớ thuớ cọng nghióỷp vaỡ caùc loaỷi hỗnh saớn xuỏỳt õỷc trổng khaùc.
Quy hoaỷch õọ thở cỏửn giaới quyóỳt tọỳt caùc mọỳi quan hóỷ giổợa hoaỷt õọỹng saớn xuỏỳt
cuớa caùc khu cọng nghióỷp vồùi bón ngoaỡi vaỡ caùc hoaỷt õọỹng khaùc cuớa caùc khu chổùc nng
trong õọ thở. où laỡ mọỳi lión hóỷ trổỷc tióỳp vồùi caùc khu ồớ cuớa dỏn cổ nhũm baớo õaớm sổỷ
hoaỷt õọỹng bỗnh thổồỡng vaỡ nhu cỏửu phaùt trióứn khọng ngổỡng cuớa caùc cồ sồớ saớn xuỏỳt vồùi
vióỷc laỡm cuớa ngổồỡi dỏn õọ thở.
2
2.2 Täø chỉïc âåìi säúng :
Quy hoảch âä thë cọ nhiãûm vủ tảo âiãưu kiãûn täø chỉïc täút cüc säúng v mi hoảt
âäüng hng ngy ca ngỉåìi dán âä thë, tảo cå cáúu håüp l trong viãûc phán bäú dán cỉ v
sỉí dủng âáút âai âä thë, täø chỉïc viãûc xáy dỉûng cạc khu åí, khu trung tám v dëch vủ
cäng cäüng, khu nghè ngåi, gii trê, cng nhỉ viãûc âi lải giao tiãúp ca ngỉåìi dán âä thë.
Ngoi ra nọ cn tảo mäi trỉåìng säúng trong sảch, an ton, tảo âiãưu kiãûn hiãûn âải hoạ
cüc säúng ca ngỉåìi dán âä thë, phủc vủ con ngỉåìi phạt triãøn mäüt cạch ton diãûn.
2.3 Täø chỉïc khäng gian kiãún trục, cnh quan v mäi trỉåìng âä thë :
Âáy l mäüt nhiãûm vủ ráút quan trng ca quy hoảch nhàòm củ thãø hoạ cäng tạc

xáy dỉûng âä thë, tảo cho âä thë mäüt âàûc trỉng v hçnh thại kiãún trục âẻp, hi ho våïi
thiãn nhiãn, mäi trỉåìng v cnh quan. Quy hoảch âä thë cáưn xạc âënh âỉåüc hỉåïng bäú
củc khäng gian kiãún trục, xạc âënh vë trê v hçnh khäúi kiãún trục cạc cäng trçnh ch âảo,
xạc âënh táưng cao, mu sàõc v mäüt säú chè tiãu cå bn trong quy hoảch, nhàòm cán âäúi
viãûc sỉí dủng âáút âai ph håüp våïi âiãưu kiãûn tỉû nhiãn, âiãưu kiãûn âëa phỉång, phong tủc
táûp quạn v truưn thäúng dán täüc ca âä thë.
Tênh bãưn vỉỵng ca âä thë phi ln âỉåüc chụ trong viãûc täø chỉïc khäng gian
kiãún trục quy hoảch âä thë. Viãûc bo âm âä thë phạt triãøn láu di, khäng vi phảm âãún
mäi trỉåìng cnh quan, tảo âiãưu kiãûn cho mäúi liãn hãû giỉỵa con ngỉåìi v thiãn nhiãn
phi âỉåüc duy trç v phạt triãøn.
3.C¸c nguyªn t¾c & ®Ỉc ®iĨm c¬ b¶n trong c«ng t¸c QH§T
3.1 C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n
- Thùc hiƯn nhiƯm vơ chÝnh trÞ & ®êng lèi x©y dùng cđa §¶ng, Nhµ níc, chÝnh
phđ ®Ì ra.
- KÕt hỵp chỈt chÏ giòa QH§T & QHNth«n,gi÷a c¸c vïng víi nhau
- QH§T ph¶i dùa vµo thµnh tùu KHKT, kinh tÕ hiƯn t¹i & t¬ng lai
3
- QHĐT cải tạo, phục hồi, nâng cấp các đo thị cũ là công tác quan trọng.
- QHĐT tuân thủ chỉ tiêu, định mức, quy trình KT của NNớc ban hành cho
từng giai đoạn phát triển.
- Khai thác triệt để các điều kiện tự nhien cảnh quan.chú ý bảo vệ MT sống.
3.2 Các đặc điểm cơ bản:
- QHĐT là công tác có tính chính sách.
- QHĐT là công tác có tính tổng hợp.
- QHĐT mang tính địa phơng &kế thừa của nhiều yếu tố
- QHĐT là công tác có tính dự báo cho sự phát triển trong tơng lai.
Chơng 2
những khái niệm về đô thị
Sự hình thành và phát triển của điểm dân c đô thị
1. Khái niệm về điểm dân c đô thị:

ióứm dỏn cổ õọ thở laỡ mọỹt õióứm dỏn cổ tỏỷp trung phỏửn lồùn nhổợng ngổồỡi dỏn phi
nọng nghióỷp, hoỹ sọỳng vaỡ laỡm vióỷc theo kióứu thaỡnh thở.
Mọựi nổồùc coù mọỹt quy õởnh rióng vóử õióứm dỏn cổ õọ thở. Vióỷc xaùc õởnh quy mọ
phuỷ thuọỹc vaỡo õỷc õióứm kinh tóỳ xaợ họỹi cuớa nổồùc õoù vaỡ tố lóỷ phỏửn trm dỏn phi nọng
nghióỷp cuớa mọỹt õọ thở.
nổồùc ta theo Quyóỳt õởnh sọỳ 132/HBT ngaỡy 5 thaùng 5 nm 1990 cuớa Họỹi
õọửng Bọỹ trổồớng (nay laỡ Chờnh phuớ) quy õởnh õọ thở laỡ caùc õióứm dỏn cổ coù caùc yóỳu tọỳ
cồ baớn sau õỏy :
1. Laỡ trung tỏm tọứng hồỹp hay trung tỏm chuyón ngaỡnh, coù vai troỡ thuùc õỏứy sổỷ
phaùt trióứn kinh tóỳ xaợ họỹi cuớa mọỹt vuỡng laợnh thọứ nhỏỳt õởnh.
2. Quy mọ dỏn sọỳ nhoớ nhỏỳt laỡ 4000 ngổồỡi (vuỡng nuùi coù thóứ thỏỳp hồn)
4
3. Tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp ≥ 60% trong täøng säú lao âäüng, l nåi cọ sn
xút v dëch vủ thỉång mải hng hoạ phạt triãøn.
4. Cọ cå såí hả táưng k thût v cạc cäng trçnh cäng cäüng phủc vủ dán cỉ âä thë
5. máût âäü dán cỉ âỉåüc xạc âënh tu theo tỉìng loải âä thë ph håüp våïi âàûc âiãøm
tỉìng vng.
Nhỉ váûy, âä thë l âiãøm dán cỉ táûp trung våïi máût âäü cao, ch úu l lao âäüng
phi näng nghiãûp, cọ hả táưng cå såí thêch håüp, l trung tám chun ngnh hay täøng håüp,
cọ vai tr thục âáøy sỉû phạt triãøn kinh tãú - x häüi ca c nỉåïc, ca mäüt miãưn lnh thäø,
ca mäüt tènh, mäüt huûn hồûc mäüt vng trong tènh trong huûn.
Viãûc xạc âënh trung tám täøng håüp hay chun ngnh cn phi càn cỉï vo vë trê
ca âä thë âọ trong mäüt vng lnh thäø nháút âënh. Vng lnh thäø ca âä thë bao gäưm
näüi thnh hay näüi thë (gi chung l näüi thë) v ngoải ä hay ngoải thë. Cạc âån vë hnh
chênh ca näüi thë bao gäưm qûn v phỉåìng, cn cạc âån vë hnh chênh ngoải ä bao
gäưm huûn v x.
Vãư tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp åí âiãøm dán cỉ âä thë chè tênh trong phảm vi
näüi thë. Lao âäüng phi näng nghiãûp bao gäưm lao âäüng cäng nghiãûp v th cäng nghiãûp,
lao âäüng xáy dỉûng cå bn, lao âäüng giao thäng váûn ti, bỉu âiãûn, tên dủng ngán hng,
lao âäüng thỉång nghiãûp v dëch vủi cäng cäüng, du lëch, lao âäüng trong cạc cå quan

hnh chênh, vàn hoạ, x häüi, giạo dủc, y tãú, nghiãn cỉïu khoa hc v nhỉỵng lao âäüng
khạc ngoi lao âäüng trỉûc tiãúp vãư näng nghiãûp.
Cå såí hả táưng âä thë l úu täú phn ạnh mỉïc âäü phạt triãøn v tiãûn nghi sinh hoảt
ca ngỉåìi dán âä thë theo läúi säúng âä thë. Cå såí hả táưng âä thë gäưm hả táưng k thût
(nhỉ giao thäng, âiãûn, nỉåïc, cäúng rnh, nàng lỉåüng thäng tin, vãû sinh mäi trỉåìng ...)
v hả táưng x häüi (nhỉ nh åí tiãûn nghi, cạc cäng trçnh dëch vủ cäng cäüng vàn hoạ, x
5
häüi, giạo dủc âo tảo, nghiãn cỉïu khoa hc, cáy xanh gii trê ...). Cå såí hả táưng âä thë
âỉåüc xạc âënh dỉûa trãn chè tiãu âảt âỉåüc ca tỉìng âä thë åí mỉïc täúi thiãøu. Vê dủ : Máût
âäü âỉåìng phäú (km/km
2
), chè tiãu cáúp nỉåïc (lêt/ngỉåìi - ngy), chè tiãu cáúp âiãûn sinh
hoảt (Kw/h/ngỉåìi), tè lãû táưng cao xáy dỉûng ...
Máût âäü dán cỉ l chè tiãu phn ạnh mỉïc âäü táûp trung dán cỉ ca âä thë, nọ âỉåüc
xạc âënh trãn cå såí quy mä dán säú näüi thë trãn diãûn têch âáút âai näüi thë (ngỉåìi/km
2
hồûc ngỉåìi/ha).
2. Ph©n lo¹i ®« thÞ vµ ph©n cÊp QL§T:
2.1 Ph©n lo¹i ®« thÞ:
Nhàòm phủc vủ cho cäng tạc qun l hnh chênh vãư âä thë cng nhỉ âãø xạc âënh
cå cáúu v âënh hỉåïng phạt triãøn âä thë, âä thë âỉåüc phán chia thnh nhiãưu loải khạc
nhau. Thäng thỉåìng viãûc phán loải âä thë dỉûa theo tênh cháút quy mä v vë trê ca nọ
trong mảng lỉåïi âä thë qúc gia.
Phán loải âä thë theo tênh cháút dỉûa vo úu täú sn xút chênh v nhỉỵng hoảt
âäüng åí âä thë mang tênh cháút träüi vãư kinh tãú, âàûc biãût l trong sn xút cäng nghiãûp.
Ngoi ra cn cọ cạc thnh phäú mang tênh cháút hnh chênh, thnh phäú vàn hoạ, nghè
ngåi du lëch v cạc thnh phäú khoa hc hồûc âo tảo ...
ÅÍ nỉåïc ta theo Quút dënh säú 132/HÂBT ngy 5/5/1990 ca Häüi âäưng Bäü
trỉåíng vãư viãûc phán loải v phán cáúp qun l âä thë, âä thë âỉåüc chia thnh 5 loải :
Âä thë loải I :

L âä thë ráút låïn, l trung tám kinh tãú, chênh trë, vàn hoạ - x häüi, khoa hc k
thût, du lëch dëch vủ, trung tám sn xút cäng nghiãûp, âáưu mäúi giao thäng váûn ti,
giao dëch qúc tãú, cọ vai tr thục âáøy sỉû phạt triãøn ca c nỉåïc. Dán säú âä thë cọ trãn 1
triãûu ngỉåìi, tè lãû phi näng nghiãûp ≥ 90% täøng säú lao âäüng ca thnh phäú. Máût âäü dán
6
cỉ bçnh qn trãn 15000 ngỉåìi/km
2
. Loai âä thë ny cọ tè sút hng hoạ cao, cå såí hả
táưng k thût v mảng lỉåïi cäng trçnh cäng cäüng xáy dỉûng âäưng bäü.
Âä thë loải II :
L âä thë låïn, l trung tám kinh tãú vàn hoạ x häüi, sn xút cäng nghiãûp, du
lëch, dëch vủ, giao thäng, giao dëch qúc tãú, cọ vai tr thục âáøy sỉû phạt triãøn ca mäüt
vng lnh thäø.
Dán säú cọ tỉì 35 vản âãún dỉåïi 1 triãûu, tè lãû näng nghiãûp ≥ 90% trong täøng säú lao
âäüng, máût âäü dán cỉ bçnh qn trãn 12000 ngỉåìi/km
2
, sn xút hng hoạ phạt triãøn,
cå såí hả táưng k thût v mảng lỉåïi cäng trçnh cäng cäüng âỉåüc xáy dỉûng nhiãưu màût
tiãún tåïi âäưng bäü.
Âä thë loải III :
L âä thë trung bçnh låïn, l trung tám chênh trë - kinh tãú - vàn hoạ - x häüi, l
nåi sn xút cäng nghiãûp, th cäng nghiãûp táûp trung, dëch vủ - du lëch, cọ vai tr thục
âáøy phạt triãøn ca mäüt tènh hồûc tỉìng lénh vỉûc âäúi våïi vng lnh thäø.
Dán säú cọ tỉì 10 vản âãún 35 vản, tè lãû phi näng nghiãûp ≥ 80% trong täøng säú lao
âäüng, máût âäü trung bçnh trãn 10.000ngỉåìi/km
2
(vng nụi cọ thãø tháúp hån). Cå såí hả
táưng k thût v mảng lỉåïi cäng trçnh cäng cäüng âỉåüc xáy dỉûng tỉìng màût.
Âä thë loải IV :
L âä thë trung bçnh nh, l trung tám täøng håüp chênh trë, kinh tãú, vàn hoạ x

häüi hồûc trung tám chun ngnh sn xút cäng nghiãûp, th cäng nghiãûp, thỉång
nghiãûp, cọ vai tr thục âáøy sỉû phạt triãøn ca mäüt tènh hay mäüt vng trong tènh.
Dán cỉ cọ tỉì 3 vản âãún 10 vản (vng nụi cọ thãø tháúp hån), tè lãû lao âäüng phi
näng nghiãûp ≥ 70% trong täøng säú lao âäüng. Máût âäü dán cỉ trãn 8000 ngỉåìi/km
2
(vng
7
nuùi coù thóứ thỏỳp hồn). Caùc õọ thở naỡy õaợ vaỡ õang õỏửu tổ xỏy dổỷng tổỡng phỏn haỷ tỏửng kyợ
thuỏỷt vaỡ caùc cọng trỗnh cọng cọỹng.
ọ thở loaỷi V :
Laỡ nhổợng õọ thở nhoớ, laỡ trung tỏm kinh tóỳ - xaợ họỹi hoỷc trung tỏm chuyón ngaỡnh
saớn xuỏỳt tióứu thuớ cọng nghióỷp ... coù vai troỡ thuùc õỏứy sổỷ phaùt trióứn cuớa mọỹt huyóỷn hay
mọỹt vuỡng trong huyóỷn. Dỏn sọỳ coù tổỡ 4000 ữ 30000 ngổồỡi (ồớ vuỡng nuùi coù thóứ thỏỳp hồn).
Tố lóỷ lao õọỹng phi nọng nghióỷp 60% trong tọứng sọỳ lao õọỹng. Mỏỷt õọỹ bỗnh quỏn 6000
ngổồỡi/km
2
, õang bừt õỏửu xỏy dổỷng mọỹt sọỳ cọng trỗnh cọng cọỹng vaỡ cồ sồớ haỷ tỏửng kyợ
thuỏỷt.
Do aớnh hổồớng cuớa õởa giồùi haỡnh chờnh, caùc vuỡng laợnh thọứ õổồỹc quy õởnh qua
nhióửu giai õoaỷn lởch sổớ khaùc nhau vaỡ õang coù nhióửu bỏỳt hồỹp lyù. Nhióửu õọ thở, õỷc bióỷt
laỡ caùc õọ thở loaỷi I vaỡ caùc õọ thở lồùn coù ranh giồùi ngoaỷi ọ, ngoaỷi thở khọng õaùp ổùng nhu
cỏửu cỏửn phaùt trióứn cuớa õọ thở hióỷn õaỷi cỏửn õổồỹc õióửu chốnh. Vióỷc xaùc õởnh ranh giồùi
ngoaỷi ọ phaới cn cổù vaỡo õỷc õióứm hióỷn traỷng vaỡ tổồng lai phaùt trióứn cuớa tổỡng õọ thở
theo dổỷ kióỳn quy hoaỷch vaỡ phaới õổồỹc Nhaỡ nổồùc phó chuỏứn. Caùc õọ thở loaỷi V khọng coù
vuỡng ngoaỷi ọ, thổồỡng laỡ caùc thở trỏỳn tổồng õổồng cỏỳp phổồỡng xaợ vaỡ chuớ yóỳu do huyóỷn
quaớn lyù.
Vióỷc xaùc õởnh quy mọ dỏn sọỳ vaỡ tố lóỷ lao õọỹng phi nọng nghióỷp cuớa õọ thở chố
tióỳn haỡnh trong phaỷm vi õởa giồùi nọi thở. Rióng mióửn nuùi, quy mọ sọỳ dỏn õọ thở loaỷi III
coù thóứ quy õởnh tọỳi thióứu tổỡ 8 vaỷn ngổồỡi, õọ thở loaỷi IV tổỡ 2 vaỷn ngổồỡi vaỡ õọ thở loaỷi III
coù thóứ quy õởnh tọỳi thióứu tổỡ 8 vaỷn ngổồỡi, cho õọ thở loaỷi IV tổỡ 2 vaỷn ngổồỡi vaỡ õọ thở

loaỷi V laỡ 2000 ngổồỡi.
Mỏỷt õọỹ dỏn cổ caùc õọ thở ồớ mióửn nuùi coù thóứ thỏỳp hồn, tờnh cho õọ thở loaỷi III laỡ
8000 ngổồỡi/km
2
, loaỷi IV laỡ 6000 ngổồỡi/km
2
vaỡ loaỷi V laỡ 3000 ngổồỡi/km
2
.
8
Tọm lặ, viãûc xãúp loải mäüt âä thë âỉåüc càn cỉï vo 3 tiãu chøn cå bn l vai tr
chỉïc nàng, quy mä dán säú v tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp ca âä thë âọ.
BNG TỌM TÀÕT VÃƯ PHÁN LOẢI ÂÄ THË
Loải âä thë Âàûc âiãøm Dán säú Máût âäü dán cỉ
Âä thë âàûc biãût Th âä hồûc âä thë våïi chỉïc nàng l
trung tám KT, CT, VH, XH, KHKTdu
lëch qúc tãú, cọ vai tr thục âáøy sỉû phạt
triãøn ca c nỉåïc.
Cọ cå såí hả táưng âỉåüc xáy dỉûng âäưng
bäü.
>1,5triãûu ngỉåìi.
Tè lãû lao âäüng phi
näng nghiãûp
> 90%
>15000
ngỉåìi/km
2
Âä thë loải I Âä thë låïn, våïi chỉïc nàng l trung tám
KT, CT, VH, XH, KHKT du lëch qúc
tãú, cọ vai tr thục âáøy sỉû phạt triãøn ca

mäüt vng lnh thäø liãn tènh hồûc ca c
nỉåïc.
Cọ cå såí hả táưng nhiãưu màût âäưng bäü
hon chènh
> 50 vản ngỉåìi
Tè lãû lao âäüng phi
näng nghiãûp
≥ 85%
Trãn 12000
ngỉåìi/km
2
Âä thë loải II Âä thë låïn, våïi chỉïc nàng l trung tám
KT, CT, VH, XH, KHKT, cọ vai tr thục
âáøy phạt triãøn ca mäüt lnh thäø liãn tènh
hồûc mäüt säú lénh vỉûc âäúi våïi c nỉåïc.
Cå såí hả táưng nhiãưu màût tỉång âäúi
âäưng bäü v hon chènh.
>25 vản ngỉåìi
Tè lãû lao âäüng phi
näng nghiãûp
≥80%
Trãn 10000
ngỉåìi/km
2
(vng nụi cọ
thãø tháúp hån)
Âä thë loải III Âä thë trung bçnh, våïi chỉïc nàng l
trung tám KT, CT, VH, XH, KHKT, cọ
vai tr thục âáøy phạt triãøn ca mäüt tènh
hay mäüt säú lénh vỉûc âäúi våïi vng liãn

tènh.
Cå såí hả táưng âỉåüc xáy dỉûng tỉìng màût
âäưng bäü v hon chènh.
>10 vản ngỉåìi
Tè lãû lao âäüng phi
näng nghiãûp
≥ 75%
Trãn 8000
ngỉåìi/km
2

Âä thë loải IV Âä thë trung bçnh, våïi chỉïc nàng l trung
tám KT, CT, VH, XH, KHKT, cọ vai tr
thục âáøy phạt triãøn ca mäüt tènh hay mäüt
>5 vản ngỉåìi Tè
lãû lao âäüng phi
näng nghiãûp
Trãn 6000
ngỉåìi/km
2

9
vng trong tènh.
Cå såí hả táưng âỉåüc xáy dỉûng tỉìng màût
âäưng bäü v hon chènh.
≥ 70%
Âä thë loải IV Âä thë trung bçnh, våïi chỉïc nàng l trung
tám KT, CT, VH, XH, KHKT, cọ vai tr
thục âáøy phạt triãøn ca mäüt tènh hay mäüt
vng trong tènh.

Cå såí hả táưng âỉåüc xáy dỉûng tỉìng màût
âäưng bäü v hon chènh.
>5 vản ngỉåìi Tè
lãû lao âäüng phi
näng nghiãûp
≥ 70%
Trãn 6000
ngỉåìi/km
2

Âä thë loải V Âä thë nh, våïi chỉïc nàng l trung tám
KT, CT, VH, XH, KHKT, cọ vai tr thục
âáøy phạt triãøn ca mäüt huûn hồûc củm
x
Cå såí hả táưng â hồûc âang âỉåüc xáy
dỉûng nhỉng chỉa âäưng bäü v hon
chènh.
>5 vản ngỉåìi Tè
lãû lao âäüng phi
näng nghiãûp
≥ 65%
Trãn 2000
ngỉåìi/km
2

1.2 Phán cáúp qun l âä thë :
Viãûc phán loải âä thë trỉåïc tiãn l âãø phủc vủ cho cäng tạc phán cáúp âä thë, vãư
màût qun l hnh chênh Nh nỉåïc âỉåüc củ thãø hoạ nhỉ sau :
- Thnh phäú trỉûc thüc Trung ỉång tỉång âỉång våïi cáúp huûn âa säú thüc âä
thë loải III v loải IV, mäüt säú êt cọ thãø thüc loải V v do tinh qun l.

- Cạc thë tráún tỉång âỉång cáúp x thüc âä thë loải V ch úu do huûn qun
l.
Do tçnh hçnh phạt triãøn khäng âäưng âãưu giỉỵa cạ âä thë trong ton qúc v trong
tỉìng vng, cho nãn vë trê vai tr v tênh cháút âä thë âäúi våïi tỉìng vng lnh thäø cng
khạc nhau. Trong nhiãưu trỉåìng håüp âàûc biãût mäüt säú âä thë âỉåüc phán cáúp qun l cao
10
hồn hoỷc thỏỳp hồn mọỹt bỏỷc so vồùi quy õởnh trón. Vờ duỷ coù õọ thở loaỷi IV nhổng vỏựn laỡ
thaỡnh phọỳ tốnh lở vaỡ coù õọ thở loaỷi V nhổng vỏựn laỡ thở xaợ do tốnh quaớn lyù.
Mọỹt õióửu cỏửn lổu lyù trong phỏn loaỷi vaỡ phỏn cỏỳp quaớn lyù õọ thở ồớ nổồùc ta laỡ tón
goỹi cuớa õọ thở. óứ phỏn bióỷt loaỷi vaỡ cỏỳp quaớn lyù cuợng nhổ quy mọ vaỡ vở trờ cuớa tổỡng õọ
thở ta duỡng 3 tổỡ quen thuọỹc thaỡnh phọỳ, thở xaợ vaỡ Thở trỏỳn. Nhổợng nm gỏửn õỏy coù
xuỏỳt hióỷn thóm tổỡ Thở tổù õổồỹc hióứu laỡ trung tỏm cuớa caùc õồn vở cỏỳp xaợ hoỷc lión xaợ.
Thở tổù chổa phaới laỡ õióứm dỏn cổ õọ thở, nhổng taỷi õỏy laỷi tỏỷp trung nhióửu loaỷi
cọng trỗnh phuỷc vuỷ cọng cọỹng vóử kinh tóỳ vn hoaù xaợ họỹi mang tờnh õọ thở phuỷc vuỷ cho
ngổồỡi dỏn nọng thọn. Noù laỡ bọỹ mỷt chờnh cuớa laỡng xaợ, laỡ õióứm dỏn cổ coù maỡu sừc caớ
õọ thở lỏựn nọng thọn nhổng tờnh chỏỳt nọng thọn vỏựn laỡ chờnh. õỏy coù caớ nhổợng daợy
nhaỡ ồớ tỏỷp trung cuớa nhổợng ngổồỡi lao õọỹng phi nọng nghióỷp, baùn nọng nghióỷp vaỡ caớ
nọng nghióỷp ồớ nọng thọn. ỏy laỡ mọỹt hỗnh thổùc õọ thở hoaù taỷi chọự rỏỳt thờch hồỹp vồùi
Vióỷt Nam, noù seợ laỡ nóửn taớng cuớa caùc õióứm dỏn cổ õọ thở tổồng lai theo hổồùng õọ thở
hoaù nọng thọn.
2. Sơ lợc quá trình hình thành và phát triển đô thị trên thế giới
2.1.Nguồn gốc và sự hình thành của đo thị
Sự xuất hiện của đô và thị
Đó là kết quả của quá trình phát triển sản xuất. Khi con ngời còn sống nhờ vào
tự nhiên, săn bắt hái lợm thì cha có làng mạc hay đô thị mà chỉ có hình thức tụ c. Khi
con ngời biết trồng trọt, chăn nuôi và một số bộ phận dân c tách ra sản xuất định c, đó
là cơ sở cho nông thôn ra đời. Khi sản xuất phát triển, nghề thủ công ra đời, cần phải
trao đổi hàng hoá, dân c tập trung thành các phờng hội. Đô thị đầu tiên xuất hiện khi
xã hội hóa giai cấp. Lúc đầu chỉ là nơi giao lu hàng hoá và sản xuất tập trung. Sau này
giai cấp thống trị thờng chọn nơi này làm điểm đóng chính quyền. Những nơi đóng

chính quyền thờng phải đợc bảo vệ bằng hệ thống thành quách. Vì thế có 2 yếu tố: Thị
(Chợ, phố, phờng...) và Đô (Thành quách) thờng đi đôi với nhau gọi là đô thị
11
2.2 Lỉåüc kho vãư sỉ phạt triãøn ca cạc âä thë trãn Thãú giåïi :
2.2.1. Thåìi k cäø âải :
Bao gäưm thåìi tiãưn sỉí âỉåüc tênh tỉì 30.000 nàm âãún 1000 nàm trỉåïc Cäng
ngun (trỉåïc CN) v giai âoản cäø âặ phạt triãøn âỉåüc tênh âãún nàm 500 sau Cäng
ngun. Thåìi k cäø âải phạt triãøn mảnh cọ thãø tênh tỉì 9000 nàm trỉåïc Cäng ngun.
Quan âiãøm vãư xáy dỉûng âä thë thåìi k ny v mäüt säú nhán váût näøi tiãúng cọ tênh cháút
quút âënh âäúi våïi sỉû phạt triãøn âä thë xút hiãûn åí vng Lỉåỵng H (Ai Cáûp), vng
Tiãøu Ạ, Trung Ạ, ÁÚn Âäü v Trung Qúc. Nhiãưu hçnh thỉïc v quan niãûm xáy dỉûng âä
thë â hçnh thnh.
- Quan âiãøm vãư âënh cỉ :
Ngỉåìi cäø xỉa â cọ quan âiãøm xáy dỉûng cạc âiãøm dán cỉ táûp trung cọ quy mä
khäng låïn làõm thỉåìng mäùi âiãøm dán cỉ l mäüt bäü lảc. Cạc âiãøm dán cỉ âỉåüc xáy dỉûng
dc ven säng, ngưn nỉåïc âỉåüc coi l úu täú cå bn ca sỉû täưn tải.
+ Vãư kinh tãú : Cạc cå såí sn xút näng nghiãûp v thỉång mải âỉåüc coi l âäüng
lỉûc chênh ca sỉû phạt triãøn.
+ Vãư x häüi : Nãưn tng ca dán täüc v tän giạo âỉåüc láúy lm tän chè cho cạc
hoảt âäüng trung tám vãư chênh trë.
+ Vãư an ninh qúc phng : Ngỉåìi cäø xỉa ln coi trng, h xáy dỉûng cạc âiãøm
dán cỉ táûp trung åí nhỉỵng nåi dãù dng quan sạt k âëch táún cäng.
- Cáúu trục âä thë :
a. Âä thë cäø Ai Cáûp :
Nhỉỵng âä thë cäø âải ra âåìi ráút såïm, vo khang 3000 nàm trỉåïc cäng ngun.
Nhỉỵng thnh phäú Ai cáûp cäø âải âãưu táûp trung dc theo båì säng Nin, âiãưu âọ nọi lãn
táưm quan trng nháút âënh ca nãưn näng nghiãûp.
12
Theo chổùc nng sổớ duỷng, thaỡnh phọỳ Ai cỏỷp cọứ õaỷi õổồỹc chia laỡm 4 loỹai:
- Thaỡnh phọỳ thuớ õọ

- Thaỡnh phọỳ õóửn õaỡi
- Thaỡnh phọỳ thổồng maỷi
- Thaỡnh phọỳ mang yù nghộa chióỳn lổồỹc.
Kim tổỷ thaùp laỡ õióứn hỗnh cho mọỹt tổ tổồớng vóử uy quyóửn cuớa Nhaỡ nổồùc vaỡ vua
chuùa. Caùc Pharaon laỡ nhổợng ngổồỡi chố õaỷo chờnh trong vióỷc xỏy dổỷng kim tổỷ thaùp.
Pharaon I, II, III laỡ nhổợng ngổồỡi coù cọng lồùn trong vióỷc taỷo nón quỏửn thóứ Kim tổỷ thaùp
Ai Cỏỷp. Kim tổỷ thaùp hỗnh thaỡnh trón cồ sồớ thión vn hoỹc, khoaớng caùch vaỡ vở trờ xỏy
dổỷng cuợng nhổ tố lóỷ cuớa quỏửn thóứ õóửu dổỷa trón sổỷ phỏn bọỳ cuớa hóỷ thọỳng sao trón trồỡi
(kóứ thổù bỏỷc cuớa caùc vua quan vaỡ vồỹ con hoỹ). Kim tổỷ thaùp xỏy dổỷng trón sa maỷc gỏửn
sọng Nin tổỡ 5000 nm trổồùc. ỏy laỡ mọỹt quỏửn thóứ kióỳn truùc õổồỹc xỏy dổỷng theo quy
hoaỷch lỏu õồỡi nhỏỳt maỡ coỡn tọửn taỷi õóỳn ngaỡy nay. Kim tổỷ thaùp Cheops, Chephren vaỡ
Mykevios laỡ ba cọng trỗnh lồùn nhỏỳt.
ọ thở cọứ õaỷi Ai Cỏỷp ồớ haỷ lổu sọng Nin thổồỡng laỡ hỗnh chổợ nhỏỷt, xỏy dổỷng vaỡo
khoaớng 3500 nm trổồùc CN. Thaỡnh phọỳ Kahan laỡ mọỹt vờ duỷ : thaỡnh phọỳ coù mỏỷt õọỹ xỏy
dổỷng cao, cồ cỏỳu thaỡnh phọỳ phỏn roợ khu chuớ nọ vaỡ nọ lóỷ. Khu ồớ cho nguồỡi giaỡu laỡ nhaỡ
ồớ coù vổồỡn vồùi dióỷn tờch mọựi lọ 600m
2
. Nhaỡ ồớ cho ngổồỡi ngheỡo laỡ nhổợng khu ồớ thỏỳp
tỏửng, õỷc bióỷt coù hóỷ thọỳng tổồùi nổồùc cho cỏy, caùc õổồỡng phọỳ õaợ õổồỹc trọửng cỏy, cỏy
xanh õổồỹc coi laỡ mọỹt yóỳu tọỳ quan troỹng trong cỏỳu truùc õọ thở. Mọỹt õỷc õióứm cỏửn lổu yù
trong cỏỳu truùc õọ thở cọứ Ai Cỏỷp laỡ sổỷ chởu aớnh hổồớng vóử mỷt tọn giaùo. Thaỡnh phọỳ õổồỹc
quy hoaỷch theo daỷng õa tỏm vaỡ thồỡ thỏửn mỷt trồỡi. Cuọỹc sọỳng õọ thở gừn lióửn vồùi thỏửn
linh chuớ yóỳu laỡ thỏửn mỷt trồỡi vỗ vỏỷy maỡ ồớ cuợng phaới coù phỏửn thọng vồùi mỷt trồỡi.
b) HiLaỷp cọứ õaỷi :
13
Xaợ họỹi cọứ Hi Laỷp õóử cao tờnh dỏn chuớ, quan tỏm õóỳn vióỷc giaùo duỷc con ngổồỡi
vaỡ mọi trổồỡng sọỳng ồớ õọ thở.
Thaỡnh phọỳ baỡn cồỡ cuớa Hyppodamus (khoaớng 500 nm trổồùc CN taỷi Miletes) laỡ
õióứm õỷc trổng cuớa quy hoaỷch Hi Laỷp cọứ õaỷi. Bọỳ cuỷc mỷt bũng cuớa thaỡnh phọỳ õổồỹc
chia thaỡnh caùc phọỳ theo hóỷ thọỳng õổồỡng ọ cồỡ vồùi hai hổồùng chờnh Nam Bừc vaỡ ọng

Tỏy; khoaớng caùch giổợa caùc õổồỡng noùi chung khoaớng tổỡ 30 õóỳn 50m. Thaỡnh phọỳ Mile
cuớa Hypodamus coù kờch thổồùc caùc lọ phọỳ laỡ 47,2m x 25,4m. Tuyóỳn õổồỡng chờnh ọng
Tỏy rọỹng 7,5m õi qua trung tỏm coù thóứ õi xe, coỡn tuyóỳn Bừc Nam rọỹng tổỡ 3-4 m coù õọỹ
dọỳc lồùn nón chuớ yóỳu daỡnh cho õi bọỹ. Caùc thaỡnh phọỳ õóửu coù caùc trung tỏm vaỡ quaớng
trổồỡng chờnh, õổồỹc goỹi laỡ Acropolis vaỡ Agora. Acropolis laỡ khu vổỷc trung tỏm cuớa
thaỡnh phọỳ, nồi tỏỷp trung caùc õóửn thồỡ mang tờnh tỏm linh vaỡ nhaỡ ồớ cuớa caùc quan toỡa cao
cỏỳp. Agora laỡ mọỹt quaớng trổồỡng ồớ trung tỏm, nồi tỏỷp trung caùc sinh hoaỷt vóử thổồng
maỷi vaỡ haỡnh chờnh cuớa thaỡnh phọỳ. Suọỳt trong mỏỳy thóỳ kyớ trổồùc CN õọ thở cọứ Hi Laỷp õaợ
phaùt trióứn maỷnh do õỷc õióứm chờnh trở cọứ Hi Laỷp coù nhióửu tióỳn bọỹ, luỏỷt lóỷ nghióm ngỷt.
c) La Maợ cọứ õaỷi :
Quy hoaỷch vaỡ kióỳn truùc La Maợ cọứ õaỷi õaợ tióỳp thu õổồỹc nhổợng thaỡnh tổỷu cuớa nóửn
vn hoaù trổồùc õoù cuợng nhổ bở aớnh hổồớng sỏu sừc cuớa nóửn vn minh Hi Laỷp. Thaỡnh phọỳ
cọứ La Maợ phaớn aùnh tờnh chỏỳt xaợ họỹi cuớa chóỳ õọỹ cọỹng hoaỡ õóỳ quọỳc La Maợ. Trong thaỡnh
phọỳ coù rỏỳt nhióửu quaớng trổồỡng vaỡ nhoùm quaớng trổồỡng cuỡng vồùi hóỷ thọỳng caùc cọng
trỗnh cọng cọỹng lồùn nhổ nhaỡ haùt, õỏỳu trổồỡng, nhaỡ từm, mỏỷu dởch, chồỹ, cung õióỷn, nhaỡ
thồỡ, mióỳu tổỷ vaỡ caùc õaỡi kyớ nióỷm. Nọỹi dung vaỡ bọỳ cuỷc nhoùm quaớng trổồỡng cọứ La Maợ rỏỳt
phổùc taỷp, coù trang trờ kióỳn truùc lọỹng lỏựy, cọng phu, phaớn aùnh sổỷ sinh hoaỷt giaỡu coù vaỡ yù
thổùc thỏứm myợ cao cuớa giai cỏỳp thọỳng trở.
14
ỷc õióứm truyóửn thọỳng cuớa caùc õọ thở cọứ La Maợ laỡ tờnh chỏỳt phoỡng thuớ. Mỷt
bũng thaỡnh phọỳ coù daỷng nhổ caùc traỷi lờnh : Hầnh vuọng, coù tổồỡng luyợ baớo vóỷ, coù 4
coớng bũng thaỡnh phọỳ coù daỷng nhổ caùc traỷi lờnh : Hỗnh vuọng, coù tổồỡng luyợ baớo vóỷ, coù 4
cọứng chờnh vaỡ nọỳi vồùi caùc cọứng chờnh laỡ caùc truỷc õổồỡng chờnh Nam Bừc (Cardo) vaỡ
ọng Tỏy (Decumanius). Trung tỏm thaỡnh phọỳ õỷt taỷi õióứm giao nhau giổợa hai truỷc
õổồỡng. Thaỡnh phọỳ phaùt trióứn thóm caùc khu vổỷc dỏn cổ ồớ phờa ngoaỡi theo caùc õổồỡng
nhỏỷp thaỡnh. Lọỳi bọỳ cuỷc thaỡnh phọỳ naỡy chởu aớnh hổồớng nhióửu cuớa caùch bọỳ cuỷc thaỡnh
phọỳ cọứ Hi Laỷp. Timgat laỡ mọỹt vờ du.
d) Nóửn vn minh Lổồợng Haỡ (Mezopotama) coù tổỡ 4300 nm trổồùc CN :
Babylon laỡ thaỡnh phọỳ lồùn nhỏỳt luùc bỏỳy giồỡ nũm trón bồỡ sọng Euphrat. Do vua
Netmucazera II xỏy dổỷng vaỡo khoaớng 602-562 trổồùc CN. Thaỡnh phọỳ õổồỹc bao boỹc bồới

hóỷ thọỳng kónh õaỡo thọng vồùi sọng Euphrat vaỡ tióỳp õóỳn laỡ hóỷ thọỳng thaỡnh cao coù nhióửu
lồùp gaỷch. Trung tỏm thaỡnh phọỳ laỡ cung õióỷn vaỡ nhaỡ thồỡ (Ziggurat) xỏy theo kióứu kim
tổỷ thaùp dỏỷt cỏỳp cao õóỳn 90m.
Bón caỷnh thaỡnh phọỳ laỡ vổồỡn treo Babylon nọứi tióỳng, mọỹt trong baớy kyỡ quan cuớa
thóỳ giồùi cọứ õaỷi. Mỷc duỡ khọng coù bỏỳt cổù bũng chổùng khoa hoỹc cuỷ thóứ naỡo vóử sổỷ tọửn taỷi,
vổồỡn treo Babylon mang theo rỏỳt nhióửu truyóửn thuyóỳt, thồ ca vaỡ nhổợng lồỡi ca ngồỹi nhổ
laỡ mọỹt thión õuồỡng giổợa sa maỷc. Mọỹt trong nhổợng nhaỡ thồ La Maợ õaợ mọ taớ laỷi vổồỡn
treo Babylon nhổ mọỹt hóỷ thọỳng sỏn dỏỷt cỏỳp vồùi bồỡ tổồỡng daỡy 7,6m trong chổùa õỏỳt õuớ
chọự cho caớ caùc cỏy lồùn. Vổồỡn treo nũm saùt bồỡ sọng, coù bóỳn taỡu, bọửn phun nổồùc vaỡ hóỷ
thọỳng nổồùc tổồùi cỏy.
e. Caùc vuỡng khaùc :
15
Trung Quọỳc vaỡo thóỳ kyớ thổù 3 trổồùc CN. Mencius õaợ õóử xuỏỳt hóỷ thọỳng quy
hoaỷch sổớ duỷng õỏỳt theo bọỳ cuỷc 9 ọ vuọng. Mọựi ọ coù mọỹt chổùc nng rióng, mọựi caỷnh daỡi
khoaớng 1000 bổồùc.
Caùch bọỳ trờ theo kióứu phỏn lọ naỡy cuợng õổồỹc ổùng duỷng cho Bừc Kinh vóử sau.
Bừc Kinh hỗnh thaỡnh tổỡ 2.400 nm trổồùc CN vaỡ trồớ thaỡnh thuớ õọ Trung Quọỳc nm 878
sau CN.
n ọỹ cuợng coù nhổợng thaỡnh phọỳ õổồỹc hỗnh thaỡnh tổỡ 3000 nm trổồùc CN.
Thaỡnh phọỳ cuợng õổồỹc xỏy dổỷng theo kióứu phỏn lọ.
Nhióửu nồi khaùc trón thóỳ giồùi caùc õióứm dỏn cổ õọ thở cuợng coù xuỏỳt hióỷn nhổng n
oùi chung caùc õọ thở naỡy khọng õóứ laỷi nhổợng tờnh chỏỳt õióứn hỗnh.
2.2.2 ọ thở thồỡi trung õaỷi :
Noùi chung caùc õọ thở cuớa thồỡi kyỡ trung õaỷi phaùt trióứn chỏỷm, bọỳ cuỷc thaỡnh phọỳ
lọỹn xọỹn, phaùt trióứn tổỷ phaùt, thióỳu quy hoaỷch vaỡ mọi trổồỡng õọ thở khọng hồỹp lyù.
ọ thở thồỡi trung õaỷi xuỏỳt hióỷn chuớ yóỳu vaỡo õỏửu cọng nguyón thuọỹc chóỳ õọỹ
phong kióỳn. Mỏu thuỏứn giổợa giai cỏỳp thọỳng trở vaỡ nhỏn dỏn õaợ dỏựn õóỳn nhióửu cuọỹc khồới
nghộa. Chóỳ õọỹ chióỳm hổợu nọ lóỷ dỏửn dỏửn õi vaỡo con õổồỡng tan raợ, xaợ họỹi phong kióỳn bừt
õỏửu õổồỹc hỗnh thaỡnh, dổỷa chuớ yóỳu vaỡo nóửn kinh tóỳ tióứu nọng ồớ nọng thọn. Do sổỷ tan raợ
cuớa nóửn kinh tóỳ chióỳm hổợu nọ lóỷ, dỏn cổ õaợ rồỡi khoới caùc õọ thở vóử nọng thọn õóứ saớn

xuỏỳt, thaỡnh phọỳ trong giai õoaỷn vaỡi trm nm cuọỳi cuỡng cuớa õóỳ quọỳc La Maợ õaợ mỏỳt
hóỳt quyóửn lổỷc thọỳng trở nọng thọn. Xaợ họỹi phong kióỳn trong giai õoaỷn õỏửu mang tờnh
chỏỳt tổỷ cung tổỷ cỏỳp dổỷa trón nóửn saớn xuỏỳt nọng nghióỷp. Chióỳn tranh lión mión, xaợ họỹi
khọng ọứn õởnh õaợ kỗm haợm sổỷ phaùt trióứn cuớa õọ thở. Quy mọ cuớa thaỡnh phọỳ thồỡi õoù
nhoớ, khọng vổồỹt quaù 5 õóỳn 10.000 ngổồỡi.
16
Mi âãún thãú k XII th cäng nghiãûp xút hiãûn mảnh â kêch thêch sỉû phạt triãøn
cạc âä thë. Viãûc trao âäøi hng hoạ v giao lỉu âỉåìng thu giỉỵa cạc vng â xút hiãûn
nhiãưu âä thë cng v cạc âä thë nàòm trãn âáưu mäúi giao thäng. Cạc thnh phäú ny
thỉåìng âỉåüc xáy dỉûng åí nhỉỵng vë trê tỉång âäúi cọ låüi thãú vãư váún âãư bo vãû. Cạc cäng
trçnh nh thåì v cạc dinh thỉû ca vua chụa â tråí thnh nhỉỵng cäng trçnh trng tám
trong bäú củc ca âä thë.
Nãưn vàn hoạ Phủc hỉng åí thãú kè thỉï XV, XVI gàõn liãưn våïi sỉû chuøn tiãúp x
häüi tỉì phong kiãún sang tỉ bn, quy hoảch âä thë thåìi k ny â phn ạnh nhỉỵng nhu
cáưu ca x häüi måïi v â phạt triãøn mảnh åí Cháu Áu. ÅÍ bãn cảnh cạc âäư ạn ci tảo,
måí räüng thnh phäú thåìi Phủc hỉng, cạc xu hỉåïng nghiãn cỉïu, cạc l thuút måïi vãư
quy hoảch â âỉåüc xút hiãûn. Nỉåïc Phạp l mäüt trong nhỉỵng trung tám vàn hoạ quan
trng ca thåìi k phủc hỉng åí Cháu Áu. Hng loảt nhỉỵng âải läü, qung trỉåìng Thàõng
Låüi, qung trỉåìng Ho Håüp. ÅÍ mäüt säú nỉåïc khạc, viãûc xáy dỉûng thnh phäú Pãtecbua åí
Nga, thnh phäú London åí Anh hay Roma åí ... måí âáưu cho mäüt giai âoản måïi trong
lëch sỉí phạt triãøn âä thë.
ÅÍ Cháu Ạ, x häüi phong kiãún táûp trung kẹo di ráút láu v â âỉåüc thäúng nháút
tỉì sau âåìi Táưn. ÅÍ Trung Qúc thnh phäú l chäù åí ca cạc vua chụa phong kiãún, l
trung tám chênh trë vàn hoạ ca giai cáúp thäúng trë, cọ quy mä tỉång âäúi låïn, thỉåìng
âỉåüc xáy dỉûng theo kiãøu thnh, quạch. “Thnh” chè bäü pháûn trung tám xáy dỉûng kiãn
cäú bao quanh cung âiãûn ca vua v qu täüc. “Quạch” l tỉåìng thnh bo vãû bao quanh
phêa ngoi khu vỉûc dán cỉ. Trỉåìng An thåìi Táy hạn l thnh phäú trung tám thỉång
mải chênh trë låïn nháút Trung Qúc, quy mä thnh phäú låïn hån 4 láưn so våïi thnh phäú
La M åí Cháu Áu âỉång thåìi, cọ bäú củc quy hoảch táûp trung, biãøu hiãûn r tỉ tỉåíng
phong kiãún, âãư cao giai cáúp thäúng trë. Cung thnh v vỉåìn cáúm chiãúm pháưn ch úu

17
ca thnh phäú, nh åí ca vua quan v cạc qu täüc chiãúm hai khu phêa Âäng Hong
thnh cn bãn ngoi phêa Nam l khu åí ca nhán dán .
2.2.3 Âä thë thåìi cáûn âải :
Mi âãún giỉỵa thãú k thỉï XVIII cüc cạch mảng cäng nghiãûp ra âåìi â thục âáøy
sn xút phạt triãøn, cạc xê nghiãûp cäng nghiãûp phạt triãøn mảnh, nhiãưu ngnh cäng
nghiãûp låïn ra âåìi â thu hụt nhiãưu nhán lỉûc vo sn xút. Cạc khu nh åí mc lãn
nhanh chọng bãn cảnh cạc khu vỉûc sn xút. ÅÍ cạc nỉåïc cäng nghiãûp phạt triãøn nhỉ
Anh, Phạp, Âỉïc, M dán säú âä thë tàng lãn ráút nhanh. Tỉì nhỉỵng nàm âáưu ca thãú k
XIX, dán säú âä thë åí Anh chiãúm tåïi 32%. Nàm 1921 dán säú âä thë åí Anh â xáúp xè
80%. ÅÍ M, dán säú âä thë nàm 1801 l 4% v cho âãún nàm 1921 con säú ny â trãn
51%.
TÈ LÃÛ DÁN SÄÚ ÂÄ THË MÄÜT SÄÚ NỈÅÏC
Tãn nỉåïc Nàm
1081 1851 1881 1901 1921
Anh 32% 50,1% 67,9% 78,0% 79,3%
Phạp 20,5% 25,5% 34,8% 40,1% 46,7%
Âỉïc - - 41,4% 54,3% 62,4%
M 4% 12,5% 28,6% 46% 51,4%
Sỉû hçnh thnh v phạt triãøn thnh phäú trong thåìi k ny chëu nh hỉåíng ca
nhỉỵng máu thøn sn xút v quan hãû sn xút. Tênh tỉû phạt ca nãưn kinh tãú thë trỉåìng
trong sỉû phán bäú sỉïc sn xút dáùn tåïi sỉû phạt triãøn v phán bäú thnh phäú khäng âäưng
âãưu, vê dủ : miãưn Âäng Bàõc nỉåïc M, khu cäng nghiãûp Philadenfia v Chicagä, chè
chiãúm 14% diãûn têch c nỉåïc nhỉng giạ trë sn pháøm lm ra chiãúm tåïi 75% täøng thu
nháûp qúc dán. Cạc thnh phäú låïn cọ säú dán táûp trung cao â xút hiãûn nhỉ New York
: 5 triãûu ngỉåìi (1920). London gáưn 5 triãûu ngỉåìi, Berlin trãn 4 triãûu ngỉåìi.
DÁN SÄÚ CẠC ÂÄ THË LÅÏN
18
(ồn vở : Ngaỡn ngổồỡi)
Tón Nm

Thaỡnh phọỳ 1800 1850 1900 1920
London 865 2363 4536 4483
Paris 545 1053 2714 2806
Berlin 172 419 1889 4024
NewYork 79 696 3437 5620
Caùc vỏỳn õóử mỏu thuỏứn vaỡ bỏỳt hồỹp lyù trong tọứ chổùc khọng gian õọ thở õaợ naớy
sinh rỏỳt nhióửu do sổỷ phaùt trióứn ọử aỷt cuớa caùc õọ thở trong thồỡi kyỡ naỡy. Vỏỳn õóử nhaỡ ồớ
khọng õổồỹc giaới quyóỳt mọỹt caùch õỏửy õuớ, õỷc bióỷt laỡ caùc khu nhaỡ ồớ daỡnh cho ngổồỡi lao
õọỹng thổồỡng thióỳu tọứ chổùc, chừp vaù, hỗnh thổc ngheỡo naỡn, õióửu kióỷn sọỳng khọng õỏửy
õuớ, thióỳu vóỷ sinh; caùc khu ồớ nhióửu nồi bở khuớng hoaớng nghióm troỹng. Caùc khu cọng
trỗnh cọng nghióỷp xỏy dổỷng tổỷ phaùt, khọng theo quy hoaỷch laỷi chióỳm nhổợng khu õỏỳt tọỳt
trong thaỡnh phọỳ, nhióửu cọng trỗnh xỏy dổỷng saùt bồỡ sọng, thỏỷm chờ ngay saùt khu trung
tỏm laỡm cho mọi trổồỡng sọỳng ồớ õọ thở bở aớnh hổồớng nghióm troỹng. Vióỷc õỏửu cồ õỏỳt õai
õaợ laỡm cho giaù õỏỳt xỏy dổỷng thaỡnh phọỳ tng voỹt, mỏỷt õọỹ xỏy dổỷng cao vaỡ caùc cọng
trỗnh kióỳn truùc õaợ phaùt trióứn theo chióửu cao. Nhióửu thaỡnh phọỳ thỏỷm chờ khọng coù khu
õỏỳt trọỳng õóứ trọửng cỏy xanh. Do sổỷ khuớng hoaớng vóử xỏy dổỷng vaỡ sổỷ mỏỳt cỏn õọỳi trong
thaỡnh phọỳ ồớ caùc nổồùc tổ baớn phaùt trióứn tổỡ nổớa thóỳ kyớ thổù XIX, ngổồỡi ta õaợ tióỳn haỡnh
haỡng loaỷt cọng cuọỹc caới taỷo caùc õọ thở, õỷc bióỷt laỡ ồớ Phaùp vaỡ ồớ Nga (Paris vaỡ
Petescbua). Vồùi caùc lyù do trón, tổỡ cuọỳi thóỳ kyớ XIX õóỳn õỏửu thóỳ kyớ XX, haỡng loaỷt tổ
tổồớng mồùi vaỡ quan õióứm õaợ xuỏỳt hióỷn, mồớ õỏửu cho sổỷ phaùt trióứn cuớa ngaỡnh quy hoaỷch
õọ thở hióỷn õaỷi.
2.3 Khaùi quaùt quaù trỗnh phaùt trióứn õọ thở Vióỷt Nam :
2.3.1 Tỗnh hỗnh phaùt trióứn caùc õióứm dỏn cổ õọ thở õóỳn thóỳ kyớ thổù XVIII:
19
Dỏỳu vóỳt õọ thở õỏửu tión ồớ nổồùc ta laỡ thaỡnh Cọứ Loa hay coỡn õổồỹc goỹi laỡ Loa
thaỡnh cuớa An Dổồng Vổồng ồớ taớ ngaỷn sọng Họửng. Loa thaỡnh laỡ õọ thở õỏửu tión õổồỹc
xỏy dổỷng vaỡo nm 25 trổồùc CN, laỡ trung tỏm chờnh trở cuớa nổồùc u Laỷc. Chióửu daỡi cuớa
ba tổồỡng thaỡnh chờnh daỡi trón 16km coù haỡo sỏu bao boỹc nọỳi lióửn vồùi sọng Họửng õaợ laỡm
tng khaớ nng phoỡng thuớ cuớa Thaỡnh. Ngoaỡi caùc cung õióỷn cuớa vua vaỡ caùc traỷi lờnh,
trong thaỡnh coỡn coù nhaỡ cuớa dỏn thổồỡng. ỏy laỡ õióứm dỏn cổ tỏỷp trung õọng nhỏỳt luùc

bỏỳy giồỡ, dỏn sọỳ ổồùc tờnh tồùi haỡng ngaỡn ngổồỡi.
Trong thồỡi kyỡ Bừc thuọỹc, mọỹt sọỳ thaỡnh thở khaùc nhau mang tờnh chỏỳt quỏn sổỷ
vaỡ thổồng maỷi nhổ thaỡnh Lung Lỏu, thaỡnh Long Bión, Tổỡ Phọỳ, Baỷch Trổồớng.. cuợng
õổồỹc hỗnh thaỡnh. Mọỹt trong nhổợng õọ thở lồùn nhỏỳt thồỡi Bừc thuọỹc õóỳn thóỳ kyớ XIX laỡ
thaỡnh Tọỳng Bỗnh (Haỡ Nọỹi ngaỡy nay). Sổớ cheùp rũng nm 865 tổồùng Cao ióửn (Trung
Quọỳc) õaợ mồớ rọỹng thaỡnh õóứ chọỳng quỏn khồới nghộa. Thaỡnh daỡi 1982,5 trổồỹng
(7930m), cao 2,5 trổồỹng (10m), trón tổồỡng thaỡnh coù 55 õióứm canh. Mọỹt vaỡi õoaỷn thaỡnh
coỡn soùt laỷi cho õóỳn ngaỡy nay.
Nm 1010 sau khi ọứn õởnh tỗnh hỗnh chờnh trở trong nổồùc, Lyù Thaùi Tọứ õaợ quyóỳt
õởnh dồỡi õọ vóử trung tỏm aỷi La (trong thaỡnh Tọỳng Bỗnh cuợ) vaỡ õọứi tón laỡ Thng
Long. ỏy cuợng laỡ caùi mọỳc khai sinh cho thaỡnh phọỳ Haỡ Nọỹi ngaỡy nay. Tổỡ õoù Thng
Long phaùt trióứn maỷnh vóử tỏỳt caớ caùc mỷt kinh tóỳ, xaợ họỹi, vn hoaù vaỡ õaợ trồớ thaỡnh mọỹt õọ
thở coù mọỹt vở trờ quan troỹng nhỏỳt trong caớ nổồùc.
Thng Long coù hóỷ thọỳng thaỡnh daỡi 25 km bao boỹc xung quanh khu vổỷc cung
õỗnh vaỡ caùc õióứm dỏn cổ, laỡ nhổợng dỏỳu hióỷu õỏửu tión cuớa õọ thở hoaù õọỹc õaùo. Ngoaỡi ra,
nhióửu cọng trỗnh õổồỹc xỏy dổỷng trong thaỡnh nhổ caùc õóửn chuỡa, mióỳu maỷo. ỏy laỡ thồỡi
kyỡ thởnh vổồỹng nhỏỳt cuớa nóửn phong kióỳn Vióỷt Nam, rỏỳt nhióửu õóửn chuỡa, baớo thaùp õổồỹc
xỏy dổỷng vaỡo thồỡi kyỡ naỡy nhổ : 950 ngọi chuỡa õổồỹc xỏy dổỷng vaỡo nm 1031 dổồùi sổỷ
20
âi th ca nh vua. Cha Diãn Hỉûu (cha Mäüt Cäüt) xáy vo nàm 1049 - Cha Diãn
Hỉûu âạnh dáúu mäüt bỉåïc phạt triãøn cao vãư nghãû thût kiãún trục lục báúy giåì v cho âãún
ngy nay nọ váùn l mäüt biãøu tỉåüng trong trại tim H Näüi. Nàm 1954 trỉåïc khi rụt chảy
thỉûc dán Phạp â âàût mçn phạ hu. Ngay sau âọ vo nàm 1955 cha â âỉåüc xáy dỉûng
lải.
Mäüt âiãưu âạng chụ trong quy hoảch phạt triãøn âä thë lục báúy giåì l viãûc xáy
dỉûng khu Vàn Miãúu nàm 1070, âỉåüc gi l Qúc Tỉí Giạm vo nàm 1076. L khu âải
hc âáưu tiãn åí Viãût Nam, âáy thỉûc sỉû l chäù chn nhán ti ca âáút nỉåïc, hng nàm cọ
hng ngn ngỉåìi âãún xin hc v dỉû thi. Trãn 82 bia Tiãún sé bng âạ ghi lải cạc danh
nhán, cạc nh bạc hc â chỉïng t sỉû quan tám âàûc biãût ca Nh nỉåïc lục báúy giåì vãư
màût vàn hoạ giạo dủc v â lm cho Viãût Nam mäüt thåìi rảng råỵ.

Dỉåïi thåìi phong kiãún, åí nỉåïc ta nhiãưu loải âä thë khạc cng â hçnh thnh. Âọ
l nåi âọng âä chênh ca vua chụa phong kiãún nhỉ thnh Hoa Lỉ (kinh âä ca nh
Âinh), thnh Táy Âä (kinh âä ca nh Häư), thnh Phụ Xn (kinh âä ca nh
Nguùn), l nhỉỵng trung tám chênh trë quan trng.
Thnh Táy Âä (thnh nh Häư) âỉåüc xáy dỉûng ráút kiãn cäú, phêa ngoi âỉåüc ghẹp
âạ trãn mäüt khu âáút bàòng phàóng åí Thanh Hoạ cọ hçnh vng, mäùi cảnh di 500m.
Cäøng thnh l ba vm ghẹp âạ ráút âẻp cọ k thût cao ráút cäng phu. Cọ nhỉỵng phiãún
âạ di tåïi 7 mẹt, cao 1,5 mẹt, nàûng tåïi 15 táún åí cäøng ra vo.
Sau chiãún thàõng qn Minh, Lã Låüi xáy dỉûng lải âáút nỉåïc. Âä thë Viãût Nam
dỉåïi thåìi báúy giåì â phạt triãøn ráút mảnh, âàûc biãût Thàng Long l nåi âọng âä ca triãưu
Lã v tỉì âọ (1430) Thàng Long cọ tãn l Âäng Kinh. Thàng Long âỉåüc tu sỉía tỉì cung
âiãûn, âãưn âi âãún Hong thnh v La thnh. Diãûn têch Hong thnh räüng hån nhiãưu so
våïi thåìi L - Tráưn. Theo bn âäư ca Häưng Âỉïc v nàm 1470, âëa giåïi ca Hong
21
thnh gäưm Hong thnh âåìi L - Tráưn cäüng våïi pháưn måí räüng åí phêa Âäng ra tåïi táûn
båì säng Häưng.
ÅÍ chênh giỉỵa Hong thnh l âiãûn Kênh Thiãn: nåi vua häüi hp våïi cạc âải
tháưn, bãn phi l âiãûn Chê Thiãûu, bãn trại l âiãûn Chê Kênh, phêa sau l âiãûn Vản Th,
phêa trỉåïc l âiãûn Thë Triãưu nåi cạc quan vo cháưu vua, tỉì âọ nhçn ra phêa ngoi l cỉía
Âoan Män.
Cung âiãûn ca Hong Thại Tỉí åí hỉåïng Âäng gi l Âäng cung, phêa trỉåïc
Âäng cung l Thại miãúu thnh bäú củc theo hãû trủc vng, láúy âiãûn Kênh Thiãn lm
chøn. Cạc cäng trçnh chênh âỉåüc âàût theo hỉåïng Bàõc - Nam, cạc cung âiãûn âỉåüc xáy
dỉûng ráút âẻp. Phêa Nam Hong thnh l khu vỉûc quan lải gáưn cỉía Âải Hỉng, Lã Thạnh
Täng â cho xáy dỉûng viãûn Âải Láu cho cạc quan nghè lục vo cháưu, xáy âçnh Qung
Vàn l nåi út thi cạc phạp lãûnh ca triãưu âçnh. Nhiãưu âãưn cha âỉåüc xáy dỉûng thåìi âọ
cn lỉu âãún ngy nay nhỉ âãưn Ngc Sån, âãưn B Kiãûu, cha Tráưn Qúc, cha Kim
Liãn, Vàn Miãúu âỉåüc xáy dỉûng lải v måí räüng thnh khu âải hc låïn nháút thåìi phong
kiãún.
Ngoi Hong thnh, phäú phỉåìng âỉåüc phạt triãøn, hoảt âäüng thỉång mải ngy

cng mảnh m, cạc cỉía hiãûu bn ca ngỉåìi H Lan, Anh mc dc theo säng. Vo thãú
k XVII, khu dán cỉ â cọ nh hai táưng, nhiãưu nh lm thãm gạc lỉíng âãư phng lủt
läüi. Nhỉ ngỉåìi phỉång Táy â nháûn xẹt : Thàng Long vo thãú k XVII l âä thë låïn åí
Cháu Ạ. ÅÍ âáy cọ nhiãưu phỉåìng chun sn xút cạc màût hng th cäng, cọ nhỉỵng
phỉåìng näøi tiãúng nhỉ nghãư lm giáúy åí phỉåìng n Thại, nghãư dãût vi åí Thu Chỉång,
nhüm âiãưu tå lủa åí Hng Âo ... dán säú trong thnh ngy cng âäng.
Thàng Long lục báúy giåì thỉûc sỉû khäng cn giỉỵ mi kinh thnh kiãøu phong
kiãún m â tråí thnh mäüt trung tám vàn hoạ, sn xút v thỉång mải âãø phạt triãøn
22
thnh mäüt âä thë låïn. Âä thë khängcn phạt triãøn bọ hẻp trong khu vỉûc Hong Thnh
m â måí räüng mảnh ra phêa ngoi, chiãúm nhỉỵng khu âáút räüng låïn, khai thạc cnh
quan ca häư Hon Kiãúm. Âãún nàm 1728 Trënh Giang â cho cng cäú xáy dỉûng cạc
cung âiãûn ngáưm åí phêa Nam ca Häư, khu vỉûc ny tråí thnh mäüt trung tám quan trng
ca Âä thnh.
2.3.2 Âä thë thåìi nh Nguùn :
Tỉì âáưu thãú k XVIII âãún giỉỵa thãú k XIX, khi cạc nỉåïc cháu Áu â cọ nãưn
kinh tãú låïn mảnh, vàn minh thç Viãût Nam váùn l nỉåïc näng nghiãûp lảc háûu. Nhỉng
âiãưu lût phong kiãún ngàût ngho â kçm hm sỉû phạt triãøn ca âáút nỉåïc, kãø c trong
lénh vỉûc kiãún trục, quy hoảch v xáy dỉûng. Dán säú âä thë lục báúy giåì chè chiãúm
khong 1% dán säú c nỉåïc. Âáưu thãú k XIX mäüt âiãøm dán cỉ låïn ca Viãût Nam l H
Tiãn â bàõt âáưu phạt triãøn mảnh nhåì sỉû di dán vo miãưn Bàõc, Trung Qúc, Campuchia
v Thại Lan. Vãư sau, do chiãún tranh h â b chảy vãư táûp trung tải khu vỉûc chåü Låïn v
mäüt âiãøm dán cỉ âä thë âäng âục måïi â âỉåüc hçnh thnh, cng våïi thnh Gia Âënh
tảo nãn mäüt khu vỉûc sáưm út âàût nãưn mọng cho sỉû phạt triãøn thnh phäú Si Gn sau
ny. Nàm 1865 Si Gn â tråí thnh mäüt âiãøm âä thë låïn ca miãưn Nam Viãût Nam.
Nguùn nh â chn Hú lm Th âä sau khi ginh âỉåüc chênh quưn. Thnh phäú
Hú bàõt âáưu âỉåüc xáy dỉûng vo nàm 1830 åí khu vỉûc Chạnh Dinh. Quy hoảch thnh
Hú â dỉûa trãn ngun tàõc thiãút kãú ca thnh phäú kiãún trục sỉ Vaubae do Nh truưn
âảo Phạp Adevan chè huy. Thnh Hú cọ hçnh vng âỉåüc ci biãún måí räüng åí cạc
trảm canh, mäùi cảnh di 2235 m. Vç mún giỉỵ âỉåüc ngun tàõc âäúi xỉïng nãn ngỉåìi

ta khäng låüi dủng âỉåüc hãút âiãưu kiãûn tỉû nhiãn åí âäưn Mang Cạ. Thnh Hú nàòm trãn
båì säng Hỉång, thnh cao 6m, dy 20m, xung quanh cọ ho bao bc sáu tåïi 4m, cọ
nåi ho räüng tåïi 60m.
23
Trong thaỡnh, caùc cung õióỷn cuớa nhaỡ vua õổồỹc bọỳ trờ theo hóỷ õọỳi xổùng. Xung
quanh Cỏỳm thaỡnh laỡ cung thaỡnh, laỡ nồi xỏy dổỷng caùc cung õióỷn, nồi laỡm vióỷc cuớa caùc
quan laỷi phong kióỳn, phỏửn sau cuớa thaỡnh so vồùi bồỡ sọng Hổồng laỡ khu ồớ. Trong thaỡnh
khọng coù nhaỡ cao tỏửng vaỡ kióứu kióỳn truùc õọử sọỹ, xỏy dổỷng theo kióứu truyóửn thọỳng, nhaỡ
bũng gọự. Dổồùi thồỡi nhaỡ Nguyóựn coù quy õởnh rỏỳt chỷt cheợ vóử xỏy dổỷng : nhaỡ dỏn khọng
õổồỹc giọỳng vaỡ cao hồn nhaỡ cuớa vua quan phong kióỳn. Hóỷ thọỳng õổồỡng saù cồ baớn õổồỹc
xỏy dổỷng theo hóỷ hỗnh hoỹc ọ cồỡ, trón truỷc chờnh coù cọỹt cồỡ cao ba tỏửng vaỡ cọứng chờnh
cuớa thaỡnh vồùi kióỳn truùc rỏỳt phong phuù.
Tọứng thóứ quy hoaỷch kióỳn truùc cọỳ õọ Huóỳ õổồỹc bọỳ trờ dổỷa trón thuyóỳt phong thuyớ
khaù mỏựu mổỷc. Kinh thaỡnh õổồỹc lỏỳy laỡm chuớ thóứ trong bọỳ cuỷc toaỡn õọ thở, hỗnh vuọng
cuớa kinh thaỡnh tổồỹng trổng cho õỏỳt vồùi ba lồùp thaỡnh (Kinh thaỡnh, Hoaỡng thaỡnh vaỡ Tổớ
Cỏỳm thaỡnh). Hoaỡng thaỡnh coỡn goi laỡ aỷi nọỹi coù Tổớ Cỏỳm thaỡnh vaỡ haỡng nm cọng trỗnh
kióỳn truùc lồùn nhoớ, bọỳ cuỷc theo truỷc hổồùng tỏm laỡ õióỷn Thaùi Hoaỡ nhỗn thúng ra nuùi Ngổỷ
Bỗnh vaỡ õóửn Nam Giao, trổồùc mỷt laỡ quaớng trổồỡng. óửn Nam Giao laỡ khu vổỷc du
ngoaỷn cuớa vua õổồỹc õỷt bón kia bồỡ sọng Hổồng, ồớ phờa Nam cuớa kinh thaỡnh (tờnh tổỡ
cổớa chờnh cuớa Thaỡnh). óửn coù hỗnh troỡn tổồỹng trổng cho mỷt trồỡi. bón kia sọng
Hổồng, õọỳi dióỷn vồùi kinh thaỡnh Huóỳ laỡ khu phoù Tỏy. Doỹc bồỡ sọng Hổồng coù caùc daới
cỏy xanh.
Dổồùi thồỡi nhaỡ Nguyóựn, caùc õọ thở khaùc cuợng õaợ bừt õỏửu phaùt trióứn. Nguyóựn Aùnh
õaợ cho xỏy dổỷng laỷi thaỡnh Haỡ Nọỹi vaỡ khu vổỷc Quọỳc Tổớ Giaùm õóứ cuớng cọỳ chờnh quyóửn
ồớ phổồng Bừc. Haỡng loaỷt caùc tốnh thaỡnh õổồỹc xỏy dổỷng khừp nồi trón toaỡn quọỳc õỷt
nóửn moùng cho hóỷ thọỳng quaớn lyù haỡnh chờnh cuớa trióửu õỗnh. Haỡng loaỷt thaỡnh quaùch
õổồỹc xỏy dổỷng ồớ caùc tốnh lyủ thồỡi õoù cuợng laỡ õióứm xuỏỳt phaùt õỏửu tión cuớa hóỷ thọỳng õọ
thở ồớ Vióỷt Nam. ọ thở thồỡi naỡy chuớ yóỳu chố phaùt trióứn hóỷ thọỳng haỡnh chờnh, quyóửn lổỷc
24