SKKN thiết kế hoạt động khởi động trong một số bàidạy học lịch sử 12 ban cơ bản tại trường trung học phổ thông nghi lộc 5
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (5.17 MB, 60 trang )
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Đề tài:
THIẾT KẾ HOẠTĐỘNGKHỞI ĐỘNG
TRONG MỘT SỐ BÀI DẠY HỌC LỊCH SỬ 12
BAN CƠ BẢNTẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔTHÔNG
NGHI LỘC 5
MÔN: LỊCH SỬ
SỞ GD&ĐT NGHỆ AN
TRƯỜNG THPT NGHI LỘC 5
_________________________________________________
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Đề tài:
THIẾT KẾ HOẠTĐỘNG KHỞI ĐỘNG
TRONG MỘT SỐ BÀI DẠY HỌC LỊCH SỬ 12
BAN CƠ BẢN TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
NGHI LỘC 5
MÔN: LỊCH SỬ
Họ và tên:
Tổ:
Năm thực hiện:
Số điện thoại:
Trần Thị Hồng
Khoa học xã hội
2020 - 2021
Nghi Lộc, tháng 3 năm 2021
MỤC LỤC
Tra
Y
I. ĐẶT VẤN ĐỀ.......................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài...............................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu.........................................................................................1
3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu...................................................................2
4. Phương pháp nghiên cứu...................................................................................2
5. Phạm vi nghiên cứu...........................................................................................2
II. NỘI DUNG..........................................................................................................3
1. Cơ sở lí luận......................................................................................................3
1.1. Một số vấn đề về đổi mới phương pháp dạy học.......................................3
1.2. Vai trò của hoạt động khởi động trong trong tiến trình dạy học.................3
1.3. Vai trò của hoạt động khởi động trong dạy học lịch sử..............................5
1.4. Những yêu cầu của hoạt động khởi động...................................................6
1.5. Một số hình thức và phương pháp sử dụng cho hoạt động khởi động
...........................................................................................................................7
1.6. Một số lưu ý khi thực hiện hoạt động khởi động.......................................8
2. Cơ sở thực tiễn..................................................................................................9
2.1.Thực trạng của việc tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học nói
chung hiện nay...................................................................................................9
2.2. Thực trạng của việc tổ chức hoạt động khởi động trong việc dạy học
Lịch sử tại các trường trung học phổ thông trên địa bàn huyện Nghi Lộc
.........................................................................................................................11
3. Kinh nghiệm thiết kế hoạt động khởi động trong một số bài dạy Lịch sử
lớp 12 Ban cơ bản tại Trường trung học phổ thông Nghi Lộc 5.........................13
3.1. Sử dụng phương pháp trò chơi khi thiết kế hoạt động khởi động............13
3.2.Sử dụng tình huống có vấn đề khi thiết kế hoạt động khởi động..............17
3.3. Sử dụng phương pháp đóng vai khi thiết kế hoạt động khởi động...........21
3.4. Vận dụng kiến thức liên môn với Âm nhạc, Văn học khi thiết kế
hoạt động khởi động........................................................................................23
3.5. Khai thác khai thác kênh hình, xem phim tư liệu… trong việc thiết
kế hoạt động khởi động...................................................................................29
4. Hoạt động thực nghiệm...................................................................................34
4.1. Các hoạt động khởi động đối với một số bài học lịch sử cụ thể...............34
4.2. Giáo án thực nghiệm thiết kế và tổ chức hoạt động khởi động bài
học nhằm phát triển năng lực học sinh............................................................36
4.3. Về khả năng áp dụng của sáng kiến.........................................................44
4.4. Thời gian, địa điểm, đối tượng thực nghiệm sư phạm.............................44
4.5. Nội dung và phương pháp thực nghiệm...................................................44
4.6. Tiến trình thực nghiệm.............................................................................45
4.7. Kết quả thực nghiệm................................................................................45
III. PHẦN KẾT LUẬN.........................................................................................48
1. Đóng góp của đề tài.........................................................................................48
1.1. Tính mới...................................................................................................48
1.2. Tính khoa học...........................................................................................48
2. Phạm vi ứng dụng của đề tài...........................................................................48
3. Mức độ vận dụng.............................................................................................48
4. Kết luận...........................................................................................................48
TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................50
PHỤ LỤC 1. PHIẾU KHẢO SÁT DÀNH CHO GIÁO VIÊN
PHỤ LỤC 2. MỘT SỐ HÌNH ẢNH VỀ HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG
TRONG MỘT SỐ BÀI DẠY LỊCH SỬ 12 TẠI TRƯỜNG THPT NGHI
LỘC 5
DANH MỤC BẢNG, BIỂU
Tra
Y
Bảng
Bảng 1. Tổng kết về mức độ hứng thú của học sinh đối với giờ học thực
nghiệm và đối chứng..............................................................................................46
Bảng 2. Thống kê kết quả kiểm tra của hai lớp 12A3 VÀ 12A5..................................46
Bảng 3. Thống kê kết quả kiểm tra lớp 12A3 và 12A5 (theo nhóm điểm và tỷ lệ
%)................................................................................................................................47
Biểu
Biểu đồ 1. Thể hiện mức độ hứng thú với giờ học ở lớp thực nghiệm và đối chứng
.......................................................................................................................................................46
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
STT
VIẾT TẮT
GIẢI NGHĨA
1.
DH
Dạy học
2.
GV
Giáo viên
3.
HĐKĐ
Hoạt động khởi động
4.
HS
Học sinh
5.
PP
Phương pháp
6.
PPDH
Phương pháp dạy học
7.
THPT
Trung học phổ thông
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài
Hiện nay chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực đã trở thành
xu hướng giáo dục quốc tế. Nhiều nước trên thế giới đã có sự thay đổi mạnh mẽ
theo hướng chuyển từ dạy học truyền thụ kiến thức sang dạy học phát triển năng
lực người học.Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương
trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ
chỗ quan tâm đến việc học sinh học cái gì đến chỗ quan tâm học sinhlàm được cái
gì qua việc học.
Theo tinh thần của Nghị quyết số 29-NQ/TW, hiện nay, dạy học theo hướng
phát huy tính tích cực của học sinh (HS) được đặt ra như một yêu cầu bức thiết.
Nghị quyết khẳng định: Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo
hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức,
kĩ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy
móc (Ban Chấp hành Trung ương, 2013).Vì vậy, trong dạy học, giáo viên (GV) cần
quan tâm đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) để người học có cơ hội tự cập
nhật tri thức và phát triển năng lực bản thân. Trong đó, việc tổ chức một cách hiệu
quả các hoạt động học tập để “kích hoạt” tinh thần học tập của HS là rất quan trọng
(Trương Thanh Tòng, 2019). Thông thường, mỗi bài học lịch sử được thiết kế
thành các hoạt động nối tiếp nhau, đó là: Hoạt động khởi động (HĐKĐ); Hoạt
động hình thành kiến thức; Hoạt động luyện tập; Hoạt động vận dụng/tìm tịi, mở
rộng. Như vậy, HĐKĐ là hoạt động đầu tiên của một bài học, có thể coi là bước
“trải đệm” để dẫn dắt HS vào bài mới tốt hơn. Trước yêu cầu đổi mới PPDH lịch
sử hiện nay, tất yếu GV cần coi trọng HĐKĐ sao cho tạo được ấn tượng đầu tiên
tốt đẹp nhất giúp HS chủ động, tự tin khám phá kiến thức. Khởi động là hoạt động
đầu tiêntrong tiến trình dạy học của một bài nên có có vai trị, ý nghĩa quan trọng
với thành công của tiết học. HĐKĐ giúp học sinh ôn tập củng cố lại nội dung của
bài cũ đồng thời là sự chuẩn bị cho bài học mới. HĐKĐ nhằm tạo ra khơng khí vui
vẻtrong lớp và tình huống có vấn đề giúp học sinh tiếp cận được với nội dung bài
học. HĐKĐ sẽ tạo nên sự hấp dẫn, hứng thú với học sinh ngay từ giây phút đầu
tiên.Chính vì vậy, việc tìm kiếm các ý tưởng sáng tạo để tổ chức các hoạt động
khởi động là điều rất cần thiết trong mỗi tiết học. Với ý nghĩa đó, trong những năm
qua bản thân tơi ln quan tâm, tìm tịi đổi mới để tìm ra cách khởi động bài học
hấp dẫn, đúng yêu cầu và đem lại hiệu quả cho từng tiết dạy. Chính vì vậy, tôi viết
đề tài “Thiết kế hoạt động khởi động trong một số bàidạy học Lịch sử 12 Ban cơ
bản tại Trường trung học phổ thông Nghi Lộc 5” với mong muốn chia sẻ những
kinh nghiệm hiểu biết của mình tới đồng nghiệp, áp dụng vào thực tiễn dạy học để
nâng cao chất lượng bộ mơn.
2. Mục đích nghiên cứu
Đề tài nhằm mục đích cung cấp một số cơ sở lí luận về đổi mới phương
1
pháp dạy học, kĩ thuật dạy học cho việc tổ chức hoạt động khởi động trong các
bài dạy. Đồng thời cung cấp một số kinh nghiệm của bản thân tôi trong việcthiết
kế hoạt động khởi động cho các bài dạy môn Lịch sử nhằm phát huy năng lực của
học sinh.
3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là một số biện pháp thiết kế hoạt động trong một số
bài dạy học Lịch sử 12 Ban cơ bản ở Trường THPT nhằm phát triển năng lực sáng
tạo, tự học của học sinh.
Khách thể nghiên cứu là học sinh lớp 12 ở trường THPT Nghi Lộc 5.
4. Phương pháp nghiên cứu
4.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết
Tiến hành thu thập tài liệu qua sách, báo, các văn bản liên quan đến đề
tài.Trên cơ sở đó phân tích, tổng hợp và rút ra những vấn đề cần thiết của đề tài.
4.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Trong đề tài này, tôi đã sử dụng các phương pháp lịch sử, logic, phương
pháp liên ngành…
Bên cạnh đó, tơi sử dụng các phương pháp nghiên cứu đặc thù như:
- Phương pháp thu thập, xử lý tài liệu, thông tin
- Phương pháp thống kê, xử lý số liệu, tranh ảnh…
5. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu được thực hiện tại trường THPT Nghi Lộc 5.
2
II.NỘI DUNG
1. Cơ sở lí luận
1.1. Một số vấn đề về đổi mới phương pháp dạy học
Đổi mới chương trình giáo dục và cùng với nó là đổi mới phương pháp dạy
học (PPDH) và đổi mới đánh giá là những phương diện thể hiện sự quyết tâm cách
tân, đem lại những thay đổi về chất lượng và hiệu quả giáo dục. Và ở khía cạnh
hoạt động, tất cả những đổi mới này đều được biểu hiện sinh động trong mỗi giờ
học qua hoạt động của người dạy và người học. Chính vì thế những câu hỏi như:
Làm thế nào để có một giờ học tốt? Đánh giá một giờ học tốt như thế nào cho
chính xác, khách quan, cơng bằng? Ln có tính chất thời sự và thu hút sự quan
tâm của tất cả các giáo viên và cán bộ quản lí giáo dục.
Về phương pháp dạy học, tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và
học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng
kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi
nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở
để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển
từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt
động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Bởi vậy một giờ học tốt là một giờ
học phát huy được tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của cả người dạy và
người học nhằm nâng cao tri thức, bồi dưỡng năng lực hợp tác,năng lực vận dụng
tri thức vào thực tiễn, bồi dưỡng phương pháp tự học,tác động tích cực đến tư
tưởng, tình cảm, đem lại hứng thú học tập cho người học.Về bản chất, đó là giờ
học có sự kết hợp giữa học tập cá thể (hình thức học cá nhân) với học tập hợp tác
(hình thức học theo nhóm, theo lớp); Chú trọng kết hợp học với hành, nâng cao tri
thức với rèn luyện các kỹ năng, gắn với thực tiễncuộc sống; Phát huy thế mạnh của
các phương pháp dạy học tiên tiến, hiện đại; Các phương tiện, thiết bị dạy học và
những ứng dụng của công nghệ thông tin…; Chú trọng cả hoạt động đánh giá của
giáo viên và tự đánh giá của học sinh. Mặt khác đổi mới phương pháp dạy học còn
được cụ thể hóa trong các văn bản chỉ đạo về việc thực hiện nhiệm vụ năm học
hàng năm của Bộ Giáo dục và Đào tạo; Hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ năm học
của Sở Giáo dục và Đào tạo; Kế hoạch năm học của nhà trường và kế hoạch thực
hiện nhiệm vụ năm học của mỗi giáo viên.
Chính vì lẽ đó trong những năm gần đây, nhiều giáo viên đã có sáng kiến
trong việc áp dụng kỹ thuật dạy học,đổi mới phương pháp dạy học đã góp phần
tăng hiệu quả giờ dạy. Tuy nhiên, trên thực tế đa số giáo viên mới chỉ tập trung đổi
mới hoạt động hình thành kiến thức là chủ yếu, chưa quan tâm đúng mức tới hoạt
động khởi động cũng như vai trò của khởi động trong việc định hướng giờ dạy học.
1.2. Vai trò của hoạt động khởi động trong trong tiến trình dạy học
Trong tiến trình dạy học bao gồm các chuỗi hoạt động sau: Hoạt động khởi
động; Hoạt động hình thành kiến thức; Hoạt động luyện tập; Hoạt động vận dụng;
3
Hoạt động mở rộng. Theo tiến sỹ Đặng Thị Thu Hương, Học viện quản lý giáo
dục, một trong những nội dungcủa phương pháp giảng dạy mà giáo viên cần chú
trọng tới đó là tổ chức các hoạtđộng khởi động trong giờ học. Hoạt động này có vai
trị làm “tan băng” (ice-breaking), xóa đi sự ngại ngùng, e dè của người học và thu
hẹp khoảng cách giữa người dạy -người học, người học - người học. Thay vào đó,
nó giúp làm “ấm lên”bầukhơng khí trong lớp học.Hoạt động này thường được sử
dụng trước khi bắt đầu buổi học, trước một nội dunghọc nhưng cũng có lúc được
dùng đan xen trong giờ nếu giáo viên nhận thấy người học đang chán nản hoặc mệt
mỏi. Có rất nhiều hoạt động khởi động được tổ chức trong giờ học. Chẳng hạn,
hoạt động“Giới thiệu bản thân” của giáo viên, giáo viên ghi lên bảng một số từ
khóa về bản thân. Giáo viên cho học sinh làm việc theo cặp để đốn thơng tin trên
bảng, sau đó mời một số học sinh đặt câu. Hoạt động khởi động rất cần thiết trong
dạy học nhằm phát triển năng lực cho học sinh, phát triển năng lực tư duy nêu để
giải quyết vấn đề. Hoạt động này cần tạo ra những tình huống, những vấn đề ở đó
người học cần được huy động tất cả các kiến thức hiện có, những kinh nghiệm, vốn
sống của mình để cố gắng nhìn nhận và giải quyết theo cách riêng của mình và
cảm thấy thiếu hụt kiến thức, thơng tin để giải quyết. Như vậy, hoạt động “khởi
động” nêu vấn đề là một hoạt động học tập, nhiệm vụ chuyển giao của giáo viên
phải rõ ràng, học sinh phải được bày tỏ ý kiến riêng của mình cũng như ý kiến của
nhóm về vấn đề đó cũng như việc trình bày báo cáo kết quả. Hoạt động khởi động
bài học thường chỉ chiếm một vài phút đầu giờ nhưng có ý nghĩa rất quan trọng
trong việc kích hoạt sự tích cực của người học.
Trước hết, hoạt động khởi động có vai trò tạo hứngthú học tập cho học sinh.
Một khởi động bài học hiệu quả trước hết phải tạo được hứng thú cho học
sinh. “Hứng thú là một thái độ đặc biệt của cá nhân đối với một hiện tượng nào đó
vừa có ý nghĩa đối với cuộc sống, vừa mang lại cảm xúc cho cá nhân trong quá
trình học tập”.
Hứng thú có một vai trị quan trọng trong q trình hoạt động của con người.
Nó là động cơ thúc đẩy con người tham gia tích cực vào hoạt động, là động lực
thúc đẩy chủ thể tạo ra những sản phẩm góp phần vào sự phát triển của xã hội.
Trong hoạt động học tập, hứng thú có vai trị hết sức quan trọng, thực tế cho
thấy hứng thú đối với các bộ môn của học sinh tỉ lệ thuận với kết quả học tập của
các em. Không phải bất cứ học sinh nào đều có sẵn niềm say mê, u thích đối với
mơn học. Vì vậy, nhiệm vụ của hoạt động khởi động là khơi gợi hứng thú đối với
bài học và hơn thế nữa còn khơi dậy niềm đam mê, gây dựng, bồi đắp tình u lâu
bền đối với mơn học. Dạy học trị khơng có hứngthú cũng chỉ như “đập búa trên
sắt nguội” mà thôi. Bởi vậy, người thầy trước hết phải là người “thắp lửa đam
mê”.Bên cạnh đó, hoạt động khởi động còn huy động vốn tri thức, kĩ năng nền
tảng của học sinh. Bởi dạy học là một q trình kiến tạo. Nếu ví tri thức, kĩ năng
học sinh tiếp nhận được ví như ngơi nhà, thì nền móng sẽ xuất phát từ những tri
thức, kĩ năng vốn có, nền tảng của người học. Quan điểm dạy học kiến tạo đặc biệt
4
chú ý đến việc huy động kiến thức, kĩ năng, hệ giá trị nền tảng của cá nhân người
học tạo tiền đề cho việc tiếp nhận kiến thức mới. Vì vậy, một khởi động bài học
hiệu quả nên tạo ra cơ hội cho các em tự làm sống lại những kiến thức nền đã có,
cần thiết cho việc học bài mới. Đó là một tiền đề để thầy cơ thiết kế hoạt động khởi
động. Có thể nói rằng học tập là một quá trình khám phá,quá trình ấy bắt đầu bằng
sự tò mò, nhu cầu cần được hiểu biết và giải quyết mâu thuẫn giữa điều đã biết và
điều muốn biết. Một khởi động bài học thành công cần khơi gợi trong học trị
mong muốn được tìm hiểu, khám phá bằng những hoạt động tiếp theo trong giờ
học, thậm chí là sau giờ học. Muốn như vậy, hoạt động khởi động cần tạo ra mâu
thuẫn trong nhận thức cho học trò. Đây là tiền đề để thực hiện một loạt các hoạt
động tìm tịi, giải quyết vấn đề. Muốn như vậy, giáo viên phải là người có ý tưởng,
biết gieo vấn đề để kích thích trí tị mị của người học.
1.3. Vai trò của hoạt động khởi động trong dạy học lịch sử
Ở mỗi bài học, HĐKĐ chỉ chiếm khoảng vài phút đầu giờ, nhưng lại đóng
vai trị rất quan trọng đối với việc phát triển tính tích cực học tập của HS.
Thứ nhất, một bài học với cách khởi động thú vị, hấp dẫn sẽ có tác dụng
kích thích hứng thú học tập. Bởi sự say mê, yêu thích đối với mỗi môn học không
phải em nào cũng sẵn có. Phần nhiều nhờ sự sáng tạo của GV biết cách dẫn dắt HS
vào từng hoạt động học tập - trước tiên là HĐKĐ mà các em có được sự thích thú.
Theo kết quả nghiên cứu của Xlơvaytrich (1975), có việc gì người ta khơng làm
được dưới ảnh hưởng của hứng thú. Điều đó cho thấy, khi đã có hứng thú, HS sẽ tự
nguyện tham gia vào các hoạt động học tập một cách tự nhiên, sáng tạo.
Thứ hai, HĐKĐ có tác dụng nối liền kiến thức cũ với kiến thức mới, tạo nền
tảng cho việc thực hiện các nhiệm vụ học tập của bài học. Bởi, lịch sử là tất cả
những gì đã xảy ra trong quá khứ và khơng lặp lại dưới bất cứ hình thức nào.
Nhưng các sự kiện, hiện tượng lịch sử bao giờ cũng có mối quan hệ qua lại, tác
động lẫn nhau, cái này là hệ quả tất yếu của cái kia. Vì vậy, khi thiết kế HĐKĐ,
GV cần tạo cơ hội cho HS tự làm sống lại các kiến thức nền đã học, cần thiết cho
việc lĩnh hội nhiệm vụ mới. Như vậy, vừa giúp các em ghi nhớ chắc chắn hơn kiến
thức cũ, vừa giúp hình thành các kĩ năng, kĩ xảo cần thiết trong học tập và trong
cuộc sống
Thứ ba, HĐKĐ giúp tạo ra mâu thuẫn nhận thức cho người học. Bởi học tập
lịch sử là một quá trình khám phá. Quá trình ấy phát huy được nội lực của HS, tư
duy tích cực - độc lập - sáng tạo với mong muốn được hiểu biết và giải quyết mâu
thuẫn giữa những điều đã biết và chưa biết. Có thể thấy, HĐKĐ chứa đựng mâu
thuẫn về mặt nhận thức sẽ kích thích sự tị mị của HS, khiến các em có mong
muốn tìm được câu trả lời thỏa đáng cho các vấn đề cịn thắc mắc, thậm chí cịn
biết tự đặt ra những vấn đề nghiên cứu tiếp theo.
Thứ tư, HĐKĐ giúp khái quát nội dung cơ bản của bài học, hướng sự suy
nghĩ, tư duy của HS vào nội dung chính ngay từ đầu, bởi có một thực tế là khi bắt
5
đầu bài học, nếu GV khơng có sự định hướng, HS sẽ loay hoay với rất nhiều câu
hỏi như: “Hôm nay khơng biết học bài gì? Nội dung có khó (hoặc hấp dẫn) hay
không? Chúng ta sẽ phải thực hiện những nhiệm vụ nào?” Như vậy, tư duy HS bị
phân tán sẽ ảnh hưởng đến việc lĩnh hội kiến thức của bài. Do đó, trong HĐKĐ cần
thiết GV phải có những cách thức chuyển giao nhiệm vụ linh hoạt để khái quát nội
dung cơ bản của bài.
Thứ năm, HĐKĐ giúp GV và HS có cơ hội hiểu nhau hơn; thậm chí, theo
Nguyễn Thị Minh Phượng và cộng sự (2016), HĐKĐ giúp phá tan sự lo lắng, e
ngại ban đầu của người học đối với GV, thu hút HS vào việc học chủ động, tích
cực, tạo tâm thế và kiến thức cần thiết cho bài mới. Như vậy, khởi động tốt của mỗi
tiết học giúp HS hứng thú, hăng hái trong học tập, thuận lợi cho hoạt động hình
thành kiến thức ở phần sau. Nhưng GV cần lưu ý, kết thúc hoạt động này, GV
không “chốt” về nội dung kiến thức của bài mà chỉ giúp HS phát biểu được vấn đề
học tập để chuyển sang các hoạt động tiếp theo. Qua đó tiếp tục hồn thiện câu trả
lời hoặc giải quyết được vấn đề trong suốt quá trình dạy học.
1.4. Những yêu cầu của hoạt động khởi động
Để HĐKĐ góp phần vào hiệu quả của bài học lịch sử, khi thực hiện, GV cần
đảm bảo những yêu cầu sau:
Thứ nhất, HĐKĐ phải gắn chặt với nội dung cơ bản của bài học để giúp
định hướng tư duy HS vào nội dung chính ngay từ đầu, tránh bị phân tán vào các
vấn đề lan man, không cần thiết, làm giảm hiệu quả bài học.
Thứ hai, HĐKĐ phải phù hợp với trình độ HS và điều kiện dạy học của nhà
trường. Đảm bảo tính vừa sức HS trong HĐKĐ cũng nhằm mục đích giúp HS dễ
dàng tham gia vào hoạt động học tập, đạt được mục tiêu dạy học đề ra. Ngoài ra,
HĐKĐ cũng cần phải phù hợp với điều kiện dạy học của nhà trường. Chẳng hạn,
GV không thể thực hiện được HĐKĐ có sự hỗ trợ của cơng nghệ thơng tin nếu GV
khơng có máy tính hoặc nhà trường khơng được trang bị máy chiếu... Do vậy, ngay
từ khi xây dựng kế hoạch dạy học, GV đã phải xem xét điều kiện dạy học cần thiết
để thiết kế HĐKĐ cho phù hợp.
Thứ ba, theo Công văn số 5555/BGDĐT-GDTrH ngày 8/10/2014 về việc
hướng dẫn sinh hoạt chuyên môn về đổi mới PPDH và kiểm tra đánh giá; tổ chức
và quản lí các hoạt động chuyên môn của trường trung học/trung tâm GDTX qua
mạng, khi tổ chức HĐKĐ, GV phải chuyển giao nhiệm vụ rõ ràng thể hiện ở yêu
cầu về sản phẩm mà HS phải hoàn thành khi thực hiện nhiệm vụ; hình thức giao
nhiệm vụ sinh động, hấp dẫn, kích thích được hứng thú nhận thức của HS; đảm
bảo cho tất cả HS tiếp nhận và sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ. Trên cơ sở đó, đối
chiếu mục tiêu với sản phẩm thì GV sẽ đánh giá được khả năng của HS và bổ sung
để hoàn thiện nếu cần thiết.
Thứ tư, GV cần lựa chọn các tình huống, những câu hỏi đắt giá để giúp HS
động não chứ không nên đưa những câu hỏi mờ nhạt, đưa ra rồi không giải quyết.
6
Làm như vậy sẽ khơng phát huy được tính tích cực học tập của HS.
Thứ năm, kết thúc HĐKĐ, GV cần bố trí thời gian thích hợp để HS bày tỏ
quan điểm cũng như sản phẩm hoạt động của mình. Đây cũng là dịp để GV đánh
giá sự nỗ lực của các thành viên trong lớp. Qua đây, các em có hứng thú học tập,
có động lực để thực hiện các nhiệm vụ tiếp theo, có sự tự tin trước tập thể, phát
triển các năng lực của bản thân.
1.5. Một số hình thức và phương pháp sử dụng cho hoạt động khởi động
Việc vận dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực, thiết kế tiến
trình dạy học các bài học hoặc chủ đề dạy học đảm bảo các yêu cầu về phương
pháp dạy học, cách xây dựng, tổ chức thực hiện, kiểm tra đánh giá chuỗi các hoạt
động học theo sự định hướng phát triển năng lực người học là rất cần thiết đối với
giáo viên trong giai đoạn hiện nay. Khởi động là hoạt động đầu tiên, hoạt động này
nhằm giúp học sinh huy động những kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm của bản thân
về các vấn đề có nội dung liên quan đến bài học mới. Mặt khác hoạt động khởi
động sẽ kích thích tính tò mò, sự hứng thú, tâm thế của học sinh ngay từ đầu tiết
học. Chính vì vậy trong q trình thiết kế giáo viên phải tìm tịi các hình thức và
phương pháp phù hợp, phải linh hoạt, sáng tạo, trong việc tổ chức hoạt động khởi
động bài học. Tránh tình trạng hoạt động đơn điệu, nhàm chán, hoặc không tổ chức
hoạt động khởi động mà để nó diễn ra một cách tuần tự, cứng nhắc. Sau đây là một
sốhình thức và phương pháp mà bản thân tôi đã sử dụng khi thiết kế hoạt động
khởi động trong các tiết dạy:
- Thứ nhất là khởi động tiết học dưới dạng trò chơi.
Hiện nay hầu hết các tiết dạy tại trường tôi thường chọn cho mình hình thức
khởi động bằng cách tổ chức các trị chơi nhanh như: Đuổi hình bắt chữ, Hỏi
nhanh đáp gọn, Giải ơ chữ, Trị chơi nhanh như chớp, Trò chơi phá băng, trò chơi
mảnh ghép… Với việc sử dụng trò chơi giúp cho hoạt động dạy học trở nên sôi
nổi, cuốn hút, giúp học sinh rèn luyện sự mạnh dạn, tự tin, khả năng phản xạ
nhanh, sự sáng tạo, nâng cao tinh thần đoàn kết và sự tương tác giữa học sinh với
học sinh, học sinh với giáo viên…Trong tiết học mơn Lịch sử các trị chơi
thườngđược giáo viên tổ chức liên quan đến kiến thức của các tiết học trước như
học sinh sẽ được tái hiện kiến thức hay kiểm tra nhận thức của học sinh về những
vấn đề liên quan đến bài học mới, làm tiền đề để giáo viên dẫn vào bài một cách
hấp dẫn.
- Thứ hai là khởi động bằng các bài tập hay câu hỏi tình huống có vấn đề
Các câu hỏi trong phần khởi động có thể chỉ là một tình huống để cho học
sinh phát hiện hay huy động vốn hiểu biết của mình để giải quyết tình huống ấy.
Các vấn đề hay câu hỏi được đưa ra sẽ giúp học sinh phát triển tư duy, xâu chuỗi
vấn đề một cách mạch lạc đồng thời tạo hứng thú cho học sinh vào tiết học mới để
khám phá vấn đề còn đang bỏ ngỏ.
- Thứ ba là khởi động bằng phương pháp đóng vai
7
Đóng vai là một trong những cách thức đem lại hiệu quả cao trong phần
khởi động bài học, là phương pháp giáo dục giúp học sinh thực hành cách ứng xử,
bày tỏ thái độ trong những tình huống giả định hoặc trên cơ sở óc tưởng tượng và ý
nghĩ sáng tạo của các em. Với việc sử dụng phương pháp đóng vai trong thiết kế
hoạt động khởi động sẽ đem lại hiệu quả trong quá trình dạy học, nhất là khi dạy
về các nhân vật, sự kiện lịch sử…
- Thứ tư là khởi động bằng vận dụng kiến thức liên môn với
Âm nhạc, Văn học
Âm nhạc là một bộ môn nghệ thuật dùng âm thanh (chất giọng) để diễn đạt
tình cảm, xúc cảm của con người. Âm nhạc gồm thanh nhạc và khí nhạc. Cuộc
sống của chúng ta với bao khoảnh khắc vui buồn, âm nhạc đã thể hiện rõ điều đó
cho hoạt động khởi động sẽ phát huy hiệu quả rất cao.
Nói đến lịch sử là nói đến sự kiện, khơng gian, thời gian. Vì vậy, trong q
trình giảng dạy lịch sử, nhiệm vụ cơ bản của giáo viên là cung cấp cho học sinh
kiến thức cơ bản đủ để khôi phục lại quá khứ và hiểu biết quá khứ. Các tác phẩm
văn học góp phần quan trọng làm cho bài giảng sinh động, hấp dẫn, nâng cao hứng
thú học tập cho học sinh. Bởi vì, các tác phẩm thực sự có giá trị đều phản ánh cuộc
sống một cách chân thực.
- Thứ năm là khởi động bằng khai thác kênh hình, xem phim tư liệu…
Mục đích của việc sử dụng tranh ảnh, video- clip để học sinh được trải
nghiệm, được phát huy những tri thức vốn có của mình về vấn đề của tiết học tạo
thêm hứng thú cho giờ học. Kênh hình góp phần quan trọng tạo biểu tượng cho học
sinh, cụ thể hoá các sự kiện, là phương tiện rấtcó hiệu lực để hìnhthànhcác khái
niệm lịch sử quan trọng nhất, giúp cho học sinh nắm vững các quy luật của sự phát
triển xã hội. Sử dụng phim tài liệu trong dạy học lịch có ý nghĩa rất sâu sắc trong
việc kích thích hứng thú học tập, thu hút được sự quan sát tập trung ở học sinh.
1.6. Một số lưu ý khi thực hiện hoạt động khởi động
Chúng ta biết rằng việc tạo hứng thú cho học sinh với bài học ngay từ những
phút đầu tiên là điều rất quan trọng.Bởi thông qua hoạt động khởi độnggiáo viên
sẽkiểm tra quá trình học sinh nắm bài cũ cũng như thiết lập mối quan hệ thân thiện
giữa giáo viên và học sinh. Tuy nhiên trong quá trình thực hiện cần lưu ý những
vấn đề sau:
- Vấn đề định lượng thời gian: đây là khâu quan trọng để đảm bảo tiến trình
giờ học. Tùy vào nội dung bài học Lịch sử để giáo viên định lượng thời gian. Đối
với các bài dạy học theo chủ đề từ 2 tiết trở lên, giáo viên có thểtổ chức hoạt động
khởi động trong vòng 10-15 phút. Đối với bài học theo từng tiết, giáo viên nên tổ
chức hoạt động khởi động 5-7 phút. Tránh tình trạng khởi động quá nhiều thời
gian, làm ảnh hưởng đến quá trình chiếm lĩnh tri thức, kĩ năng. Hoặc khởi động rất
công phu, bài bản nhưng lại khơng ăn nhập gì với bài học. Mặt khác khởi động q
phấn kích cũng làm cho học sinh khó tập trung trở lại bài học.
-Vấn đề kỹ thuật thiết kế hoạt động khởi động: Khi xây dựng kịch bản cho
hoạt động khởi động giáo viên cần đảm bảo trong khởi động bao quát được nội
dung bài học. Giáo viên có thể lựa chọn một số kịch bản phù hợp như kịch bản dựa
8
trên vấn đề: Loại kịch bản này là lý tưởng cho các tình huống mà người học phải
tích hợp kiến thức lý thuyết và thực hành của họ để giải quyết một vấn đề. Là loại
kịch bản giúp người học phân tích vấn đề, tìm kiếm dữ liệu, thơng tin, lập luận
logic và ra quyết định giải quyết vấn đề; Kịch bản dựa trên tình huống: Trong loại
kịch bản này, người học được học cách khám phá các vấn đề để hiểu cách thức
chúng ảnh hưởng đến việc ra quyết định; Kịch bản suy đoán: Trong kịch bản này,
người học phải dự đoán kết quả của một sự kiện trong tương lai dựa trên kiến thức
và các suy luận của họ; Kịch bản dựa trên các trò chơi: Như được hiển nhiên từ tên
gọi của kịch bản này, các kịch bản này liên quan đến việc sử dụng các trò chơi như
các cơng cụ học tập. Từ đó giáo viên sẽ khai thác sâu vào những nội dung học sinh
chưa biết một cách nhẹnhàng, sinh động.
- Vấn đề về cách tiến hành hoạt động: Để tổ chức hoạt động khởi động đạt
mục đích trên, người dạy có thể thực hiện bằng nhiều cách khác nhau. Lựa chọn
cách thức như thế nào phụ thuộc vào từng bài học, đối tượng học sinh và phụ thuộc
vào sở trường và sự linh hoạt của mỗi giáo viên, một nội dung có thể triển khai các
cách thức khác nhau miễn làm sao phù hợp và hiệu quả, nên tránh sự trùng lặp một
kiểu vào bài gây sự nhàm chán. Tuy nhiên lưu ý trong q trình thực hiện hoạt
động giáo viên phải ln giữ tâm thái vui vẻ, thoải mái, gần gũi thân thiện với học
sinh để tạo giờ dạy hấp dẫn và cuốn hút người học.
- Vấn đề về cách đặt và sử dụng câu hỏi hay tình huống khởi động. Mục
đích của việc đặt câu hỏi và tình huống là thách thức các ý tưởng hiện tại, thăm dò
kiến thức người học, khẳng định vấn đề đã được người học hiểu rõ và thu hút
người học tạo ra khơng khí học tập sống động. Câu hỏi phải liên quan bài học,
những dự kiến vềkế hoạch học tập tiếp theo hoặc những dự đốn về kết quả của
việc họ. Muốn vậy thì câu hỏi cần có nhiều mức độ như nhận biết, thơng hiểu, vận
dụng.Các câu hỏi phải có câu dễ, câu hỏi khó liên quan đến nội dung bài học, địi
hỏi học sinh phải tư duy, phải chủ động khai thác kiến thức mới.Giáo viên phải biết
cách sử dụng câu hỏi đóng, câu hỏi mở.Dù có bất kỳ hình thức nào thì giáo viên
phải dùng câu hỏi kết nối học sinh tham gia vào hoạt động học.Giáo viên có thể dự
kiến hoạt động của học sinh, tức là học sinh làm gì?Trả lời câu hỏi như thế nào?Sẽ
có những thắc mắc gì?Đồng thời giáo viên phải biết cách xử lý các câu trả lời của
học sinh như biết khen ngợi, ghi nhận đóng góp tránh phê bình thẳng thắn, phải
ln ln khích lệ học sinh tham gia xây dựng. Do đó, nếu tronghoạt động khởi
động, nếu giáo viên đưara được tình huống khó thì vẫn có thểhấp dẫn, kích thích trí
tị mị của học sinhđể các em có nhu cầu tìm hiểu để tự giác, tích cực giải quyết
điều khúc mắc đã được đưa ra trước đó.
2. Cơ sở thực tiễn
2.1.Thực trạng của việc tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học nói chung
hiện nay
Q trình dạy - học là một hoạt động phức tạp có sự tác động đa chiều, trong
đó chất lượng và hiệu quả của hoạt động dạy - học cơ bản phụ thuộc vào chủ thể
nhận thức - người học.Tuy nhiên các yếu tố khách quan cũng đóng vai trị rất quan
trọng trong việc tác động để tạo tâm lý sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ và hứng thú
học tập của học sinh. Hiện nay, đa số giáo viên đều có tinh thần tự đổi mới phương
9
pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh; tuy nhiên phần lớn
các thầy cô giáo đều hướng đến việc đổi mới trong hoạt động hình thành kiến thức
là chủ yếu, chưa quan tâm đúng mức tới hoạt động khởi động cũng như vai trò của
khởi động trong việc định hướng tiết dạy, tạo tâm lý tích cực cho học sinh để các
em chủ động và tích cực khai thác, khám phá kiến thức mới nhằm đạt được mục
tiêu giáo dục đề ra về kiến thức, kỹ năng và những năng lực cần hình thành cho
học sinh sau mỗi tiết học. Thực tế cho thấy hầu hết giáo viên khi thiết kế hoạt động
khởi động thường chỉ làm theo hình thức giới thiệu qua một chút để vào bài, như
vậy sẽ tiết kiệm được nhiều thời gian dành cho hoạt động khai thác kiến thức mới,
không lo lắng nhiều về vấn đề thiếu thời gian, cháy giáo án… do đó tiết học tương
đối khơ khan, thiên về lý thuyết và giảng mà thiếu đi sự hợp tác tích cực của học
sinh; ngay từ bước vào bài học sinh đã có tâm lý thụ động chờ giáo viên dẫn dắt
nội dung và truyền thụ một chiều, từ đó sẽ khó tạo tâm lý để các em sẵn sàng thực
hiện nhiệm vụ một cách tích cực ở các hoạt động tiếp theo của bài học.
Để khách quan tôi đã tiến hành khảo sát việc tiến hành thực hiện hoạt động
khởi động của giáo viên ở tại trường THPTNghi Lộc 5 - Huyện Nghi Lộc nơi tôi đang
công tác(bao gồm 57giáo viên giảng dạy các môn) và đem lại kết quả như sau:
*Kết quả khảo sát:
Nội dung
1. Thực hiện hoạt động khởi động
- Có
- Khơng
2. Cơ sở tiến hành khởi động
- Xuất phát từ nội dung
- Từ các nội dung liên quan đến bài học
- Từ nội dung liên quan đến tên bài học
- Từ nguồn khác
3. Mục đích khởi động
- Kiểm tra và thống kê kiến thức của học sinh
- Tạo hứng thú cho học sinh
- Tạo tình huống có vấn đề để vào bài
4. Cách thức tiến hành hoạt động khởi động
thường dùng
- Tổ chức thành hoạt động
- Dẫn dắt
- Khác
5. Người thực hiện hoạt động khởi động
- Giáo viên
- Học sinh
- Giáo viên và học sinh
6. Mức độ thu hút và hiệu quả
- Cao
- TB
- Thấp
Số lượng
Tỷ lệ %
50
7
88
12
19
15
17
6
33
26
30
11
24
22
11
42
39
19
24
33
0
42
58
0
29
5
23
51
9
40
27
20
10
48
35
17
* Nhận xét:
10
Đa số giáo viên có thực hiện khởi động nhưng chỉ được tiến hành trong giờ
thao giảng, dạy học chủ đề, dạy học minh họa, nghiên cứu bài học. Họ dành thời
gian và tập trung cho hoạt động khai thác kiến thức mới được nhiều hơn còn việc
định hướng vào bài học chỉ sơ qua bằng một vài câu dẫn dắt có liên quan, mang
tính chất giới thiệu bài học. Khơng ít giáo viên gặp lúng túng khi tổ chức do chưa
nắm được các yêu cầu, mục tiêu cơ bản của hoạt động khởi động, làm cho giờ học
còn nặng nề, nhàm chán.
Một số ít giáo viên có nêu tình huống khởi động nhưng cịn mang tính hình
thức, chưa xuất phát và tạo được liên kết thực sự với bài học để tạo hứng thú, kích
thích sự sáng tạo, chủ động học tập của học sinh. Giáo viên bộmôn Lịch sử đã đều
taytriển khai trong giờ dạy song có một số có khi có lúc cịn lúng túng, làm cho
xong chuyện.
2.2. Thực trạng của việc tổ chức hoạt động khởi động trong việc dạy học Lịch
sử tại các trường trung học phổ thông trên địa bàn huyện Nghi Lộc
Trong quá trình thực hiện đề tài bản thân tơi cũng đã tiến hành khảo sát việc
tổ chức hoạt động khởi động trong việc dạy học môn Lịch sử ở các trường THPT
trên địa bàn Huyện Nghi Lộc (bao gồm: Trường THPT Nguyễn Duy Trinh, Trường
THPT Nghi Lộc 2, Trường THPT Nghi Lộc 3, Trường THPT Nghi Lộc 4, Trường
THPT Nghi Lộc 5. Tổng 5 trường gồm 17 giáo viên) kết quả như sau:
* Kết quả khảo sát:
Nội dung
Số lượng Tỷ lệ %
1. Thực hiện hoạt động khởi động
- Có
14
82
- Khơng
3
18
2. Cơ sở tiến hành khởi động
- Xuất phát từ nội dung
7
41
- Từ các nội dung liên quan đến bài học
6
35
- Từ nội dung liên quan đến tên bài học
4
24
- Từ nguồn khác
0
0
3. Mục đích khởi động
- Kiểm tra và thống kê kiến thức của học sinh
7
41
- Tạo hứng thú cho học sinh
6
35
- Tạo tình huống có vấn đề để vào bài
4
24
4. Cách thức tiến hành hoạt động khởi động thường dùng
- Tổ chức thành hoạt động
7
41
- Dẫn dắt
10
59
- Khác
0
0
5. Người thực hiện hoạt động khởi động
- Giáo viên
7
41
- Học sinh
4
35
- Giáo viên và học sinh
6
24
6. Mức độ thu hút và hiệu quả
- Cao
8
47
- TB
7
41
11
- Thấp
2
11
* Nhận xét:
Đa số các giáo viên Lịch sử trên địa bàn Huyện Nghi Lộc đều đã có sự đổi
mới đầu tư cải tiến phương pháp giảng.Tuy nhiên vẫn cịn một số ít giáo viên có
những hạn chế nhất định như:giáo viên vẫn chưa mạnh dạn vận dụng phương pháp,
kỹ thuật dạy học tích cực vào việc thiết kế các hoạt động dạy học trong đó có hoạt
động khởi động. Do đó đang tạo cảm giác mệt mỏi, thụ động đối với học sinh trong
việc tiếp nhận kiến thức. Bên cạnh đó, việc thiếu những dẫn chứng sinh động trong
thực tế cũng như thiếu những dụng cụ trực quan làm cho hoạt động khởi động trở
nên khô khan, nhàm chán, không gây được sự hứng thú đối với học sinh. Hệ quả
tất yếu là chất lượng tiết học có nhiều hạn chế. Một số giáo viên tâm lí mơn mình
là mơn phụ nên chưa chịu đầu tư trong việc soạn giáo án, tìm hiểu những nội dung
kiến thức mới thành ra bài dạy gây nhàm chán, không tạo được sự hứng thú cho
người học.Thực tế trong quá trình giảng dạy bộ mơn này đối với hoạt động khởi
động thì chủ yếu giáo viên đang sử dụng phương pháp dạy học truyền thống. Do
đó chưa kích thích được học sinh chưa chủ động, tích cực trong việc học, khơng
chủ động tìm hiểu kiến thức, vào lớp khơng chú ý nghe giảng, về nhà khơng xem
bài, khơng học bài. Chính vì lẽ đó bản thân tơi nghĩ người giáo viên dạy mơn Lịch
sử ln phải tìm tịi, đổi mới để tìm ra phương pháp phù hợp cho từng bài, đặc biệt
phải biết cách thiết kế hoạt động khởi động để đem lại hiệu quả khi giảng dạy.
Chúng ta thường thấy những lời vào bài mượt mà, trơn tru với câu từ bay bổng,
trau chuốt của giáo viên. Tất nhiên để có được lời vào bài đầy tính nghệ thuật như
vậy địi hỏi giáo viên phải có sự am hiểu sâu sắc về nội dung kiến thức bài học
cùng những vấn đề có liên quan rồi chuyển hóa thành câu từ kết hợp với giọng đọc
hay nói diễn cảm, thuyết phục.
Tuy nhiên, lời vào bài có hay đến đâu cũng chỉ là hoạt động khởi động cho
giáo viên là chủ yếu. Bởi học sinh vẫn đóng vai trị thụ động lắng nghe, được “ru
vỗ” bằng những lời có cánh. Cịn cảm xúc, hứng thú chỉ là sự “lây lan” từ giáo viên
sang học sinh chứ khơng phải được khơi dậy, hình thành từ sự hoạt động của học
sinh. Mặt khác do việc ứng dụng công nghệ thông tin chưa tốt nên một số giáo viên
cịn ngại và rơi vào tình trạng lúng túng trong việc đổi mới phương pháp dạy học,
thiết kế hoạt động khởi động có khi có lúc cịn máy móc, rập khn, thiếu tính
sáng tạo. Cá biệt có giáo viên năng lực chuyên môn chưa đáp ứng được với nhu
cầu của người học hiện nay nên tình trạng tổ chức hoạt động khởi động nhưng còn
lạm dụng như tổ chức trị chơi, hát múa mà khơng phù hợp với bài học hoặc chỉ là
để “vào bài” với cái tên bài học vẫn xảy ra. Bên cạnh đó, nhiều bài học trong sách
giáo khoa mơn Lịch sử cịn khơ khan đối với học sinh phổ thơng nên việc lựa chọn
hình thức hoạt động như thế nào để dẫn dắt học sinh vào bài quả là vấn đề không
mấy dễ dàng đối với mỗi giáo viên. Rất nhiều giáo viên trong q trình dạy học
thường khơng tổ chức hoạt động khởi động vì nhiều lí do: lo lắng vì thời gian
khơng đủ cho kiến thức bài dạy; không biết tổ chức như thế nào; sợ hoạt động gây
12
ồn ảnh hưởng lớp học khác.Vì vậy, trong quá trình dạy, dù rất cố gắng, nhiều giáo
viêncũng không thể lôi kéo sự tập trung của học sinh, hiệu quả giờ học bị giảm sút.
Chính vì lẽ đó bản thân tơi trong q trình giảng dạy bộ mơn Lịch sử bậc THPT tơi
ln ln trăn trở để tìm ra giải pháp dạy hoạt động khởi động một cách hiệu quả
nhằm tạo hứng thú cho các em khi học bộ môn này.
3. Kinh nghiệm thiết kế hoạt động khởi động trong một số bài dạy Lịch sử lớp
12Ban cơ bản tại trường trung học phổ thông Nghi Lộc 5
3.1. Sử dụng phương pháp trò chơi khi thiết kế hoạt động khởi động
* Mục đích:
Trị chơi học tập đem lại hiệu quả cao trong dạy học, gây sự hứng thú trong
giờ học. Thông qua trò chơi lịch sử, nội dung của bài học được truyền tải đến học
sinh một cách tự nhiên, nhẹ nhàng, sâu sắc và dễ hiểu. Mặt khác, cịn có ý nghĩa
làm thay đổi hình thức học tập, làm cho hình thức học tập trở nên đa dạng, phong
phú hơn vàbiến quá trình học tập của học sinh trở thành hình thức học tập vui chơi
hấp dẫn. Ngồi tác dụng truyền thụ kiến thức cho học sinh nó cịn giúp các em
hình thành nhân cách khiến cho các em vui vẻ, nhanh nhẹn, cởi mở hơn, tiếp thu
bài học một cách tự nhiên, tự giác, tích cực.
Trị chơi học tập là một hoạt động của con người nhằm mục đích chủ yếu là
tiếp thu kiến thức một cách có hiệu quả nhất, ngồi ra cịn giúp các em vui chơi,
giải trí và thư giãn. Giúp các em u thích mơn học hơn.Thơng qua trị chơi học
tập, giúp học sinh có thể rèn luyện được thể lực, rèn luyện về giác quan, tạo cơ hội
giao lưu với mọi người, cùng hợp tác với bạn bè, đồng đội trong nhóm tổ… đây là
một hoạt động được tổ chức có tính chất vui chơi, giải trí, thư giãn. Nhưng thơng
qua hoạt động nàyhọc sinh có điều kiện học mà chơi, chơi mà học. Khi tham gia
các trò chơi học tập học sinh sẽ có điều kiện thể hiện khả năng của mình, giúp các
em mạnh dạn hơn, tự tin hơn, giao tiếp cũng tốt hơn, sống hòa nhã với bạn bè hơn,
được suy ngẫm, thử nghiệm các tình huống, các lập luận để đạt kết quả cao.
Trị chơi học tập cịn tạo khơng khí vui tươi, hồn nhiên, nhẹ nhàng, sinh
động trong giờ học. Giúp cho đặc thù bộ môn Lịch sử bớt đi sự khô khan, giúp các
em ghi nhớ sự kiện, nhân vật lịch sử, thấu hiểu bài học một cách nhanh nhất, giúp
các em tiếp thu tri thức một cách tích cực và tự giác.Từ đó bồi dưỡng cho các em
lịng say mê, u thích mơn Lịch sử. Sử dụng trị chơi học tập ở các mơn học nói
chung, trong mơn Lịch sử nói riêng là một trong những phương pháp mới nhằm
phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Việc sử dụng trò chơi học
tập mang lại hiệu quả to lớn trong giáo dục.
- Trò chơi là hoạt động được các học sinh thích thú tham gia. Vì vậy nó có
khả năng lơi kéo sự chú ý và khơi dậy được hứng thú học tập. Rất nhiều trị chơi
ngồi mục đích đó cịn có thể ôn tập kiến thức cũ hoặc dẫn dắt các em vào hoạt
động tìm kiếm tri thức mới một cách tự nhiên, nhẹ nhàng. Hoặc có những trị chơi
giúp các em vận động tay chân khiến cho cơ thể tỉnh táo, giảm bớt những áp lực
13
tâm lý do tiết học trước gây ra.
- Sử dụng phương pháp trị chơi là phương pháp giáo viên thơng qua việc tổ
chức các trị chơi có liên đến nội dung bài học, có tác dụng tạo hứng thú học tập
cho học sinh ngay từ khi bắt đầu bài học mới.
- Qua trò chơi học sinh tiếp thu kiến thức một cách nhẹ nhàng, tự nhiên,
đồng thời cũng phát triển tính tự giác ở học sinh.Bản chất của phương pháp sử
dụng trị chơi học tập là dạy học thơng qua việc tổ chức hoạt động cho học sinh.
Dưới sự hướng dẫn của GV, HS được hoạt động bằng cách tự chơi trị chơi trong
đó mục đích của trị chơi chuyển tải mục tiêu của bài...
* Phương pháp trị chơi có một số ưu điểm và nhược điểm sau:
- Ưu điểm:
+ Trị chơi học tập là một hình thức học tập bằng hoạt động, hấp dẫn HS do
đó duy trì tốt hơn sự chú ý của các em với bài học.
+ Trị chơi làm thay đổi hình thức học tập chỉ bằng hoạt động trí tuệ, đo đó
giảm tính chất căng thẳng của giờ học, nhất là các giờ học kiến thức lý thuyết mới.
+ Trị chơi có nhiều học sinh tham gia sẽ tạo cơ hội rèn luyện kỹ năng học
tập hợp tác cho HS.
-Nhược điểm:
+ Khó củng cố kiến thức, kỹ năng một cách có hệ thống.
+ Học sinh dễ sa đà vào việc chơi mà ít chú ý đến tính chất học tập của các
trị chơi.
* Khi sử dụng phương pháp trò chơi, GVcần lưu ý một số điều sau:
- Mục đích của trị chơi phải thể hiện mục tiêu của bài học hoặc một phần
của chương trình.
- Hình thức chơi đa dạng giúp HS được thay đổi các hoạt động học tập trên
lớp, giúp HS phối hợp các hoạt động trí tuệ với các hoạt động vận động.
- Luật chơi đơn giản để HS dễ nhớ, dễ thực hiện. Cần đưa ra các cách chơi
có nhiều HS tham gia để tăng cường kỹ năng học tập hợp tác.
- Các dụng cụ chơi cần đơn giản, dễ làm hoặc dễ tìm kiếm tại chỗ. Chọn
quản trị chơi có năng lực phù hợp với yêu cầu của trò chơi.
- Tổ chức chơi vào thời gian thích hợp của bài học để vừa làm cho học sinh
hứng thú học tập vừa hướng cho học sinh tiếp tục tập trung các nội dung khác của
bài học một cách có hiệu quả.
- Trong quá trình tổ chức hoạt động khởi động bản thân tơi thường sử dụng
một số trị chơi sau: Trị chơi “Hỏi nhanh, đáp gọn”, trò chơi “làm theo lời tơi hát”,
trị chơi ơ chữ, trị chơi “Gió thổi”, Trị chơi mảnh ghép, trị chơi đốn ý đồng đội,
14
trị chơi “nhanh như chớp”… Sau đây tơi xin trình bày một số ví dụ cụ thể trong
các tiết dạy của tơi khi vận dụng phương pháp trị chơi để thiết kế hoạt động khởi
động trong bài dạy môn Lịch sử 12.
* Cách thức tiến hành
- Bước 1. Giáo viên đặt tên trò chơi cho phù hợp, liên quan đến bài học.
- Bước 2. Giáo viên thông qua luật chơi.
- Bước 3.Yêu cầu học sinh trả lời câu hỏi
- Bước 4.Giáo viên nhận xét và chuyển tiếp vào bài học.
Ví dụ 1.
Khi dạy bài 17“Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa từ sau ngày 02-09-1945
đến trước ngày 19-12-1946”(Tiết 1)ở chương trìnhLịch sử lớp 12, tơi thiết kế hoạt
động khởi động bằngcách tổ chức cho học sinh trò chơi với tên gọi: “Đi tìm mảnh
ghép.
a. Mục đích
Cho học sinh quan sát màn hình máy chiếu và thơng qua luật chơi.
Từđó kích thích sự tị mị, lịng khao khát muốn tìm hiểu những điều chưa
biết ở hoạt động hình thành kiến thức mới của bài học.
b. Nội dung
Giáo viên cung cấp cho học sinh dữ liệu: Trên màn máy chiếu là 4 mảnh
ghép, mỗi mảnh ghéplà một câu hỏi, em nào trả lời nhanh và chínhxác các câu hỏi
trong vịng 15 giây thì sẽ được 10 điểm. Sau khi các em trả lời chínhxác thì
mảnhghép được mở ra. Và mảnh ghép là hình ảnh liên quan đến nội dung bài học.
Bốn câu hỏi tương ứng với bốn mảnh ghép:
1. Ai là người thay mặt Chính phủ lâm thời đọc Tun ngơn Độc lập,trịnh
trọng tuyên bố với toàn thể quốc dân và thế giới: nước Việt Nam dân chủ cộng hòa
thành lập?
2. Sự kiện nào mãi mãi đi vào lịch sử Việt Nam là một trong những ngày hội
lớn nhất vẻ vang nhất của dân tộc.
3. Thắng lợi nào mở ra kỉ nguyên nhân dân lao động nắm chính quyền, làm
chủ đất nước?
4. Nguyên nhân quyết định nhất dẫn đến sự thắng lợi của cách mạng tháng
Tám 1945?
c. Sản phẩm
15
1. Chủ tịch Hồ Chí Minh
2. Ngày 2/9/1945
3. Thắng lợi của cách mạng tháng
Tám 1945.
4. Sự lãnh đạo đúng đắn, khoa học
của Đảng, đứng đầu là Hồ Chí Minh.
HS trả lời đúng 4 câu hỏi, tương ứng là 4 mảnh ghép được mở ra, là hình
ảnh: Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập,trịnh trọng tuyên bố với toàn
thể quốc dân và thế giới: nước Việt Nam dân chủ cộng hòa thành lập.
GV dẫn dắt: Cách mạng tháng Tám 1945 thành công, mở ra kỉ nguyên mới
của dân tộc: Kỉ nguyên độc lập tự do, nhân dân lao động nắm chính quyền làm
chủ đất nước. Vậy hơn năm đầu sau cách mạng tháng Tám, tình hình nước ta như
thế nào? Dân tộc ta đã làm gì để xây dựng và bảo vệ chính quyền cách mạng? Bài
học hơm nay chúng ta sẽ cùng nhau làm rõ.
d. Cách thức thực hiện
Học sinh hoạt động cá nhân
Như vậy thông qua hoạt động khởi động nói trên, tơi đã tạo ra một tình
huống bằng một trị chơi độc đáo tạo sự hấp dẫn thu hút sự chú ý, khơi dậy sự tò
mò của học sinh ngay từ đầu. Bằng những câu hỏi thơng qua trị chơi nói trên, học
sinh đãsử dụng kiến thức lịch sửđể giải quyết vấn đề tôi đưa ra để khởi động cho
bài học này. Điều đó, giúp học sinh hình thành nhiều kĩ năng để hình thành mối
liên hệ giữa các kiến thức trong bộ môn Lịch sử.
Đồng thời giúp học sinh hình thành các năng lực như năng lực thực hành bộ
môn, năng lực xác định mối liên hệ, ảnh hưởng, tác động các sự kiện, hiện tượng
lịch sử với nhau; năng lực vận dụng liên hệ kiến thức đã học đểgiải quyếtvấn đề
lịch sử đặt ra… Từ thực tế hoạt động khởi động nói trên tôi thấy học sinh sẽ tiếp
cận bài học bằng sự hứng thú, chủ độngngay từ đầu. Điều này góp phần phát triển
các năng lực cần thiết cho các em, góp phần quan trọng làm cho tiết học đạt hiệu
quả cao.
Ví dụ 2:
Khi dạy bài 18 “Những năm đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc chống
thực dân Pháp (1946- 1950)”(Tiết 2)ở chương trìnhLịch sử lớp 12, tơi thiết kế hoạt
động khởi động bằngcách tổ chức cho học sinh trò chơi với tên gọi:“Hỏi nhanh đáp
gọn”.
- Đây là trò chơi rất hấp dẫn tạo ra khơng khí học tập sơi nổi cho học sinh
đầu tiết học.
16
a. Mục đích
+ Kích thích HS nhớ lại các kiến thức đã học
+ Rèn luyện kĩ năng quan sát, giao tiếp
+ Rèn luyện năng lực tư duy.
Từđó kích thích sự tị mị, lịng khao khát muốn tìm hiểu những điều chưa
biết ở hoạt động hình thành kiến thức mới của bài học.
b. Nội dung
-Cách tiến hành:
+ GV tổ chức cho học sinh trò chơi “Hỏi nhanh đáp gọn”
+ GV chia lớp thành 2 đội. Mỗi đội cử 3 người tham gia chơi,GV cử 1 thư kí
ghi kết quả.
+ Giáo viên sẽ đưa ra bộ câu hỏi gồm 6 câu.
+ Trong thời gian 5 phút, GV sẽ nêu các câu hỏi liên quan đến bài học, đội
nào xung phong trả lời trước sẽ giành quyền trả lời.
+ Kết thúc 5 phút, đội nào có nhiều câu trả lời đúng sẽ giành phần thắng.
6 câu hỏi giành cho hai đội:
1.“…Không! Chúng ta thà hi sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất
nước, nhất định khơng chịu làm nơ lệ…”. Đoạn trích trên là nội dung của văn kiện
nào? Do ai viết?
2. Đường lối kháng chiến chống Pháp là: Tồn dân,...,trường kì, tự lực cánh
sinh và tranh thủ sự ủng hộ của quốc tế. Hãy điền từ thích hợp vào (….)
3. Ai là người viết tác phẩm “Kháng chiến nhất định thắng lợi”
4. “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh” là lời khen ngợi của Chủ tịch Hồ Chí
Minh giành cho đơn vị nào?
5. Sau khi rút khỏi Hà Nội, các cơ quan Đảng, Chính phủ, Mặt trận…
chuyển lên đâu?
6. Em hãy hát một đoạn trong bài hát “Đoàn vệ quốc quân” của nhạc sĩ
Phan Huỳnh Điểu.
c. Sản phẩm
1. “Lời kêu gọi Tồn quốc kháng chiến” của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
2. Tồn diện
3. Tổng bí thư Trường Chinh.
4. Trung đồn Thủ đô.
5. Việt Bắc.
6. Học sinh thể hiện.
d. Cách thức thực hiện
17
Học sinh hoạt động đồng đội.
Với gói câu hỏi nhanh đó giáo viên vừa giúp học sinh hệ thống lại những
kiến thức vừa học,đồng thời cũng là để khởi động cho tiết học mới.Với trị chơi
này tạo khơng khí lớp học sôi nổi giúp học sinh bước vào tiết học nhẹ nhàng và
hiệu quả.
3.2.Sử dụng tình huống có vấn đề khi thiết kế hoạt động khởi động
* Mục đích:
“Tình huống có vấn đề” là thời điểm thể hiện mâu thuẫn trong nhận thức của
học sinh để nhận ra điều mình chưa biết, mà chưa giải quyết được. Tình huống này
buộc học sinh phải quyết tâm tìm hiểu, chứ khơng khoanh tay khuất phục. Song
không phải điều không biết nào được đặt ra cũng tạo được tình huống có vấn đề, mà
chỉ khi nào những điều học sinh nhận thấy không thể khơng biết, khơng thể khơng
tìm hiểu để nhận thức đúng, sâu sắc vấn đề đặt ra, nhằm vào việc học tập. Việc giải
quyết vấn đề là tiến hành tìm hiểu, làm sáng tỏ những điều chưa biết để biết.
Để tổ chức các hình thức khởi động trong dạy học nhằm phát triển năng lực
cho học sinh, giáo viên luôn chú trọng khêu gợi học sinh đặt vấn đề để tìm hiểu,
khơng dừng lại ở việc tiếp thu thụ động. Đặt câu hỏi nêu ra điều mình chưa biết là
một yếu tố quan trọng để học tập thông minh, chủ động. Vấn đề đặt ra là phải
nhằm vào bản chất, những điều quan trọng để hiểu sự kiện, chứ không phải những
chi tiết vụn vặt, hình thức bên ngồi. Giáo viên hướng dẫn học sinh giải quyết vấn
đề thông qua việc khai thác sách giáo khoa, sử dụng đồ dùng trực quan, tư liệu
thành văn…
Học sinh tự mình nắm kiến thức, tự mình rút ra kết luận sau khi đã suy nghĩ
kỹ. Những kết luận này là phản ánh những quan điểm riêng, có căn cứ khoa học,
do các em nhận thức được. Học sinh chỉ học tập tốt, có kết quả khi các em phát
hiện ra vấn đề và tìm cách giải quyết vấn đề. Câu hỏi đưa ra phải là vấn đề mới mà
học sinh chưa biết. Câu trả lời của học sinh phải là sản phẩm của hoạt động tư duy.
*Cách thức tiến hành:
- Cách 1.
+ Bước 1. Giáo viên đưa ra quan điểmtrái chiều về một vấn đề của bài học.
+ Bước 2. Yêu cầu học sinh đưa ra chính kiến về vấn đề tìm
hiểu của bài học.
+ Bước 3.Giáo viên nhận xét và dẫn dắt vào bài học.
Ví dụ 1
Khi dạyBài 16 “Phong trào giải phóng dân tộc và tổng khởi nghĩa tháng
Tám (1939- 1945). Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời”(Tiết 5)ở chương
trìnhLịch sử lớp 12, tơi thiết kế hoạt động khởi động bằngcách đưa ra tình huống
có vấn đề.
18
a. Mục đích:
+ Giúp học sinh phát triển tư duy, xâu chuỗi vấn đề một cách mạch lạc.
+ Tạo hứng thú cho học sinh vào tiết học mới để khám phá vấn đề cịn đang
bỏ ngỏ.
Từđó kích thích sự tị mị, lịng khao khát muốn tìm hiểu những điều chưa
biết ở hoạt động hình thành kiến thức mới của bài học.
b. Nội dung
- Cách tiến hành: GV tạo tình huống có vấn đề.
Bàn về thắng lợi của cách mạng tháng Tám 1945 ở Việt Nam, một số sử gia
tư sản cho rằng: đó là một sự “ăn may” vì nó diễn ra trong điều kiện “trống vắng
quyền lực”. Các nhà sử học của chúng ta lại khẳng định: Thành công của cách
mạng tháng Tám không phải là sự “ăn may”. Các em đồng ý với ý kiến nào, vì
sao?
c. Sản phẩm:
- HS khẳng định: Cách mạng tháng Tám 1945 thắng lợi nhanh chóng, ít đổ
máu do nhân dân ta có truyền thống yêu nước nồng nàn, Đảng ta có quá trình
chuẩn bị chu đáo, kỹ lưỡng trong suốt 15 năm và linh hoạt, sáng tạo chỉ đạo khởi
nghĩa, chớp thời cơ phát động quần chúng nổi dậy giành chính quyền.
d. Cách thức thực hiện
Học sinh hoạt động cá nhân
Ví dụ 2:
Khi dạy Bài 21 “Xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, đấu tranh chống đế
quốc Mĩ và chính quyền Sài Gòn ở miền Nam (1954- 1965)” (Tiết 2)ở chương
trình Lịch sử lớp 12, tơi thiết kế hoạt động khởi động bằngcách đưa ra tình huống
có vấn đề.
a. Mục đích:
+ Giúp học sinh phát triển tư duy, xâu chuỗi vấn đề một cách mạch lạc.
+ Tạo hứng thú cho học sinh vào tiết học mới để khám phá vấn đề cịn đang
bỏ ngỏ.
Từđó kích thích sự tị mị, lịng khao khát muốn tìm hiểu những điều chưa
biết ở hoạt động hình thành kiến thức mới của bài học.
b. Nội dung
- Cách tiến hành: GV nêu tình huống có vấn đề:
Khi nghiên cứu về phong trào Đồng khởi (1959-1960), có ý kiến cho rằng
Nghị quyết Trung ương lần thứ 15 của Ban chấp hành Trung ương Đảng ra đời quá
muộn nên để lại những tổn thất to lớn cho cách mạng. Cịn các nhà sử học Mác-xít
19
