Tài liệu Napoleon Bonaparte (Q1) docx

NAPOLEON BONAPARTE (quyïín 1) 1
http://ebooks. vdcmedia. com
MUÅC LUÅC
THÚÂI NIÏN THIÏËU CUÃA NAPOLEON BONAPARTE ..........................................................2
CHIÏËN DÕCH NÛÚÁC YÁ 1796-1797 ......................................................................................28
CUÖÅC XÊM CHIÏËM AI CÊÅP VAÂ CHIÏËN DÕCH XI-RI 1798-1799........................................52
NGAÂY 18 THAÁNG SÛÚNG MUÂ 1799 ..................................................................................68
NHÛÄNG BÛÚÁC ÀÊÌU CUÃA NHAÂ ÀÖÅC TAÂI 1799 - 1800.......................................................87
TRÊÅN MA-REN-GÖ-SÛÅ CUÃNG CÖË NÏÌN ÀÖÅC TAÂI-PHAÁP CHÏË CUÃA TÖÍNG TAÂI THÛÁ NHÊËT
1800-1803..........................................................................................................................105

E. Tac Le 2
http://ebooks. vdcmedia. com
THÚÂI NIÏN THIÏËU CA NAPOLEON BONAPARTE

Ngây 15 thấng 8 nùm 1769, tẩi thânh phưë A-giùỉc-xi-nư thåc
àẫo Coốc, Lï-ti-ti-a Bư-na-pấc, 19 tíi, vúå mưåt ngûúâi qu tưåc àõa
phûúng lâm nghïì låt sû, àang ài ngoâi phưë bưỵng thêëy àau àễ, vưåi
rẫo bûúác vïì nhâ thò sinh àûúåc mưåt àûáa con trai. Lc bêëy giúâ, quanh
Lï-ti-ti-a khưng cố ai nïn àûáa bế àậ bõ àễ rúi. Thïë lâ gia àònh ca
Sấc Bư-na-pấc, mưåt låt sû nghêo úã thânh phưë A-giùỉc-xi-ư, thïm
mưåt ngûúâi. Sấc Bư-na-pấc quët àõnh cho con mònh hêëp th nïìn
giấo dc Phấp chûá khưng phẫi nïìn giấo dc Coốc. Khi àûáa bế lúán
lïn, gia àònh àưng ngûúâi êëy khưng cố à tiïìn cho con ùn hổc, Sấc
Bư-na-pấc àậ xin àûúåc hổc bưíng cho con vâo theo hổc úã mưåt trûúâng
vộ bõ Phấp.
Àẫo Coốc, sau nhiïìu nùm thåc vïì nûúác Cưång hoâ Giïn, àậ
nưíi dêåy dûúái sûå lậnh àẩo ca mưåt àõa ch àõa phûúng tïn lâ Pao-li,
vâ, nùm 1755, àậ àíi àûúåc ngûúâi Giïn ra khỗi àẫo. Lệ dơ nhiïn, àố
lâ mưåt cåc khúãi nghơa ca têìng lúáp tiïíu qu tưåc nưng thưn vâ ca
nưng dên àûúåc nhûäng ngûúâi sùn bùỉn, nhûäng ngûúâi chùn cûâu úã trïn

ni vâ dên nghêo úã mưåt vâi thânh thõ ng hưå. Tốm lẩi, àố lâ cåc
khúãi nghơa ca mưåt dên tưåc mën thoất ra khỗi ấch bốc lưåt hâ khùỉc
vïì thụë khoấ vâ cai trõ ca mưåt nûúác cưång hoâ bn bấn. Cåc khúãi
nghơa thu àûúåc thùỉng lúåi, vâ tûâ nùm 1755, àẫo Coốc sưëng àưåc lêåp
dûúái sûå lậnh àẩo ca Pao-li. Nhûäng tân dû ca xậ hưåi tưåc trûúãng
vêỵn côn mẩnh (àùåc biïåt úã trong nưåi àõa àẫo). Thónh thoẫng, cấc thõ
tưåc lẩi giao tranh ấc liïåt vâ dai dùèng. Tïå tc "th truìn kiïëp" rêët
phưí biïën, thûúâng àûúåc kïët thc bùçng nhûäng trêån chiïën àêëu khng
khiïëp.
Nùm 1868, nûúác Cưång hoâ Giïn àậ bấn lẩi cho vua nûúác
Phấp Lu-i XV "quìn hânh ca mònh" úã Coốc-thûåc tïë quìn hânh
êëy àậ bõ th tiïu-vâ ma xn nùm 1869, qn àưåi Phấp àậ àấnh
NAPOLEON BONAPARTE (quín 1) 3
http://ebooks. vdcmedia. com
bẩi qn ca Pao-li (viïåc nây xẫy ra vâo thấng 5 nùm 1869, ba
thấng trûúác khi Na-pư-lï-ưng ra àúâi). Àẫo Coốc trúã thânh àêët àai
thåc Phấp.
Nhû vêåy, Na-pư-lï-ưng àậ sưëng nhûäng ngây thú êëu trong mưåt
thúâi mâ lông dên àẫo Coốc côn luën tiïëc nïìn àưåc lêåp chđnh trõ àậ
mêët ài mưåt cấch quấ àưåt ngưåt, côn nhû mưåt bưå phêån ca giai cêëp
àõa ch vâ tû sẫn thânh thõ thò tûå nh rùçng tưët hún hïët lâ hậy trúã
thânh nhûäng thêìn dên trung thânh vâ tûå nguån ca nûúác Phấp.
Bưë Na-pư-lï-ưng, Sấc Bư-na-pấc, thåc phấi "thên ngûúâi” bẫo vïå
àẫo Coốc àậ bõ àûa ài àây, vâ cùm ghết nhûäng ngûúâi xêm lùng.
Ngay tûâ hưìi côn nhỗ, Na-pư-lï-ưng àậ tỗ ra khưng nhêỵn nẩi
vâ nưn nống. Sau nây, khi ưn lẩi nhûäng k niïåm thúâi êëu thú ca
mònh, Na-pư-lï-ưng nối rùçng: khưng ai bùỉt nẩt àûúåc mònh, hay gêy
gưí, hay àấnh àûáa nây, chổc àûáa khấc vâ mổi àûáa bế àïìu súå cêåu ta.
Àùåc biïåt lâ Giư-dếp, anh Na-pư-lï-ưng, àậ phẫi chõu àûång chuån
êëy nhiïìu.

Na-pư-lï-ưng àấnh anh, cùỉn anh, nhûng chđnh Giư-dếp lẩi bõ
qã mùỉng, vò sau cåc êíu àẫ, Giư-dếp chûa kõp hoân hưìn thò Na-
pư-lï-ưng àậ ài mấch mể. Na-pư-lï-ưng kïí thïm: mûu mểo àậ gip
tưi nhû vêåy àêëy, nïëu khưng mể tưi àậ phẩt tưi vïì tưåi hay cậi nhau
vâ khưng bao giúâ tha thûá nhûäng hânh àưång gêy gưí ca tưi.
Na-pư-lï-ưng lâ mưåt àûáa trễ lêìm lò vâ nống tđnh. Tuy bâ mể
u con, nhûng dẩy dưỵ Na-pư-lï-ưng cng nghiïm khùỉc nhû àưëi vúái
anh em ca Na-pư-lï-ưng. Gia àònh sinh hoẩt tùçn tiïån nhûng
khưng tng bêën. Trưng bïì ngoâi, ưng bưë lâ mưåt ngûúâi àân ưng tưët
vâ bâ Lï-ti-ti-a, ngûúâi ch thêåt sûå ca gia àònh, mưåt ngûúâi àân bâ
quẫ quët, nghiïm khùỉc vâ cêìn c. Na-pư-lï-ưng thûâa hûúãng ca
mể tinh thêìn ham lâm viïåc vâ nïëp sưëng trêåt tûå nghiïm ngùåt.
Àẫo Coốc úã xa lc àõa, nhên dên côn man rúå sưëng trong ni
rûâng, nhûäng cåc xung àưåt kếo dâi giûäa cấc thõ tưåc, tïå nẩn "th
truìn kiïëp", mưëi ấc cẫm rêët khếo che giêëu nhûng sêu sùỉc, dai
dùèng ca dên àẫo àưëi vúái bổn xêm lûúåc Phấp, têët cẫ nhûäng àùåc
àiïím àố àậ ẫnh hûúãng mẩnh mệ àïën nhûäng cẫm giấc àêìu tiïn ca
cêåu bế Na-pư-lï-ưng.
E. Tac Le 4
http://ebooks. vdcmedia. com
Nùm 1779, sau bao lêìn chẩy chổt, Sấc Bư-na-pấc múái gûãi
àûúåc hai àûáa con lúán lâ Giư-dếp vâ Na-pư-lï-ưng sang Phấp theo
hổc úã trûúâng trung hổc Ư-toong; ma xn nùm êëy, Na-pư-lï-ưng
àûúåc nhâ trûúâng nûúác Phấp cêëp hổc bưíng vâ chuín sang hổc úã
trûúâng vộ bõ Briïn, mưåt thõ trêën nhỗ úã miïìn àưng nûúác Phấp. Lc
nây, Na-pư-lï-ưng 10 tíi.
ÚÃ Briïn, Na-pư-lï-ưng lâ mưåt àûáa bế êu sêìu, kđn àấo, cấu
kónh vâ hay giêån dûä lêu, khưng gêìn gi ai, khưng coi ai ra gò,
khưng bẩn bê, cẫm tònh vúái ai, rêët tûå tin mùåc dêìu têìm vốc nhỗ bế
vâ côn đt tíi. Ngûúâi ta àậ thûã só nhc, trïu chổc, chïë giïỵu giổng

nối àõa phûúng ca Na-pư-lï-ưng. Cêåu Bư-na-pấc àậ giêån dûä êíu àẫ,
cố khi àûúåc cố khi thua, nhûng cng àậ lâm cho bẩn bê ca cêåu
hiïíu rùçng nhûäng cåc xung àưåt nhû vêåy khưng phẫi lâ khưng nguy
hiïím. Na-pư-lï-ưng hổc giỗi lẩ lng, nghiïn cûáu àïën núi àïën chưën
sûã Hy Lẩp vâ sûã La Mậ, cng rêët say mï toấn hổc vâ àõa l. Cấc
giấo sû ca trûúâng vộ bõ úã cấi tónh nhỗ àố khưng giỗi lùỉm vïì cấc
mưn khoa hổc mâ hổ giẫng dẩy nïn cêåu Na-pư-lï-ưng phẫi bưìi bưí
thïm kiïën thûác ca mònh bùçng cấch àổc sấch. Na-pư-lï-ưng àổc
sấch trong nhûäng nùm côn đt tíi vâ sau nây côn àổc rêët nhiïìu vâ
àổc rêët nhanh. Lông u qụ hûúng àẫo Coốc ca Na-pư-lï-ưng àậ
lâm cho bẩn bê ngûúâi Phấp ngẩc nhiïn vâ xa lấnh Na-pư-lï-ưng:
lc bêëy giúâ Na-pư-lï-ưng côn coi nûúác Phấp nhû mưåt chng tưåc xa
lẩ, lâ nhûäng kễ xêm lûúåc hôn àẫo qụ hûúng ca mònh. Na-pư-lï-
ưng chó liïn lẩc àûúåc vúái tưí qëc xa xưi ca mònh bùçng thû tûâ ca
bưë mể, anh em, vò gia àònh khưng à tiïìn cho Na-pư-lï-ưng vïì nhâ
nghó hê.
Nùm 1784, 15 tíi àậ hổc xong vâ tưët nghiïåp, Na-pư-lï-ưng
àûúåc gûãi ài hổc úã trûúâng vộ bõ Pa-ri, núi àâo tẩo sơ quan ca qn
àưåi lc bêëy giúâ. Trûúâng nây cố nhiïìu giấo sû rêët giỗi, trong sưë àố cố
nhâ toấn hổc Mưng-giú vâ nhâ thiïn vùn hổc La-plất. Na-pư-lï-ưng
say sûa hổc vâ àổc sấch. ÚÃ àố, Na-pư-lï-ưng cố sấch, cố thêìy àïí
hổc. Nhûäng ngây trong nùm àêìu, Na-pư-lï-ưng àậ gùåp mưåt àiïìu
khưng may: vâo hổc úã trûúâng vộ bõ tûâ cëi thấng 10 nùm 1784 thò
àïën thấng 2 nùm 1785, bưë Na-pư-lï-ưng chïët vò bïånh ung thû dẩ
dây cng nhû sau nây chđnh Na-pư-lï-ưng àậ bõ. Hêìu nhû gia àònh
NAPOLEON BONAPARTE (quín 1) 5
http://ebooks. vdcmedia. com
khưng côn cấch sưëng. Khưng thïí trưng mong àûúåc mêëy vâo ngûúâi
anh cẫ Giư-dếp, mưåt ngûúâi bêët lûåc vâ lûúâi biïëng, cêåu hổc sinh sơ
quan 16 tíi phẫi àûáng ra chùm sốc mể vâ cấc em trai, em gấi ca

mònh. Sau mưåt nùm hổc úã trûúâng vộ bõ Pa-ri, ngây 30 thấng 10
nùm 1785, Na-pư-lï-ưng nhêåp ng, mang cêëp hiïåu thiïëu u vâ
nhêån cưng tấc úã mưåt trung àoân àống úã Va-lùng-xú.
ÚÃ Va-lùng-xú, viïn sơ quan trễ tíi êëy sưëng mưåt cåc sưëng
khố khùn. Hâng thấng, Na-pư-lï-ưng gûãi vïì cho mể gêìn hïët sưë
lûúng chó giûä lẩi à àïí trẫ tiïìn nhûäng bûäa ùn àẩm bẩc ca mònh vâ
khưng vui chúi giẫi trđ gò. Trong ngưi nhâ Na-pư-lï-ưng thụ àûúåc
mưåt cùn bìng, cố mưåt cûãa hâng nhỗ bấn sấch c. Na-pư-lï-ưng àậ
dânh têët cẫ thúâi gian rưỵi rậi ca mònh vâo viïåc àổc sấch do ngûúâi
ch hiïåu cho mûúån. Na-pư-lï-ưng khưng thđch giao du, vẫ lẩi Na-
pư-lï-ưng ùn mùåc quấ tưìi tân àïën nưỵi khưng mën vâ cng khưng
thïí cố mưåt cåc sưëng xậ giao tưëi thiïíu. Na-pư-lï-ưng say mï àổc
sấch chûa tûâng thêëy, khi àổc ưng ghi chếp vâ viïët nhûäng kiïën
phên tđch ca mònh dây àùåc cẫ sưí tay.
Trûúác hïët, Na-pư-lï-ưng thđch àổc cấc tấc phêím lõch sûã qn
sûå, sấch toấn hổc, àõa l vâ cấc sấch tẫ cåc du lõch. Na-pư-lï-ưng
cng àổc cẫ sấch triïët hổc. Chđnh vâo thúâi k nây Na-pư-lï-ưng bùỉt
àêìu nghiïn cûáu nhûäng tấc giẫ cưí àiïín ca Thïë k ấnh sấng: Von-te
3, Rt-xư , Àa-lùm-be, Ma-bú-li vâ Ray-nan.
Thêåt khố mâ xấc àõnh àûúåc vâo thúâi k nâo thò xët hiïån úã
Na-pư-lï-ưng nhûäng dêëu hiïåu àêìu tiïn ca lông cùm ghết àưëi vúái
nhûäng nhâ tû tûúãng ca cåc cấch mẩng tû sẫn vâ thûá triïët hổc
rêët àùåc biïåt ca Na-pư-lï-ưng. D sao, lc nây, ngûúâi trung u phố
16 tíi vêỵn hổc nhiïìu hún lâ phï phấn. Vâ àêy nûäa cng lâ mưåt
àiïím cú bẫn ca tinh thêìn Na-pư-lï-ưng: thúâi thanh niïn, khi àổc
sấch cng nhû khi tiïëp xc vúái ngûúâi múái quen biïët, Na-pư-lï-ưng
àïìu khao khất vâ nống lông mën àûúåc hêëp th nhanh chống vâ
àêìy à nhûäng àiïìu mâ mònh chûa biïët túái, nhûäng àiïìu cố thïí gốp
phêìn bưìi dûúäng tinh thêìn cho bẫn thên mònh.
Na-pư-lï-ưng cng àổc cấc tấc phêím vùn hổc bùçng vùn xi,

vùn vêìn; say mï cën tiïíu thuët Vếc-te vâ mưåt vâi tấc phêím khấc
E. Tac Le 6
http://ebooks. vdcmedia. com
ca Gúát: àổc cẫ tấc phêím ca Ra-xin, Coốc-nêy, Mư-li-e , cấc bâi
thú lûâng danh mưåt thúâi bõ gấn lâ ca ưët-xi-ùng, mưåt thi sơ hất rong
ngûúâi ï-cưët thúâi trung cưí (thûåc tïë chó lâ mưåt sûå lûâa nghõch trong
vùn hổc). Àổc nhûäng loẩi sấch êëy xong, Na-pư-lï-ưng lẩi lao vâo
sấch toấn hổc vâ cấc tấc phêím cố liïn quan àïën cấc vêën àïì qn
sûå, àùåc biïåt lâ phấo binh.
Thấng 9 nùm 1786, Na-pư-lï-ưng xin phếp nghó dâi hẩn vïì
qụ úã A-giùỉc-xi-ư àïí thu xïëp sûå sinh sưëng ca gia àònh. Khi chïët, bưë
Na-pư-lï-ưng cố àïí lẩi mưåt đt tâi sẫn vâ mưåt sưë cưng viïåc khấ rùỉc
rưëi. Na-pư-lï-ưng àậ giẫi quët nhûäng cưng viïåc àố mưåt cấch tđch
cûåc vâ cố kïët quẫ. Na-pư-lï-ưng àûúåc phếp nghó thïm àïën giûäa
nùm 1788, khưng àûúåc hûúãng lûúng nhûng kïët quẫ hoẩt àưång ca
Na-pư-lï-ưng àïí ưín àõnh cưng viïåc gia àònh àậ b àùỉp lẩi.
Trúã vïì Phấp vâo thấng 6 nùm 1788, Na-pư-lï-ưng ài theo
trung àoân lïn àống úã ƯËc-xon vâ, lêìn nây, Na-pư-lï-ưng úã trong
trẩi, khưng úã nhâ riïng nûäa. Na-pư-lï-ưng vêỵn mï mẫi àổc têët cẫ
cấc loẩi sấch àậ cố trong tay vâ àùåc biïåt lâ cấc tấc phêím bân vïì
nhûäng vêën àïì qn sûå àậ lâm say mï cấc chun gia úã thïë k thûá
XVIII. Mưåt lêìn, bõ phẩt khưng àûúåc ài lẩi, Na-pư-lï-ưng àậ tòm
àûúåc úã núi nhưët mònh mưåt cën sấch c nối vïì phấp låt àúâi cưí La
Mậ, viïët theo lïånh ca Hoâng àïë Giu-xti-niïng. Na-pư-lï-ưng
khưng nhûäng àậ àổc hïët cën àố, mâ gêìn 15 nùm sau, trong khi
biïn soẩn bưå dên låt, Na-pư-lï-ưng côn àổc thåc lông cẫ bưå tuín
têåp phấp låt La Mậ. Viïåc nây àậ lâm cho cấc nhâ låt hổc lưỵi lẩc
nhêët úã Phấp ngẩc nhiïn. Na-pư-lï-ưng quẫ cố mưåt trđ nhúá phi
thûúâng.
Khẫ nùng lâm viïåc bùçng trđ ốc mưåt cấch cùng thùèng cng nhû

khẫ nùng têåp trung cao àưå vâ lêu dâi sûác suy nghơ ca Na-pư-lï-
ưng àậ thêëy lưå rộ tûâ thúâi k nây. Sau nây, nhiïìu lêìn Na-pư-lï-ưng
nối rùçng: nïëu ngûúâi ta thêëy tưi ln ln sùén sâng àưëi phố vúái mổi
tònh hëng thò àiïìu àố cố thïí giẫi thđch nhû thïë nây: trûúác khi lâm
bêët cûá viïåc gò, tưi àậ suy nghơ k trûúác khấ lêu vâ dûå kiïën hïët
nhûäng gò cố thïí xẫy ra. Chùèng phẫi lâ àậ cố mưåt võ thêìn thấnh nâo
thònh lònh hiïån ra àïí gâ cho Na-pư-lï-ưng nhûäng tònh hëng dûúâng
nhû bêët ngúâ àưëi vúái nhûäng ngûúâi khấc, Na-pư-lï-ưng nối thïm rùçng
NAPOLEON BONAPARTE (quín 1) 7
http://ebooks. vdcmedia. com
"... Lc nâo tưi cng lâm viïåc, lâm viïåc trong khi ùn, úã rẩp hất, ban
àïm...". Khi nối àïën thiïn tâi ca mònh thò lúâi lệ ca Na-pư-lï-ưng
thûúâng àûúåm vễ chêm biïëm hóåc giïỵu cúåt vâ rưìi bao giúâ Na-pư-lï-
ưng cng nhêën mẩnh vâ rêët nghiïm tc àïën tinh thêìn lâm viïåc ca
mònh. Na-pư-lï-ưng lêëy lâm tûå hâo vïì khẫ nùng lâm viïåc vư têån
ca mònh hún bêët cûá nùng khiïëu nâo khấc mâ tẩo hoấ àậ ban cho
mưåt cấch vư cng rưång lûúång.
ÚÃ ƯËc-xon, Na-pư-lï-ưng viïët mưåt cën sấch nhỗ nối vïì thåt
bùỉn (vïì cấch phống àẩn). Binh chng phấo binh thêåt sûå trúã thânh
súã trûúâng ca Na-pư-lï-ưng. Trong tâi liïåu ca Na-pư-lï-ưng úã thúâi
k nây, ngûúâi ta côn tòm thêëy mưåt vâi bẫn thẫo tấc phêím vùn hổc,
nhûäng cưng trònh nghiïn cûáu cố tđnh chêët triïët hổc vâ chđnh trõ,
v.v. Tû tûúãng ca Na-pư-lï-ưng thûúâng thêëy àûúåm đt nhiïìu mâu
sùỉc ca ch nghơa tûå do vâ àưi khi côn lùỉp lẩi y ngun mưåt sưë tû
tûúãng ca Rt-xư, mùåc dêìu, nối chung, ngûúâi ta khưng thïí nâo coi
Na-pư-lï-ưng nhû mưåt tđn àưì ca tấc phêím Khïë ûúác xậ hưåi.
Trong nhûäng nùm nây, cố mưåt àiïím nưíi bêåt: chđ vâ l trđ
ca Na-pư-lï-ưng àậ hoân toân khưëng chïë àûúåc nhûäng ham mï vïì
dc vổng. Na-pư-lï-ưng khưng bao giúâ ùn thđch khêíu, thûúâng xa
lấnh chưỵ àưng ngûúâi, xa lấnh giúái ph nûä, khûúác tûâ mổi cåc vui

chúi giẫi trđ, lâm viïåc khưng mïåt mỗi, dânh têët cẫ thúâi giúâ nhân rưỵi
vâo viïåc àổc sấch. Liïåu Na-pư-lï-ưng cố cam chõu mậi mậi vúái sưë
phêån ca mònh, sưë phêån ca mưåt viïn sơ quan nghêo tónh nhỗ, xët
thên trong gia àònh qu tưåc nghêo ngûúâi Coốc, ln ln bõ l bẩn
bê quìn qu vâ bổn cêëp trïn quìn qu nhòn bùçng con mùỉt khinh
bó khưng?
Trûúác khi Na-pư-lï-ưng cố thúâi gian àïí tòm àûúåc cêu trẫ lúâi rộ
râng cho cêu hỗi êëy vâ cng chûa cố cẫ thúâi gian àïí xêy dûång kïë
hoẩch c thïí cho tûúng lai thò cấi sên khêëu mâ Na-pư-lï-ưng àang
chín bõ vai trô àïí bûúác lïn hoẩt àưång àậ bùỉt àêìu lung lay, rưìi cëi
cng tan vúä vâ sp àưí: Cấch mẩng Phấp bng nưí.

Biïët bao nhiïu nhâ chếp tiïíu sûã vâ viïët tiïíu sûã ca Na-pư-lï-
ưng cố khuynh hûúáng gấn cho nhên vêåt ca hổ cố àûác khưn ngoan
E. Tac Le 8
http://ebooks. vdcmedia. com
siïu phâm, cố bêím nùng tiïn àoấn viïåc àúâi, cố lông tin vâo thiïn
chûác ca mònh, mën tòm xem trong viïn trung u phấo binh múái
20 tíi àống úã ƯËc-xon nây cố tiïn cẫm gò vïì nhûäng lúåi đch mâ cåc
cấch mẩng nưí ra nùm 1789 ùỉt phẫi àem lẩi cho châng ta.
Thûåc tïë, mổi viïåc àậ xẫy ra mưåt cấch giẫn àún vâ tûå nhiïn
hún nhiïìu. Do võ trđ xậ hưåi ca mònh, Na-pư-lï-ưng chó cố lúåi trong
cåc chiïën thùỉng ca giai cêëp tû sẫn àưëi vúái chïë àưå phong kiïën
chun chïë. ÚÃ Coốc, ngay cẫ dûúái thúâi thưëng trõ ca Giïn, bổn qu
tưåc (àùåc biïåt lâ têìng lúáp qu tưåc àõa ch nhỗ) khưng bao giúâ àûúåc
hûúãng nhûäng àùåc quìn, àùåc lúåi mâ bổn qu tưåc Phấp rêët qu
trổng. Dêỵu sao châng qu tưåc nhỗ nây, gưëc gấc úã mưåt hôn àẫo
kếm vùn minh, vûâa múái bõ ngûúâi Phấp xêm chiïëm, cng khưng thïí
mong cố àûúåc bûúác àûúâng cưng danh rẩng rúä vâ nhanh chống úã
trong qn àưåi. Trong cåc cấch mẩng 1789, nïëu cố cấi gò cố thïí

cấm dưỵ àûúåc châng ta, thò chđnh lâ tûâ nay trúã ài chó riïng cố nhûäng
khẫ nùng ca cấ nhên lâ cố thïí gip cho con ngûúâi leo lïn nhûäng
bêåc thang xậ hưåi. Àïí nhẫy vâo cåc, viïn trung u phấo binh Bư-
na-pấc khưng cêìn gò khấc nûäa.
Nhûäng suy tđnh thûåc tiïỵn àậ thu ht têm trđ Na-pư-lï-ưng.
Lúåi đch to lúán nhêët mâ Na-pư-lï-ưng cố thïí thu àûúåc úã cấch mẩng lâ
cấi gò? Vâ úã àêu cố àiïìu kiïån tưët nhêët? Cố hai cêu trẫ lúâi: mưåt lâ úã
Coốc, hai lâ úã Phấp. Lc nây, khưng nïn àấnh giấ quấ cao phẩm vi
vâ mûác àưå u àẫo Coốc ca Na-pư-lï-ưng. Vâo nùm 1789, châng
trung u Bư-na-pấc chùèng côn nhúá túái ch sối con 10 tíi àậ tûâng
àấnh nhau rêët hùng úã trong sên trûúâng Briïn, mưỵi khi bẩn bê chïë
giïỵu gổng Coốc ca mònh.
Bêy giúâ châng ta àậ biïët thïë nâo lâ nûúác Phấp vâ thïë nâo lâ
àẫo Coốc, àậ cố thïí so sấnh àûúåc hai nûúác nây vïì mùåt diïån tđch, vâ
têët nhiïn àậ nhêån ra àûúåc hai nûúác nây khưng giưëng nhau àïën
mûác àưå nâo. Nhûng vêën àïì àùåt ra ngay cẫ vâo nùm 1789, Na-pư-lï-
ưng cng khưng thïí hy vổng chiïëm àûúåc úã nûúác Phấp cấi àõa võ mâ
ưng cố thïí cố àûúåc úã Coốc, nhêët lâ nay cấch mẩng àậ bùỉt àêìu bng
nưí, mùåc dêìu úã Coốc, Na-pư-lï-ưng cố rêët đt àiïìu kiïån thån lúåi. Hai
thấng rûúäi sau khi ngc Ba-xtil bõ phấ, Na-pư-lï-ưng xin phếp nghó
vâ trúã vïì Coốc.
NAPOLEON BONAPARTE (quín 1) 9
http://ebooks. vdcmedia. com
Trong sưë rêët nhiïìu tấc phêím àõnh viïët, àng vâo nùm 1789,
Na-pư-lï-ưng àậ viïët xong mưåt bẫn tiïíu lån nối vïì lõch sûã àẫo
Coốc vâ trao bẫn àố cho Ray-nan àïí xin kiïën, vâ Na-pư-lï-ưng rêët
lêëy lâm thđch th vïì lúâi àấnh giấ têng bưëc ca nhâ vùn àang nưíi
tiïëng êëy. Ch àïì êëy à àïí chûáng minh rùçng Na-pư-lï-ưng rêët quan
têm àïën hôn àẫo qụ hûúng ca mònh, ngay cẫ khi Na-pư-lï-ưng
côn chûa cố khẫ nùng àïí chun têm hoẩt àưång chđnh trõ úã àố. Vïì

túái nhâ mể, Na-pư-lï-ưng lêåp tûác tun bưë tấn thânh Pao-li (Pao-li
àậ trúã vïì sau mưåt thúâi gian dâi bõ àây) nhûng Pao-li àậ tiïëp viïn
trung u trễ tíi rêët lẩnh nhẩt, vâ, chùèng bao lêu, quẫ nhiïn lâ
mưỵi ngûúâi ài mưåt con àûúâng khấc. Pao-li mú tûúãng àïën viïåc giẫi
phống hoân toân àẫo Coốc khỗi ấch àư hưå ca ngûúâi Phấp, côn Bư-
na-pấc thò cho rùçng cåc cấch mẩng múã ra nhûäng con àûúâng múái
cho sûå tiïën bưå ca àẫo Coốc vâ cố thïí - àiïìu nây múái chđnh - cho sûå
nghiïåp ca bẫn thên.
Sau mêëy thấng úã nhâ khưng àẩt àûúåc kïët quẫ gò, Na-pư-lï-
ưng trúã lẩi àún võ, mang theo àûáa em trai lâ Lu-i àïí giẫm búát mưåt
phêìn chi tiïu cho mể. Hai anh em úã Va-lùng-xú, núi trung àoân
ca Na-pư-lï-ưng trúã lẩi àống qn. Tûâ nay trúã ài, trung u Bư-na-
pấc phẫi sưëng vúái em vâ ni nêëng cho em ùn hổc bùçng àưìng lûúng
quấ đt ỗi ca mònh. Cố bûäa ùn trûa chó cố mưỵi mưåt miïëng bấnh. Na-
pư-lï-ưng tiïëp tc phc v qn àưåi mưåt cấch hùng hấi vâ say mï
àổc nhûäng tấc phêím vïì lõch sûã qn sûå.
Thấng 9 nùm 1791, ngûúâi ta lẩi thêëy Na-pư-lï-ưng úã Coốc, do
Na-pư-lï-ưng àậ tòm cấch àïí àûúåc thun chuín vïì. Lêìn nây, Na-
pư-lï-ưng vơnh viïỵn cùỉt àûát quan hïå vúái Pao-li àậ cưng khai hoẩt
àưång tấch àẫo Coốc ra khỗi nûúác Phấp, àiïìu mâ Na-pư-lï-ưng
khưng mën cht nâo. Thấng 4 nùm 1791, khi xẫy ra cåc xung
àưåt giûäa bổn giấo sơ phẫn cấch mẩng, ng hưå triïåt àïí ch trûúng
tấch àẫo Coốc ca Pao-li vúái nhûäng àẩi diïån ca chđnh quìn cấch
mẩng, Bư-na-pac àậ ra lïånh bùỉn cẫ vâo nhûäng àấm àưng bẩo àưång
xưng vâo àấnh qn àưåi àùåt dûúái quìn chó huy ca mònh. Cëi
cng, bõ chđnh quìn cưång hoâ tònh nghi vò êm mûu àấnh chiïëm
mưåt phấo àâi (khưng cố lïånh cêëp trïn), Na-pư-lï-ưng lẩi sang Phấp
vâ lêåp tûác phẫi àïën trònh diïån trûúác Bưå Chiïën tranh úã Pa-ri àïí xấc
E. Tac Le 10
http://ebooks. vdcmedia. com

minh thấi àưå cố phêìn nâo múâ ấm ca mònh úã Coốc. Àïën th àư
nûúác Phấp vâo cëi thấng 5 nùm 1792, Na-pư-lï-ưng chûáng kiïën
nhiïìu biïën cưë sưi nưíi ca cấch mẩng xẫy ra vâo nùm àố.
Chng tưi cố nhûäng bùçng cúá chđnh xấc cho phếp xết àoấn sûå
phẫn ûáng ca viïn sơ quan 23 tíi àố trûúác hai biïën cưë trổng àẩi
xẫy ra: Cåc àấnh chiïëm cung àiïån Tuy-lú-ri ca qìn chng nhên
dên vâo ngây 20 thấng 6 vâ cåc lêåt àưí chïë àưå qn ch ngây 10
thấng 8 nùm 1792. Tham gia nhûäng biïën cưë êëy bùçng cấch àûáng
ngoâi vông chûáng kiïën mưåt cấch bêët ngúâ nïn hai lêìn êëy lâ dõp àïí
Bư-na-pấc biïíu lưå tû tûúãng ca mònh trong mưåt nhốm bẩn thên.
Vúái hổ, Bư-na-pấc cố thïí tûå do bưåc lưå nhûäng nghơ thêåt vâ têët cẫ
bẫn chêët ca mònh. Vâ nhûäng lúâi ưng ta nối thêåt rộ râng, khưng
cht gò p múã: "Chng ta hậy ài theo bổn vư lẩi nây", Na-pư-lï-ưng
àậ nối nhû vêåy vúái Bu-riïn lc cng ài vúái nhau trong phưë, khi
thêëy qìn chng tiïën vïì phđa cung àiïån nhâ vua ngây 20 thấng 6.
Khi thêëy vua Lu-i XVI, hưët hoẫng trûúác cåc biïíu tònh àêìy uy thïë,
phẫi ra châo qìn chng úã bao lún, àêìu àưåi m àỗ Phri-giïng, Na-
pư-lï-ưng liïìn khinh bó núái: "Thùçng hên! Thïë mâ lẩi àïí cho bổn vư
lẩi nây vâo àûúåc! Àấng lệ phẫi dng phấo quết ài àưå bưën, nùm
trùm thùçng lâ nhûäng thùçng khấc sệ chẩy dâi!". Tưi àậ giẫm nhể
hònh dung tûâ mâ Na-pư-lï-ưng dng cho Lu-i XVI, vò tiïëng êëy
khưng thïí nâo in lïn sấch àûúåc. Ngây 10 thấng 8 (ngây dên chng
tiïën cưng vâo cung àiïån Tuy-lú-ri, vâ ngây Lu-i XVI bõ lêåt àưí), Na-
pư-lï-ưng vêỵn lang thang ngoâi phưë vâ lẩi vêỵn dng hònh dung tûâ
trïn àïí chó Lu-i XVI, àưìng thúâi gổi nhûäng ngûúâi nưíi lïn lâm cấch
mẩng lâ "l dên àen ghï túãm nhêët".
Àûúng nhiïn, Na-pư-lï-ưng khưng thïí biïët àûúåc rùçng ngây 10
thấng 8 nùm 1792, trong khi ưng ta àang àûáng giûäa àấm àưng
chûáng kiïën cåc tiïën cưng vâo cung àiïån Tuy-lú-ri vâ tưëng cưí Lu-i
XVI ra khỗi ngai vâng thò chđnh sûå viïåc êëy lẩi lâ vò lúåi đch ca bẫn

thên ưng ta, Bư-na-pấc; cng nhû qìn chng àang àûáng vêy
quanh ưng ta hên hoan châo mûâng nïìn cưång hoâ ra àúâi àêu cố thïí
ngúâ àûúåc rùçng viïn sơ quan trễ tíi êëy, thên hònh bế nhỗ, gêìy gô,
xoâng xơnh trong chiïëc ấo dẩ dâi súân rấch, chòm biïën trong àấm
àưng qìn chng, lẩi chđnh lâ ngûúâi sau nây sệ bốp nghểt nïìn
NAPOLEON BONAPARTE (quín 1) 11
http://ebooks. vdcmedia. com
cưång hoâ àố àïí trúã thânh hoâng àïë àưåc tâi. Cố mưåt àiïìu àấng ch
lâ, ngay úã àêy, ta àậ thêëy bẫn chêët Na-pư-lï-ưng lâ thđch dng
sng àẩn, coi nố lâ phûúng tiïån thđch húåp nhêët àïí trẫ lúâi nhûäng
cåc nưíi dêåy ca nhên dên.
Na-pư-lï-ưng côn quay lẩi àẫo Coốc lêìn nûäa vâ àùåt chên lïn
àêët nây vâo àng lc Pao-li trúã thânh ngûúâi quët têm tấch àẫo
Coốc khỗi nûúác Phấp vâ àậ dêng mònh cho ngûúâi Anh. Trẫi qua
bao gian khưí vâ nguy khưën, Na-pư-lï-ưng múái àûa àûúåc mể vâ gia
àònh thoất khỗi àẫo Coốc, trûúác khi qn Anh túái chiïëm àẫo. Viïåc
xẫy ra hưìi thấng 6 nùm 1793. Vûâa trưën thoất thò nhâ cûãa ca Na-
pư-lï-ưng liïìn bõ àưìng àẫng ca Pao-li, nhûäng ngûúâi ch trûúng
chia cùỉt, cûúáp phấ.
Tiïëp àố lâ nhûäng nùm thấng àêìy cng cûåc. Cấi gia àònh àưng
ngûúâi àố àậ hoân toân bõ phấ sẫn vâ viïn àẩi u trễ tíi phẫi cấng
àấng ni cẫ mể lêỵn bẫy anh em (Na-pư-lï-ưng múái àûúåc thùng àẩi
u trûúác àố đt lêu). Lc àêìu, Na-pư-lï-ưng àïí gia àònh sưëng qua
ngây úã Tu-lưng, sau chuín àïën Mấc-xêy. Cåc sưëng khố khùn
tng thiïëu ca hổ trưi ài thấng nây qua thấng khấc, khưng mưåt tia
hy vổng, thò bưỵng àêu nïëp sưëng quen thåc c k êëy bõ giấn àoẩn
mưåt cấch quấ bêët ngúâ.
ÚÃ miïìn nam nûúác Phấp àậ xẫy ra mưåt cåc bẩo àưång phẫn
cấch mẩng. Nùm 1792, bổn bẫo hoâng úã Tu-lưng nưíi lïn àấnh àíi
vâ tân sất cấc àẩi biïíu ca chđnh quìn cấch mẩng vâ cêìu cûáu

hẩm àưåi Anh àang tìn tiïỵu úã phđa têy Àõa Trung Hẫi. Qn àưåi
cấch mẩng vêy thânh Tu-lưng úã trïn bưå.
Dûúái sûå chó huy ca Cấc-tư, cåc vêy thânh àậ tiïën hânh ëu
úát vâ khưng thu àûúåc thùỉng lúåi. Xa-li-xết-ti, u viïn qn sûå, ngûúâi
àậ trêën ấp cåc bẩo àưång ca bổn bẫo hoâng úã miïìn nam, lâ ngûúâi
Coốc, quen Bư-na-pấc vâ àậ cng Bư-na-pấc chưëng lẩi bổn Pao-li.
Bư-na-pấc àïën thùm bẩn àưìng hûúng ca mònh úã doanh trẩi trûúác
thânh Tu-lưng vâ chó vệ cho Xa-li-xết-ti cấch duy nhêët àấnh chiïëm
thânh vâ àíi hẩm àưåi Anh. Xa-li-xết-ti bên cûã viïn àẩi u trễ tíi
êëy lâm chó huy phố lûåc lûúång phấo binh hậm thânh.
E. Tac Le 12
http://ebooks. vdcmedia. com
Cåc tiïën cưng trong nhûäng ngây àêìu thấng 10 bõ thêët bẩi, vò
Àon-nï, ngûúâi chó huy àấnh thânh hưm àố, àậ ra lïånh rt lui vâ
lc quët àõnh chiïën trûúâng, trấi vúái àõnh vâ lông mong mën
ca Bư-na-pấc. Bư-na-pấc tin chùỉc rùçng nïëu khưng cố khuët àiïím
têìm thûúâng êëy thò thùỉng lúåi àậ vïì tay ngûúâi Phấp. Bẫn thên Bư-
na-pấc cng àậ bõ thûúng trong khi dêỵn àêìu qn xung phong.
Sau mưåt thúâi gian dâi cûå tuåt vâ nhiïìu phen lêìn lûäa ca nhûäng
ngûúâi chó huy cêëp trïn - vò hổ khưng tin lùỉm vâo Na-pư-lï-ưng,
ngûúâi sơ quan trễ tíi vư danh vâ àưåt nhiïn xët hiïån úã doanh trẩi-
ngûúâi chó huy múái lâ Àu-gư-mi-ï àậ cho phếp Bư-na-pấc thûåc hiïån
kïë hoẩch. Sau khi àậ bưë trđ phấo theo àậ àõnh sùén tûâ lêu vâ sau
mưåt trêån phấo hỗa kinh khng, Bư-na-pấc liïìu mẩng dêỵn àêìu binh
sơ xung phong àấnh chiïëm àiïím cao E-ghi-ết àïí bẫo vïå cûãa biïín vâ
bùỉt àêìu múã àúåt bùỉn phấ hẩm àưåi Anh.
Sau hai ngây phấo kđch ấc liïåt, ngây 17 thấng 12, 7.000 qn
cưång hoâ xung phong àấnh chiïëm cấc phấo àâi, nhûng àậ bõ àấnh
lui sau mưåt trêån kõch chiïën. Nhûng Bư-na-pấc àậ kõp thúâi àïën tiïëp
ûáng cng vúái mưåt àưåi qn dûå bõ vâ nhúâ vêåy àậ quët àõnh thùỉng

lúåi. Ngây hưm sau, têët cẫ nhûäng kễ àûúåc qn Anh thoẫ thån cho
rt xëng tâu bùỉt àêìu l lûúåt chẩy trưën khỗi thânh phưë. Thânh
Tu-lưng àêìu hâng khưng àiïìu kiïån, qn àưåi cưång hoâ tiïën vâo
thânh phưë. Hẩm àưåi Anh àậ rt àûúåc ra khỗi.
Sau trêån chiïën thùçng nây, tûúáng Àuy-tin bấo cấo vïì Bưå chiïën
tranh úã Pa-ri rùçng, ưng ta khưng à chûä àïí nối hïët cưng trẩng ca
Bư-na-pấc. Ưng ta nối vïì Bư-na-pấc rùçng àố lâ ngûúâi vûâa tâi giỗi
vûâa thưng minh vâ côn lâ ngûúâi cố thûâa nhûäng àùåc tđnh cêìn cố.
Àuy-tin côn nối thïm rùçng nhûäng cấi àố chó múái mư tẫ àûúåc phêìn
nâo ngûúâi sơ quan hiïëm cố êëy. Àuy-tin nhiïåt liïåt tiïën cûã Bư-na-pấc
vúái bưå trûúãng vâ àïì nghõ trổng dng Bư-na-pấc vò lúåi đch ca nïìn
Cưång hoâ. Trong hâng ng qn àưåi úã Tu-lưng, vai trô quan trổng c
?a Bư-na-pấc trong viïåc bưë trđ cấc khêíu phấo, tâi chó huy cåc vêy
thânh vâ trêån phấo hoẫ cng nhû biïët tiïën cưng vâo lc quët àõnh
àậ àûúåc têët cẫ mổi ngûúâi cưng nhêån.
Chiïën cưng êëy, trêån àấnh àêìu tiïn mâ Na-pư-lï-ưng chó huy
vâ thu àûúåc thùỉng lúåi, diïỵn ra ngây 17 thấng 12 nùm 1793. Tûâ
NAPOLEON BONAPARTE (quín 1) 13
http://ebooks. vdcmedia. com
ngây àấnh chiïëm thânh Tu-lưng àïën ngây 18 thấng 6 nùm 1815,
ngây mâ hoâng àïë thua trêån rt khỗi chiïën trûúâng Oa-tếc-lư àêìy
xấc chïët, lâ mưåt sûå nghiïåp lêu dâi vâ àêỵm mấu, kếo dâi trong sët
22 nùm trúâi (cố nhûäng lc giấn àoẩn). Vâ sûå nghiïåp àố àậ àûúåc
nghiïn cûáu cêín thêån trong sët thúâi k chiïën tranh giẫi phống dên
tưåc úã chêu Êu, vâ nhûäng bâi hổc ca nố, cho àïën têån bêy giúâ, vêỵn
côn lâ àưëi tûúång ca mưåt sûå nghiïn cûáu cố hïå thưëng.
Trong sët àúâi mònh, Na-pư-lï-ưng àậ àấnh cẫ thẫy 60 trêån
lúán, nhỗ (nhiïìu hún cẫ tưíng sưë nhûäng trêån ca A-lïëch-xan Ma-xï-
àoan, An-ni-ban, Xï-da vâ Xu-vư-rưëp cưång lẩi) vâ sưë qn àậ tham
gia vâo cấc trêån àấnh àố côn àưng gêëp bưåi so vúái sưë qn trong cấc

cåc chiïën tranh ca cấc võ tiïìn bưëi vïì nghïå thåt qn sûå ca Na-
pư-lï-ưng. So vúái con sưë nhûäng trêån àấnh khưíng lưì àậ quët àõnh
sûå nghiïåp ca Na-pư-lï-ưng thò chiïën thùỉng Tu-lưng thêåt quấ têìm
thûúâng, song mùåc dêìu thïë, chiïën thùỉng Tu-lưng vêỵn mậi mậi
chiïëm mưåt võ trđ àùåc biïåt trong thiïn anh hng ca Na-pư-lï-ưng. Nố
àậ lâm cho mổi ngûúâi lêìn àêìu tiïn ch túái Na-pư-lï-ưng. y ban
cûáu qëc rêët mûåc hâi lông vïì viïåc àậ thanh toấn àûúåc bổn phẫn bưåi
Tu-lưng vâ àậ tưëng cưí àûúåc ngûúâi Anh ra khỗi búâ biïín.
Chiïìu hûúáng ca tònh hònh bấo trûúác triïín vổng thanh toấn
nhanh chống àûúåc hoẩt àưång phẫn cấch mẩng ca bổn bẫo hoâng úã
khùỉp miïìn nam nûúác Phấp. Xûa nay Tu-lưng vêỵn àûúåc coi nhû mưåt
phấo àâi kiïn cưë bêët khẫ xêm phẩm, àïën nưỵi khi Tu-lưng thêët th
rưìi mâ nhiïìu kễ vêỵn khưng tin vâ cng khưng tin rùçng mưåt gậ vư
danh tïn lâ Bư-na-pấc lẩi àậ cố thïí àấnh chiïëm àûúåc thânh. May
mùỉn cho Na-pư-lï-ưng lâ trong hâng ng nhûäng ngûúâi vêy thânh
cố mưåt ngûúâi côn nhiïìu thïë lûåc hún Xa-li-xết-ti, àố lâ Ư-guy-xtanh
Rư-be-xpi-e, em trai ca Mùỉc-xi-mi-liïng, cng dûå trêån àấnh thânh
vâ àậ tûúâng thåt trong mưåt bẫn bấo cấo gûãi vïì Pa-ri. Kïët quẫ lâ
lêåp tûác Na-pư-lï-ưng Bư-na-pấc àûúåc phong chûác thiïëu tûúáng,
quët àõnh k ngây 14 thấng 1 nùm 1794. Lc àố Na-pư-lï-ưng 24
tíi. Bûúác ài àêìu tiïn àậ thânh àẩt.

E. Tac Le 14
http://ebooks. vdcmedia. com
Viïåc Na-pư-lï-ưng hẩ thânh Tu-lưng xẫy ra vâo thúâi k mâ
phấi "Ni" àang thưëng trõ hoân toân Hưåi nghõ Qëc ûúác, vâo lc
mâ phấi Gia-cư-banh àang cố ẫnh hûúãng rêët lúán úã th àư vâ cấc
tónh, vâo lc mâ nïìn chun chđnh vư àõch ca cấch mẩng, trong
cåc àêëu tranh quët liïåt ca mònh, àậ chiïën thùỉng àûúåc th trong
giùåc ngoâi vâ àậ àêåp tan àûúåc nhûäng cåc phiïën loẩn ca bổn bẫo

hoâng, bổn Gi-rưng-àanh vâ bổn thêìy tu ngoan cưë.
Trong cåc nưåi chiïën ấc liïåt nây, Na-pư-lï-ưng Bư-na-pấc
khưng thïí khưng thêëy cêìn phẫi chổn mưåt con àûúâng giûäa nïìn cưång
hoâ vâ nïìn qn ch: nïìn cưång hoâ sệ cố thïí cho ưng ta têët cẫ vâ
nïìn qn ch ùỉt sệ tûúác têët cẫ vâ sệ khưng tha thûá cho ưng ta viïåc
chiïëm thânh Tu-lưng, cng nhû viïåc ưng ta vûâa múái cho xët bẫn
cën sấch Bûäa ùn tưëi úã Pư-ke, trong àố Na-pư-lï-ưng àậ vẩch rộ cho
cấc thânh phưë nưíi loẩn úã miïìn nam hiïíu rùçng tònh thïë ca hổ thêåt
lâ tuåt vổng. Ma xn vâ àêìu ma hẩ, cấc u viïn Hưåi nghõ
Qëc ûúác úã miïìn nam (àùåc biïåt cố Rư-be-xpi-e em, chõu ẫnh hûúãng
trûåc tiïëp ca Bư-na-pấc) chín bõ xêm chiïëm xûá Pi-ï-mưng vâ
miïìn bùỉc nûúác Ý, àïí tûâ àố àe doẩ nûúác Ấo. y ban cûáu qëc lûúäng
lûå, Cấc-nư lc àố phẫn àưëi kïë hoẩch êëy. Bư-na-pấc tin rùçng dng
Ư-guy-xtanh Rư-be-xpi-e lâm trung gian thò cố thïí thûåc hiïån àûúåc
ûúác mú ca mònh: àûúåc tham gia viïåc chinh phc nûúác Ý . Chđnh
ph Phấp lc nây chûa lâm quen vúái tû tûúãng cho rùçng mën
chưëng lẩi sûå can thiïåp ca chêu Êu phẫn cấch mẩng thò khưng
phẫi lâ phông ngûå, mâ phẫi trûåc tiïëp tiïën cưng vâo chêu Êu vâ
àiïìu àố xem chûâng quấ tấo bẩo. Do àố, nùm 1794, Na-pư-lï-ưng
khưng thûåc hiïån àûúåc kïë hoẩch ca mònh. Mưåt biïën cưë chđnh trõ
xẫy ra bêët ngúâ àưëi vúái Na-pư-lï-ưng, àậ àẫo lưån cẫ tònh thïë.
Àïí àûúåc àđch thên trònh bây kïë hoẩch tiïën cưng nûúác trûúác
anh mònh vâ trûúác y ban Cûáu qëc, Rư-be-xpi-e em ài Pa-ri. Lc
àố àậ vâo àêìu ma hê, cêìn phẫi giẫi quët vêën àïì. Sau khi ài Giïn
àïí hoân thânh mưåt nhiïåm v mêåt cố liïn quan àïën cåc viïỵn chinh
nối trïn, Bư-na-pấc vïì Ni-xú. Chúåt mưåt tin bêët ngúâ tûâ Pa-ri bay túái,
bêët ngúâ khưng nhûäng àưëi vúái tónh Ni-xú xa xưi úã miïìn nam mâ côn
ngay cẫ àưëi vúái chđnh Pa-ri nûäa: tin hïët sûác lẩ lng àố lâ ngây 9
Thấng Nống, ngay giûäa bíi hổp ca Hưåi nghõ Qëc ûúác, Mùỉc-xi-
NAPOLEON BONAPARTE (quín 1) 15

http://ebooks. vdcmedia. com
mi-liïng, Xanh Giut, Cu-tưng, vâ sau nây cẫ àưìng àẫng ca hổ,
àïìu bõ bùỉt giûä. Ngây hưm sau, têët cẫ nhûäng ngûúâi êëy àïìu bõ àûa
lïn mấy chếm, khưng cêìn xết xûã gò vò chđnh ph àậ tun bưë mưåt
cấch vư àiïìu kiïån rùçng hổ bõ àùåt ra ngoâi vông phấp låt. Lêåp tûác
ngûúâi ta tiïën hânh lng bùỉt trong khùỉp nûúác Phấp nhûäng ai cố
hóåc coi nhû cố liïn hïå mêåt thiïët nhêët vúái nhûäng nhâ lậnh àẩo
chđnh ca chïë àưå àậ bõ àấnh àưí. Sau khi Ư-guy-xtanh Rư-be-xpi-e
bõ hânh hònh, tûúáng Bư-na-pấc liïìn úã vâo tònh trẩng bõ àe doẩ.
Khưng àêìy hai tìn lïỵ, sau ngây 9 Thấng Nống (27 thấng 7), Na-
pư-lï-ưng bõ bùỉt (10 thấng 8 nùm 1794) vâ bõ ấp giẫi vïì thânh Ùng-
tđp. Sau 14 ngây bõ giam giûä, Bư-na-pấc àûúåc tha: lc soất cấc giêëy
túâ ca Bư-na-pấc, ngûúâi ta àậ khưng tòm thêëy mưåt bùçng cúá gò àïí
truy tưë Bư-na-pấc.
Trong sët thúâi gian khng bưë ca bổn àẫo chđnh, ngûúâi ta
thêëy rêët nhiïìu ngûúâi cố quan hïå đt nhiïìu vúái Rư-be-xpi-e hóåc
nhûäng ngûúâi thåc phấi Rư-be-xpi-e bõ sất hẩi; côn Bư-na-pấc thò
cố thïí tûå lêëy lâm vui sûúáng rùçng mònh àậ thoất khỗi lûúäi mấy
chếm. Chó biïët rùçng vûâa bûúác ra khỗi nhâ giam, Bư-na-pấc àậ lêåp
tûác nhêån thêëy rùçng thúâi thïë àậ thay àưíi vâ sûå nghiïåp ca mònh
vûâa múái bùỉt àêìu thån lúåi nhûúâng êëy mâ nay àậ dûâng lẩi. Nhûäng
kễ múái lïn côn tònh nghi Bư-na-pấc, vẫ lẩi, hổ cng chûa biïët rộ
Bư-na-pấc lùỉm. Cåc vêy hậm thânh Tu-lưng chûa àem lẩi cho Bư-
na-pấc mưåt tiïëng tùm lúán vïì mùåt qn sûå. "Bư-na-pấc â? Bư-na-pấc
lâ ai nhó? Àậ lâm viïåc úã àêu? Khưng ai biïët hùỉn cẫ?" Àố lâ lúâi phẫn
ûáng ca bưë viïn trung u trễ tíi Giuy-nư, khi Giuy-nư bấo cho bưë
biïët tûúáng Bư-na-pấc mën chổn mònh lâm sơ quan ph tấ. Chiïën
cưng Tu-lưng àậ bõ qụn mêët rưìi, hóåc dêỵu sao thò nố cng khưng
côn àûúåc àấnh giấ cao nhû lc àêìu nûäa.
Mưåt chuån khưng vui khấc lẩi xẫy ra. Àưåt nhiïn y ban Cûáu

qëc Thấng Nống chó thõ cho Bư-na-pấc phẫi àïën Vùng-àï dểp bổn
phiïën loẩn vâ khi àïën Pa-ri, tûúáng Bư-na-pấc àûúåc biïët ngûúâi ta
giao cho chó huy mưåt lûä àoân bưå binh trong khi Bư-na-pấc chun
vïì phấo binh vâ khưng mën phc v úã bưå binh. Sau mưåt hưìi tranh
lån gay gùỉt vúái Ư-bri, mưåt u viïn ca u ban, Na-pư-lï-ưng xin
tûâ chûác.
E. Tac Le 16
http://ebooks. vdcmedia. com
Na-pư-lï-ưng lẩi lêm vâo thúâi k tng thiïëu múái. Viïn tûúáng
25 tíi nây, vïì vûúân vâ bêët bònh vúái cêëp trïn, khưng mưåt ngìn
sưëng, àậ bìn bậ sưëng úã Pa-ri qua ma àưng gay go nùm 1794-
1795 vâ sang xn lẩi côn tng àối gay go hún nûäa. Dûúâng nhû
mổi ngûúâi àậ qụn Na-pư-lï-ưng. Cëi cng, thấng 8 nùm 1795,
Na-pư-lï-ưng àûúåc bưí nhiïåm lâm thiïëu tûúáng phấo binh úã phông Àưì
bẫn ca u ban Cûáu qëc. Phông Àưì bẫn nây lâ nết àiïín hònh àưåc
àấo àêìu tiïn ca Bưå Tưíng tham mûu do Cấc-nư, trïn thûåc tïë lâ
ngûúâi tưíng chó huy cấc lûåc lûúång v trang cưång hoâ, xêy dûång. ÚÃ
àêëy, Na-pư-lï-ưng vêỵn say mï àổc sấch vâ tûå hổc, ài thùm vûúân cêy
nưíi tiïëng úã Pa-ri, thùm Nhâ Thiïn vùn vâ àậ chùm chó theo hổc lúáp
thiïn vùn ca La-lùng-àú.
Lûúng bưíng ca Na-pư-lï-ưng đt ỗi, thónh thoẫng khi nâo
mën ùn sấng, Na-pư-lï-ưng chó côn cố cấch lâ àïën thùm gia àònh
Pếc-nư, vò gia àònh nây rêët qu mïën Na-pư-lï-ưng. Nhûng, sët
trong thúâi gian cú cûåc àố, khưng bao giúâ Na-pư-lï-ưng hưëi hêån vïì
viïåc àậ xin tûâ chûác, cng khưng hïì nghơ àïën viïåc quay trúã lẩi phc
v bưå binh, cố lệ vò mën àẩt àûúåc viïåc àố thò chó côn cấch cêìu xin
qu lu. Nhûng dõp may lẩi àïën vúái Na-pư-lï-ưng: chđnh thïí cưång
hoâ lẩi cêìn àïën Na-pư-lï-ưng àïí chưëng lẩi cng vúái nhûäng kễ th
nhû hưìi úã Tu-lưng.
Nùm 1795 lâ mưåt trong nhûäng bûúác ngóåt ca lõch sûã cấch

mẩng Phấp. Cåc cấch mẩng tû sẫn, àậ lêåt àưí chïë àưå phong kiïën
vâ chun chïë, sau biïën cưë ngây 9 Thấng Nống àậ tûå lâm mêët v
khđ sùỉc bến nhêët ca mònh lâ nïìn chun chđnh Gia-cư-banh, vâ
khi àậ nùỉm àûúåc chđnh quìn, khi àậ ài vâo con àûúâng phẫn àưång,
giai cêëp tû sẫn lûúäng lûå, ài tòm nhûäng phûúng sấch vâ nhûäng hònh
thûác múái thđch húåp vúái sûå giûä vûäng nïìn thưëng trõ ca nố. Sët ma
àưng nùm 1794-1795 vâ ma xn nùm 1795, sûác phẫn àưång ca
giai cêëp tû sẫn àậ mẩnh mệ vâ tấo túån gêëp bưåi hưìi cëi ma hẩ
cng nùm àố, tûác lâ ngay khi vûâa th tiïu nïìn chun chđnh Gia-
cư-banh; vâ àïën ma xn nùm 1795 thò cấnh hûäu trong Hưåi nghõ
Qëc ûúác lẩi côn nối nùng vâ hânh àưång tûå do, trùỉng trúån gêëp bưåi
hưìi ma thu nùm 1794. Àưìng thúâi, trong cấi nùm àối kếm kinh
khng êëy, àậ diïỵn ra hai cẫnh hïët sûác trấi ngûúåc: úã cấc vng ngoẩi
NAPOLEON BONAPARTE (quín 1) 17
http://ebooks. vdcmedia. com
ư, thúå thuìn chïët àối, cấc bâ mể phẫi tûå kïët liïỵu cåc àúâi mònh
sau khi àậ dòm xëng nûúác hóåc àêm chïët têët cẫ àân con ca hổ,
côn úã trong nhûäng "khu vûåc trung têm" lâ cẫnh sưëng àêìy hoan lẩc
ca giai cêëp tû sẫn: mưåt bêìy nhung nhc nhûäng tïn tâi ch, nhûäng
tïn àêìu cú, nhûäng tïn bn chûáng khoấn, nhûäng tïn ùn cùỉp ca
cưng, lúán bế à hẩng - ngốc àêìu vïnh vang àùỉc thùỉng sau khi Rư-
be-xpi-e bõ chïët - miïåt mâi trong àúâi sưëng xa hoa, dêm dêåt.
Hai cåc bẩo àưång ca thúå thuìn nưí ra tûâ cấc vng ngoẩi ư
vâ cưng khai chưëng lẩi Hưåi nghõ Qëc ûúác Thấng Nống, nhiïìu cåc
biïíu tònh v trang thõ uy, vâ hai lêìn chuín thânh tiïën cưng trûåc
tiïëp vâo Hưåi nghõ Qëc ûúác ngây 12 Thấng Nẫy mêìm (1 thấng 4)
vâ ngây 1 Thấng Àưìng cỗ (20 thấng 5) àïìu bõ thêët bẩi. Tiïëp sau
viïåc tûúác v khđ vng ngoẩi ư Xanh Ùng-toan lâ cåc trêën ấp
khng khiïëp hưìi Thấng Àưìng cỗ àậ lâm cho àưng àẫo qìn chng
lúáp dûúái úã Pa-ri khưng thïí thưëng nhêët hânh àưång àûúåc trong sët

mưåt thúâi gian dâi. Sau hïët, viïåc kđch àưång khng bưë trùỉng nhû vêåy
àậ khưng trấnh khỗi lâm sưëng lẩi trong lông giai cêëp tû sẫn qn
ch "c" vâ giai cêëp qu tưåc nhûäng niïìm hy vổng hònh nhû àậ bõ
tiïu tan: bổn bẫo hoâng ngúä rùçng thúâi cú ca chng àậ àïën. Nhûng
chng àậ tđnh lêìm. Sau khi dêåp tùỉt phong trâo ca quẫng àẩi
qìn chng, giai cêëp tû sẫn àậ khưng tûúác v khđ ca cấc khu thúå
thuìn úã ngoẩi ư, vò nhû vêåy sệ tẩo àiïìu kiïån thùỉng lúåi cho kễ àang
êm mûu lïn ngưi vua nûúác Phấp, àố lâ bấ tûúác xûá Prư-vùng, em
trai vua Lu-i XVI àậ chïët trïn mấy chếm. Giai cêëp hûäu sẫn Phấp
cố quan têm gò àïën chđnh thïí cưång hoâ, nhûng hổ lẩi quan têm
nhiïìu àïën cấi mâ cåc cấch mẩng tû sẫn àậ mang lẩi cho hổ. Bổn
bẫo hoâng khưng mën hiïíu vâ cng khưng thïí hiïíu nhûäng viïåc
àậ xẫy ra vâo nhûäng nùm 1789-1795, khưng mën vâ khưng thïí
hiïíu àûúåc rùçng chïë àưå phong kiïën àậ sp àưí vâ khưng bao giúâ trúã
lẩi nûäa, rùçng k ngun ca ch nghơa tû bẫn àậ múã ra, rùçng cåc
cấch mẩng tû sẫn àậ àâo khoết mưåt vûåc sêu khưng thïí vûúåt qua
àûúåc giûäa thúâi k c vâ thúâi k múái ca lõch sûã nûúác Phấp, vâ
nhûäng tû tûúãng phc hûng ca bổn chng lâ rêët xa lẩ àưëi vúái àẩi
àa sưë trong giai cêëp tû sẫn thânh thõ vâ nưng thưn.
E. Tac Le 18
http://ebooks. vdcmedia. com
Nhûäng lúâi àôi trûâng phẩt nghiïm khùỉc nhûäng ngûúâi àậ tham
gia cấch mẩng khưng ngúát nưíi lïn trong nhûäng núi t bẩ ca bổn
xët dûúng cố thïë lûåc úã Ln Àưn, úã Cư-blùng, úã Mi-tư, úã Hùm-bua,
úã Rưm. Sau v bẩo àưång Thấng Àưìng cỗ vâ nhûäng tiïëng nưí hung ấc
ca khng bưë trùỉng, chng nhùỉc lẩi vúái mưåt niïìm hên hoan àêìy ấc
rùçng "bổn kễ cûúáp Pa-ri" àậ bùỉt àêìu chếm giïët lêỵn nhau kõch liïåt
vâ rưìi nhêët àõnh phấi bẫo hoâng sệ chp àấnh bổn hổ àïí nhanh
chống treo cưí têët cẫ bổn hổ - bổn Thấng Nống vâ bổn "Ni" côn sốt
lẩi. Cấi êm mûu ngu måi toan kếo li bûúác ài ca lõch sûã àậ lâm

thui chưåt mổi ûúác mưång vâ àậ dêỵn mûu àưì ca bổn bẫo hoâng àïën
thêët bẩi. Cưng bùçng mâ nối, ngûúâi ta cố thïí kïët tưåi vâ coi têët cẫ
bổn Gia-liïng, Phrï-rưng, Bëc-àưng, Boất-xy Àùng-glất, Ba-ra-
nhûäng kễ àậ lêåt àưí nïìn chun chđnh Gia-cư-banh vâ ngây 9
Thấng Nống vâ àậ àân ấp cåc bẩo àưång àấng súå ca "nhûäng ngûúâi
khưng qìn chện" vâo bưën ngây àêìu Thấng Àưìng cỗ - lâ nhûäng kễ
gian manh, nhûäng con th vêåt đch k, nhûäng tïn tân bẩo hung ấc,
nhûäng qn vư só, nhûng àûáng trûúác bổn bẫo hoâng hổ àậ tỗ ra
khưng khiïëp nhûúåc. Khi àûúåc Uy-liïm Pđt tđch cûåc gip àúä, bổn bẫo
hoâng àậ vưåi vậ tưí chûác cho bổn qu tưåc lûu vong àưí bưå vâo Quy-
brưng; khưng mưåt cht do dûå, nhûäng ngûúâi lậnh àẩo Hưåi nghõ Qëc
ûúác Thấng Nống àậ lêåp tûác phấi tûúáng Hư-sú cêìm àêìu mưåt àưåi
qn àïën dểp, vâ sau khi cấc lûåc lûúång àưí bưå àậ hoân toân tan rậ,
hổ àậ ra lïånh bùỉn ngay tẩi trêån 750 tïn bẫo hoâng bõ bùỉt lâm t
binh.
Ngay sau lêìn thêët bẩi nây, bổn bẫo hoâng vêỵn chûa cho thïë
lâ hïët hy vổng. Cho nïn chûa àêìy hai thấng sau, bổn chng lẩi nưíi
dêåy vâ lêìn nây thò úã ngay tẩi Pa-ri. Lc àố vâo cëi thấng 9, sang
àêìu thấng 10 nùm 1795, theo lõch cấch mẩng thò vâo thûúång tìn
Thấng Hấi nho nùm thûá IV.
Tònh hònh nhû sau: Hưåi nghõ Qëc ûúác àậ thẫo xong hiïën
phấp múái. Theo hiïën phấp àố thò nùm viïn àưëc chđnh sệ àûáng àêìu
quìn hânh chđnh, côn quìn lêåp phấp thò têåp trung vâo hai viïån:
Hẩ nghõ viïn 1 vâ thûúång nghõ viïn 2. Hưåi nghõ Qëc ûúác chín bõ
cho thi hânh bẫn hiïën phấp nây vâ tûå giẫi tấn, nhûng nhêån thêëy
rùçng nguån quay vïì chïë àưå qn ch ngây câng biïíu hiïån rộ úã
NAPOLEON BONAPARTE (quín 1) 19
http://ebooks. vdcmedia. com
cấc têìng lúáp trïn ca giai cêëp "cûåu" tû sẫn vâ lo rùçng bổn bẫo
hoâng xẫo quåt sệ khưng khếo lúåi dng tònh trẩng tû tûúãng êëy àïí

kếo thïm àưng vêy cấnh ca chng vâo Hẩ nghõ viïån àïí cố lúåi
trong nhûäng cåc bêìu cûã. Do àố, trong nhûäng ngây cëi cng ca
Hưåi nghõ Qëc ûúác, nhốm lậnh àẩo nhûäng ngûúâi Thấng Nống,
àûáng àêìu lâ Ba-ra, àậ àûa ra hai bẫn sùỉc lïånh quy àõnh hai phêìn
ba sưë àẩi biïíu ca Hẩ nghõ viïån vâ ca Thûúång nghõ viïån àïìu bùỉt
båc phẫi lêëy trong sưë nhûäng àẩi biïíu hiïån nay ca Hưåi nghõ Qëc
ûúác, côn mưåt phêìn ba thò tu cûã tri lûåa chổn.
Lêìn nây, úã Pa-ri, bổn bẫo hoâng khưng côn àún àưåc nûäa,
chng cng khưng àûáng àêìu cẫ trong viïåc chín bõ cng nhû trong
khi thûåc hiïån êm mûu. Vò vêåy, vâo Thấng Hấi nho, Hưåi nghõ Qëc
ûúác lêm vâo tònh thïë àùåc biïåt nguy khưën. Mưåt bưå phêån khấ quan
trổng ca bổn qu tưåc tâi chđnh vâ giai cêëp àẩi tû sẫn ca cấc "khu
vûåc giâu cố", nhû ngûúâi ta gổi, nghơa lâ ca cấc khu vûåc trung têm
ca Pa-ri, àậ phẫn àưëi nhûäng sùỉc lïånh v àoấn àố, nhûäng sùỉc lïånh
àậ àûúåc ban hânh vúái mc àđch rộ rïåt vâ cưng nhiïn lâ duy trò vâ
kếo dâi vư têån sûå thưëng trõ ca phe àa sưë hiïån thúâi úã trong Hưåi
àưìng Qëc ûúác. Rộ râng lâ bổn chng àậ êm mûu hoẩt àưång nhùçm
gẩt gi hoân toân bưå phêån nhûäng ngûúâi Thấng Nống hiïån nay àậ
lâ trúã ngẩi cho quan àiïím hûäu khuynh mẩnh mệ ca nhûäng têìng
lúáp khấ giẫ nhêët úã thânh thõ cng nhû úã nưng thưn. Trong nhûäng
khu vûåc trung têm ca Pa-ri àưåt nhiïn nưíi lïn chưëng lẩi Hưåi nghõ
Qëc ûúác vâo thấng 10 nùm 1795, cưë nhiïn lâ khưng thêëy cố nhiïìu
nhûäng tïn bẫo hoâng tiïu biïíu, nhûäng tïn bẫo hoâng chđnh cưëng
mú ûúác dông hổ Bëc-bưng quay trúã lẩi ngay, nhûng têët cẫ chng
àïìu mûâng qunh khi nhòn chiïìu hûúáng ca phong trâo nây, vâ àậ
hâo hûáng phỗng àoấn cẫnh kïët thc ca cấc biïën cưë. Bổn "Cưång
hoâ bẫo th" ca giai cêëp tû sẫn Pa-ri àang dổn àûúâng cho viïåc
trung hûng chïë àưå qn ch, vò dûúái con mùỉt chng, bẫn thên Hưåi
nghõ Qëc ûúác Thấng Nống xem ra àậ quấ cấch mẩng. Vâ ngay tûâ
ngây 7 Thấng Hấi nho (29 thấng 9), khi bùỉt àêìu nhêån àûúåc nhûäng

tin tûác khêín cêëp vïì khuynh hûúáng ca cấc trung têm Pa-ri, Hưåi
nghõ Qëc ûúác àậ nhòn thêëy nguy cú hiïån ra trûúác mùỉt. Nhû vêåy,
trong thûåc tïë, Hưåi nghõ Qëc ûúác sệ dûåa vâo àêu trong cåc àêëu
E. Tac Le 20
http://ebooks. vdcmedia. com
tranh múái nây àïí giûä lêëy chđnh quìn? Sau cåc àân ấp dûä dưåi cấc
vng ngoẩi ư thúå thuìn cấch àêëy gêìn bưën thấng, sau mưåt thấng
trôn bùỉn giïët, tân sất nhûäng ngûúâi cấch mẩng Gia-cư-banh, sau v
tûúác v khđ toân bưå nhûäng vng ngoẩi ư thúå thuìn mưåt cấch tân
nhêỵn nhêët, thò rêët tûå nhiïn rùçng Hưåi nghõ Qëc ûúác khưng thïí
trưng mong vâo sûå gip àúä tđch cûåc ca àưng àẫo qìn chng àûúåc.
Lc nây, thúå thuìn Pa-ri àậ thêëy úã trong cấc u ban ca Hưåi
nghõ Qëc ûúác vâ ngay sau bẫn thên cấi Hưåi nghõ Qëc ûúác cố rêët
nhiïìu kễ th tân ấc nhêët ca hổ. Thúå thuìn Pa-ri khưng thïí cố
àûúåc nghơ chiïën àêëu àïí bẫo vïå quìn lûåc ca hai phêìn ba u viïn
ca cấi Hưåi nghõ Qëc ûúác êëy trong Hẩ nghõ viïån sau nây. Vâ ngay
bẫn thên Hưåi nghõ Qëc ûúác cng khưng thïí nghơ túái viïåc kïu gổi
sûå gip àúä ca qìn chng lao àưång th àư àang cùm ghết mònh vâ
chđnh mònh cng àang súå hổ. Chó côn cố qn àưåi, nhûng vïì phđa
nây, tònh hònh cng khưng àûúåc tưët lùỉm. Thêåt ra, bêët cûá lc nâo,
bêët cûá úã àêu, binh lđnh cng khưng do dûå bùỉn vâo bổn lûu vong, cấi
l phẫn bưåi àấng ghï túãm, vâ bùỉn vâo bẩn bê l bẫo hoâng vâ qn
àưåi ca chng úã bêët k núi nâo mâ hổ bùỉt gùåp, trong rûâng Noốc-
mùng, trïn cưìn cất úã Vùng-àï, trïn bấn àẫo Quy-brưng, úã Bó, úã biïn
giúái Àûác. Nhûng trûúác hïët, phong trâo Thấng Hấi nho àậ khưng
nïu khêíu hiïåu: trung hûng dông hổ Bëc-lưng, mâ ngoâi mùåt lẩi
kïu gổi àêëu tranh vò ngun tùỉc ch quìn ca nhên dên àậ bõ
nhûäng sùỉc lïånh ca Hưåi nghõ Qëc ûúác vi phẩm vâ vò quìn tûå do
bêìu cûã nhûäng àẩi biïíu chên chđnh ca nhên dên, vâ sau nûäa nïëu
binh lđnh lâ nhûäng ngûúâi cưång hoâ triïåt àïí, chó cố thïí bõ àấnh lûâa

vò nhûäng khêíu hiïåu xẫo quåt ca phong trâo Thấng Hấi nho, thò
vïì phđa cấc tûúáng lơnh sûå tònh lẩi câng xêëu hún. Chó cêìn nïu thđ d
tûúáng Mú-nu, ngûúâi chó huy qn àưåi àống úã Pa-ri. Liïåu Mú-nu cố
thđch lđnh têåp kđch chiïëm àống ngoẩi ư Xanh Ùng-toan, àống qn
khùỉp núi trong thânh phưë vâ àûa lïn mấy chếm hâng loẩt cưng
nhên? Hùỉn dấm lâm vâ hùỉn àậ lâm, vâ tưëi ngây 4 Thấng Àưìng cỗ,
sau khi àậ chiïën thùỉng àûúåc cưng nhên, qn ca Mú-nu, kên
trưëng ài àêìu, diïỵu qua cấc khu trung têm ca th àư, vâ khi "cưng
chng lõch sûå" àûáng àêìy àûúâng nhiïåt liïåt hoan hư Mú-nu vâ ban
tham mûu ca hùỉn, thò quẫ lâ àậ cố mưåt sûå têm àêìu húåp hoân
NAPOLEON BONAPARTE (quín 1) 21
http://ebooks. vdcmedia. com
toân giûäa nhûäng kễ ài tung hư vâ kễ àûúåc tung hư. Chiïìu tưëi ngây
4 Thấng Àưìng cỗ, Mú-nu cố thïí tûå thêëy mònh lâ kễ àẩi diïån ca cấc
giai cêëp hûäu sẫn, giai cêëp àậ chiïën thùỉng àưng àẫo qìn chng, lâ
kễ àûáng àêìu nhûäng kễ no nï chưëng lẩi nhûäng ngûúâi àối khất. Àưëi
vúái Mú-nu, àố lâ mưåt viïåc rộ râng, dïỵ hiïíu vâ th võ. Nhûng bêy giúâ
àêy, vâo Thấng Hấi nho, Mú-nu sệ lêëy danh nghơa gò mâ bùỉn vâo
cng vêỵn cấi àấm ngûúâi lõch sûå êëy, bổn ngûúâi vûâa múái àêy àậ nhiïåt
liïåt hoan hư hùỉn vâ mưåt àưìng mưåt cưët vúái hùỉn? Nïëu hỗi giûäa Mú-nu
vâ Hưåi nghõ Qëc ûúác Thấng Nống cố cấi gò khấc nhau, thò cấi
khấc chđnh lâ úã chưỵ viïn tûúáng nây cûåc k khuynh hûäu vâ phẫn
àưång hún cẫ nhûäng ngûúâi Thấng Nống phẫn àưång nhêët. Cấc khu
vûåc trung têm àôi quìn tûå do bêìu mưåt nghõ viïån bẫo th hún Hưåi
nghõ Qëc ûúác nhiïìu, vò thïë mâ tûúáng Mú-nu khưng mën bùỉn vâo
bổn bẫo hoâng.
Trong àïm 12 Thấng Hấi nho (4 thấng 10), cấc th lơnh ca
phấi Thấng Nống àậ nghe thêëy vang lïn tûâ tûâ phđa nhûäng tiïëng
reo hô mûâng rúä: cấc àoân ngûúâi biïíu tònh, hên hoan nấo nhiïåt,
tung ra khùỉp thânh phưë cấi tin: Hưåi nghõ Qëc ûúác àậ tûâ chưëi chiïën

àêëu; cåc chiïën àêëu trong àûúâng phưë cố thïí trấnh àûúåc; nhûäng sùỉc
lïånh àậ àûúåc bậi bỗ vâ sệ àûúåc tûå do tuín cûã. Vïì tin êëy, ngûúâi ta
chó àûa ra àûúåc mưåt chûáng cúá àưåc nhêët sau àêy nhûng rêët xấc thûåc
vâ khưng thïí chưëi cậi àûúåc: viïn chó huy cấc lûåc lûúång v trang ca
mưåt trong nhûäng khu trung ûúng (khu Lú-pen-lú-ti-ï) lâ tïn Àúâ La-
lư nâo àố àậ àïën gùåp tûúáng Mú-nu vâ Mú-nu àậ ûáng thån àònh
chiïën vúái bổn phẫn àưång. Qn àưåi àậ rt vïì doanh trẩi vâ thânh
phưë àậ rúi vâo tay bon phiïën loẩn.
Nhûng nhûäng nưỵi cìng vui êëy quấ súám, Hưåi nghõ Qëc ûúác
àậ quët àõnh chiïën àêëu; tûúáng Mú-nu bõ cấch chûác vâ bõ bùỉt ngay
àïm 13 Thấng Hấi nho. Tiïëp àố, Hưåi nghõ Qëc ûúác cûã Ba-ra, mưåt
trong nhûäng nhên vêåt chđnh ca phấi Thấng Nống, lïn thay Mú-
nu chó huy cấc lûåc lûúång v trang Pa-ri. Cêìn phẫi hânh àưång ngay
àïm àố vò khi àûúåc tin Mú-nu bõ cấch chûác vâ bõ bùỉt, vâ sau khi
biïët rùçng Hưåi nghõ Qëc ûúác nhêët àõnh chiïën àêëu, cấc khu nưíi loẩn
àậ bùỉt àêìu khưng do dûå vâ tûác tưëc t têåp trïn nhûäng àûúâng phưë
gêìn Hưåi nghõ Qëc ûúác àïí sấng hưm sau chiïën àêëu. Tïn th lđnh
E. Tac Le 22
http://ebooks. vdcmedia. com
ca bổn nưíi loẩn lâ Ri-se-àú Xï-ri-ài-a vâ ngay cẫ mưåt sưë àưng u
viïn ca Hưåi nghõ Qëc ûúác àïìu cho rùçng thùỉng lúåi chùỉc chùỉn sệ
ngẫ vïì phđa chng. Nhûng bổn chng àậ tđnh lêìm.
Nhûäng ngûúâi àûúng thúâi thêëy Ba-ra lâ hiïån thên ca nhûäng
thối xêëu rêët khấc nhau vâ nhûäng dc vổng àï tiïån nhêët. Lâ mưåt kễ
hûúãng lẩc, ùn hưëi lưå, sa àoẩ, cú hưåi, xẫo quåt vâ vư àẩo àûác, Ba-ra
hún hùèn nhûäng ngûúâi Thấng Nống vïì àêìu ốc v lúåi (vâ àiïìu àố
khưng phẫi lâ chuån dïỵ). Nhûng Ba-ra khưng phẫi lâ mưåt kễ hên
nhất. Dûúái mùỉt ca con ngûúâi cố trđ thưng minh sùỉc sẫo êëy, ngay
tûâ bíi àêìu Thấng Hấi nho, Ba-ra àậ thêëy rộ lâ phong trâo múái
chúám núã êëy cố thïí àûa nûúác Phấp túái sûå phc hûng dông hổ Bëc-

bưng vâ àiïìu àố àưëi vúái Ba-ra lâ mưåt sûå àe doẩ trûåc tiïëp. Nhûäng
ngûúâi qu tưåc ài theo cấch mẩng nhû Ba-ra àïìu biïët rêët rộ mưëi cùm
húân sêu cay ca bổn bẫo hoâng àưëi vúái nhûäng kễ àậ phẫn bưåi giai
cêëp.
Vêåy nïn khưng thïí chêåm trïỵ àûúåc, trong vâi tiïëng nûäa lâ
phẫi giao chiïën ngay. Nhûng Ba-ra khưng phẫi lâ nhâ qn sûå.
Cêìn phẫi bưí nhiïåm ngay mưåt ngûúâi tûúáng vâ ngêỵu nhiïn Ba-ra àậ
nghơ túái ngûúâi thanh niïn gêìy côm vêån chiïëc ấo khoấc ngoâi mâu
xấm àậ mêët tuët, ngûúâi mâ trong nhûäng ngây gêìn àêy àậ nhiïìu
lêìn àïën gùåp Ba-ra àïí xin nghó viïåc. Têët cẫ nhûäng àiïìu mâ Ba-ra
biïët vïì con ngûúâi àố chó vễn vển cố thïë nây: mưåt viïn tûúáng thưi
viïåc, nưíi danh trong trêån vêy thânh Tu-lưng, nhûng ngay sau àố
gùåp mưåt vâi viïåc rùỉc rưëi vâ sưëng thiïëu thưën vêët vûúãng úã th àư vúái
àưìng lûúng quấ đt ỗi. Ba-ra hẩ lïånh cho ài tòm châng thanh niïn àố
vâ dêỵn vïì cho mònh. Bư-na-pấc túái vâ àậ àûúåc hỗi ngay xem cố
mën ài quết sẩch cåc bẩo àưång khưng. Bư-na-pấc xin đt pht àïí
suy nghơ. Khưng mêët nhiïìu thúâi gian àïí suy nghơ xem viïåc bẫo vïå
quìn lúåi ca Hưåi nghõ Qëc ûúác àưëi vúái mònh cố gò lâ chưëng àưëi vïì
ngun tùỉc khưng, Bư-na-pấc àậ nhanh chống nhêån lúâi vúái àiïìu
kiïån duy nhêët lâ khưng ai àûúåc can thiïåp vâo nhûäng quët àõnh
ca mònh. Bư-na-pấc nối: "Tưi àậ tët kiïëm ra thò nố chó àûúåc tra
vâo vỗ khi nâo trêåt tûå àậ àûúåc lêåp lẩi, d phẫi trẫ bùçng bêët cûá giấ
nâo".
NAPOLEON BONAPARTE (quín 1) 23
http://ebooks. vdcmedia. com
Tûác thò Bư-na-pấc àûúåc bưí nhiïåm lâ phố cho Ba-ra; sau khi
tòm hiïíu tònh hònh, Bư-na-pấc àậ nhêån rộ àûúåc lûåc lûúång ca bổn
nưíi loẩn vâ mưëi nguy cú khng khiïëp àang àe doẩ Hưåi nghõ Qëc
ûúác. Nhûng Bư-na-pấc àậ cố mưåt kïë hoẩch hânh àưång rêët rộ rïåt vâ
dûåa vâo viïåc sûã dng phấo binh mưåt cấch quët liïåt. Sau nây, khi

mổi viïåc àậ xong xi, Bư-na-pấc cố nối vúái bẩn lâ Duy-nư (sau nây
lâ tûúáng vâ lâ cưng tûúác A-bú-tết) mưåt cêu trong àố Bư-na-pấc quy
kïët rùçng: thùỉng lúåi lâ do sûå bêët tâi vïì chiïën lûúåc ca bổn nưíi loẩn.
Bư-na-pấc nối thïm: "Nïëu l êëy àïí Bư-na-pấc chó huy thò Bư-na-
pấc àậ àấnh tan Hưåi nghõ Qëc ûúác rưìi". Tûâ tẫng sấng, Bư-na-pấc
àậ àiïìu phấo àïën bưë trđ úã lên cêån àiïån Tuy-lú-ri.
Ngây lõch sûã 13 Thấng Hấi nho àậ bùỉt àêìu nhû vêåy; àưëi vúái
cåc àúâi ca Bư-na-pấc ngây êëy àậ giûä àûúåc mưåt vai trô quan trổng
hún hùèn cẫ chiïën cưng àêìu tiïn ca Bư-na-pấc lâ viïåc hẩ thânh Tu-
lưng. Bổn nưíi loẩn tiïën vïì Hưåi nghõ Qëc ûúác vâ phấo binh ca Bư-
na-pấc àậ gêìm lïn chưëng lẩi bổn chng. Cåc tân sất diïỵn ra àùåc
biïåt kinh khng úã tiïìn àònh vâ nhâ thúâ Thấnh Rưëc, núi têåp trung
àưåi dûå bõ ca bổn nưíi loẩn. Lệ ra ban àïm, bổn nưíi loẩn cố thïí cûúáp
àûúåc phấo nhûng chng àậ bỗ lúä cú hưåi. Chng chưëng cûå bùçng sng
trûúâng. Àïën trûa thò mổi viïåc xong xi. Bỗ lẩi úã trïn vóa hê vâi
trùm xấc chïët vâ mang nhûäng tïn bõ thûúng ài theo, bổn nưíi loẩn
bỗ chẩy tûá tung vâ trưën vïì nhâ; tïn nâo cố thïí rúâi khỗi Pa-ri àûúåc
thò àïìu àậ ài ngay. Tưëi àïën, Ba-ra nhiïåt liïåt khen ngúåi võ tûúáng trễ
tíi vâ àậ khêín khoẫn xin cho Bư-na-pấc àûúåc bưí nhiïåm lâm chó
huy cấc lûåc lûúång v trang àưëi nưåi (Ba-ra àậ xin tûâ chûác ngay sau
khi cåc bẩo àưång bõ thêët bẩi).
Trong châng thanh niïn tû lûå vâ cau cố êëy, àiïím àùåc biïåt àậ
chinh phc àûúåc Ba-ra vâ nhûäng nhâ lậnh àẩo khấc lâ sûå bònh
tơnh hoân toân vâ tâi quët àõnh nhanh chống; vúái nhûäng àûác tđnh
àố, Bư-na-pấc àậ dng mưåt phûúng thûác tấc chiïën mâ cho àïën têån
lc àố vêỵn đt ai dng túái, àố lâ dng àẩi bấc bùỉn vâo giûäa àấm àưng
úã ngay trong thânh phưë. Vïì phûúng phấp àê bểp nhûäng hoẩt àưång
úã àûúâng phưë êëy thò Bư-na-pấc chđnh lâ tiïìn thên chđnh thưëng vâ
trûåc tiïëp ca Ni-cư-la àïå nhêët, vò Ni-cư-la lâ ngûúâi àậ tấi diïỵn lẩi
chiïën cưng nây vâo ngây 14 thấng 12 nùm 1825, duy chó cố khấc lâ

E. Tac Le 24
http://ebooks. vdcmedia. com
vúái bẫn chêët àẩo àûác giẫ ca mònh, Sa hoâng àậ tun bưë rùçng ưng
ta àậ hậi hng toan khưng dng biïån phấp àố, nhûng nhûäng lúâi
khêín khoẫn ca hoâng tûã Vất-xin-xi-cưëp àậ thùỉng àûúåc àûác àưå vâ
lông nhên àẩo gûúng mêỵu ca ưng ta. Côn nhû Bư-na-pấc thò
khưng hïì nghơ àïën thanh minh hóåc àưí trấch nhiïåm àố cho ngûúâi
khấc. Bổn nưíi loẩn cố trïn 24.000 ngûúâi v trang, trong khi àố Bư-
na-pấc cố chûa àêìy 6.000 ngûúâi, nghơa lâ bưën lêìn đt hún. Ngoâi àẩi
bấc ra, khưng côn hy vổng nâo khấc vâ Bư-na-pấc àậ àûa àẩi bấc
ra trêån. Khi àậ khưng thïí trấnh àûúåc cåc chiïën àêëu thò phẫi àấnh
thùỉng bùçng bêët cûá giấ nâo. Na-pư-lï-ưng àậ ln theo àng quy tùỉc
êëy mưåt cấch tuåt àưëi. Na-pư-lï-ưng khưng thđch tiïu phđ àẩn àẩi
bấc, nhûng chưỵ nâo mâ àẩn gip đch àûúåc thò Na-pư-lï-ưng lẩi
khưng bao giúâ dê xễn cht nâo. Ngây 16 Thấng Hấi nho, Na-pư-lï-
ưng àậ khưng tiïët kiïåm àẩn trấi phấ, búãi vêåy, tiïìn àònh nhâ thúâ
Thấnh Rưëc àậ nhêìy nha mưåt àưëng thõt nất àêỵm mấu.
Tđnh chêët kiïn quët triïåt àïí trong chiïën àêëu lâ mưåt trong
nhûäng àùåc àiïím ca Na-pư-lï-ưng. Trong Na-pư-lï-ưng cố hai con
ngûúâi, mưåt do l trđ thưëng trõ, mưåt do tònh cẫm thưëng trõ. Khưng
nïn àïí cho ngûúâi ta tûúãng rùçng Na-pư-lï-ưng khưng cố mưåt trấi tim
nhẩy cẫm nhû nhûäng ngûúâi khấc. Theo Na-pư-lï-ưng thò ưng ta
cng lâ ngûúâi cố mưåt têëm lông khấ tưët. Nhûng ngay tûâ thúâi niïn
thiïëu, Na-pư-lï-ưng àậ cưë gùỉng lâm cho súåi dêy tònh cẫm êëy trúã
thânh cêm lùång vâ hiïån nay thò nố chùèng côn rung lïn àûúåc mưåt
tiïëng nâo nûäa, trong nhûäng pht thânh khêín rêët hiïëm cố, Na-pư-
lï-ưng àậ nối nhû vêåy vúái Rư-àrï, mưåt trong nhûäng ngûúâi àûúåc Na-
pư-lï-ưng ûa mïën.
Khi phẫi tiïu diïåt mổi kễ th dấm tấo bẩo ngang nhiïn khai
chiïën vúái Na-pư-lï-ưng thò sệ khưng bao giúâ, tuåt khưng bao giúâ

súåi dêy àố côn rung àưång hóåc bùỉt àêìu rung àưång úã trong con ngûúâi
Na-pư-lï-ưng.
Ngây 13 Thấng Hấi nho àậ giûä mưåt vai trô to lúán trong thiïn
anh hng ca ca Na-pư-lï-ưng.
Têìm quan trổng lõch sûã ca viïåc àê bểp cåc phiïën loẩn
Thấng Hấi nho lâ úã chưỵ:
NAPOLEON BONAPARTE (quín 1) 25
http://ebooks. vdcmedia. com
- Hy vổng ca bổn bẫo hoâng àùåt vâo mưåt cåc thùỉng lúåi sùỉp
túái vâ viïåc dông hổ Bëc-bưng quay trúã lẩi àậ vêëp phẫi mưåt thêët
bẩi múái, nùång nïì hún cẫ thêët bẩi úã Quy-brưng.
- Nhûäng têìng lúáp trïn ca giai cêëp tû sẫn thânh thõ àậ tûå
nhêån thêëy lâ àậ quấ vưåi vậ trong viïåc trûåc tiïëp cûúáp lêëy chđnh
quìn bùçng v lûåc. Ngoâi ra, chng àậ qụn mêët rùçng côn cố
nhûäng thânh phêìn trong giai cêëp tû sẫn thânh thõ vâ nưng thưn
àûáng vïì phđa nïìn cưång hoâ vâ vêỵn lêëy lâm lo ngẩi trûúác sûå bânh
trûúáng quấ nhanh chống vâ quấ trú trấo ca bổn phẫn àưång. Tïn
Rđt-se-àú Xï-ri-ài cêìm àêìu bổn nưíi loẩn àố lâ ai? Mưåt tïn bẫo
hoâng. Vêåy thò ngûúâi ta nhòn thêëy rộ àûúåc rùçng nhûäng ngûúâi nưng
dên cố àêët, nghơa lâ cấi khưëi giai cêëp tiïíu tû sẫn to lúán úã nưng
thưn, àậ nhòn cåc bẩo àưång àố bùçng con mùỉt nâo? Hổ àậ coi viïåc
trung hûng dông hổ Bëc-bưng lâ sûå sưëng lẩi ca chïë àưå phong
kiïën, cấi chïë àưå sệ tûúác lẩi ca hổ nhûäng mẫnh àêët vûâa múái mua
àûúåc trong sưë àêët àai tõch thu àûúåc ca bổn qu tưåc xët dûúng vâ
trong nhûäng tâi sẫn tõch biïn ca Giấo hưåi.
- Cëi cng, chûáng minh mưåt lêìn nûäa rùçng tđnh tû tûúãng ca
nhûäng chiïën dõch chưëng lẩi sûå trung hûng àậ tấc àưång mưåt cấch
àùåc biïåt mẩnh mệ vâo qn àưåi vâ àưng àẫo qìn chng binh sơ,
nhûäng ngûúâi mâ ngûúâi ta cố thïí hoân toân tin cêåy trong cåc àêëu
tranh chưëng têët cẫ nhûäng lûåc lûúång trûåc tiïëp hóåc giấn tiïëp, toân

bưå hay cc bưå cêu kïët vúái dông hổ Bëc-bưng.
Àố lâ nghơa lõch sûã ca ngây 13 Thấng Hấi nho.
Côn àưëi vúái bẫn thên Bư-na-pấc thò ngây 13 Thấng Hấi nho
àậ lâm cho ngûúâi ta lêìn àêìu tiïn biïët àïën tïn tíi ca Bư-na-pấc,
khưng chó trong cấc giúái qn sûå (tûâ hưìi Tu-lưng, Bư-na-pấc àậ cố
phêìn nâo nưíi danh rưìi), mâ côn trong mổi têìng lúáp xậ hưåi, ngay cẫ
úã nhûäng núi tûâ trûúác túái nay chûa bao giúâ ngûúâi ta nghe nối àïën
Bư-na-pấc. Bư-na-pấc tûâ nay àûúåc coi nhû mưåt ngûúâi rêët tâi giỗi,
rêët quìn biïën, àêìy cûúng nghõ vâ quët têm. Nhûäng nhâ chđnh trõ
cûúáp àûúåc chđnh quìn tûâ nhûäng ngây àêìu ca Viïån Àưëc chđnh
(nghơa lâ tûâ nùm thûá IV Thấng Hấi nho), trûúác hïët lâ Ba-ra, àïìu
rêët hêm mưå viïn tûúáng trễ êëy. Lc àố, hổ cho rùçng trong tûúng lai,