Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (108.54 KB, 5 trang )
<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>
<b>I ' M / ' .»; </b> <b><sub>NGUYEN THI THUAN,* </sub></b>
<i><b>1. Vai n e t v e ngifd?i Khtf mii b b a n </b></i>
<b>T h a n , x a C h i e n g P a n , h u y e n Y e n </b>
<b>Chau, t i n h Stfn La </b>
Yen Chau la mpt trong 10 huyen c i a
tinh Sdn La, gdm 14 xa va mpt thi t r a n ,
huyen Yen Chau cd nMeu dan tdc thieu so
sinh song dan xen vdi n h a u nhUng dong
hdn d la ngUdi Thai. Ngudi Thai chiem
de'n 53,7% dan so'trong huyen, 20% ngudi
Kinh, 12,8% ngudi Hmong, 13 % ngUdi
Xinh mun, 0,5% ngUdi Khd mu. N h u vay,
dan tpc Khd mfl la dan tpc cd so' dan It n h a t
trong huyen va Men nay t a p t r u n g c h i yeu
d 2 ban: b a n T h a n xa Chieng P a n va b a n
Khum Hien xa Vieng Lan. d xa Chieng
P i n cd 12 b a n vdi 3 874 n h a n khau, trong
dd dan tpc Thai chiem 72%, dan tpc Kinh
chiem 22%, d a n tpc Khd mfl chiem 6%.
Ban Than thupc xa Chieng P i n day la xa
nam canh dUdng so' 6, each t r u n g t a m thi
t r a n Yen Chau 4 km, nhUng den dUdc vdi
ban T h a n tM phai di 3km dudng dat. Toan
ban cd 49 hp gia dinh, 231 n h a n k h a u (tinh
den t h a n g 6 n a m 2010), trong dd c h i hd
ngUdi Khd-mfl la 48/49 ho. Ca b a n cd 4
ddng hp: Me, H I , L i , Vi. Trong dd, hp Me
cMem dai da so'.
Dac diem boat dpng san xuat c h i yeu
c i a dan tdc Khd-mfl b a n T h a n la lam ndng
nghiep nUdng ray d reo gifla va reo cao, lam
rupng nudc r a t It. Ca b a n chi cd 4 h a rupng
trong Ifla nUdc, so' dien tich tren da sd da
chuyen sang trong cay hoa m a u lam h a n g
hda cung c l p cho chd huyen va cac diem
ban khdng nMeu dpc dUdng so' 6 doan chay
qua xa Chieng P a n . Hien nay, da so' cac hp
dan c i a ban T h a n xa CMeng P i n da
chuyen sang trdng ngd tren nUdng ddi xen
cai vdi trdng cay cao su theo du a n c i a cong
ty Cd p h l n cao su Sdn La, ngd v i a lam
lUPng thUc chan nuoi vfla lam h a n g hda. ,
Tuy phUdng thflc s a n x u a t c h i ye'u van
la ndng nghiep nhUng ddng bao Khd mfl da
p h a t trien k i n h te ndng hp theo hUdng san
x u l t h a n g hda, mac dfl n a n g s u a t chUa
t h a t cao nhUng cung da gdp p h l n n a n g cao
ddi song. Binh q u a n cac hp gia dinh trong
b a n hd nao cflng cd xe may, ti vi. Ca b i n
cM cdn 6 hp dang la dien ngheo cMem
k h o i n g 12,24% so' hp c i a b a n . :
<b>54 </b> <i>Nghien cicu Ddng Nam A 8/2010_ </i>
<i><b>2. H o n n h a n c u a ngifdi Kho! m u b b a n </b></i>
<b>T h a n , x a C h i e n g P a n , h u y e n Y e n C h a u </b>
Tap tuc hon n h a n c i a dan tpc Khd mfl
tien h a n h t r i n h tU tfl tim hieu den a n hdi,
cUdi d re, cUdi xin dau theo nghi Id cflng
nhflng quan niem cd tfl lau ddi.
<i>Tim hieu vd ldm le dn hoi </i>
Xua kia, ngudi dan Khd-mfl xUa kia
so'ng du c a n h du cU, d a n so' thUa nen con
cai lay n h a u t h u d n g theo ldi hen Udc c i a
cha me, con cai dp 14 den 15 tudi da xay
dung gia dinh. To chflc d a m cUdi t h u d n g
sau kM t h u hoach vu mfla. Hien nay d a n
tpc Khd-mfl da thUc Men hon n h a n tfl 18
tudi trd len theo Iuat hon n h a n va gia dinh
c i a N h a nUdc, thdi gian td c h i c hon le
cflng t h a y ddi khong cfl vao l i e gat hai
xong ma chi chpn ngay dep, t h a n g td't la
dupc.
De tien den hon n h a n , giai doan trUdc
tien la tim hieu: ngUdi con t r a i la ngUdi
c h i dpng den b a n cd ngudi con gai m i n h
thich hoac bo' me da h e n udc vdi n h a co gai
dd. Khi den d i u b a n (neu c h a n g t r a i la
ngUdi khac ban) p h a i thdi dan moi de bao
hieu minh den de t i m hieu con gai d b a n
Sau mpt thdi gian tim hieu, ddi n a m nfl
da t h a y hdp n h a u , ngUdi con t r a i ve thUa
vdi bd me m i n h chpn ngay va chuan hi Ie
vat sang dat van de vdi bd me n h a co gai
de thdng n h a t ngay cUdi. Ld vat cua n h a
trai khi sang n h a gai gdm 2 con ga mpt
trdng mpt mai, 2 chum rUpu va mpt It gao
nep. Trudc day, nhflng ngUdi s a n g n h a gai
de an hdi gdm cd bo' me chang t r a i va
chang trai. Men nay cd t h e m ong d i t mdi
(ngUdi ndi chuyen, dat van de vdi n h a gai)
va mpt so' ngudi t h a n tin trong gia dinh
n h a t r a i c i n g sang. KM n h a t r a i dat van
de dupc n h a n h a gai ddng y t h i 2 gia dinh
cflng n h a t t r i ngay cUdi d re, sau dd td chflc
a n cdm b a n g nhflng Ie vat ma n h a trai
m a n g sang. Chpn ngay, gid chan de td
c h i c la q u a n niem cd t i lau ddi c i a dan tpc
Khd-mfl vi cho r i n g c h a n de cd doi cd cap.
<i>Le cUdi d re </i>
N h a t r a i c h u a n bi nhflng le vat cho
ngay cUdi d re gdm:
T r l u , cau, voi, vd cay chay, mudi, dt kho
(mdi thfl 4 p h l n ) . 1 con ldn, 2 cdn ga mai,
mpt con ga trd'ng, 6 c h u m rUpu (4 chum
nhd va 2 chum to). 1 bp vay ao cho con dau,
1 k h a n pieu, 1 day dai lUng, 1 doi n h a n
bac, 1 doi hoa tai b a n g bac, 1 vdng tay
bang bac, 1 cham tdc. Day dUdc coi nhU
c i a hdi mon me chong t a n g con dau.
Nhflng le vat nay dupc m a n g sang nha gai
Ingay trUdc khi td chflc cUdi d re. Nha gai
cflng phai c h u a n hi 1 con ga trd'ng.
C h a n g t r a i di s a n g n h a gai trong ngay
cUdi d re p h a i dem theo chan, dem, goi mdi
thfl 1 chiec de c h u a n hi cho viec d re sau
khi td chflc Ie cUdi xong, b e n hong luon
deo theo hop dao the Men c i a cdng cu lao
ddng ma c h a n g t r a i se dflng de cham chi
lam t r a cdng bd' me co dau trong thdi gian
KM td chflc cudi d re, ngUdi Khd-mfl td
chflc cflng td tien d n h a gai de bao r i n g con
chau da lay vp, lay chdng. M a m cflng p h l i
CO 5 hao bac t r I n g , thit Idn da che bien
t h a n h mpt so' mdn, dia mudi dt da r a n g
kho. Le cflng t h u d n g td chflc d bep ngoai va
Sau k h i l a m le cung td tien, ddi t r a i g i i
lam le a n t r l u . Xem tflng ddi mpt qua
each n h a i t r a u rdi n h a vao m a n g t r e cd 2
ddng da cd nUdc trong, xem m a u nUdc t r l u
de d o i n tfnh d e b c i a moi ngUdi. NgUdi
K h d - m i cho r i n g n e u dd t h i tot, t i n h t i n h
diem t i n h con khong dd thi t i n h t i n h ndng
nay hoac cau t h a .
Tiep den le uong rUdu d n , vdi 2 chum
nhd n h a t r a i m a n g sang, moi chum d m 2
d n dan vao n h a u , moi doi uong 1 chum
trong dd doi chinh uong chum cd vdng bac
dat d gifla de d m 2 d n rUdu, doi p h u
uong chum khong cd vdng bac. Mdi doi
p h a i uong h e t 2 sflng khong de rUdu t r a o
ra ngoai, neu trao r a t h i cho r i n g la dieu
khdng tot, nghia la vd chdng se khong
nghe ldi n h a u . Khi uong xong, vdng bac se
dupc trao cho co dau.
Sau khi td chflc cac nghi Ie t r u y e n
thd'ng n h u t r e n cho doi t r a i gai, thi le a n
cudi dUdc td chflc de hp h a n g , h a n g xdm
c i a n h a trai, n h a gai den a n m i n g . Ludng
thuc, thuc p h a m de to c h i c a n cUdi d n h a
gai la n h a t r a i p h a i c h u a n hi m a n g den va
che bien. Qua m i n g c i a hp hang, khach
56 <i><sub>Nghien cicu Ddng Nam A 8/2010_ </sub></i>
Q u a n niem d re c i a d a n tpc Khd mfl la de
t r a cong lao sinh t h a n h va nuoi dUdng cho
n h a bo' me co dau, va cho den nay tuc d re
v i n cdn nhUng k h o n g cdn n a n g ne n h u
xUa la chfl r e p h a i d lien tuc trong thdi
gian ma gia d i n h n h a gai quy dinh, h i e n
nay chfl re cM d Iai mpt thdi gian n g i n tfl
1 den 3 n a m s a u dd Iam le cUdi ddn dau.
<i>Le cUdi don ddu </i>
Het giai doan d re, n h a t r a i c h u a n hi Ie
vat va chpn n g a y de Iam d a m cUdi ddn
dau. Trong Ie cUdi ddn d a u n h a t r a i c h u a n
bi m a n g den n h a co dau 4 c h u m rUpu nhd,
2 chum rUdu to, 4 con ga, 1 con ldn k h o a n g
50 kg trd Ien de m a n g den n h a gai td chflc
Iam Ie xin d a u va to c h i c a n uong cho n h a
gai trong ngay ddn dau.
Cac Ie v a t n a y dUde m a n g s a n g n h a gai
t i hom trudc c i a ngay cUdi ddn dau. H a i
chum rUdu to do n h a t r a i m a n g s a n g de
cflng to tien, ngay to'i hom dd, Idp t r a u ben
t r e n c i a 2 c h u m rUdu dupe vdt r a de d gdc
bep ngoai. B i n h rUpu d n dupc dong nUdc
t i sflng t r a u dd vao, d n d m p h a i quay
vao gdc bep du y mdi td tien. C a n h b i n h
rUdu d n la mot m a m cdm cflng td tien: cd
xoi, muoi dt. Khi k h a n mdi td tien, ngUdi
Iam Ie t h u d n g lay n a m xoi c h i m mud'i dt,
day la nghi Ie k h o n g t h e t h i e u trong Ie
k h a n to tien c i a ngUdi Khd-mfl t h e hien
vd chdng se cung c h u n g sflc va c h u n g chi
hudng, vi ngudi khd mfl khdng cd m i m
trong m a m cPm, dd c h i m duy n h a t la
muoi dt. Cac le v a t dupc h l y t r e n t a m dan
vuong, khi Iam ngM le xong tM t a m dan
do dupc gifl Iai de d gdc bep, cd nghia la
gifl Iai td tien c i a n h a minh. Tfl Iflc tdi
cung to tien cho den b e t ngay cUdi ddn
dau, CO dau, chu re va k h a c h kieng khdng
dupc budc qua Idp t r a u da vdt tfl c h u m
rUdu de gdc bep ngoai.
Ngay hdm cUdi ddn dau, l i cUdi ddn
dau khong cd ddi phu. N h a t r a i chpn gid
dep de ddn d a u xuo'ng t h a n g , p h a i la gid
Day la cac ngM Id va cac bUdc cd ban
trong t a p tuc cudi hdi c i a dan tdc Khd-mu,
cho den nay v i n cdn nhieu Id nghi m a n g
theo mpt tin ngudng, mdt q u a n niem cd t i
lau ddi c i a hp. Quan niem ngUdi gia dupc
coi trpng trong gia dinh, vp chdng sd^ng ben
nhau h a n h phflc, cd nhieu con cai, an nen
lam r a nen sU kien d a n h dau md dau cho
cupc song dpc lap c i a moi con ngUdi van
t u a n t h i nhflng nghi Ie cd tfl lau ddi. Vdi
nhflng quan niem nay m a cho den nay t a p
tuc cUdi hdi c i a ngudi Khd-mfl van cdn gifl
dupc cac Ie ngM rieng, m a n g tinh dpc dao
c i a dan tdc minh.
<b>3. Nhufng n h a n x e t t h a y k e t l u a n </b>
Hon n h a n c i a dan tpc Khd m u luon
t u a n theo nhflng nghi Ie t r u y e n thd'ng
dupc dflc ket tfl n h i e u n a m , cho den nay cd
nhflng nghi le dd v i n dupc t u a n t h i mdt
each t r i n h tU mac d i dp tudi ket hon da
t u a n theo M a t cua N h a nUdc. Qua nghi le
hon n h a n c i a ngUdi Khd mfl t h e Men t i n h
n h a n van: ton trpng h a n h phuc c i a con
ngUdi, nhflng nghi le the Men niem tin
cua con ngUdi kM td c h i c d l y d i nhflng
nghi Ie dd de b i o d a m cupc hon n h a n dUdc
Den nay, hdn n h a n c i a ddng bao dan
tpc Khd m i d ban T h a n , xa Chieng P i n ,
huyen Yen Chau, t i n h Sdn La cflng cd
nhieu bien ddi; Bien ddi ve Ifla tudi hon
n h a n va thdi gian d re, trong dd p h a t trien
hdn d la hdn n h a n hdn hpp gifla cac dan
tpc. Hon n h a n hon hpp gifla ngUdi Khd mfl
va ngudi Thai la nhflng net van hda mdi
the Men mdi q u a n he to't dep gifla cac dan
tpc ddng thdi la chi so' bao Meu sU p h a t
trien k i n h te xa hpi ngay cang ddng deu
gifla cac dan tpc d xa Chieng P a n , huyen
Yen Chau, t i n h Sdn La. Nhflng net van
hda dan tpc dpc dao c i a ngUdi Khd m u
trong hon n h a n van dupc duy tri cflng vdi
net mdi trong nghi le hon n h a n c i a ngUdi
Khd m i lam cho hon le c i a ngudi Khd mfl
ngay t h e m da dang./.
<b>TAI L I E U THAM KHAO </b>
1. Khdng Dien (chu bien), Bui Minh Dao,
<i>Nguyen The Hue. Bdn tgc Kha mu a Viet </i>
<i>Nam. Nha xuat ban VHDT. H 1999. </i>
<i>2. Lich sic Bdng bo huyen Yen Chdu giai </i>
<i>dogn 1945 - 1995. Tap the tac gia: Nguyen </i>
Ngoc Luan, Hoang Yen, Vi Quang Thinh.
Nha xuat ban CTQG. H 2001.
3. Nhom tac gia: Dang Nghiem Van, Nguyen
True Binh, Nguyen Van Huy, Thanh
<i>Thien. Nhiing nhdm ddn toc thuoc ngvt he </i>
<i>Nam - A a Tdy Bac Viet Nam, Nha xuat </i>
ban KHXH. H. 1972.
<i>4. Mgt sd net vi kinh te, xd hgi ciia ddn tgc </i>
<i>Kha-mu d Viet Nam vd cdc khuyen nghi, </i>
<i>gidi phdp phdt trien. NXb VHDT. H 2003. </i>
<i>5. Le Quoc Thanh. Tdc dgng cua cdc logi </i>
<i>hinh sii dung ddt do'i vdi sUphdt trien nong </i>
<i>nghiep a huyen Yen Chdu, tinh Son La. </i>
Luan an tie'n si nong nghiep. HN 2003.
6. So tdng hpp so'ho gia dinh va nhan khau 6