Sử dụng sơ đồ tư duy dạy tiết ôn tập ở địa lí lớp 8

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HỐ

PHỊNG GD&ĐT HOẰNG HÓA
(*Font Times New

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
(Font Times

SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY DẠY TIẾT ƠN TẬP Ở
ĐỊA LÍ LỚP 8

Người thực hiện: Lê Thị Thủy
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường THCS Hoằng Phụ
SKKN thuộc mơn: Địa lý

THANH HỐ NĂM 2021


MỤC LỤC
TT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

11
12
13

CÁC PHẦN CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

TRANG
1
1. Mở đầu
1.1. Lí do chọn đề tài
1
1.2. Mục đích nghiên cứu
1
1.3. Đối tượng nghiên cứu
1
1.4. Phương pháp nghiên cứu
1
1
2. Nội dung của sáng kiến
2.1.Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm.
1
2.2. Thực trạng trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm.
2
2.3. Một số pháp để nâng cao chất lượng dạy tiết ôn tập môn
3
Địa lí .
2.4. Hiệu quả của sáng kiến.
9
3. Kết luận và kiến nghị
10

3.1. Kết luận.
10
3.2. Một số kiến nghị.
10
Tài liệu tham khảo
12


1. Mở đầu.
1.1. Lí do chọn đề tài.
Địa lí là một bộ mơn khoa học mang tính liên ngành bao gồm các vùng đất, địa
hình, dân cư và tất cả những mối quan hệ phức tạp giữa con người và tự nhiên,
khơng chỉ đơn thuần là nơi có các đối tượng đó mà cịn về cách chúng thay đổi
và đến được như thế nào. Địa lí đã được gọi là “ngành học về thế giới” và cầu
nối giữa con người và khoa học vật lí. Vì vậy dạy -học bộ mơn phải có phương
pháp phù hợp và tương xứng. Đặc biệt là việc ứng dụng công nghệ thông tin,
ứng dụng những thành tựu khoa học hiện đại vào giảng dạy mơn Địa lí.
Để đáp ứng những u cầu đổi mới về phương tiện, phương pháp đáp ứng tốt
hơn chuẩn kiến thức và kĩ năng quy định thì việc làm phong phú, sinh động,
khắc sâu đề tài bằng một kĩ thuật mới đó là tổ chức các đơn vị kiến thức trên hệ
thống sơ đồ, ta vẫn gọi là sơ đồ tư duy hay bản đồ tư duy. Nó giúp cho học sinh
có sự hiểu biết sâu rơng, dễ tái hiện kiến thức Địa lí. Đồng thời, tạo hứng thú để
học sinh tham gia học tập tích cực, chủ động.
Thực tế vận dụng sơ đồ tư duy vào một số tiết dạy ơn tập ở bộ mơn Địa lí, tơi
thấy nó đã đem lại những hiệu quả nhất định. Để tiến đến sử dụng sơ đồ tư duy
lâu dài và đem lại hiệu quả tối ưu, tơi tiến hành tìm hiểu những cơ sở khoa học
của nó để sử dụng cho phù hợp với đặc trưng của bộ mơn Địa lí. Do đó tơi chọn
đề tài sáng kiến kinh nghiệm này là “Sử dụng sơ đồ tư duy dạy tiết ôn tập Địa lí
ở lớp 8 ”. Mong rằng với những kinh nghiệm này có thể cùng trao đổi, chia sẻ
với đồng nghiệp ít nhiều làm phong phú thêm phương pháp, kĩ thuật dạy học

mơn Địa lí , đồng thời tơi rất mong có sự góp ý chân thành của quý vị để đề tài
này được sâu sắc hơn về giá trị khoa học và tính hiệu quả của nó.
1.2. Mục đích nghiên cứu.
Việc phát triển tư duy cho học sinh luôn là một trong những ưu tiên hàng đầu
của mục tiêu giáo dục. Để hướng học sinh có cách thức học tập tích cực và tự
chủ chúng ta khơng chỉ cần giúp các em khám phá các kiến thức mới mà còn
phải giúp các em hệ thống được những kiến thức đó. Vì vậy mục đích của tơi
nghiên cứu đề tài này nhằm góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy mơn Địa lí
trong nhà trường giúp học sinh hiểu và nắm vững kiến thức, phát triển kĩ năng
và tư duy Địa lí, đạt kết quả cao nhất trong học tập bộ mơn.
1.3. Đối tượng nghiên cứu.
- Đối tượng: Tồn bộ học sinh khối 8 trường THCS Hoằng Phụ. Các tiết ơn
tập Địa lí lớp 8.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
-Thơng qua kinh nghiệm giảng dạy mơn Địa lí cấp THCS trong nhiều năm và
kinh nghiệm nghiên cứu thực hiện đổi mới phương pháp dạy học.
-Phương pháp tìm hiểu nghiên cứu liên quan đến đề tài.
-Phương pháp khảo sát điều tra trên lớp thông qua các tiết ôn tập.
2. Nội dung của sáng kiến.
2.1. Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm.
-Theo nghị quyết TW khóa VIII khẳng định, đổi mới phương pháp giáo dục đào
tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành lập nếp tư duy sáng tạo
1


của người học, từng bước áp dụng phương pháp tiên tiến hiện đại vào q trình
dạy học.Thơng qua việc đưa bản đồ tư duy vào dạy học ở trường phổ thơng,
người giáo viên phải có kỹ năng vận dụng tốt thì chất lượng tiết dạy mới có
hiệu quả cao .Trước tình hình đó, địi hỏi đội ngũ giáo viên chúng ta phải không
ngừng đổi mới, cải thiện nội dung, phương pháp soạn giảng để trong mỗi tiết

dạy, học sinh sẽ được họat động nhiều hơn, thảo luận nhiều hơn và quan trong là
được suy nghĩ nhiều hơn trên con đường chủ động chiếm lĩnh kiến thức. Vì vậy,
địi hỏi mỗi giáo viên phải triệt để thức hiện theo nguyên tắc lấy học sinh làm
trung tâm nhằm phát huy tính chủ động, tích cực, tự giác và sáng tạo của học
sinh trong hoạt động dạy học.
Quá trình dạy học bao gồm hai mặt liên quan chặt chẽ, hoạt động dạy của thầy
và hoạt động học của trò. Một hướng đang được quan tâm trong lí luận dạy học
là nghiên cứu sâu hơn về hoạt động học của trò rồi dựa trên việc học của trò mà
thiết kế hoạt động dạy của thầy. Điều này khác với các phương pháp dạy học
truyền thống là chỉ tập trung nghiên cứu kĩ nội dung bài học để thiết kế cách
truyền đạt kiến thức của thầy.
Trong hướng đổi mới phương pháp dạy học hiện nay là tập trung thiết kế
các hoạt động của trò sao cho các em có thể tự lực khám phá, chiếm lĩnh các tri
thức mới dưới sự hướng dẫn của thầy. Bởi một đặc điểm cơ bản của hoạt động
học là người học hướng vào việc cải biến chính mình, nếu người học khơng chủ
động tự giác, khơng có phương pháp học tốt thì mọi nổ lực của thầy sẽ khơng
đem lại kết quả tốt
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm .
- Hiện nay trong q trình dạy học kiểu bài ơn tập , giáo viên vẫn thường
sử dụng phương pháp dạy học truyền thống với các bước cụ thể là :
Bước 1 : Giáo viên hệ thống kiến thức bằng cách gạch đầu dòng .
Bước 2 : Đàm thoại , nêu vấn đề để học sinh tái hiện lại nôi dung .
Bước 3 : Giao câu hỏi , bài tập để học sinh dựa vào kiến thức đẫ học để giải
quyết vấn đề .
Bước 4 : Giáo viên chuẩn xác kiến thức , chốt lại các nội dung trọng tâm.
Hầu hết nội dung được đề cập đến trong bài đều là nội dung giáo viên đã giảng
dạy các bài trước đó , học sinh có vở ghi chép trong vở giáo viên chỉ cần nêu
một số câu hỏi , bài tập tương ứng với nội dung để trả lời các câu hỏi , bài tập .
Điều đó gây nhàm chán cho học sinh , không phát huy được năng lực tư duy
sáng tạo của người học . Việc sử dụng Sơ đồ tư duy trong tiết ôn tập là một

phương pháp dạy học rất quan trọng, vừa rất mới, rất hiện đại lại rất hiệu quả
đang được nhiều nước trên thế giới áp dụng. Qua việc tìm hiểu và sử dụng
phương pháp dạy học bằng Sơ đồ tư duy trong quá trình dạy tiết ôn tập , tôi nhận
thấy phương pháp dạy học này đã thật sự đem lại luồng sinh khí mới cho học
sinh trong q trình dạy học bộ mơn Địa lí. Bước đầu đã giảm bớt được tâm lí
chán học Địa lí, khơi gợi trong học sinh tình u đối với mơn học, đồng thời
đem đến cho các em cách nhìn mới, cách tư duy mới, sự hưng phấn, lôi cuốn đối
với mơn học Địa lí .
2


Tuy nhiên, việc ứng dụng Sơ đồ tư duy trong q trình dạy tiết ơn tập là vấn đề
cịn khó khăn, lúng túng đối với nhiều giáo viên, trong đó có giáo viên dạy mơn
Địa lí. Họ tỏ ra băn khoăn không biết sử dụng sơ đồ tư duy vào khâu nào trong
quá trình dạy học? Phương pháp thiết kế sơ đồ tư duy, hướng dẫn cách thức sử
dụng cho học sinh ra sao? Nhất là đối với những giáo viên cao tuổi và những
giáo viên chưa quen với việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học.
2.3. Một số giải pháp để nâng cao chất lượng dạy tiết ơn tập mơn Địa lí
Để sử dụng một cách có hiệu quả sơ đồ tư duy trong quá trình dạy tiết ôn tập,
trước hết, ta cần nắm vững những tri thức về nó:
2.3.1. Khái niệm: .
Sơ đồ tư duy hay còn gọi là Lược đồ tư duy, Bản đồ tư duy (Mind Map) là
PPDH chú trọng đến cơ chế ghi nhớ, dạy cách học, cách tự học nhằm tìm tịi,
đào sâu, mở rộng một ý tưởng, hệ thống hóa một chủ đề hay một mạch kiến
thức,...bằng cách kết hợp việc sử dụng đồng thời hình ảnh, đường nét, màu sắc,
chữ viết với sự tư duy tích cực. Đặc biệt, đây là một dạng sơ đồ mở, không yêu
cầu tỉ lệ, chi tiết chặt chẽ như bản đồ địa lí, các em có thể vẽ thêm hoặc bớt các
nhánh, mỗi em có thể vẽ một kiểu khác nhau, dùng những màu sắc, hình ảnh,
chữ viết và các cụm từ diễn đạt khác nhau,... Tuy cùng một chủ đề nhưng mỗi
em có thể “thể hiện” nó dưới dạng Sơ đồ tư duy theo cách riêng của mình. Do

đó, việc lập Sơ đồ tư duy phát huy tối đa khả năng sáng tạo của mỗi người.
2.3.2. Cấu tạo:
Ở giữa sơ đồ là một hình ảnh trung tâm (hay một cụm từ) khái quát chủ đề.
Gắn liền với hình ảnh trung tâm là các nhánh cấp 1 mang các ý chính làm rõ
chủ đề.
Phát triển các nhánh cấp 1 là các nhánh cấp 2 mang các ý phụ làm rõ mỗi ý
chính.
Sự phân nhánh cứ thế tiếp tục để cụ thể hóa chủ đề, nhánh càng xa trung
tâm thì ý càng cụ thể, chi tiết. Có thể nói, sơ đồ tư duy là một bức tranh tổng thể,
một mạng lưới tổ chức, liên kết khá chặt chẽ theo cấp độ để thể hiện một nội
dung, một đơn vị kiến thức nào đó
2.3.3. Các bước thiết kế một sơ đồ tư duy
Ôn tập là quá trình người học khái quát hệ thống lại những kiến thức đã lĩnh hội
theo một trật tự mới để có thể ghi nhớ nắm chắc được những kiến thức đã được
truyền đạt trong q trình dạy học qua đó người học được rèn luyện các kĩ năng
học tập bộ môn và giáo dục tư tưởng , thái độ , tình cảm . Để khắc phục thực
trạng ôn tập theo hướng truyền thống của bộ môn và nâng cao hiệu q ủa
chất
lượng giờ ôn tập giáo viên sử dụng sơ đồ tư duy. Sơ đồ tư duy có ý nghĩa quan
trọng trong việc đổi mới các phương pháp , hình thức tổ chức dạy học kiểu bài
ôn tập , giúp học sinh hệ thống hóa các kiến thức đã học trong chương , phần
một cách mạch lạc , ró ràng , sắp xếp các chủ đề kiến thức theo trình tự xuất
hiện trong suy nghĩ của học sinh giúp học sinh đào sâu các kiến thức đã học ở
nhiều khía cạnh khác nhau , xâu chuỗi kiến thức thành các mạch kiến thức một
cách lô gic , đặc biệt phát huy tối đa năng lực sáng tạo của học sinh nhất là học
sinh khá giỏi .
3


Để nâng cao hiệu quả việc sử dụng sơ đồ tư duy giáo viên cần chuẩn bị kĩ

một số yêu cầu sau :
- Thứ nhất : Xác định các kiến thức cơ bản , trọng tâm hướng dẫn học sinh
ôn tập .Hệ thống các kiến thức cần nắm vững đã được đề cập đến ngay trong
từng bài học nhưng giáo viên cần lựa chọn thêm những nội dung kiến thức để
kết nối , liên kết mở rộng hoặc cung cấp thêm tư liệu mang tính thực tiễn , cập
nhật thơng tin . Đồng thời sắp xếp các kiến thức theo hệ thống có lơ gic chặt chẽ
theo tiến trình phát triển .
- Thứ hai : Lựa chọn cách trình bày nội dung cơ bản , trọng tâm trong giờ
ôn tập một cách phù hợp đảm bảo tính rõ ràng , chính xác , khoa học và thẩm mĩ
- Thứ ba : Xác định rõ các tình huống học tập (câu hỏi , bài tập ) phù hợp
với từng đối tượng học sinh . Các câu hỏi bài tập bám sát chuẩn kiến thức , kí
năng .
- Thứ tư : Lựa chọn phương pháp gợi mở , hướng dẫn , hướng dẫn phù hợp
đối với từng nhóm học sinh để tránh sự nhàm chán
- Thứ năm : Hướng dẫn kì năng tự ôn tập cho học sinh . Giúp các em chủ
động, tự giác
- Thứ sáu : Chuẩn bị chu đáo nội dung , phương tiện , đồ dùng cho giờ ôn
tập
- Thứ bảy: Giáo viên hướng dẫn chi tiết theo các bước sau :
+Bước 1: Bắt đầu từ trung tâm của tờ giấy.
+Bước 2: Dùng một ý hình ảnh hay bức tranh cho ý tưởng trung tâm.
+Bước 3: Luôn luôn sử dụng màu sắc.
+Bước 4: Nối các nhánh đến hình ảnh trung tâm và nối các nhánh cấp 2, cấp
3,cấp 4...để tạo ra sự liên kết
+Bước 5: Vẽ nhiều nhánh cơng hơn đường thẳng
+Bước 6: Sử dụng một từ khóa mỗi dòng
Lưu ý:
Nên chọn hướng giấy ngang để khổ giấy rộng, thuận lợi cho việc vẽ các nhánh
con.
Nên dùng các nét vẽ cong, mềm mại thay vì vẽ các đường thẳng để thu hút sự

chú ý của mắt, như vậy sơ đồ tư duy sẽ lôi cuốn, hấp dẫn hơn.
Các nhánh càng ở gần trung tâm thì càng được tơ đậm hơn, dày hơn.
Chú ý dùng màu sắc, đường nét hợp lý để vừa làm rõ các ý trong sơ đồ đồng
thời tạo sự cân đối, hài hòa cho sơ đồ.
Khơng ghi q dài dịng, hoặc ghi những ý rời rạc, không cần thiết, nên dùng
các từ, cụm từ một cách ngắn gọn.
Khơng dùng q nhiều hình ảnh, nên chọn lọc những hình ảnh thật cần thiết góp
phần làm rõ các ý, chủ đề.
Có thể đánh số thứ tự ở các ý chính cùng cấp.
Khơng đầu tư q nhiều thời gian vào việc “làm đẹp” sơ đồ bằng vẽ, viết, tô
màu...
Không vẽ quá chi tiết, cũng không vẽ quá sơ sài.
Người lập sơ đồ được phép vẽ và trang trí theo cách riêng của mình.
4


Sau đây tơi xin trình bày một ví dụ cụ thể :
Ôn tập về phầ Địa li tự nhiên Châu Á
Mục tiêu của phần này là
- Củng cố các kiến thức khái quát về tự nhiên Châu Á : vị trí – địa hình , khí
hậu,sơng ngịi,cảnh quan Châu Á.
- Củng cố kỹ năng: các mối quan hệ địa lí để giải thích đặc điểm tự nhiên
- Đồ dùng dạy học là bản đồ tự nhiên châu Á
- Phương pháp thảo luận nhóm .
- Cách tiến hành :
Bước 1 : Cả lớp quan sát bản đồ tự nhiên châu Á hoặc Atlat Địa lí Việt Nam
( trang 5 )
Bước 2 : Chia lớp thành 5 nhóm giao nhiệm vụ cho mỗi nhóm
+ Nhóm 1 : Vị trí – kích thước
+ Nhóm 2 : Địa hình

+ Nhóm 3 : Khí hậu
+ Nhóm 4: Sơng ngịi
+ Nhóm 5 : Cảnh quan
Hoạt động 1: Cho học sinh lập sơ đồ tư duy theo nhóm thơng qua gợi ý của
giáo viên :
Gợi ý cho Nhóm 1 : Cho biết diện tích của châu Á là bao nhiêu , đứng thứ mấy
trên thế giới ,quan sát bản đồ tự nhiên châu Á : xác đinh vị trí châu Á
Nhóm 2 : Mơ tả đặc điểm địa hình châu Á ?
Nhóm 3 : Trình bày đặc điểm khí hậu ? Châu Á có các kiểu khí hậu phổ biến
nào , nêu đặc điểm các kiểu khí hậu đó ?
Nhóm 4 : Các khu vực sơng ngịi châu Á , nêu đặc điểm từng khu vực ?
Nhóm 5 : Cảnh quan tự nhiên của Châu Á đa dạng vì sao ? Kể tên các cảnh quan
tự nhiên phổ biến
Hoạt động 2: Học sinh hoặc đại diện của các nhóm học sinh lên báo cáo,
thuyết minh về sơ đồ tư duy mà nhóm mình đã thiết lập.
Hoạt động 3: Học sinh thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện sơ đồ
tư duy về kiến thức của bài học đó. Giáo viên sẽ là người cố vấn, là trọng tài
giúp học sinh hoàn chỉnh sơ đồ tư duy từ đó dẫn dắt đến kiến thức của bài học.
Hoạt động 4: Củng cố kiến thức bằng một sơ đồ tư duy mà giáo viên đã
chuẩn bị sẵn hoặc một sơ đồ tư duy mà cả lớp đã tham gia chỉnh sửa hồn chỉnh,
cho học sinh lên trình bày, thuyết minh về kiến thức đó.

5


Sơ đồ tư duy về phầ Địa lí tự nhiên của châu Á

6

2.3.4. Những tiện ích của việc sử dụng Sơ đồ tư duy trong dạy tiết ơn tập Địa lí:
Dạy học bằng sơ đồ tư duy giúp học sinh có được phương pháp học hiệu quả.
Chúng ta biết rằng việc rèn luyện phương pháp học tập cho HS không chỉ đơn
thuần là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học mà còn là mục tiêu dạy học.
Trong thực tế hiện nay, còn nhiều học sinh học tập một cách thụ động, chỉ đơn
thuần là nhớ kiến thức một cách máy móc theo thói quen học vẹt, các em chưa
có ý thức hoặc chưa biết rèn luyện kỹ năng tư duy. Học sinh chỉ học bài nào biết
bài ấy, nắm kiến thức một cách đơn lẻ, rời rạc, chưa biết tích hợp, liên hệ kiến
thức với nhau giữa các bài học, giữa các phân mơn, vì vậy mà chưa phát triển
được tư duy lơ-gic và tư duy hệ thống. Do đó, dù các em học rất chăm chỉ nhưng
vẫn học kém. Vì học phần sau đã qn phần trước, khơng biết vận dụng kiến
thức đã học trước đó vào những phần sau. Lại có nhiều học sinh khi đọc sách
hoặc nghe giảng trên lớp không biết cách tự ghi chép để lưu thơng tin, hay kiến
thức trọng tâm vào trí nhớ của mình. Bởi vậy, rèn kuyện cho các em có thói
quen và kĩ năng sử dụng thành thạo sơ đồ tư duy trong q trình dạy tiết ơn tập
Địa lí sẽ giúp học sinh có được phương pháp học tốt, phát huy tính độc lập, chủ
động, sáng tạo và phát triển tư duy.
Sơ đồ tư duy giúp học sinh học tập một cách tích cực. Một số kết quả nghiên
cứu của các nhà khoa học cho thấy bộ não của con người sẽ hiểu sâu, nhớ lâu và
in đậm cái mà do chính mình tự suy nghĩ, tự viết, vẽ ra theo ngơn ngữ của mình.
Vì vậy sử dụng sơ đồ tư duy giúp học sinh học tập một cách tích cực, huy động
tối đa tiềm năng của bộ não. Việc học sinh trực tiếp vẽ sơ đồ tư duy vừa lơi
cuốn, hấp dẫn các em, đồng thời cịn phát triển khiếu thẩm mĩ, óc hội họa, bởi
đó là “sản phẩm kiến thức hội họa”do chính các em tự làm ra, lại vừa phát huy
được tối đa khả năng sáng tạo của các em trong học tập, không rập khuôn một
cách máy móc như khi lập các bảng biểu, sơ đồ, vì các em dễ dàng vẽ thêm các
nhánh để phát triển ý tưởng riêng của mình. Vì thế, tạo một khơng khí sơi nổi,
hào hứng, say mê cho học sinh trong học tập. Đây cũng là một trong những nội
dung quan trọng của phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học
sinh tích cực” mà Bộ GD&ĐT đang triển khai thực hiện.

Sơ đồ tư duy chú trọng tới hình ảnh, màu sắc, với các mạng lưới liên tưởng (các
nhánh). Ta có thể vận dụng được với bất kì điều kiện cơ sở vật chất nào của các
nhà trường hiện nay nói chung. Bởi vì ta có thể thiết kế Sơ đồ tư duy trên giấy,
bìa, tờ lịch cũ, bảng phụ, bằng cách sử dụng bút chì màu, phấn màu, tẩyhoặc
cũng có thể thiết kế trên phần mềm Sơ đồ tư duy (Mind Map). Với những trường
đủ điều kiện về cơ sở vật chất như Máy chiếu Projecto, phịng máy vi tính đảm
bảo, chúng ta có thể sử dụng phần mềm (Mind Map) để phục vụ cho việc dạy
học có ứng dụng cơng nghệ thơng tin.
*Tóm lại, việc sử dụng Sơ đồ tư duy trong quá trình dạy dạy tiết ơn tập Địa lí sẽ
giúp HS:
1. Tăng sự hứng thú trong học tập.
2. Phát huy khả năng sáng tạo, năng lực tư duy của các em.
3. Tiết kiệm thời gian rất nhiều.
7


4. Nhìn thấy được bức tranh tổng thể.
5. Ghi nhớ tốt hơn.
6. Thể hiện phong cách cá nhân, dấu ấn riêng của mỗi em.
2.3.5. Cách sử dụng Sơ đồ tư duy trong dạy tiết ơn tập Địa lí
+ Đối với giáo viên:
Ngoài việc tham dự các lớp tập huấn bồi dưỡng chun mơn nghiệp vụ có liên
quan đến việc đổi mới PPDH, giáo viên cần nghiên cứu kĩ những tài liệu liên
quan đến việc hướng dẫn sử dụng SĐTD và phần mềm vẽ SĐTD Mind Map để
có những tri thức cơ bản về nó (Hiểu biết về SĐTD, cấu tạo, vai trị, tiện ích,
phương pháp tạo lập, thiết kế, việc sử dụng nó trong q trình dạy học...); đồng
thời, giáo viên cần đầu tư thời gian vào việc tập vẽ, cả vẽ trên giấy và trên phần
mềm trong máy vi tính (Nhớ là phải nghiên cứu kĩ cách sử dụng phần mềm để
thực hiện thao tác cho nhanh nhẹn, thuần thục). Sau khi đã hiểu kĩ, nắm chắc về
vai trò, công dụng của SĐTD, sử dụng thành thạo phần mềm, nắm vững phương

pháp vẽ một SĐTD, thì việc ứng dụng nó vào q trình dạy học là việc dễ dàng.
(Dĩ nhiên chuyện SĐTD đẹp hay xấu phụ thuộc vào sự tưởng tượng, liên tưởng,
óc sáng tạo và năng khiếu mỗi người).
+ Đối với học sinh:
Để có thể sử dụng tốt và phát huy một cách có hiệu quả SĐTD trong quá trình
dạy học, trước hết, chúng ta cần cho học sinh làm quen với một số sơ đồ tư duy
có sẵn, để các em có cái nhìn khái qt về nó (tiếp xúc nó, hiểu nó, rồi “bắt
chước” vẽ nó). Đây là bước chuẩn bị hết sức quan trọng. Tuy nhiên, rất nhiều
giáo viên bỏ qua bước này hoặc giới thiệu một cách rất sơ sài, qua loa. Vì thế,
học sinh chưa hiểu biết cặn kẽ, cụ thể về nó, chưa nắm vững phương pháp tạo
lập, chưa có kĩ năng vẽ SĐTD nên dẫn đến nhiều tiết dạy không thành công do
các em mãi loay hoay với giấy bút mà khơng biết vẽ cái gì, vẽ như thế nào, bắt
đầu từ đâu,... vì các em chưa hình dung được SĐTD của bài học trong đầu mình
cũng như chưa biết cách thức, phương pháp vẽ.
Vì vậy, theo tơi, chúng ta cần dành thời gian hợp lý cho các em “làm quen” với
SĐTD, theo cách sau đây:
* Để tiết kiệm thời gian, lại khỏi phải làm cái công việc giới thiệu,
hướng dẫn cách vẽ SĐTD trở đi, trở lại hết lớp này đến lớp khác, giáo viên nên
tham mưu cho Ban Giám hiệu trường, hoặc Chuyên môn trường, chọn thời gian
thuận lợi ngay từ đầu năm học tổ chức một buổi ngoại khóa “Làm quen với Sơ
đồ tư duy” (Tùy theo tình hình cụ thể của từng đơn vị trường mà có thể tổ chức
theo khối lớp giáo viên trực tiếp dạy, khối học sáng - chiều hoặc toàn trường) để
giới thiệu, cho các em làm quen và hướng dẫn cách vẽ SĐTD cho các em.(Lưu ý
rằng đây cũng là một bước tạo khơng khí sơi nổi, lơi cuốn các em tiếp cận với
một phương pháp, kĩ thuật dạy học mới). Để buổi ngoại khóa thành cơng, giáo
viên cần chuẩn bị tốt các nội dung sau:
+ Về phía học sinh, giáo viên cần nhắc nhở các em mang theo đầy đủ
các dụng cụ: giấy vở, bìa lịch cũ, bìa cứng, bút chì, hộp màu, tẩy,...

8

+ Về phía giáo viên, cần chuẩn bị trước: phịng máy, máy chiếu, bảng
phụ, phấn màu, ... và một số SĐTD đã vẽ sẵn trên trên máy, trên giấy vở, trên
bìa lịch, trên bảng phụ... sau đó chúng ta bắt đầu tiến hành tổ chức nội dung.
2.4. Hiệu quả của sáng kiến
Việc sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy tiết ơn tập Địa lí có nhiều ưu điểm :
- Học sinh có thể tự khái quát nội dung , khơng câu lệ về trình tự sắp xếp
các kiến thức .
- Học sinh đào sâu các kiến thức ở các khía cạnh khác nhau , từ đó học
sinh
dễ dàng phát hiện bản chất của các đơn vị kiến thức đã học .
- Việc ghi chép bằng sơ đồ tư duy có thể phân hóa rõ kết quả nhận thức
vấn
đê của từng đối tuợng học sinh . Học sinh có nhận thức chậm yếu có thể chỉ phát
triển sơ đồ đến các nhánh cấp 1, cấp 2 .học sinh nhận thức tốt có thể phát triển
sơ đồ đến nhiều nhánh cấp nhỏ hơn . Càng phát triển sơ đồ ở nhiều nhánh càng
nhỏ thể hiện độ sâu rộng trong nhận thức học sinh .
- Việc hệ thống hóa bằng sơ đồ tư duy cịn có thể giúp học sinh liên kết
các
kiến thức với hệ thống các bản đồ có liên quan một cách sinh động . Thậm chí ,
thay vì viết chữ học sinh cịn có thể ghi trang Atlat được sử dụng bởi mỗi trang
bản đồ trong Atlat địa lí Việt Nam đều thể hiện rõ đặc điểm của một yếu tố tự
nhiên : dân cư : tình hình tăng trưởng , phát triển của một ngành kinh tế...
- Giáo viên cũng có thể thiết kế sơ đồ tư duy có sử dụng các bản đồ của
Atlat thay cho chữ viết để hướng dẫn cho học sinh trong quá trình ôn tập kiến
thức .
- Bên cạnh đó việc tổ chức giờ ơn tập có sử dụng sơ đồ tư duy còn tạo cơ
hội để giáo viên hướng dẫn học sinh phuơng pháp tự ôn . Bản chất của việc dạy
học này là phương pháp dạy học của giáo viên phải phát huy được tính tích cực

chủ động , sáng tạo của học sinh . Các phuơng pháp ôn tập theo kiểu tư duy
logic có ý nghĩa quan trọng trong việc phát huy điểm mạnh của sự phát triển tư
duy trừu tượng một cách độc lập , sáng tạo . Trong học tâp bộ mơn , q trình
nhận thức học sinh cũng tuân theo quy luật chung của quá trình nhận thức ở loài
người từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng , tư duy trừu tượng đến thực
tiễn . Việc hình thành kiến thức , sâu chuỗi các kiến thức là quá trình vận động
nhận thức của học sinh đi từ đơn giản đến phức tạp , từ cụ thể đến khái quát , từ
biết đến hiểu bản chất , năm vững mối quan hệ logic giữa các đối tượng địa lí .
Q trình này khơng diễn ra một cách tự nhiên mà phải có sự kích thích của giáo
viên . Kết quả chất lượng năm học 2020-2021 của khối 8 do tôi giảng dạy được
nâng cao . Cụ thể :
Năm học : 2019-2020
Giái
Khối Số
lớp
HS
SL
%
8 148 40
27

Kh¸
SL
59

%
39,
9

TB

SL
46

%
31,
1

Ỹu
SL
%
3
2

KÐm
SL
%

9


Năm học : 2020-2021
Giái
Khối Số
lớp
HS
SL
%
8 148 46
31,
1

Kh¸
SL
61

%
41,
1

TB
SL
41

%
27,
7

Ỹu
SL
%

KÐm
SL
%

3. Kết luận và kiến nghị.
3.1. Kết luận:
Sử dụng thành thạo và hiệu quả sơ đồ tư duy trong dạy tiết ôn tập Địa lí sẽ
mang lại nhiều kết quả tốt và đáng khích lệ trong phương thức học tập của học
sinh và phương pháp giảng dạy của giáo viên . Học sinh sẽ học tập được phương

pháp học tập , tăng tính chủ động , sáng tạo và phát triển tư duy . Giáo viên sẽ
tiết kiệm được thời gian , tăng sự linh hoạt trong bài giảng và quan trong nhất sẽ
giúp học sinh nắm vững kiến thức thông qua một sơ đồ thể hiện các liên kết
chặt chẽ của tri thức .
Để sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy tiết ơn tập Địa lí có hiệu quả giáp viên
cần chú ý một số nguyên tắc cơ bản sau :
1: Xác định các kiến thức cơ bản , trọng tâm hướng dẫn học sinh ôn tập ,cần săp
xếp các kiến thức theo hệ thống có logic chặt chẽ theo tiến trình phát triển của
kiến thức cùng các kĩ năng cần rèn luyện trong giờ ôn tập .
2 : Lựa chọn cách trình bày nội dung cơ bản , trọng tâm trong giờ ôn tập một
cách phù hợp
3 : Xác đinh rõ các tình huống học tập (câu hỏi , bài tập ) phù hợp với từng đối
tượng học sinh , thể hiện rõ sự phát triển về nhận thức thông qua các bài tập cụ
thể .
4 : Lựa chọn cách gợi mở , hướng dẫn phù hợp đối với từng nhóm đối tượng học
sinh để tránh gây nhàm chán cho học trò tạo động lực để các em chủ động , tích
cực , chủ động suy nghĩ
5 : Hướng dẫn kĩ năng tự ôn tập cho học sinh .
6 : Hướng dẫn cho học sinh chuẩn bị chu đáo nội dung ,phương tiện , đồ dùng
cho tiết ôn tập.
3.2. Một số kiến nghị
- Cụm chun mơn :
+ Tích cực dự giờ thăm lớp , rút kinh nghiệm tổ chức giáo viên thảo luận
xây dựng giáo án có thể thao giảng mẫu để giáo viên học tập.
+ Tổ chức giáo viên tích cự đổi mới phương pháp dạy học
- Ban Giám hiệu :
Cập nhật những kiến thức mới phương tiện thiết bị hiện đại hỗ trợ dạy học.
- Đối với giáo viên :
Nhiệt tình say mê , tận tình với nghề , tận tâm với học sinh . Nắm vững kiến
thức cần đầu tư thời gian cho việc soạn bài , chuẩn bị các khâu lên lớp .

Trên đây là những kinh nghiệm của tôi trong việc sử dụng sơ đồ tư duy trong
dạy tiết ơn tập Địa lí .Nhân đây tơi rất mong được sự góp ý của cấp trên và các
bạn đồng nghiệp để sáng kiến của tơi hồn thiện hơn .
Xin trân trọng cảm ơn!
10


XÁC NHẬN
Hoằng Hóa, ngày 07 tháng 05 năm 2021
CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình
viết, khơng sao chép nội dung của người
khác.
Người viết

Trương Văn Thuật

Lê Thị Thủy

11


1.
2.
3.
4.
5.
6.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
Sách giáo khoa Địa lí 8 – Nhà xuất bản Giáo dục.

Sách giáo viên Địa lí8 – Nhà xuất bản Giáo dục.
Atlat Địa lí Việt Nam – Nhà xuất bản Giáo dục.
Phần mềm vẽ sơ đồ tư duy Mind Map
Đổi mới phương pháp dạy học Đia lí THCS – nhà xuất bản GD Hà Nội.
Lí luận dạy học Địa Lí nhà xuất bản Đại học sư phạm Hà Nội .

12