Nét độc đáo của tranh dân gian đông hồ, hàng trống

�n nhiên: “Chợ Quê”, “Canh nông chi đồ”, “Chim
Công”, “Lý Ngư Vọng Nguyệt”, “Tứ Quý”, “Tố Nữ”,…
Tranh truyện và tranh vui: “Chuột vinh quy”, “Thầy đồ cóc”, “Truyện Kiều”,
Phạm Cơng Cúc Hoa”,…
Tranh Hàng Trống có kỹ thuật và phong cách khác biệt Tranh Đông Hồ trên
đất Kinh Bắc (Hà Bắc). Nếu như ở Tranh Đông Hồ, in viền nét và in màu đều dùng
bản khắc gỗ thì ở Tranh Hàng Trống in tranh chỉ dùng ván khắc gỗ in nét tranh trên
chất liệu giấy dó…Các ván khắc in tranh đều phải theo mẫu tranh, các mẫu tranh
do các nghệ nhân đảm nhiệm, gọi là “ra mẫu”. Người “ra mẫu” tranh thường là
người giỏi nhất của từng nhóm thợ, rất tinh tế, giàu kinh nghiệm, nên khi đặt bút vẽ
trên tờ giấy bản là lập tức hiện ra hình ảnh như bay như múa. Người vẽ mẫu cũng
là người đặt lời trên tranh. Chữ trên tranh phải đạt mức: làm rõ nghĩa của tranh,
làm cân đối thêm bố cục tác phẩm, mà khơng bị rườm rà. Có mẫu tranh phải sáng
tác hàng tháng mới xong.
Tiếp sau đó đến cơng đoạn bồi tranh.., công đoạn này là một khâu quan trọng
trong quá trình hình thành một tác phẩm, sự thành cơng, và tồn tại lâu bền của tác
phẩm phụ thuộc vào công đoạn này, nó là sự truyền đạt kinh nghiệm tích luỹ, khéo
léo của những nghệ nhân đời trước để lại cho đời sau. Sau khi đã có được bản in
hồn chỉnh thì người vẽ tranh dùng bút lơng chấm màu để tô lên từng mảng màu
đậm nhạt, tuỳ theo nội dung, đường nét và các loại tranh. Do cách tô màu bằng tay
(vờn màu bằng tay, nét cản) của tranh Hàng Trống có đặc điểm ở mỗi tờ tranh đều
có nét sáng tạo riêng.
Mặc dù có những hạn chế nhất định – do hồn cảnh lịch sử, mơi trường địa lý
và đặc điểm tâm lý thị dân, nhưng dòng tranh Hàng Trống vẫn có những đóng góp
đáng kể vào kho tàng nghệ thuật dân gian Việt Nam, đã để lại những kiệt tác sống
mãi với thời gian. Đó là bức tranh: “Lý Ngư Vọng Nguyệt”, bộ tranh “Tố Nữ”, bộ
tranh “Tùng Cúc Trúc Mai”, “Chim Công”, “Thất Đồng”, “Tam Đa”, “ Chợ Quê”,
10


.vv… và hàng loạt tranh thờ như : “ Ngũ Hổ”, “Bạch Hổ”, “Hắc Hổ”, “Đức Thánh

Trần”, “Ơng Hồng Ba”, “ Mẫu Thượng Ngàn”, “ Tứ Phủ Công Đồng”, “Tam
Phủ”.vv,… Bằng những tác phẩm ấy, tranh dân gian Hàng Trống cịn lưu lại mãi
mãi trong tâm trí mỗi người Việt Nam chúng ta. Những tác phẩm của dòng tranh
dân gian Hàng Trống kể trên, quả là những kiệt tác, chúng toát lên cái sinh động,
tinh tế, ý nhị và sâu sắc lạ thường cả về nội dung lẫn hình thức. Phải nhận rằng, ở
những bức tranh này đã bộc lộ đầy đủ tài năng của những người nghệ nhân vẽ
tranh Hàng Trống. So với tranh Đông Hồ, tranh Hàng Trống có phần uyển chuyển
hơn, sắc độ trên tranh cũng êm ái hơn.
Phường tranh Hàng Trống tồn tại và phát triển rất lâu đời, rất nổi tiếng và trở
nên phồn thịnh một thời. Những sản phẩm của trung tâm sản xuất tranh dân gian
này hết sức độc đáo. Khá nhiều tranh Hàng Trống đã đạt mức kiệt tác, tiêu biểu
cho nghệ thuật tạo hình dân gian Việt Nam. Từ nội dung, hình thức đến chất liệu,
tranh Hàng Trống mang màu sắc đặc trưng riêng của Hà Nội, nhưng cũng rất Việt
Nam, không thể trộn lẫn. Những bức tranh tuyệt mỹ của dòng tranh này được nhân
dân Việt Nam đến nay vẫn ưa chuộng và là một niền tự hào của chúng ta.
Với sự thành cơng cũng như sự quan tâm đó, mong rằng tranh dân gian Đông
Hồ và Hàng Trống sẽ mãi "tồn tại, phát triển", lưu giữ và phát huy những giá trị
vốn có của mình, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống của nhân dân
lao động.

*Tài liệu tham khảo :
- Di sản thủ công mỹ nghệ Việt Nam – Ths Bùi Văn Vượng.
11


- Tranh dân gian Đông Hồ & giá trị nghệ thuật độc đáo – Lê Trọng Nga (webside Hội Mỹ
thuật Việt Nam).

12