Thơ Tân hình thức như một nỗ lực mở rộng biên giới thơ

Nguy n Th Tuy t
ih

i h c Qu c gia Tp. H Chí Minh
Email:
Ngày nh n: 03/12/2020; Ngày duy
Tóm t t

Tân
ca mà còn

Vietnamese new formalism poetry as an attempt expanding the frontier of
Vietnamese poetry
Abstract
With the mind of an artist bearing the aspiration to reform traditional Vietnamese
poetry, Khe Iem has absorbed the spirit of blank verse American poetry to establish,
construct and spread the new type of poetry: Vietnamese new formalism poetry. By
analyzing and comparing methods, the article has pointed out the creations of the type of
poetry from the poetic conception to the practice of composition, from the ideological
content to the receiving readers. These unique innovations are not only efforts to renew
Vietnamese poetry, but also ways to expand the frontier of Vietnamese poetry, the frontier
of territory, culture and thought.
Vietnamese new formalism

Keywords:
poetry
D n nh p
Kh
ng t
u th k
hình th c Vi

n cùng thiên niên k m i
t ng ý v s
i không ch c a
n t i và
phát tri n (2000c
ngh thu

ng. V

t

b n th
s

c tr i nghi m nhi
i
n xung quanh Kh Iêm
tl
t ra ngoài biên gi i khu v
it
c
c gi
t lên trên
vi
p phá hình th
n th ng,
y t nh ng ng


pv

t n t i là chính nó,
khơng hình d ng, không khuôn m u, không
c tôn, không trung tâm,
tn
l c m r ng biên gi
Trong ti
t Nam, n u
c xem là m t cu c cách m ng
chuy
i h hình, t
ni m th m m
thu t trung
a cái tôi hi
i, thì cịn có
nhi
t thốt
thi pháp c
i, tiêu bi
do khơng v n (Nguy
Thu Nhã T p (Nguy n Xuân Sanh), Nhóm
D
n D n), Nhóm Sáng t o (Thanh
Tâm Tuy
c Vi t (Kh
Iêm). N
c bi
ng lu t, ch u
ng t Trung Qu c,
ng c
cl i

c khai sinh t M vào nh
90 c a th k
nt
nh
c xem là tân k
T
p chí Th k
T khúc
d c mùa xuân r
c (Ode pour hâter la
venue du Printemps - Jean Ristat, 1978;
Kh. d ch, 2001) hay Nh ng n h ng c a
máu c a Nguy
ng, Kh
Tân hình th c và câu chuy n k
(1999) cùng bài ti u lu n Chú gi
hình th c
us
i c a phong trào
Khi tuyên b :
Tân hình th c - Cu c chuy
i th k
(Inrasara, 2014: 59), có l Kh
khơng mang nhi u tham v
xu t m
t
trong b i c nh h u hi
u này không
ch
c ông th hi n trong quan ni m thi

pháp
m b
v t
dòng, k thu t l p l i, tính truy n và ngơn
ng
ng
Iêm, 2011: 256),

Qun, m t trong nh ng tr c t
c
ng phái này, xác nh n:
hình th c khơng t
khơng g i
i
i. Nó
k ,
t ki
n th i h u hi
i
( Quyên, 2014: 73).
heo th ng kê c a Kh Iêm
và Inrasara cho th
c Vi t
n t i và
phát tri
18 n ph
c xu t b n,
ng cu n xu t b n M và
Vi t Nam có 5 th h
th

c H
c,
n nay,
ng con s ch c không ch
d ng l i
ng th nghi m và tr i
nghi m làm giàu thêm b n s c cho b n th ,
v
th lo
sinh th m i r t b
vi c t ch i b
c l lu t và tôn th s
dân ch cá nhân là ti ng nói kh
nh s
gi m thi u t
it s ,c a
trung tâm, c a các h
ng trong ngh
thu
i s ng.

Có l t
i có phân chia giai
c p thì ngh thu
phân chia th
b c. Xét v v trí c
c x p trên b
cùng v i bi k ch luôn chi m v
ng
phong, là th lo

v i
ti u thuy t và hài k ch là th lo i c a h ng
lê th . c
nl
n nay có Ngh thu t
c a Aristoteles (384-322 TCN) và
c
p (484-520)
u bàn v
nc
p
n th k XIX tr t t
m i d n b phá v khi nhà tri t h c duy tâm
c,
Georg
Wilhelm
Friedrich


Hegel (1770-1831), kh
ti u
thuy t là anh hùng ca c a th
n
V i kh
c t i r ng l n và
c tính th lo i duy nh
(Mikhail Bakhtin, 1895-1975), ti u thuy t
m v trí th lo i quan tr ng
nh t c a lo i hình ngh thu t ngôn t , trong
Cu c s ng luôn v

i,
b n thân m i th lo
i
s ng và thân ph n riêng, không ng ng v n
v th
a con nhà quy n
hào v dòng dõi trâm anh th
phi t, v n gi nét kiêu hãnh trong ánh nhìn,
i nhi u l
i th t.
c là m t l
.
Trong tuy n t
c Vi t
u tiên, n b n song ng , do Kh Iêm biên
t p, Nhà xu t b
ng ra m
2010, có tên là
(Poetry Narrates).
Tuy n t p là sáng tác c
tác gi v i nh ng tên tu i thành danh g n
v i th lo
Iêm, Inrasara,
Nguy n Th
Quyên, Phan T n H
i,
Tr m Ph c Kh c, Thi
n
nT
tuy n t

yb ns cc
i trong quan ni m c a các nhà
Tân hình th c. N
truy n th ng là ch
t
nên m
ng ch cho
ch t truy n, tính ch t v
c
quy n c
n th ng
coi tr ng th gi i hình
ng, màu
s
c th ch hóa ngơn ng
hàm súc, tinh t , v n lu t và nh
u,
nh v th
c
phá b t t c nh ng kh
c y khi ngôn
ng
ng tràn vào m i ngóc ngách
n và nh
u

khơng n m trong t ng câu/
a mà
thu t v t dòng c
truy n th ng Anh và k thu t l p l i c

t do M
t o nh c tính và h i ph c v n
b t c ch
làm m
ng lu
ph i ý th c v lu t b ng tr c, ph
ng
v
i, v n, ph i xây d ng k t c
th c-lu n-k t ch v i 28 (th t tuy t) ho c
56 (th th t ngôn bát cú) ký t l i châu ý
ng
gi i mã thi t ch ngh thu t y
c ph i hi
n tích, bi t các
n c , ph i thơng lu
i có th truy
v n t n cùng m c m tuy t v i c a nh ng
tác ph m trác tuy t, giao thoa nhi u lo i
hình ngh thu
u h a, thi
trung h u nh
ng
xem nh
nh
c vòng
gi cho t
n
cl
ct c i

n m i thôn cùng
ngõ h m, m
m
ng và s
ng.
N
n th ng nói chung (th
, b y ch
c bát và song th t
l c bát) r t d nh d thu c, d trích d n
m t câu, th m chí m t t
th c không th
c nh ng ph m ch t
ph m ch
c n thi
i bùng n
thông tin, th
, tìm ki m thơng
tin d dàng, chính xác). Vì v
ng th c
c ph
c nguyên bài, ph i
m t t ng th nó m
u
i cái hay c a nó n m trong m i
liên h gi a các ph
c th hi n, t c là
k t c u c a câu chuy
.
Chúng m c míu l y nhau, móc xích l n

c ph
c nhi u l n r i t
ng riêng ra th t cao, th t xa, th t t ng


có th nhìn bao qt tồn b , nhìn
cho ra cái c m quan chi ph
o tác
câu chuy n c a anh ta, và k l
ng
cách c a mình, câu chuy n ti p nh n cùng
n
i s ng c
ng
ng v
ng.
Bên c nh v n, lu t, nh
m t y u t b n th c
bi
- Voltaire). Nh c tính trong
c t o ra t v n, lu
u
và gi
uc
n và
lu t là khung c ng t o nên nh p c a th lo i.
ng ng t nh p
ch n/ ch
ng lu t
thì ng t nh p ch n/ l (

t
c bi
c t v n và lu t; nh
u c a nh ng
th lo i không ch u s ràng bu c này là nh p
c
ng, nh p c a cu c s ng. Vì v y,
nh
do nói chung, Tân
hình th
ng và phong phú
n nguyên c
i s ng.
m khác bi t trong cách t o d ng
nh
uc
c so v i các
th
thu t l p l i. K thu t
l p l i là s tái di n nh ng âm thanh, nh ng
hình nh, nh
ý
. K thu t l p l i là y u t
có s
i Tân
hình th c, k thu t này gi vai trò ch
o
trong vi c t o nh c tính. K thu t v t dòng
t tiêu cách gieo v n chân (gieo v n
cu i câu/

i, k thu t
l p l i cho phép ph c h i v n b t c v trí
nào trong câu/
m này c a
c khác h n v i cách gieo
v n c a các th
i tr v
c
(l
ng lu
i):
anh ngây

K l
và anh s

th ng kh
c u
g c u nhìn dịng sơng trơi và
ng ng u nhìn làn mây trôi và...
Không d ng l i

thu t l p l i
nh
m
làm cho v n tr i kh p bài
ng âm
ng và hình nh chuy
ng,
d i t th gi i n i tâm ra ngo i gi i, cho

th y m t tâm h
nh, m t cái
c, m t K l th c t nh gi
i
mênh mơng:
i th y anh
nghe gió
u u trong tai u u u
uuuu
ray r t u u liên miên hoài
anh lù mù ng i anh l m
bay và anh
khóc th m....
(Nguy n Phan Th nh)
y, vi
th c t b nh ng ph m ch
c coi là b n
s cc
c vào m t
i s ng m i c n/
t
s ph nh n v quan ni m truy n th ng v
ph nh
xúy
ni m hoài nghi v v th
c tôn c
i s ng tinh th n c
ic
thuy
i Ý,

Eco (1980; Lê Chu C u d ch, 2016
nghi v v th
c tôn c a bi k ch. Trong
cu n ti u thuy t l ng danh Tên c
h ng,
nh r ng: Aristoteles
không ch vi t m t cu n sách bàn v
và bi k ch mà cịn có cu n sách bàn v hài
k
i có th tr thành
o làm l
tr t t xã h i, nên
giai c p th ng tr
giam
hãm và th tiêu cu n sách bàn v ti
i
y... Vi c các nhà Tân hình th c khơng cịn
tin vào thi t ch c
n th ng cho


th y s suy gi m, s th t th c a m t quan
ni
2. M r ng và dân ch hóa n i dung
à cái hi n tr ng c a m t
th
;
Nguy n Minh T n, 1981: 133)
hình th
i g n v i tâm th c c a k bên

l
i s ng k tr l m lúc t nh t, b t
n n i chính s b t an và
i là ý ng
cc a
cu c s ng; không cịn gì là chân lý, khơng
v v
t nhiên c
i s ng hàng ngày. Chính vì
v y, nhà nghiên c u B u Ý kh
nh:
là
m t ti ng nói m i, m t c m xúc m
c
cu c s ng hôm nay B u Ý, 2014: 203).
Trút b hình th c quy
khơng h p th
c tr v v i
l
ng nói c a m i t ng l p m i giai
c p c a qu n chúng, tr v v
i
ng dung d . Ch
ng nó bào
tr
c, tr thành nét thi
Chi c gh , Trang sách,
Bún rêu, n
b
m nh m,

t nm
thành câu chuy n c a
Quyên trích d n ý c
ng
Ti
c là m t lo i ca dao
tân th i
Quyên, 2014: 75) là mu n
kh
nh k thu t l p l i và v t dòng
o tác nên
nh ng c
u khi, gây cho
c nh
ng zích z
hình th c, tơi càng th y nh
nh c
ng
Ti
khía c nh n i dung h t s c hi n
sinh, t nh ng v
l t v t, d
n
nh
hi n th
u tr
tài, ch
c
ng sau thi
Tân hình th c ch

t th gi i r ng

m và dân ch , th gi i c a nhi u ti ng nói
cùng t n t i, nhi u ti
c
phép nói, là s
pv
i t s , ph
nh
nh
nh ki
t t
i
s
ng tình c
i và
s v t, tr l i s trinh nguyên, nguyên b n
i s ng, s tr ng r
u
i d n nén các h
ng, các t
Chi c c
i
(Tên truy n ng n c a Ivan Alekseyevich
Bunin (1980-1953)
Chi c gh c a
Kh Iêm là m t ví d tiêu bi u:

bao

T
Chi c gh , nh ng
chi c gh
c liên t c nhân lên trong
tâm trí cùng v i nh ng ki u phân lo i v
màu s c, hình d ng, nh
nh v v công
d ng, m
ng s
nh,


s h u, hi n di
ng p hình nh chi c gh
c nhân lên
y làm ta có c
tv
th gi i c a nh ng chi c gh
ng th gi i khác nhau c a chi c
gh
i dán nhãn, dán mác,
dán lên các h
ng. Có bi
nh cho chi c gh : m t
ch ng i, m t v trí bi
ng cho quy n
l c và l i ích,
i nh ng
nh

v
i l i ti p t c nhân lên
trong trí não tham lam c a mình v s
chi
t và nh ng bi k ch không thành:
nh ng chi c gh không bao gi v
c,
nh ng chi c gh không bao gi
c,
nh ng chi c gh không bao gi
c,
b i nh ng chi c gh không bao gi bi n
d ng, nh ng chi c gh không bao gi m t
t n d

nh ng th gi i c a
chi c gh
ng th gi i c a
m
iv
n th trong tia
nhìn c a tha nhân. Chúng ta c vùng v y
thoát ra kh i nh ng h
ng v
c,
c m k , nh ng
nh c a gia phong truy n
th ng, nh
c c a gi i tính và ngh
nghi p, nh ng soi mói và c nh ng yêu

i k
hoàn nguyên
n cu i
cùng: nh ng chi c gh ch là chi c gh . Bài
Chi c gh là m t minh ch
n hình
hi n th c khác v i
mơ hình ph n ánh hi n th
c
hi
ng th i, cho th y m t cái tôi b n
M i hay cái tôi tr
ca kháng chi
y ph n nh
nh ng m nhòe trong nh n th c th c t i và
chính trong tâm th c c a b n th b i s
ch ng l n c a nh ng không gi
ng quan ni m.

Th k
c xem là th k
c a các h
ng và các h
ng tr m i m t c
is
t
nó, chính các h
il i
tr thành công c gây ra nh ng bi k ch c a
nhân th : chi n tranh th gi

t tôn
t nhân, ô nhi
ng,
ch b nh,
t các
v n n n là h qu , h l y t nh ng h
c quy
ng
qua l i gi a các m t m t cách t t y u, b n
thân m i m
thân, vì sao
ph i nhân danh ho c ph thu c m
t nt
ph c v ? Kh
u th k m i
c bày t m t ph n ng v i
th c t i, m ra m t hành trình m i, hành
trình v v i s uyên nguyên kh i th y trong
n
kh
h u hi
c Vi t do Kh
Iêm kh
it
c tôn, duy nh t, không
y c a nh
it s
Giá, 2012). N u
Chi c gh c a Kh
t

th y s liên t c
ph nh n m i s
ng ngo i quan, và
kh
m ngay trong
a m i cu
i trong ki p phù
vân, nhi u tr m luân, l
ng nghi p.
Trong ý th c ho c b ng vơ th c các nhà
Tân hình th c ph nh
it s
trong b i c
gi i
ph
h c h u hi
i m i có kh
t thân
c a b n thân s v t. Tân hình th c t thân
t quan ni m m i v
i, v
i s ng và v chính s ph n
c
m
h c c a cái khác,
Lai Thúy (2012)


c gi vai trị tiên phong,
m t th

hình m
v i
cách là m t th
hình m
u hi
i Vi t
Nam thì Tân hình th
c
nh
n và bi
3.
ng t
ng cơng chúng
N
chu
hoa tuy
lịng, nói
cl
n s tri âm, tri
ng nh
u mà tác gi
ý thác, g i
g m nên m i có chuy
T K khơng cịn n a, ngay c Nguy n Du
m ngùi t h
Ch ng bi
n
i ai khóc T
c ti u thanh ký
th c, trái l

n b
c bình
c th hi n
ngay trong quan ni m sáng tác c a Kh
kh
u anh em tham gia, ch
m
i
d dãi m
c nhi
(Kh Iêm, 2014: 17). Luân Nguy n (2014)
th
nh
il pv il
tính bi

c gi ti p
àu tính ám g i,
, huy n bí l m
n
cb tl
n.
i trị
u có lu t l
i công
phu c
Ngh
m
công phu Truy n Ki
c

coi tr ng và chú tr
ng và nh
u:
Cái hay c
c Vi t là cái
hay c
ng và nh
u
Iêm,
-2007,
ngh
i M
ng phái ngh
thu t ý ni m
gi i hu tri
các y u
t gây c m xúc th
t p trung vào tính

khái ni m
gãy
các y u t mang tính logic b m t, nh m
cho th y m t c u trúc logic b sâu, c a
nh
a âm và ch v i th gi i
t do c
l
n
ng lùi l
ng ch cho l p

n ngôn t xu t hi n bình di n th
nh
(Nguy
p, 2016: 71). L p
n ngơn t xu t hi n tr c di n, tr
thành chính y
ra nh ng hình th c
m ic a
t
(b n thân cách v t dòng c
th
t),... m ra nh ng kh
t n t i và nh ng không gian m
nh tranh v i các th lo i và
lo i hình ngh thu
ng
i
i b ph
i
i k thu t s , chú tr ng nghe nhìn.
Có l
c t o sinh trong th
hóa tiêu dùng nên vai trò c a b
i
v
c càng quan tr ng. Cái
c khơng cịn là cái
tơi tr tình mà là cái tôi t s . Cái tôi y
không ch
c tri nh n thông qua câu

chuy n anh ta k mà quan tr
, cách th c k . Mà cách k l i hi n thân
k thu t v t dịng và tái l p, gi
u
phát ngơn t o nên nh
t gãy, nh ng
ng, kho ng tr
c
th a mãn nh ng tò mò và h nghi, nh ng
ng nh n và chiêm nghi
y, cách
nh m t v trí quan tr ng c a b
c
cùng tham d và hoàn t
ch hi
c
ng
ngu
i.
t n l
t qua m
cách và biên gi i, n b n
xu t b n
d ng song ng (Vi t
n
tuy
c Vi
u tiên, có l
m
c nh t c a các nhà biên t p là

m r ng cơng ch
Vi
a nhân lo i.
B
m t hình th c s n
c phiên d ch sang các ngôn ng
khác
n c a nhà nghiên c
i M Frederick Turner (1943). Và
th c t
ng minh,
c
không ch phát tri n M , Anh và m t s
c khác
c bi t là Hà Lan và
Hungary.
Vi t Nam, Tân hình th
i m t s chuy n d ch trong quan
ni m v thi ca, trong cách sáng t o và ti p
nh n, m t l i ng
t Nam
c
vào bi n r ng c
gi i. N u s
v
ng c
i so v
gian là s chuy n d

n
d ch mang tính khu v
i (và các
c) g n v i s ti p xúc giao
là s chuy n d ch t khu v c ra th gi i.
a, t
trong mình nh
t phù h p v i
vi c chuy n ng
nó có th tr i nghi m
và s ng nhi
i s
ph m ch t d ti p bi n, linh ho t c
i
i chúng so v i v tinh hoa, uyên
bác c
n th ng.
K t lu n
V i d phóng, t
cb c
cây c u gi a hai n
t - M , Kh
Iêm và các c ng s
tìm ra
nh ng d ng th c m i c a ngh thu t nh m
th a mãn nhu c u tinh th n c a m t c ng
ng ph i s ng/ ng x v i hai n
mà còn t o ra nh
p
bi

c trong th
i toàn
c u. B ng cách phá v nh ng khuôn m u
ng c
n th
ra quan ni
ng

ng bay c
ng, m r ng và
dân ch
nb
i
chúng các nhà Tân hình th
cs t o
ra m t ti ng vang, m t c t m c trong ti n
c.
Cu c s ng là b t t
thu t
ng t n n u n y n t
cu c s ng. Tr
thành, t n t i và phát tri
th c Vi
i nghi
cm t
s thành t
gk
trình bày m t quan ni m v
i
s ng phù h p v i v i b i c nh và nhu c u

th m m c a th
i, song s
hay c
c Vi t còn r t
khiêm t n... Ngày mai là m t ngày khác
u
i và hy
v
i s ng luôn c p cho ta nh
may và thách th
c ti p hay k t thúc
vai trò l ch s c a mình ph thu c vào l a
ch n và n l c c a chính ta, s ph n c
Tân hình th
m ngồi quy
lu t y.
Tài li u tham kh o
B u Ý (2014). Bonjour Fractal. Trong
Tân hình th c Vi t, ti p nh n và sáng
t o. Th a Thiên Hu , T p chí Sơng
n Hóa, 199-206.
Lai Thúy (2012).
cái khác. Hà N i, Nxb H

h cc a

c, k sao
h
c. Trong
c

Vi t, ti p nh n và sáng t o. Th a Thiên
Hu , T
Thu n Hóa, 68-77.
Eco, U. (1980). Tên c
C u d ch (2016). Hà N
H
Trong

ng. Lê Chu
c.

c (2014). Thay L i t a.
c Vi t, ti p nh n


và sáng t o. Th a Thiên Hu , T p chí
n Hóa, 9-14.

/>
Inrasara (2014). V
c
Vi t. Trong
c Vi t,
ti p nh n và sáng t o. Th a Thiên Hu ,
T
n
Hóa, 55-67.

Ln Nguy n (2014). T
tân hình

th c, m t di n gi i. Trong
hình th c Vi t, ti p nh n và sáng t o.
Th a Thiên Hu , T
và Nxb Thu n Hóa, 124-129.

Kh Iêm (biên t p, 2010).
Narrates). Hà N

Nguy
m
nghiên c

(Poetry
ng.

Kh Iêm (2011).
u không v n T
khúc và nh ng ti u lu n khác (v
tân hình th c). Hà N i, Nxb
c.
Kh Iêm (2014). Tân hình th c, hành trình
và t ng k t. Trong
c
Vi t, ti p nh n và sáng t o. Th a Thiên
Hu , T
Thu n Hóa, 15-54.
Kh Iêm (2017). Nh
mc
Tân hình th c Vi t. Ngu n:

i
t Nam hi
i. T p chí
c, s tháng 2, 65-72.

Nguy n Minh T n (1981). T trong di s n
(Nh ng ý ki n v
c t th k
n
u th k XX
c ta). Hà N i, Nxb
Tác ph m m i H i nhà
t Nam.
V m t n l c làm m
Vi t. Ngu n:
tintuc/p75/c114/n10462/Ve-mot-no-luclam-moi-tho-Viet.html.