SKKN SU DUNG SO DO TU DUY DAY HOC LICH SU 12

Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12

ĐỀ TÀI
SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY NHẰM PHÁT HUY
TÍNH TÍCH CỰC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ 12

Họ và tên: Võ Văn Toàn
Tổ: Lịch sử - Địa lý – Công dân
Giáo viên: Trường THPT Nguyễn Cơng Trứ
Năm Học: 2012-2013
I. PHẦN MỞ ĐẦU
I.1.Lí do chọn đề tài:
Hưởng ứng công cuộc đổi mới trong giáo dục ở nước ta hiện nay mà trọng tâm
của đổi mới chương trình và sách giáo khoa giáo dục phổ thông là tập trung đổi mới
Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

1

1


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
phương pháp dạy học, thực hiện dạy học dựa vào hoạt động tích cực, chủ động, sáng
tạo của học sinh với sự tổ chức và hướng dẫn thích hợp của giáo viên, nhằm phát triển
tư duy độc lập, góp phần hình thành phương pháp và nhu cầu, khả năng tự học, tự bồi
dưỡng hứng thú học tập, tạo niềm tin và vui thích trong học tập.
Trong những năm học gần đây tôi đã mạnh dạn sử dụng công nghệ thông tin để
hỗ trợ cho tiết học và cũng đạt hiệu quả cao . Các em thích thú, hăng say và kết quả
học tập của các em đối với bộ môn Lịch Sử cũng có sự thay đổi lớn. Đó là niềm hạnh
phúc của bản thân tơi vì đã tạo cho các em sự hứng thú trong học tập . Chính vì vậy
trong năm học 2010-2011 tôi đã làm một đề tài : “Ứng dụng công nghệ thông tin

trong dạy học lịch sử ban cơ bản ở trường THPT Nguyễn Công Trứ” và đã được Hội
đồng khoa học Sở giáo dục và đào tạo Đăk lăk cơng nhận. Khơng dừng lại ở đó, tơi
ln tìm hiểu và nghiên cứu những phương pháp dạy học mới theo xu thế phát triển
chung của ngành giáo dục nước nhà và các nước trên Thế giới. Để các em học sinh
đạt được một kết quả cao nhất và đặc biệt tạo cho các em sự đam mê trong học bộ
môn lịch sử mà bấy lâu nay mọi người thường gọi là khơ khan.
Từ đó tơi mới tìm hiểu và áp dụng theo phương pháp “Sử dụng sơ đồ tư duy
nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12” và bài trả lời cho câu hỏi làm
thế nào để đổi mới phương pháp dạy học “không đọc – chép ; khơng nhìn – chép”theo
chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo mà tôi trăn trở băn khoăn bấy lâu nay đã có cách
để giải quyết.
Để thực hiện mục tiêu và nội dung dạy học, vấn đề đổi mới phương pháp dạy học
theo triết lý lấy người học làm trung tâm được đặt ra một cách bức thiết. Bản chất của
dạy học lấy người học làm trung tâm là phát huy cao độ tính tự giác, tíchcực,độclập,
sáng tạo của người học.
Để làm được điều đó thì vấn đề đầu tiên mà người giáo viên cần nhận thức rõ ràng là
quy luật nhận thức của người học. Người học là chủ thể hoạt động chiếm lĩnh tri thức,
kỹ năng, kỹ xảo và thái độ chứ không phải là “cái bình chứa kiến thức” một cách thụ
động.
Trong thực tế hiện nay, còn nhiều học sinh học tập một cách thụ động, chưa có khả
Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

2

2


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
năng tự học, chỉ dựa vào những kiến thức do giáo viên truyền đạt, rồi học thuộc lòng
nên khi quên một chữ đầu là quên tất cả. Học sinh chỉ học bài nào biết bài đấy, cô lập

nội dung của các môn, phân mơn mà chưa có sự liên hệ kiến thức với nhau vì vậy mà
chưa phát triển được tư duy logic và tư duy hệ thống. Sử dụng sơ đồ tư duy giúp các
em giải quyết được các vấn đề trên và nâng cao hiệu quả học tập.
I.2.Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài.
Mục đích của tơi nghiên cứu đề tài này nhằm góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy
bộ môn Lịch sử 12ở trường THPT, hướng dẫn học sinh có thể hệ thống hóa kiến thức
bằng sơ đồ, qua đó các em sẽ nhìn được tổng thể kiến thức một cách ngắn gọn nhưng
đầy đủ, rút ngắn được thời gian ôn tập củng cố, giúp học sinh hiểu bài, nắm được kiến
thức cơ bản và nhớ lâu.
I.3.Đối tượng nghiên cứu:
Học sinh lớp 12A2, 12A7,12A9
I.4. Phạm vi nghiên cứu :
Ứng dụng sơ đồ tư duy vào giảng dạy lịch sử 12 các bài hình thành kiến thức mới và
củng cố kiến thức.
Hướng dẫn học sinh học và ghi bài theo sơ đồ tư duy.
I.5. Phương pháp nghiên cứu:
- Nghiên cứu tài liệu.
- Qua các tiết thực nghiệm trên lớp
- Điều tra hiệu quả của phương pháp qua phiếu điều tra, qua chất lượng học tập của
học sinh.
II. PHẦN NỘI DUNG:
II.1. Cơ sở lý luận
Theo Nghị quyết TW khóa VIII khẳng định, đổi mới phương pháp giáo dục, đào tạo
khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện, thành lập nếp tư duy sáng tạo của
người học. Từng bước áp dụng phương pháp tiên tiến và phương pháp hiện đại vào
quá trình dạy học.
Và thơng qua việc đưa sơ đồ tư duy vào dạy học ở trường THPT, người giáo viên phải
có kĩ năng vận dụng tốt thì chất lượng tiết dạy mới có hiệu quả cao.
Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

3

3


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
Như chúng ta đã biết, cùng với xu thế phát triểncủa thời đại như hiện nay, địi hỏi
mỗi người phải có trình độ trí thức. Do vậy, việc học tập là một trong những vấn đề
mà Đảng và Nhà nước ta đặt lên hàng đầu. Qua đó trách nhiệm của người giáo viên
càng được nâng cao.
Và ta cũng thường nghe nói “Dạy học là một nghệ thuật”, đã nói là “nghệ thuật” thì
bằng mọi cách người giáo viên phải có kĩ năng vận dụng các phương pháp để truyền
đạt kiến thức cho học sinh, tùy theo nội dung của từng tiết học mà giáo viên viên lựa
chọn phương pháp phù hợp với đặc trưng của bộ môn và từng đối tượng học sinh.
Không những thế giáo viên còn rèn luyện cho học sinh kĩ năng quan sát, nghiên cứu,
phân tích, so sánh, tổng hợp…
Để đánh giá một tiết dạy có hiệu quả hay không đều do kĩ năng vận dụng tốt
các phương pháp giúp học sinh hiểu bài, nắm bài. Chính vì vậy mà kĩ năng sử dụng sơ
đồ tư duy vào dạy học Lịch sửcó ý nghĩa rất lớn.
Theo bản thân tơi nhận thức: mục tiêu đào tạo là cái đích mà giáo dục phải đạt
đến. Xuất phát từ mục tiêu đào tạo mà định ra chương trình, nội dung giáo dục và
điều quan trọng là định ra phương pháp giáo dục. Một phương pháp giáo dục có một
sản phẩm giáo dục tương ứng. Nhiệm vụ của mỗi thầy giáo, cô giáo hôm nay là phải
làm thế nào để giúp cho học sinh nắm được kiến thức cơ bản của bộ môn trên cơ sở
hoạt động học tập của chính các em dưới sự hướng dẫn của thầy để từ đó giáo dục cho
các em tính độc lập suy nghĩ, tính sáng tạo, có đủ bản lĩnh để đi vào các lĩnh vực của
cuộc sống.
Chúng ta đã được nghe nhiều về dạy học tích cực . Vậy dạy học tích cực là gì?
Theo tơi dạy học chỉ trở thành tích cực khi người học có nhu cầu muốn hiểu biết về
một vấn đề gì đó.... và khi người học sử dụng mọi biện pháp để hiểu về vấn đề đó, vận

dụng kiến thức đó vào cuộc sống của mình có kết quả.Điều quan trọng là ở chỗ làm
thế nào để học sinh có nhu cầu hiểu biết, muốn hiểu biết và làm thế nào để biết thì đó
là cơng việc của mỗi một giáo viên. Vì vậy mới có câu: “Khơng thầy đố mày làm
nên”.Người thầy phải bằng mọi cách để cho học sinh được hoạt động nhiều hơn,được
đưa ra chính kiến của mình trong quá trình học tập.
Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

4

4


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
Với phạm vi bài viết này tôi xin trao đổi với các đồng nghiệp cách sử dụng sơ
đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học Lịch sử 12
II.2. Thực trạng
a. Thuận lợi-khó khăn.
*Thuận lợi.
- Đây là phương pháp học tập mới thoải mái, vui vẻ và sáng tạo, thú vị ….
- Đây là xu thế chung của giáo dục Việt Nam nên đựơc sự ủng hộ từ các cấp, xã hội,
phụ huynh, học sinh…
- Chương trình mơn lịch sử 12 có nhiều nội dung phù hợp với phương pháp dạy bài
mới, củng cố bài bằng sơ đồ tư duy phát huy hiệu quả cao khi giáo viên tổ chức cho
học sinh làm việc…
- Về cơ sở vật chất đã có một số đổi mới tạo điều kiện cho hoạt động học tập: phòng
CNTT, đèn chiếu, bảng phụ…
- Xã hội hiện nay tạo điều kiện cho con người (giáo viên và học sinh) có điều kiện
tiếp cận nhiều nguồn thông tin từ nhiều phương tiện khác nhau.
- Phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy bài mới, củng cố bài phù hợp tâm sinh
lý lứa tuổi học sinh, khắc phục được sự nhàm chán của phương pháp dạy học truyền

thống. Vì vậy, gây hứng thú cho người học, kích thích học sinh tư duytích cực.
* Khó khăn:
- Đây là phương pháp dạy học mới nên giáo viên và học sinh không tránh khỏi
lúng túng trong một số kĩ năng như sưu tầm, xử lý thông tin, vẽ, ý tưởng…
- Địi hỏi giáo viên phải có nhiều kĩ năng khác ngoài kĩ năng sư phạm.
- Giáo viên khó khăn trong việc đánh giá cụ thể hiệu quả làm việc của từng học
sinh.
- Năng lực học sinh không đồng đều nên đôi khi việc vẽ sơ đồ tư duy trong học
tập là sự máy móc khơng hiệu quả.
- Mặt khác, hạn chế của học sinh là chưa biết cách học, cách ghi kiến thức vào bộ
não mà chỉ học thuộc lòng, học vẹt, thuộc một cách máy móc, thuộc nhưng khơng
nhớ được kiến thức trọng tâm, khơng nắm được “sự kiện nổi bật” trong bài học,
trong tài liệu tham khảo, hoặc không biết liên tưởng, liên kết các kiến thức có liên
quan với nhau.
- Với đặc thù mơn học, lịch sử có nhiều nội dung kiến thức nên học sinh khơng nhớ
nổi tồn bộ kiến thức, phần lớn các em chỉ học thuộc lòng hay nhớ máy móc
Chính vì vậy để học sinh nắm vững nội dung bài học, giáo viên phải có kĩ năng vận
dụng tốt bản đồ tư duy vào dạy học lịch sử, góp phần nâng cao chất lượng bộ môn.
b. Thành công – hạn chế
Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

5

5


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
Qua một thời gian thử nghiệm sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học bản thân
tơi thấy có nhiều tác dụng sau:
- Kết quả thực tế đã đạt được ở trên cho thấy chất lượng trung bình bộ mơn được

nâng cao, trong đó tỉ lệ học sinh giỏi, khá tăng cao, tỉ lệ học sinh yếu giảm nhiều.
- Phát huy được tính tích cực của HS trong q trình hoạt động trên lớp cũng
như việc nghiên cứu bài mới và học bài cũ ở nhà.
- Việc nắm kiến thức của HS vững chắc hơn, có hệ thống hơn và xóa được lổ
hổng kiến thức bộ môn.
- Qua sơ đồ tư duy học sinh đã xác định được trọng tâm vấn đề dễ dàng hơn, ghi
nhớ kiến thức được lâu hơn và tiết kiệm được nhiều thời gian ôn tập.
- Sơ đồ tư duy phù hợp đặc điểm tâm sinh lý của học sinh THPT, thơng qua việc
bố trí trên bản đồ giúp cho HS rèn luyện thêm về kiến thức mỹ thuật và bộ mơn tốn.
- Sơ đồ tư duy có tính mở nên kích thích được tất cả mọi đối tượng HS, phát huy
cao tính độc lập, và có thể chấp nhận kiến thức của các em theo các cung bậc khác
nhau.
*Một số học sinh còn lười biếng, chưa thật sự tập trung và đầu tư cho sơ đồ tư duy
của mình, chỉ vẽ lại theo một sơ đồ phân nhánh, chưa xác định được vấn đề trọng tâm
và những vấn đề liên quan cịn trình bày dài dịng, chưa thực sự có ý tưởng để xây
dựng một sơ đồ tư duy để củng cố và hệ thống lại kiến thức mà vẫn muốn dùng
phương pháp học thuộc lòng.
Đề tài chỉ nghiên cứu áp dụng trên một số bài ở một số chương, chưa thực sự đánh
giá hết được tính khả thi của nó một cách triệt để. Một số học sinh lại lạm dụng nhiều
hình vẽ trong sơ đồ theo ý tưởng của mình, như vậy có thể làm mất thời gian và bị chi
phối cho việc tập trung triển khai các ý trong nội dung bài cần thể hiện trên sơ đồ.
c. Mặt mạnh – mặt yếu
- Đây là xu thế chung của giáo dục Việt Nam nên đựơc sự ủng hộ từ các cấp, xã
hội, phụ huynh, học sinh…
Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

6

6

Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
- Về cơ sở vật chất đã có một số đổi mới tạo điều kiện cho hoạt động học tập:
phòng CNTT, đèn chiếu, bảng phụ…
- Đây là phương pháp dạy học mới nên giáo viên và học sinh không tránh khỏi
lúng túng trong một số kĩ năng như sưu tầm, xử lý thông tin, vẽ, ý tưởng…
d. Các nguyên nhân, các yếu tố tác động
* Nguyên nhân khách quan:
- Nhiều học sinh có năng lực học học tập tốt, chịu khó, chú ý tiếp thu bài, biết
cách hệ thống kiến thức từ bản đồ tư duy để nắm bài nhanh chóng và có hiệu quả.
- Một số học sinh học yếu, chưa quen với cách học mới nên còn lúng túng khi
viết hoặc triển khai nội dung từ bản đồ tư duy.
* Nguyên nhân chủ quan:
Giáo viên nhiệt tình trong giảng dạy, vận dụng tốt các phương pháp đặc trưng
của bộ môn sao cho phù hợp với từng bài. Tuy nhiên do mới đưa vào, nhiều giáo viên
còn bỡ ngỡ, nên cần phải đầu tư nhiều thời gian để xây dựng bản đồ tư duy sao cho dễ
nhớ, dễ nhìn nhưng đầy đủ nội dung.
e. Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra.
Năm học 2011-2012 là năm đầu tiên ngành Giáo dục và Đào tạo triển khai
giảng dạy theo sơ đồ tư duy ở bậc học THPT. Qua thực tế cho thấy việc giảngdạy này
đã tạo hứng thú cho học sinh. Mỗi học sinh có thể tự lập sơ đồ tư duy cho mình dưới
sự hướng dẫn của giáo viên để bài học trở nên dễ thuộc, dễ hiểu, dễ nhớ hơn. Cùng
một nội dung nhưng các em có thể thêm nhánh, thêm chú thích dưới dạng hình vẽ
nhiều màu sắc tùy vào cách hiểu, cách lĩnh hội kiến thức trong bài học của mình.
Ngay từ đầu năm học, sau khi đăng kí đề tài SKKN tơi đã tìm hiểu, áp dung dạy
học lịch sử bằng sơ đồ tư duy. Từ đó tơi tự lập kế hoạch giảng dạy cho từng tiết học.
Nếu không sử dụng phần mềm, giáo viên có thể linh động sử dụng hình vẽ tay với
những màu sắc, hình ảnh, từ ngữ diễn đạt khác nhau nhằm giúp học sinh có thể nắm bắt
và nhớ được phần cốt lõi của bài giảng ngay tại lớp học.
Sơ đồ tư duy đặc biệt chú trọng về màu sắc, hình ảnh với từ ngữ ngắn gọn thể

hiện qua mạng liên tưởng (các nhánh trong bài giảng). Từ phần nội dung chính, giáo
Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

7

7


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
viên vẽ ra từng nhánh nhỏ theo từng tiểu mục chính của bài giảng và chú thích, giảng
giải theo một ngơn ngữ dễ hiểu và gần gũi với học sinh.
Như vậy, thay vì phải học thuộc lòng các khái niệm, định nghĩa hay cả bài
giảng đọc chép như lúc trước, giờ đây học sinh có thể hiểu và nắm được khái niệm
qua hình vẽ. Chính sự liên tưởng theo hướng dẫn của giáo viên cũng giúp các em nhớ
được phần trọng tâm của bài giảng.
Cách học này còn phát triển được năng lực riêng của từng học sinh khơng chỉ
về trí tuệ, vẽ, viết gì trên sơ đồ tư duy, hệ thống hóa kiến thức chọn lọc những phần
nào trong bài để ghi, thể hiện dưới hình thức kết hợp hình vẽ, chữ viết, màu sắc, vận
dụng kiến thức được học qua sách vở vào cuộc sống.
Để giảng dạy theo sơ đồ tư duy, giáo viên có thể chủ động vẽ hình trên bảng rồi
cho học sinh tiếp tục lên phân nhánh sơ đồ hay để học sinh chia thành từng nhóm nhỏ
rồi tự vẽ sơ đồ theo cách hiểu của mình sau đó giáo viên định hướng lại từng nội dung
cho học sinh.
Sơ đồ tư duy thực chất là một sơ đồ mở không theo một khuôn mẫu hay tỷ lệ
nhất định mà là cách hệ thống kiến thức tạo ra một tiết học sinh động, đầy màu sắc và
thực sự hiệu quả. Giảng dạy theo sơ đồ tư duy phát huy tính tích cực nhiều nhất trong
các giờ ơn tập. Khi học sinh trở thành chủ thể thành nhân vật trung tâm trong mỗi tiết
học, các em sẽ trở nên hào hứng và hăng say hơn trong học tập.
II.3. Giải pháp, biện pháp:
a. Mục tiêu của giải pháp, biện pháp

Trước thực trạng trên, để góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy, tôi xin trao đổi
một số kĩ năng sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học Lịch sử 12
- Giúp học sinh biết:
+ Sơ đồ tư duy là gì?.
+ Cách sử dụng và ghi chép trên sơ đồ tư duy.
+ Cách lập sơ đồ tư duy.
Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

8

8


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
- Giáo viên cần:
+ Chuẩn bị kĩ nội dung kiến thức tiết học thông qua bài soạn.
+ Lựa chọn đồ dùng dạy học phù hợp với nội dung từng bài.
+ Chuẩn bị hệ thống câu hỏi sao cho phát huy được tính tích cực của học sinh.
+ Lựa chọn nội dung để giao cho nhóm hay cá nhân.
+ Xây dựng bản đồ tư duy, tùy theo nội dung của từng bài mà lựa chọn cho phù
hợp (sử dụng bản đồ tư duy để khai thác kiến thức mới hay để củng cố bài).
b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp
*Giới thiệu người phát minh ra sơ đồ tư duy
-Tony Buzan sinh năm 1942 tại London (Anh), cha đẻ của phương pháp tư duy
Mind map (Sơ đồ tư duy, Giản đồ ý). Tác giả của 92 đầu sách, được dịch ra trên 30
thứ tiếng, xuất bản trên 125 quốc gia. Ông đi nhiều nước trên thế giới để phổ biến
phương pháp của mình (ơng đã đến Việt Nam vào tháng 4 năm 2007)

Ở Việt Nam, đã có 2 quyển sách dịch từ cơng trình của ơng đã được xuất bản là Sơ đồ
tư duy và Sử dụng trí não của bạn.

Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

9

9


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12

HÌNH ẢNH GIÁO SƯ TONY BUZAN GIỚI THIỆU VỀ SƠ ĐỒ TƯ DUY
+Sơ đồ tư duy là gì?
*Sơ đồ tư duy hay cịn gọi là Lược đồ tư duy, Bản đồ tư duy (Mind Map)
- Sơ đồ tư duy là hình thức ghi chép nhằm tìm tịi đào sâu, mở rộng một ý tưởng, tóm
tắt những ý chính của một nội dung, hệ thống hóa một chủ đề… bằng cách kết hợp
việc sử dụng hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết…Đặc biệt đây là một sơ đồ mở,
việc thiết kế sơ đồ là theo mạch tư duy của mỗi người.
- Việc ghi chép thông thường theo từng hàng chữ khiến chúng ta khó hình dung
tổng thể vấn đề, dẫn đến hiện tượng đọc sót ý, nhầm ý. Cịn sơ đồ tư duy tập trung rèn
luyện cách xác định chủ đề rõ ràng, sau đó phát triển ý chính, ý phụ một cách logic.
Sơ đồ tư duy có ưu điểm:
Dễ nhìn, dễ viết.
• Kích thích hứng thú học tập và khả năng sáng tạo của học sinh
• Phát huy tối đa tiềm năng ghi nhớ của bộ não.
Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

10
10

Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
• Rèn luyện cách xác định chủ đề và phát triển ý chính, ý phụ một cách logic.
- Sơ đồ tư duy sẽ giúp:
1. Sáng tạo hơn
2. Tiết kiệm thời gian
3. Ghi nhớ tốt hơn
4. Nhìn thấy bức tranh tổng thể
5. Phát triển nhận thức, tư duy
* Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học:
• Cho học sinh làm quen với sơ đồ tư duy bằng cách giới thiệu cho học sinh một
số “sơ đồ tư duy” cùng với dẫn dắt của giáo viên để các em định hướng nhanh
hơn.
• Hướng cho học sinh có thói quen khi tư duylơgic theo hình thức sơ đồ hố trên
sơ đồ tư duy.
• Từ một vấn đề hay chủ đề chính đưa ra các ý lớn thứ nhất, ý lớn thứ hai, thứ
ba... mỗi ý lớn lại có các ý nhỏ liên quan với nó, mỗi ý nhỏ lại có các ý nhỏ hơn
... các nhánh này như “bố mẹ” rồi “con, cháu, chắt, chút, chít”... các đường
nhánh có thể là đường thẳng hay đường cong.
• Cho học sinh thực hành vẽ sơ đồ tư duy trên giấy: Chọn từ khóa- tên chủ đề
hoặc hình vẽ của chủ đề chính cho vào vị trí trung tâm.
• Vẽ sơ đồ tư duy theo nhóm hoặc từng cá nhân
- Đối với giáo viên, để thiết kế một sơ đồ tư duy đối với một bài học, chúng ta có thể
thiết kế bằng bảng vẽ trên giấy, hoặc hệ thống kiến thức bằng sơ đồ trên bảng, hoặc có
thể dùng phần mềm Mindmap. Đối với phần mềm này giáo viên có thể thực hiện
thành một giáo án hay một bài giảng điện tử với kiến thức được xây dựng thành một
sơ đồ, qua đó cịn có thể kết hợp để trình chiếu những nội dung cần lưu ý hay những
đoạn phim có liên quan được liên kết với sơ đồ. Qua đó có thể giúp học sinh hệ thống
được kiến thức vừa học, khắc sâu được kiến thức trọng tâm.
Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

11
11


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
- Đối với học sinh, trước hết giáo viên phải giới thiệu một số sơ đồ tư duy cho các em
làm quen, sau đó hướng các em từ từ xây dựng các sơ đồ riêng cho mình. Bước đầu,
chỉ yêu cầu học sinh xác định được vấn đề trọng tâm, sau đó hệ thống các kiến thức
liên quan thành sơ đồ phân nhánh, rồi từ đó học sinh sẽ thiết kế thành nhưng sơ đồ
theo tư duy của mỗi cá nhân. Có thể áp dụng dùng sơ đồ trước hay sau khi học một
bài học, với bài học mới, có thể cho học sinh xây dựng theo một nhóm, rồi dựa vào sơ
đồ học sinh sẽ thảo luận, sau đó nhóm sẽ trình bày kiến thức theo hình thức thuyết
trình dựa trên sơ đồ đã xây dựng, sau bài học thì có thể yêu cầu học sinh tự hệ thống
lại kiến thức bằng sơ đồ theo cách riêng của mình. Việc phối hợp linh động nhiều
phương pháp trong quá trình giảng dạy, kết hợp với việc thiết lập sơ đồ tư duy để hệ
thống kiến thức đã giúp cho học sinh nắm được bài nhanh hơn và nhớ lâu hơn.
*Cách ghi chép trên sơ đồ tư duy:
• Nghĩ trước khi viết.
• Viết ngắn gọn
• Viết có tổ chức
• Viết lại theo ý của mình, nên chừa khoảng trống để có thể bổ sung ý (nếu
sau này cần)
- Điều cần tránh khi ghi chép trên sơ đồ tư duy:
• Ghi lại nguyên cả đoạn văn dài dịng.
• Ghi chép q nhiều ý vụn vặt khơng cần thiết.
• Dành q nhiều thời gian để ghi chép.

Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

12

12


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12

* Hướng dẫn học sinh lập sơ đồ tư duy:
Để thiết kế một SĐTD dù vẽ thủ công trên bảng, trên giấy..., hay trên phần mềm Mind
Map, chúng ta đều thực hiện theo thứ tự các bước sau đây:
- Bước 1: Bắt đầu từ trung tâm với hình ảnh của chủ đề, hay có thể với một từ
khóa được viết in hoa, viết đậm. Một hình ảnh có thể diễn đạt được cả ngàn từ và
giúp ta sử dụng trí tưởng tượng của mình. Một hình ảnh ở trung tâm sẽ giúp ta tập
trung được vào chủ đề và làm cho ta hưng phấn hơn.
- Bước 2: Luôn sử dụng màu sắc. Bởi vì màu sắc cũng có tác dụng kích thích não
như hình ảnh.
- Bước 3: Nối các nhánh chính (cấp một) đến hình ảnh trung tâm, nối các nhánh cấp
hai đến các nhánh cấp một,…. bằng các đường kẻ, đường cong với màu sắc khác
nhau.
Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

13
13


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
- Bước 4: Mỗi từ/ảnh/ý nên đứng độc lập và được nằm trên một đường kẻ hay đường
cong.
- Bước 5: Tạo ra một kiểu bản đồ riêng cho mình (Kiểu đường kẻ, màu sắc,…)
- Bước 6: Bố trí thơng tin đều quanh hình ảnh trung tâm.

Minh hoạ cách vẽ sơ đồ tư duy

Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

14
14


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
*Lưu ý:
Nên chọn hướng giấy ngang để khổ giấy rộng, thuận lợi cho việc vẽ các nhánh
con.
Nên dùng các nét vẽ cong, mềm mại thay vì vẽ các đường thẳng để thu hút sự
chú ý của mắt, như vậy SĐTD sẽ lôi cuốn, hấp dẫn hơn.
Các nhánh càng ở gần trung tâm thì càng được tô đậm hơn, dày hơn.
Chú ý dùng màu sắc, đường nét hợp lý để vừa làm rõ các ý trong sơ đồ đồng thời
tạo sự cân đối, hài hịa cho sơ đồ.
Khơng ghi q dài dịng, hoặc ghi những ý rời rạc, không cần thiết, nên dùng các
từ, cụm từ một cách ngắn gọn.
Khơng dùng q nhiều hình ảnh, nên chọn lọc những hình ảnh thật cần thiết góp
phần làm rõ các ý, chủ đề.
Có thể đánh số thứ tự ở các ý chính cùng cấp.
Khơng đầu tư quá nhiều thời gian vào việc “làm đẹp” sơ đồ bằng vẽ, viết, tô
màu...
Không vẽ quá chi tiết, cũng không vẽ quá sơ sài.
Người lập sơ đồ được phép vẽ và trang trí theo cách riêng của mình.
• Quy trình tổ chức hoạt động vẽ SĐTD trên lớp:
Hoạt động 1: Cho học sinh lập SĐTD theo nhóm hay cá nhân thông qua gợi ý
của giáo viên.
Hoạt động 2: Học sinh hoặc đại diện của các nhóm học sinh lên báo cáo, thuyết
minh về SĐTD mà nhóm mình đã thiết lập.
Hoạt động 3: Học sinh thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hồn thiện SĐTD về

kiến thức của bài học đó. Giáo viên sẽ là người cố vấn, là trọng tài giúp học sinh
hồn chỉnh SĐTD, từ đó dẫn dắt đến kiến thức của bài học.
Hoạt động 4: Củng cố kiến thức bằng một SĐTD mà giáo viên đã chuẩn bị sẵn
hoặc một SĐTD mà cả lớp đã tham gia chỉnh sửa hồn chỉnh, cho học sinh lên trình
bày, thuyết minh về kiến thức đó
Sơ đồ tư duy trong day hoc bài mới
Giáo viên giới thiệu bài mới và vẽ chủ đề chính của bài học lên bảng bằng
một hình vẽ bất kì trên bảng của lớp mà khơng ghi bài theo kiểu cũ và giáo viên cho
học sinh ngồi theo nhóm thảo luận sơ đồ tư duy của mỗi học sinh đã chuẩn bị trước ở
nhà để đối chiếu với sơ đồ tư duy của các bạn trong nhóm.

Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

15
15


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
Giáo viên đặt câu hỏi chủ đề nội dung chính hơm nay có mấy nhánh lớn cấp
số 1 và gọi học sinh lên bảng vẽ nối tiếp chủ đề chia thành các nhánh lớn trên bảng có
ghi chú thích tên từng nhánh lớn.
Sau khi học sinh vẽ xong các nhánh lớn cấp số 1, giáo viên đặt câu hỏi tiếp ở
nhánh thứ nhất có mấy nhánh nhỏ cấp số 2... tương tự học sinh đã hoàn thành nội
dung sơ đồ tư duy của bài học mới ngay tại lớp. Học sinh tự chỉnh sửa điều chỉnh bổ
sung những phần còn thiếu vào sơ đồ tư duy của từng cá nhân.
Để minh họa cho sơ đồ tư duy giáo viên sẽ cho học sinh xem những hình
ảnh , đoạn phim ngắn minh họa cho rõ ý hơn của từng nhánh cấp độ 1, cấp độ 2 ...
Khi cho học sinh xem hình ảnh và phim minh họa giáo viên phải giáo dục tư tưởng
tình cảm học sinh khi có liên quan đến phần tích hợp tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh,
đến lịch sử địa phương của huyện Krông pắc – Đăk Lăk theo tài liệu hướng dẫn của

Bộ Giáo dục và Đào tạo và tài liệu Lịch sử địa phương của Sở Giáo dục và Đào tạo
Đăk Lăk đã phổ biến đến giáo viên.
Củng cố : Giáo viên gọi học sinh lên bảng trình bày nội dung sơ đồ tư duy mà
các em đã thực hiện. Gọi một vài em đã vẽ sơ đồ tư duy bằng phần mềm www.mindmap.comdùng USB gắn vào máy tính trình chiếu và thuyết trình trước lớp cho các
bạn theo dõi nội dung bài học. Giáo viên nhận xét đánh giá cho điểm và dặn dò học
sinh chuẩn bị bài học lần sau.
*Hướng dẫn học sinh :
Để định hướng cho HS chuẩn bị bài : Yêu cầu HS phải đọc bài và nghiên cứu nắm
được các mục trong bài để thể hiện những đơn vị kiến thức của bài học .
Ví dụ minh hoạ:Khi dạy bài 1. SỰ HÌNH THÀNH TRẬT TỰ THẾ GIỚI MỚI
SAU CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ HAI (1945-1949)
Giáo viên hướng dẫn học sinh nghiên cứu một số nội dung sau: Nói về Liên hợp quốc
cần nêu được ra đời, mục đích, nguyên tắc, bộ máy, ý nghĩa.

Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

16
16


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12

Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

17
17


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
Sơ đồ sử dung cho bài 4. CÁC NƯỚC ĐÔNG NAM Á VÀ ẤN ĐỘ

Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

18
18


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
Sơ đồ sử dụng cho bài 6. NƯỚC MĨ

Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

19
19


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
Sơ đồ sử dụng cho bài 10. CÁCH MẠNG KHOA HỌC – CÔNG NGHỆ
VÀ XU THẾ TỒN CẦU HỐ

Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

20
20


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
Bài 23. TỔNG TIẾN CƠNG VÀ NỔI DẬY XN 1975
(do 3 nhóm Hs thực hiện và giáo viên đưa ra sơ đồ đã được vẽ sẵn bằng phần
mềm imindmap 5)

Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

21
21


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12

Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

22
22


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12

Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

23
23


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
c. Điều kiện thực hiện giải pháp, biện pháp
- Giáo viên, học sinh có thể sử dụng sơ đồ tư duy để hệ thống hố một vấn đề, một
chủ đề, ơn tập kiến thức…
- Học sinh hoạt động nhóm thơng qua sơ đồ tư duy trên lớp học, hoặc hoạt động cá
thể, ôn luyện tập ở nhà…
- Phương tiện để thiết kế sơ đồ khá đơn giản, chỉ cần giấy, bìa, bảng phụ, phấn màu,

bút chì màu, tẩy,…hoặc dùng phần mềm Mindmap, vì vậy có thể vận dụng với bất kì
điều kiện cơ sở vật chất nào của các nhà trường hiện nay. Điều quan trọng là giáo viên
hướng cho học sinh có thói quen lập sơ đồ tư duy trước hoặc sau khi học một bài hay
một chủ đề, một chương, để giúp các em có cách sắp xếp kiến thức một cách khoa
học, lôgic.
- Đối với một bài học, để xây dựng được sơ đồ tư duy đảm bảo nội dung kiến thức,
có thể hệ thống kiến thức một cách đầy đủ và logic, thì giáo viên cần phải xác định
được mục tiêu của bài, nêu được nội dung chính của bài đảm bảo theo chuẩn kiến
thức kĩ năng, qua đó hướng học sinh lưu ý trọng tâm, định hướng được nội dung bài
học cần nắm để có thể tự hệ thống lại bằng sơ đồ.
d. Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp.
Giáo viên vẫn thường sử dụng sơ đồ để hệ thống kiến thức cho học sinh
nhưng học sinh vẫn là người tiếp thu một cách thụ động. Với việc giảng dạy bằng sơ
đồ tư duy, nhất là cho học sinh tự phát huy khả năng sáng tạo của mình bằng cách tự
vẽ, tự phân bố và thể hiện nội dung bài học qua sơ đồ sau đó yêu cầu các bạn khác bổ
sung những phần còn thiếu. Kết thúc bài giảng, thay vì phải ghi chép theo cách truyền
thống, học sinh có thể tự “vẽ” bài học theo cách hiểu của mình với nhiều màu sắc và hình
ảnh khác nhau. Đến tiết học sau, chỉ cần nhìn vào sơ đồ, các em có thể nhớ được những
phần trọng tâm của bài học. Giảng dạy theo sơ đồ tư duy mang tính khả thi cao vì có thể
vận dụng được với bất kỳ điều kiện cơ sở vật chất nào của các nhà trường, có thiết kế
trên giấy, bìa, bảng bằng cách sử dụng bút chì màu, phấn màu hoặc cũng có thể thiết kế
Gv thực hiện: Võ Văn Toàn

24
24


Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
trên phần mềm sơ đồ tư duy đã được triển khai đến từng trường. Việc vận dụng sơ đồ tư
duy trong dạy học sẽ dần hình thành cho học sinh tư duy mạch lạc, hiểu biết vấn đề một

cách sâu sắc, có cách nhìn vấn đề một cách hệ thống, khoa học.
Vận dụng sơ đồ tư duy trong dạy học, giáo viên giúp học sinh có thói quen tự tay ghi
chép hay tổng kết một vấn đề, một chủ đề đã đọc – đã học, theo cách hiểu của học
sinh với dạng sơ đồ tư duy.
Sau khi cho học sinh làm quen với một số sơ đồ tư duy có sẵn, giáo viên đưa
ra một chủ đề chính, đặt chủ đề này ở vị trí trung tâm bảng (hoặc vào trang vở, tờ
giấy/ bìa) rồi đặt câu hỏi gợi ý để học sinh vẽ tiếp các nhánh cấp 1, cấp 2, cấp 3... Mỗi
bài học được tự vẽ kiến thức trọng tâm trên một trang giấy, giúp học sinh dễ ôn tập,
dễ xem lại kiến thức khi cần.
Đối với học sinh:Học sinh thường xuyên tự lập sơ đồ tư duy sẽ phát triển khả
năng thẩm mỹ do việc thiết kế nó phải bố cục màu sắc, các đường nét, các nhánh sao
cho đẹp, sắp xếp các ý tưởng khoa học, súc tích… Và đó chính là để học sinh “Học
cách học”: Học sinh được học để tích lũy kiến thức, nhưng từ trước đến nay học sinh
chưa biêt cách học cách để lĩnh hội những kiến thức bộ môn lịch sử một cách hiệu
quả.
e. Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu.
*.Trước khi áp dụng phương pháp:
Kết quả khảo sát bài kiểm tra lần I
Giỏi

Lớp

Tổng
số
học
sinh

12a2
12a7
12a9

43
42
45

Kém
T
L
TL(%
SL TL(%) SL TL(%) SL
SL TL(%) SL (
)
%
)
2
4,7% 6 14%
25 58%
10 23%
0 0
1
2,4% 5 12%
27 64%
9 21%
0 0
2
4,4% 6 13,3% 28 62%
9 20%
0 0

Gv thực hiện: Võ Văn Tồn

Khá

Trung bình

Yếu

25
25