Tài liệu Napoleon Bonaparte (Q2) pdf

NAPOLEON BONAPARTE (quyïín 2) 1
http://ebooks. vdcmedia. com
MUÅC LUÅC
GIAI ÀOAÅN ÀÊÌU CUÃA CUÖÅC CHIÏËN TRANH CHÖËNG NÛÚÁC ANH VAÂ LÏÎ ÀÙNG QUANG
CUÃA NA-PÖ-LÏ-ÖNG 1803-1804 ..........................................................................................2
THÊËT BAÅI CUÃA KHÖËI LIÏN MINH QUÊN SÛÅ THÛÁ BA 1805-1806...................................20
NÛÚÁC PHÖÍ BAÅI TRÊÅN VAÂ NÛÚÁC ÀÛÁC BÕ KHUÊËT PHUÅC HÙÈN 1806-1807 ......................48
TÛÂ TIN-DÑT ÀÏËN VA-GRAM 1807-1809.............................................................................84
THÚÂI KYÂ CÛÅC THÕNH 1810 - 1811...................................................................................110

E. Tac Le 2
http://ebooks. vdcmedia. com
GIAI ÀOẨN ÀÊÌU CA CÅC CHIÏËN TRANH
CHƯËNG NÛÚÁC ANH VÂ LÏỴ ÀÙNG QUANG
CA NA-PƯ-LÏ-ƯNG 1803-1804

Sau mưåt thúâi gian ngûâng lẩi ngùỉn ngi, cåc àẩi chiïën tiïëp
diïỵn vâ cẫ hai bïn àïìu hònh dung rộ àûúåc nhûäng khố khùn. Àưëi
àõch Na-pư-lï-ưng ngûúâi ch ca nûúác Phấp, ca phêìn lúán nûúác ,
ca mưåt sưë thânh phưë vâ àêët àai thåc miïìn Têy Àûác, ca nûúác Bó,
ca nûúác Hâ Lan lâ nhûäng lûåc lûúång khưng kếm phêìn to lúán vâ
àấng súå cẫ vïì sûác mẩnh cng nhû vïì tđnh nhiïìu dẩng nhiïìu vễ ca
nhûäng lûåc lûúång àố. Na-pư-lï-ưng àậ sët àúâi vêåt lưån chưëng lẩi khưëi
liïn minh ca cấc nûúác qn ch lẩc hêåu vâ nûãa phong kiïën,
nhûng àûáng àêìu cåc liïn minh àố lẩi lâ mưåt cûúâng qëc cố nïìn
kinh tïë tiïn tiïën àûáng àêìu thïë giúái tû bẫn vâo lc bêëy giúâ. Khi
nhùçm bùỉt nhûäng xậ hưåi phong kiïën vâ chun chïë giâ nua vúái
nhûäng hònh thûác kinh tïë lẩc hêåu ph thåc vâo quìn lúåi ca
mònh, nhûäng cåc chiïën tranh dûúái thúâi Na-pư-lï-ưng khưng phẫi
chó àấp ûáng nhûäng nguån vổng ca nhâ nûúác tû sẫn Phấp. Nhûäng
cåc chiïën tranh khưng chêëm dûát àố àưìng thúâi côn lâ cåc àổ sûác

giûäa nûúác Phấp vûâa múái bûúác vâo con àûúâng phất triïín cưng
nghiïåp vâ tû bẫn ch nghơa, vúái nûúác Anh àậ ài vâo con àûúâng àố
tûâ lêu vâ vïì mùåt nây, nûúác Anh àậ àẩt àûúåc nhûäng thânh quẫ hún
hùèn.
ÚÃ àêy nïn nối mưåt vâi lúâi vïì nhûäng cåc chiïën tranh ca Na-
pư-lï-ưng: ngay tûâ àêìu chng àậ khấc biïåt hùèn vúái cấc cåc chiïën
tranh ca cấch mẩng Phấp. Vïì vêën àïì nây, Lï-nin àậ nhêån xết:
"Mưåt cåc chiïën tranh dên tưåc cố thïí chuín thânh cåc chiïën
tranh àïë qëc vâ ngûúåc lẩi. Thđ d, nhûäng cåc chiïën tranh ca
cåc Àẩi cấch mẩng Phấp bùỉt àêìu nhû nhûäng cåc chiïën tranh
NAPOLEON BONAPARTE (quín 2) 3
http://ebooks. vdcmedia. com
dên tưåc. Àố lâ nhûäng cåc chiïën tranh dên tưåc. Àố lâ nhûäng cåc
chiïën tranh cấch mẩng: chng bẫo vïå cåc Àẩi cấch mẩng chưëng
cåc liïn minh ca cấc nûúác qn ch phẫn cấch mẩng. Nhûng khi
Na-pư-lï-ưng àậ lêåp lẩi àûúåc àïë qëc Phấp bùçng sûå nư dõch nhiïìu
qëc gia dên tưåc lúán úã chêu Êu àậ hònh thânh tûâ lêu vâ côn tưìn tẩi,
thò nhûäng cåc chiïën tranh dên tưåc Phấp biïën chêët thânh chiïën
tranh àïë qëc, vâ àïën lûúåt mònh, chiïën tranh àïë qëc àễ ra chiïën
tranh giẫi phống dên tưåc chưëng ch nghơa àïë qëc Na-pư-lï-ưng".
Lï-nin hiïíu ch nghơa àïë qëc úã àêy lâ sûå cûúáp bốc cấc nûúác khấc
nối chung vâ chiïën tranh àïë qëc lâ "mưåt cåc chiïën tranh giûäa
bổn diïìu hêu àïí chia nhau mưåt miïëng mưìi nâo àố". Ngûúâi àậ giẫi
thđch nhû vêåy úã mưåt chưỵ khấc, vêỵn khi nối vïì thúâi àẩi Na-pư-lï-
ưng, nhûng vêën àïì àûúåc nhòn nhêån trïn mưåt khđa cẩnh khấc.
Trong cåc àêëu tranh ấc liïåt vâ khưng nhên nhûúång chưëng
àõch th ca mònh lâ ch nghơa tû bẫn Phấp mâ lûåc lûúång bânh
trûúáng quấ nhanh, giai cêëp tû sẫn Anh cố vïì phđa mònh mưåt nïìn
k thåt cao, nhûäng ngìn lúåi tâi chđnh vư cng dưìi dâo, nhiïìu
thåc àõa bếo búã vâ quan hïå thûúng mẩi ca hổ toẫ khùỉp mùåt àõa

cêìu. Trong cåc vêåt lưån nây, nûúác Anh àậ sûã dng lêu dâi vâ tuåt
khếo nhûäng sûå gip àúä vâ viïån trúå cho cấc nûúác qn ch nûãa
phong kiïën, lẩc hêåu vïì mùåt kinh tïë, vâ àậ xët tiïìn trang bõ cho
qn àưåi ca cấc nûúác êëy bùçng v khđ ca mònh. Khi con ca Uy-
liïm Pđt tung ra hâng triïåu àưìng, vúái danh nghơa viïån trúå cho Nga,
ấo hóåc Phưí, àïí àùåt hổ àưëi àõch vúái cấch mẩng Phấp hóåc Na-pư-lï-
ưng, lâ hùỉn àang lâm àng nhû bưë hùỉn àậ lâm 40 nùm trûúác àêy:
viïån trúå cho ngûúâi I-rư-qua vâ nhûäng bưå lẩc ÊËn Àưå khấc àïí lưi hổ
vâo cåc àêëu tranh chưëng lẩi cng nhûäng ngûúâi Phấp êëy úã Ca-na-
àa. Dơ nhiïn, quy mư ca cấc hoẩt àưång nối trïn vâ àưëi tûúång
tranh giânh nhau cố khấc.
Tẩi sao hoâ bònh do nûúác Anh quët àõnh úã A-miïng vâo
thấng 3 nùm 1802, chó lâ mưåt cåc ngûâng chiïën mưåt nùm? Búãi vò
khi niïìm vui do chêëm dûát àûúåc mưåt cåc chiïën tranh gian khưí àậ
tan biïën ài thò nhiïìu phêìn tûã trong giai cêëp tû sẫn vâ qu tưåc àõa
ch nhòn thêëy rộ rùçng chng àậ thua thiïåt trong cåc chiïën tranh
nây vâ Bư-na-pấc àậ thùỉng. Khưng nhûäng Bư-na-pấc khưng cho
E. Tac Le 4
http://ebooks. vdcmedia. com
phếp hâng hoấ Anh nhêåp vâo nhûäng thõ trûúâng rưång lúán àùåt dûúái
quìn ca ưng ta, mâ côn vò nùỉm àûúåc nûúác Bó vâ Hâ lan trong tay
thò bêët cûá lc nâo Bư-na-pấc cng cố thïí uy hiïëp trûåc tiïëp búâ biïín
nûúác Anh; vâ nhêët lâ tûâ nùm 1802, Bư-na-pấc àậ khưng gùåp khố
khùn gò trong viïåc bùỉt ếp nhiïìu qëc gia coi nhû "àưåc lêåp" phẫi liïn
minh vúái mònh bùçng cấch trûåc tiïëp uy hiïëp cấc nûúác àố.
Khi k àûúåc hoâ ûúác A-miïng, Bư-na-pấc côn àấng súå vâ nguy
hiïím hún cẫ Lu-i XIV vâo thúâi k cûåc thõnh, vò lệ têët cẫ nhûäng cåc
thưn tđnh ca Lu-i XIV trïn tẫ ngẩn sưng Ranh chó lâ mưåt trô chúi
trễ con so vúái viïåc Bư-na-pấc àậ lâm ch phêìn àêët àai àố ca nûúác
Àûác. Sûå cng cưë nïìn bấ ch ca chïë àưå chun chđnh qn phiïåt

Phấp trïn lc àõa chêu Êu cố thïí dng lâm tiïìn àïì cho cåc xêm
lûúåc nûúác Anh.
Nïn nối rùçng Na-pư-lï-ưng àậ rêët khếo lúåi dung hoâ ûúác ngùỉn
ngi A-miïng àïí dểp cåc khúãi nghơa ca nhûäng ngûúâi da àen úã
Xanh Àư-manh-gú, núi mâ dûúái thúâi Viïån Àưëc chđnh, ngûúâi th
lơnh nưíi tiïëng ca nhên dên da àen lâ Tt-xanh Lu-vếc-tuya àậ
xêy dûång thânh cùn cûá vûäng chùỉc. Ngûúâi th lơnh nây vûâa cưng
nhêån vïì danh nghơa nïìn àư hưå ca Phấp úã trïn àẫo lẩi vûâa xûã sûå
nhû ưng vua àưåc lêåp.
Vïì vêën àïì thåc àõa, Na-pư-lï-ưng hoân toân tấn thânh
nhûäng quan àiïím ca cấc àiïìn ch Phấp, bổn nây dûát khoất khưng
thûâa nhêån låt giẫi phống nư lïå dậ àûúåc ban bưë trong thúâi k Hưåi
nghõ Qëc ûúác cấch mẩng. Na-pư-lï-ưng àậ thu hưìi, theo hoâ ûúác A-
miïng, nhûäng thåc àõa Phấp bõ nûúác Anh chiïëm àống (Xanh Àư-
manh-gú, qìn àẫo Ùng-ti, Mết-ca-re-nhú, Guy-an). Na-pư-lï-ưng
khưng dấm phc hưìi lẩi chïë àưå nư lïå úã nhûäng núi nâo mâ chïë àưå àố
bõ th tiïu, nhûng ưng ta cưng nhêån nố úã têët cẫ nhûäng núi nâo mâ
nố côn tưìn tẩi sau cåc chiïëm àống tẩm thúâi ca Anh. Àïí àân ấp
cåc khúãi nghơa ca Tt-xanh Lu-vếc-tuya, nùm 1802, Na-pư-lï-
ưng chín bõ mưåt hẩm àưåi vâ mưåt àưåi qn 10.000 ngûúâi. Bõ gian
kïë ca Phấp d vâo trêån àõa Phấp, Tt-xanh Lu-vếc-tuya bõ bùỉt
ngây 7-6-1802 vâ bõ àûa sang Phấp. Lu-vếc-tuya vûâa túái Phấp, Na-
pư-lï-ưng àậ hẩ lïånh tưëng giam ngûúâi anh hng àêëu tranh giẫi
phống cho dên tưåc da àen vâo hêìm tưëi trong xâ lim thấnh Giu. Khđ
NAPOLEON BONAPARTE (quín 2) 5
http://ebooks. vdcmedia. com
hêåu gay gùỉt ca vng sún cûúác êím ûúát àố vâ sûå giam cêìm khùỉc
nghiïåt: khưng cho phếp gùåp thên nhên, khưng àûúåc ài dẩo, sûå
hânh hẩ vư nhên àẩo trong 10 thấng trúâi àố àậ giïët chïët mêët Tt-
xanh Lu-vếc-tuya.

Na-pư-lï-ưng àậ cố nhûäng chûúng trònh nhùçm tưí chûác vâ bốc
lưåt cấc thåc àõa. Nhûng viïåc tiïëp diïỵn cåc chiïën tranh chưëng
nûúác Anh vâo ma xn nùm 1803 àậ båc Na-pư-lï-ưng phẫi tûâ
bỗ àûúâng lưëi chđnh sấch lúán vïì thåc àõa. Vò khưng cố khẫ nùng giûä
àûúåc nhûäng khoẫng àêët xa xưi trïn triïìn sưng Mđt-xi-xi-pi, do
àûúâng giao thưng trïn mùåt biïín àậ bõ giấn àoẩn hoân toân, nïn
Na-pư-lï-ưng cng àậ phẫi bấn lẩi cho M (3-4-1802) phêìn àêët àai
thåc Phấp úã xûá Lu-i-di-an.
Bưå phêån (quan trổng nhêët) ca giai cêëp tû sẫn Anh, vâo ma
xn nùm 1803, khi lúán tiïëng àôi hu bỗ hoâ ûúác A-miïng thò mưåt
trong vư sưë l do ca hổ côn lâ: phẫi ngùn cẫn khưng cho Na-pư-lï-
ưng giûä nhûäng thåc àõa c ca Phấp vâ chiïëm thïm nhûäng thåc
àõa múái.
Nhûng hoâ ûúác A-miïng khưng phẫi chó bõ phấ tûâ Ln Àưn
mâ côn tûâ Pa-ri nûäa. Na-pư-lï-ưng tin rùçng khi k hoâ ûúác A-miïng
lâ ngûúâi Anh àậ thûåc tïë khưng can thiïåp vâo nhûäng cưng viïåc ca
chêu Êu vâ cam chõu àûáng nhòn Na-pư-lï-ưng xấc lêåp bấ quìn ca
mònh trïn lc àõa, bêy giúâ àưåt nhiïn sûå viïåc xẫy ra khưng phẫi nhû
vêåy, vâ nûúác Anh khưng chõu khoanh tay àûáng nhòn viïåc lâm ca
Bư-na-pấc úã chêu Êu.
Cấc cåc àâm phấn ngoẩi giao rêët phûác tẩp bùỉt àêìu. Cẫ hai
bïn àïìu khưng mën vâ khưng thïí nhên nhûúång lêỵn nhau, vâ àưi
bïn àïìu cng hiïíu rêët rộ nhû vêåy. Ngay tûâ àêìu nùm 1803, cấc cåc
àâm phấn êëy àậ ài vâo mưåt bûúác ngóåt àúåi chúâ sûå tan vúä. ÚÃ Ln
Àưn cng nhû úã Pa-ri, ngûúâi ta do dûå. Cấc bưå trûúãng Anh khưng
nhêët trđ àûúåc vúái nhau rùçng àêët nûúác àang sùỉp lao vâo mưåt cåc
àêëu tranh àêìy nguy hiïím, vâ đt ra thò cng lâ trong nhûäng ngây
àêìu nûúác Anh àún àưåc, khưng cố àưìng minh, vò lc àố Phấp àang
sưëng hoâ bònh vúái têët cẫ cấc cûúâng qëc. Vïì phêìn Bư-na-pấc, ưng
hiïíu giúái tû sẫn thûúng mẩi Pa-ri vâ Li-ưng, cng nhû cấc nhâ

E. Tac Le 6
http://ebooks. vdcmedia. com
cưng nghiïåp sẫn xët xa xó phêím àậ bõ nhûäng àïì nghõ vâ nhûäng
àún àùåt hâng àêìy sûác hêëp dêỵn ca ngûúâi Anh lưi cën àïën mûác àưå
nâo; Bư-na-pấc hiïíu trong nhûäng thấng àêìu sau khi k hoâ ûúác A-
miïng, viïåc 15.000 khấch du lõch giâu cố ngûúâi Anh àïën thùm àậ
lâm nïìn thûúng nghiïåp Phấp phêën chêën àïën mûác nâo; Bư-na-pấc
cng biïët rùçng tuy cố khẫ nùng khưng cho nhêåp hâng hoấ Anh vâo
Phấp, kïí cẫ trong thúâi bònh, nhûng lâm nhû vêåy vïì phûúng diïån
lúåi đch ca cấc nhâ cưng nghiïåp Phấp mâ nối thò cåc chiïën tranh
vúái nûúác Anh trûúác mùỉt chùèng mang lẩi mưåt cấi gò múái. Thûåc ra,
nïëu chiïën tranh bng nưí, ngûúâi ta cố thïí ấp dng gay gùỉt phûúng
phấp cêëm vêån cng cưë vâ phất triïín phûúng phấp êëy sang cấc nûúác
khấc, vâ Na-pư-lï-ưng àùåt hy vổng lúán vâo àiïìu àố.
Mân kõch thõnh nưå nưíi tiïëng mâ Na-pư-lï-ưng àống úã àiïån
Tuy-lú-ri trong cåc ët kiïën ca viïn àẩi sûá Anh àậ àêíy thùèng hai
cûúâng qëc vâo cåc chiïën tranh, trong àêìu ốc Na-pư-lï-ưng lâ mưåt
thûã thấch cëi cng, mưåt êm mûu thõ uy tưëi hêåu.
Nhên chuån êëy, cng nïn nối mưåt cht vïì cấi àùåc àiïím
riïng biïåt êëy ca Na-pư-lï-ưng àậ ln ln lâm cho nhûäng nhâ
quan sất ngẩc nhiïn. Rộ râng rùçng cấi bẫn chêët hưëng hấch, lêìm lò,
dïỵ nưíi nống vâ khinh thõ hêìu hïët mổi ngûúâi êëy thûúâng hay àûa àïën
nhûäng cún àiïn dẩi kinh khng. Nhûng cng nïn nhêån xết thïm
rùçng: nối chung Na-pư-lï-ưng tûå ch àûúåc mưåt cấch àùåc biïåt Na-pư-
lï-ưng àậ nïu cho nghïå sơ nưíi tiïëng lâ Tan-ma nhûäng sûå giẫ tẩo
trong diïỵn xët ca diïỵn viïn bi kõch khi hổ mën diïỵn àẩt nhûäng
tònh cẫm lúán; úã gêìn Tan-ma, Na-pư-lï-ưng àậ hổc hỗi àûúåc nhiïìu vâ
vò thïë mâ Na-pư-lï-ưng àưëi xûã vúái Tan-ma rêët tưët. Võ hoâng àïë êëy
àậ gip cho Tan-ma thêëy rùçng àưi khi hoâng àïë àïën triïìu àònh,
hoâng àïë thêëy úã àố cố nhûäng nâng cưng cha mêët tònh nhên,

nhûäng bêåc àïë vûúng mêët nûúác, nhûäng võ vua cha bõ trët ngưi do
chiïën tranh, nhûäng tûúáng lơnh cêìu mong àûúåc khen thûúãng hóåc
àang khêín khoẫn xin khen thûúãng. Ưng ta cố thïí quan sất thêëy
quanh mònh sûå lẩm dng lông tûå ấi, mưåt cẫnh tranh giânh ấc liïåt,
cấc tai biïën, mưëi ûu sêìu, giêëu kđn trong têm can, nưỵi àau àúán àïí lưå
ra ngoâi. Ưng hoâng àïë nối thïm rùçng: triïìu àònh ca ưng ta àêìy
rêỵy nhûäng têën bi kõch vâ bẫn thên ưng ta lâ nhên vêåt bi thẫm
NAPOLEON BONAPARTE (quín 2) 7
http://ebooks. vdcmedia. com
nhêët ca thúâi àẩi. Thïë nhûng - Na-pư-lï-ưng hỗi - Na-pư-lï-ưng vâ
nhûäng diïỵn viïn khấc ca nhûäng têën bi kõch àố cố giú tay lïn trúâi
khưng? Hổ cố nghiïn cûáu àưång tấc ca hổ khưng? Hổ cố lêëy tû thïë,
thấi àưå oai phong lêỵm liïåt khưng? Hổ cố kïu la khưng? Khưng dûát
khoất lâ hổ nối mưåt cấch tûå nhiïn nhû têët cẫ nhûng con ngûúâi bõ
quìn lúåi hóåc dc vổng khđch àưång. Têët cẫ nhûäng ngûúâi xët hiïån
trïn sên khêëu lúán ca thïë gian àậ lâm nhû vêåy vâ àậ àống mưåt têën
bi kõch úã trïn ngai vâng. Vâ hoâng àïë khun nghïå sơ hậy nghiïìn
ngêỵm nhûäng thđ d êëy.
Hêìu nhû lc nâo Na-pư-lï-ưng cng tûå ch àûúåc. Nưỵi bûåc bộ
duy nhêët ca ưng lâ nhûäng cún giêån dûä mâ ưng khưng biïët lâm thïë
nâo àïí chïë ngûå àûúåc. Nhûäng cún thõnh nưå àố rêët dûä dưåi vâ lâm
xung quanh hoẫng súå. Vâo nhûäng lc àố, ưng ta lâm cho nhûäng
ngûúâi vûäng vâng nhêët, can àẫm nhêët cng phẫi súå. Nhûng cng cố
lc, trong trûúâng húåp àậ tđnh trûúác vâ vò nhûäng l do àậ suy nghơ
chđn chùỉn (vâ nhûäng trûúâng húåp, l do êëy khưng liïn quan àïën bẫn
chêët hay nưíi nống ca ưng ta) thò Na-pư-lï-ưng àậ àống nhûäng
mân kõch thõnh nưå tuåt hay, vúái mưåt nghïå thåt giẫ vúâ àiïu luån
vâ àùåc sùỉc àïën nưỵi chó nhûäng ngûúâi thêëu hiïíu Na-pư-lï-ưng múái cố
thïí ngúâ rùçng ưng ta àống kõch, nhûng khưng phẫi lc nâo cng
dấm ngúâ, vò ngay bẫn thên hổ cng thûúâng hay bõ nhêìm.

Uch-oốc, àẩi sûá múái ca Anh úã Phấp, ngay tûâ bíi àêìu àậ
khưng bao giúâ tin rùçng cố thïí sưëng hoâ bònh vúái Bư-na-pấc àûúåc,
khưng phẫi chó vò nûúác Phấp cố lúåi nhiïìu trong hoâ ûúác A-miïng,
mâ côn vò sau àố võ Tưíng tâi thûá nhêët àậ hoẩt àưång trïn phêìn àêët
àai chêu Êu úã sất biïn giúái nûúác Phấp nhû thïí àêët êëy àậ thåc
quìn ưng ta. Chùèng hẩn, ma thu nùm 1802, Na-pư-lï-ưng àậ bấo
cho nûúác Thy Sơ biïët rùçng ưng ta mën lêåp hiïën phấp múái úã Thy
Sơ vâ àûa mưåt chđnh ph "bẩn ca nûúác Phấp" lïn cêìm quìn. Viïån
l rùçng nûúác Phấp vâ nûúác chû hêìu ca Phấp úã bïn cẩnh Thy
Sơ, rùçng trïn bẫn àưì Thy Sơ nùçm giûäa Phấp vâ , vâ dûåa vâo
nhûäng l do àõa l êëy, Na-pư-lï-ưng àậ têåp trung úã biïn giúái Thu
Sơ mưåt qn àoân 30.000 ngûúâi do tûúáng Nêy chó huy. Thu Sơ quy
phc vâ sau àố tỗ ra ngoan ngoận tuåt àưëi. Sut soất cng lc êëy
Na-pư-lï-ưng tun bưë húåp nhêët hùèn vûúng qëc Pi-ï-mưng vâo
E. Tac Le 8
http://ebooks. vdcmedia. com
nûúác Phấp. Nhûäng qëc gia nhỗ vâ nhûäng tiïíu vûúng Àûác, mâ sau
hoâ ûúác Luy-nï-vin nùm 1801, khưng thïí hy vổng vâo sûå gip àúä
ca nûúác Ấo àûúåc nûäa, run súå trûúác Na-pư-lï-ưng vâ cû xûã vúái Na-
pư-lï-ưng nhû nhûäng kễ tưi àôi, theo àng nghơa ca danh tûâ êëy.
Rưìi cëi cng lâ Hâ Lan nùỉm chùỉc chùỉn trong tay Na-pư-lï-ưng; rộ
râng lâ Hâ Lan sệ khưng thïí thoất vâ khưng thïí tûå giẫi thoất
àûúåc.
Nûúác Anh khưng thïí vâ khưng mën nhû vêåy. Ngây 18-2-
1803, trong bíi hưåi kiïën long trổng àêìu tiïn, bùçng cấch giẫ vúâ nưíi
giêån vâ phun ra nhûäng lúâi doẩ nẩt, Na-pư-lï-ưng àậ la lưëi om sôm.
Ưng ta phư phang sûå hng cûúâng ca mònh vâ tun bưë rùçng nïëu
Anh dấm gêy chiïën thò àố sệ lâ "mưåt cåc chiïën tranh tiïu diïåt",
rùçng Anh àûáng hông phónh phúâ cấc nûúác liïn minh, rùçng nûúác Ấo
"àậ thưi khưng tưìn tẩi" lâ mưåt cûúâng qëc lúán nûäa. Na-pư-lï-ưng

nối bùçng mưåt giổng nhû vêåy vâ hết to àïën nưỵi Uch-oốc viïët thû vïì
cho cêëp trïn ca y, ngâi bưå trûúãng ngoẩi giao Ư-kết-biu-ry rùçng:
"Tưi tûúãng nhû àang àûáng nghe mưåt viïån àẩi u k binh nối chûá
khưng phẫi ngûúâi àûáng àêìu mưåt trong nhûäng qëc gia mẩnh nhêët
úã chêu Êu". Na-pư-lï-ưng mưåt mûåc tin rùçng cố thïí nẩt nưå àûúåc Anh
vâ nhû vêåy vûâa giûä àûúåc hoâ bònh, vêỵn vûâa lâm ch àûúåc chêu Êu.
Nhûng ưng ta àậ gùåp phẫi àưëi phûúng mẩnh. Tuy cố nhûäng bêët
àưìng nghiïm trổng àậ lâm cho giai cêëp tû sẫn vâ qu tưåc Anh lc
àố khưng thưëng nhêët vúái nhau trïn nhiïìu quan àiïím, nhûng bổn
hổ lẩi nhêët trđ vïì mưåt àiïím lâ khưng àïí nhâ àưåc tâi Na-pư-lï-ưng
chinh phc chêu Êu. Vúái sûå doẩ nẩt ca Na-pư-lï-ưng vïì viïåc têåp
trung mưåt àưåi qn nûãa triïåu ngûúâi, chđnh ph Anh àưëi lẩi bùçng
cấch tùng cûúâng hẩm àưåi ca hổ vâ dng nhiïìu biïån phấp qn sûå
quan trổng.
Ngây 13 thấng 3, trong khi àống mưåt mân kõch múái vâ mân
kõch cëi cng, Na-pư-lï-ưng àậ tun bưë rùçng: "Cấc ưng nhêët àõnh
chiïën tranh hẫ? Cấc ưng côn mën àấnh nhau trong 15 nùm nûäa
vâ cấc ưng båc tưi sệ phẫi tham chiïën". Ưng ta àôi lẩi àẫo Man-tú
mâ Anh àậ chiïëm tûâ trûúác hoâ ûúác A-miïng vâ àậ cam kïët giao trẫ
cho dông hổ K sơ, nhûng Anh trò hoận viïåc thûåc hiïån bùçng cấch tưë
cấo nhûäng hânh àưång trấi vúái hôa ûúác ca Bư-na-pấc, Na-pư-lï-ưng
NAPOLEON BONAPARTE (quín 2) 9
http://ebooks. vdcmedia. com
lúán tiïëng tun bưë rùçng: "Ngûúâi Anh mën chiïën tranh, nhûng nïëu
hổ lâ nhûäng ngûûâi àêìu tiïn rt kiïëm ra thò tưi sệ lâ ngûúâi sau
cng tra gûúm vâo vỗ. .. Cấc ưng mën chín bõ v khđ, tưi cng sệ
chín bõ v khđ. Cố lệ cấc ưng cố thïí giïët chïë àûúåc nûúác Phấp,
nhûng àûâng hông doẩ dêỵm nố. Tai hoẩ sệ àïën vúái nhûäng kễ khưng
tưn trổng hiïåp ûúác! Nïëu hổ thđch giûä àẫo Man-tú thò chiïën tranh lâ
cêìn thiïët", Na-pư-lï-ưng giêån dûä thưët ra nhû vêåy vâ bỗ phông hổp

giûäa cåc tiïëp kiïën cấc àẩi sûá vâ cấc quan àẩi thêìn.
Uch-oốc rúâi Pa-ri vâo nhûäng ngây àêìu thấng 5 nùm 1803;
nhû vêåy lâ cåc chiïën tranh giûäa Na-pư-lï-ưng vâ nûúác Anh bùỉt
àêìu vâ nố chó kïët thc khi triïìu àẩi Na-pư-lï-ưng kïët thc.

Vâo thấng 3, sau v hânh hònh cưng tûúác Ùng-ghiïn vâ trong
khi ngûúâi ta àang chín bõ bẫn ấn ca Ca-àu-àan thò úã Pa-ri vâ úã
cấc tónh cố tin àưìn rùçng chđnh cưng tûúác àậ àûúåc Ca-àu-àan vâ àưì
àẫng ca hùỉn àõnh àûa lïn ngưi vua sau khi àậ thanh toấn àûúåc
Bư-na-pấc. Àố lâ tin àưìn nhẫm nhûng cng àậ gip đch àûúåc nhiïìu
cho Bư-na-pấc. Phấp àònh, Hưåi àưìng lêåp phấp, Nghõ viïån àûúåc coi
nhû àẩi diïån cho nhên dên nhûng gưìm toân nhûäng kễ m quấng
vâ tay sai ca võ Tưíng tâi thûá nhêët, bùỉt àêìu nối cưng khai vâ nối
toẩc ra rùçng àậ àïën lc cêìn thiïët phẫi chêëm dûát cấi tònh trẩng mâ
trong àố sûå an ninh vâ quìn lúåi ca qëc gia tu thåc vâ sinh
mẩng ca riïng mưåt ngûúâi vâ ngûúâi êëy àang gêy cho mổi kễ th
ca nûúác Phấp ni hy vổng bùçng nhûäng v mûu sất. Kïët lån rộ
râng lâ: cêìn phẫi thay chïë àưå "Tưíng tâi trổn àúâi" bùçng chïë àưå qn
ch thïë têåp.
Vò thïë, sau triïìu àẩi Mï-rư-vanh-giïng trõ vò tûâ thïë k thûá V
àïën thïë k thûá VIII; sau triïìu àẩi Ca-rư-lanh-giïng, kïë tc triïìu
àẩi Mï-rư-vanh-giïng, trõ vò thûá thïë k VIII àïën thïë k X; sau
triïìu àẩi Ca-pï-xiïng (gưìm hai chi hổ Va-loa vâ Bëc-bưng) thưëng
trõ tûâ cëi thïë k thûá X àïën nùm 1792 nùm mâ Lu-i XVI (tûác lâ
"Lu-i ấo choâng", trong thúâi cấch mẩng ngûúâi ta gổi Lu-i XVI nhû
vêåy) bõ lêåt àưí thò phẫi cố "triïìu àẩi thûá tû" trõ vò nûúác Phấp , àố lâ
triïìu àẩi Bư-na-pấc.
E. Tac Le 10
http://ebooks. vdcmedia. com
Chïë àưå cưång hoâ, tưìn tẩi tûâ ngây 10 thấng 8 nùm 1792, àïën

nay lẩi phẫi nhûúâng chưỵ cho chïë àưå qn ch.
Tuy vêåy, triïìu àẩi múái Bư-na-pấc khưng thïí mang tïn hiïåu
ca cấc triïìu àẩi trûúác àûúåc. Ưng cha múái mën mang cấi danh
hoâng àïë mâ Sấc-lú-ma-nhú, khi lâm lïỵ àùng quang, àậ tûå phong
cho mònh vâo nùm 800, 1.000 nùm sau, vâo nùm 1804, Na-pư-lï-
ưng tun bưë cưng khai rùçng noi gûúng Sấc-lú-ma-nhú, Na-pư-lï-
ưng sệ trúã thânh Hoâng àïë phûúng Têy, rùçng ưng khưng tûå cho
mònh lâ ngûúâi thûâa kïë ca cấc vua cha thúâi xûa ca nûúác Phấp,
mâ lâ ngûúâi thûâa kïë ca hoâng àïë Sấc-lú-ma-nhú.
Àïë qëc Sấc-lú-ma-nhú cố gò khấc hún lâ mưåt êm mûu lâm
sưëng lẩi vâ múã rưång mưåt àïë qëc khấc côn rưång lúán gêëp bưåi àïë qëc
La Mậ. Na-pư-lï-ưng cng tûå cho lâ kễ thûâa kïë ca àïë qëc êëy, lâ
kễ thưëng nhêët nhûäng nûúác cố nïìn vùn minh phûúng Têy. Sau nây,
Na-pư-lï-ưng àậ thânh cưng trong viïåc quy phc cấc nûúác chû hêìu
dûúái ấch thưëng trõ trûåc tiïëp hay giấn tiïëp ca mònh gưìm mưåt
khoẫng àêët àai rưång lúán gêëp bưåi khoẫng àêët àai mâ Sấc-lú-ma-nhú
chûa hïì trõ vò: trûúác chiïën dõch nûúác Nga nùm 1812, quìn lûåc ghï
gúám ca Na-pư-lï-ưng bao trm lïn trïn cấc lậnh thưí rưång lúán, tr
ph vâ dên cû àưng àc gêëp bưåi àïë qëc La Mậ, àố lâ múái chó nối úã
chêu Êu, chûa nối àïën nhûäng àêët àai thåc La Mậ úã Bùỉc Phi vâ úã
Tiïíu ấ. Nhûng khi lêìn àêìu tiïn chêu Êu àûúåc nghe nối àïën kïë
hoẩch Na-pư-lï-ưng lâm sưëng lẩi àïë qëc Sấc-lú-ma-nhú thò nhiïìu
ngûúâi cho rùçng dûå ấn àố xët phất tûå mưåt sûå kiïu ngẩo àiïn rưì vâ
coi nố nhû mưåt sûå thấch thûác tấo bẩo ca mưåt kễ xêm lûúåc ngang
tâng vúái thïë giúái vùn minh.
Àẩi sûá ca têët cẫ cấc cûúâng qëc lo êu ch theo dội sûå biïën
chuín bêët ngúâ, àưåt ngưåt vâ nhanh chống sang chïë àưå qn ch àậ
quấ hiïín nhiïn úã Phấp sau khi khấm phấ êm mûu ca Ca-àu-àan
vâ sau v hânh hònh cưng tûúác Ùng-ghiïn. Tđnh chêët bẫo hoâng
àûúåc xấc minh àêìy à ca êm mûu àố àậ båc mổi ngûúâi phẫi ch

. Tìn tûå theo dội cấc sûå viïåc àûúåc cưng bưë trong quấ trònh àiïìu
tra vâ cấc cåc tranh tng trong khi xết xûã, dêìn dêìn ngûúâi ta nhêån
ra rùçng, úã ngay giûäa lông bổn àẩi tû sẫn, trong sưë nhûäng kễ chiïëm
hûäu tâi sẫn ca nhâ nûúác, cố ûúác vổng cng cưë chđnh quìn vâ chïë
NAPOLEON BONAPARTE (quín 2) 11
http://ebooks. vdcmedia. com
àưå Na-pư-lï-ưng lêåp nïn nhùçm bẫo àẫm mưåt cấch cố hiïåu lûåc tđnh
mẩng vâ tâi sẫn ca hổ chưëng lẩi nhûäng mûu àưì ca bổn tû sẫn c,
bổn qu tưåc. Ngây 18 thấng 4 nùm 1804, Nghõ viïån ra mưåt nghõ
quët. Theo nghõ quët êëy thò Na-pư-lï-ưng Bư-na-pấc àûúåc phong
lâm hoâng àïë nûúác Phấp theo chïë àưå thïë têåp. Thïí thûác trûng cêìu
dên lêìn nây côn dïỵ dâng hún nùm 1799, sau Thấng Sûúng m.
Tû tûúãng ai nêëy àïìu hoang mang cao àưå, mùåc d ai nêëy àïìu
àậ trưng àúåi sûå kiïån êëy tûâ nùm 1802 vâ giai cêëp àẩi tû sẫn, ng hưå
triïåt àïí chđnh sấch ca Bư-na-pấc, àậ cho rùçng chïë àưå qn ch
quay trúã lẩi lâ mưåt viïåc nhêët àõnh khưng thïí trấnh àûúåc. Àûúng
nhiïn lâ nhûäng ngûúâi cưång hoâ kiïn àõnh khưng thïí cam chõu tònh
hònh múái àố. Nhûäng ngây cấch mẩng, nhûäng ûúác mú tûå do vâ bònh
àùèng, nhûäng lúâi àẫ kđch kõch liïåt bổn àưåc tâi côn khùỉc sêu trong
têm trđ. Mưåt sưë ngûúâi nghơ rùçng Bư-na-pấc àậ lâm giẫm vinh
quang ca ưng ta khi mën thïm mưåt chûác võ vâo cấi tïn àậ lûâng
lêỵy khùỉp núi ca ưng ta. Pưn Lu-i Cu-ri-ï lc àố kïu lïn rùçng: "Àậ
lâ Bư-na-pấc mâ côn lâm hoâng àïë! Hùỉn mën xëng dưëc!". Bđt-tư-
ven vò quấ hêm mưå nïn tùång Na-pư-lï-ưng cấi tïn "bẫn giao hûúãng
hng trấng" nhûng Bđt-tư-ven àậ thu lẩi lúâi tùång êëy khi thêëy anh
cưng dên Bư-na-pấc àậ biïën chêët thânh hoâng àïë. Khi mưåt bêìy vùn
vộ bấ quan phêím phc rûåc rúä, mưåt bêìy phu nhên trong triïìu, ấo
qìn lưång lêỵy, lêìn àêìu tiïn àïën chc tng võ hoâng àïë múái trong
cung Tuy-lú-ri thò chó cố mưåt vâi n gûúâi hiïíu trong thêm têm rùçng
ngûúâi cha múái chûa coi lïỵ lïn ngưi ca ưng ta àïën àêy lâ kïët thc

vâ khưng phẫi vư cúá mâ ưng ta nhùỉc túái Sấc-lú-ma-nhú. Na-pư-lï-
ưng khưng mën giấo hoâng àđch thên àïën dûå lïỵ lïn ngưi ca ưng
nhû 1.000 nùm trûúác àêy, nùm 800, võ tiïìn bưëi xa xưi ca giấo
hoâng àậ lâm àưëi vúái Sấc-lú-ma-nhú. Nhûng Na-pư-lï-ưng àõnh
têm àem lẩi cho lïỵ lïn ngưi mưåt sûå thay àưíi cố nghơa. Sấc-lú-ma-
nhú àïën vúái giấo hoâng úã La Mậ àïí lâm lïỵ àùng quang, côn Na-pư-
lï-ưng thò mën giấo hoâng phẫi àđch thên àïën vúái Na-pư-lï-ưng úã
Pa-ri.
Pi VII hoẫng súå vâ cùm tûác khi àûúåc biïët mën ca hoâng
àïë Na-pư-lï-ưng. Cấc cêån thêìn ca giấo hoâng cưë gùỉng an i giấo
hoâng bùçng cấch dêỵn giẫi cấc thđ d lõch sûã xûa kia. Hổ àậ nhùỉc lẩi
E. Tac Le 12
http://ebooks. vdcmedia. com
mưåt trong vư vân k niïåm vïì àûác giấo hoâng Lï-ưng thûá nhêët rùçng
giûäa thïë k thûá V, khi tònh hònh chùèng ra sao, àậ àânh chõu nhêỵn
nhc àïën gùåp ất-ti-la, mâ ngûúâi th lơnh êëy ca dên tưåc Hun thò
khưng thïí nâo bò àûúåc vúái võ hoâng àïë múái ca nûúác Phấp vïì
phûúng diïån hổc vêën, lïỵ àưå vâ lõch thiïåp. Vẫ lẩi, cng khưng thïí
àùåt vêën àïì tûâ chưëi àûúåc. La Mậ nùçm trong vông uy hiïëp ca qn
àưåi Phấp úã miïìn bùỉc vâ miïìn trung nûúác .
Nghơ àậ chđn, giấo hoâng nhanh chống quët àõnh àânh lâm
theo nhûäng u sấch ca Na-pư-lï-ưng, nhûng khưng phẫi khưng
cưë àôi cho àûúåc mưåt sûå àïìn b tưëi thiïíu bùçng mưåt sưë mẫnh àêët nhỗ
úã miïìn bùỉc àêët Thấnh mâ trûúác àêy Na-pư-lï-ưng àậ chiïëm àoẩt.
Nhûng Pi VII, hưìng y giấo ch Cưng-xen-vi vâ Viïån mêåt tuín ca
giấo hoâng khưng à sûác chổi vúái nhâ ngoẩi giao tâi giỗi lâ Na-pư-
lï-ưng. Tuy giấo hoâng àậ dng nhûäng mểo vùåt àậ kïu rïn cay
àùỉng, rưìi lẩi dng àïën nhûäng mểo vùåt nhûäng lúâi kïu rïn, nhûng
viïåc mùåc cẫ ca ưng ta cng chùèng ùn thua. Sau khi àûúåc Na-pư-lï-
ưng khđch lïå giấo hoâng àậ ài Pa-ri vúái hy vổng àïën àố sệ àûúåc mưåt

cht gò. Nhûng àïën Pa-ri, giấo hoâng cng chùèng àûúåc gò hún.
Trûúác cng nhû trong khi lâm lïỵ àùng quang, Na-pư-lï-ưng àậ tỗ
ra thấi àưå hai mùåt rêët k khưi. Na-pư-lï-ưng cêìn àïën giấo hoâng vò
trong thúâi êëy hâng triïåu ngûúâi dên trïn mùåt àêët vâ àùåc biïåt àa sưë
nhên dên Phấp àïìu sng giấo hoâng. Vêåy thò giấo hoâng lâ mưåt
cấi àưì ph tng cêìn thiïët cho lïỵ àùng quang ca ưng, nhêët lâ khi
cêìn phẫi lâm sưëng lẩi quìn hânh vâ nguån ca Sấc-lú-ma-nhú.
Nhûng mùåt khấc, Na-pư-lï-ưng coi cấ nhên giấo hoâng nhû mưåt gậ
ph thu, nhû nhûäng kễ lúåi dng mưåt cấch cố thûác sûå ngu xín
ca loâi ngûúâi bùçng nhûäng lúâi thêìn ch vâ nhûäng th phấp mï tđn
úã trong cng nhû úã ngoâi nhâ thúâ. Khi múâi giấo hoâng, Na-pư-lï-
ưng hûáa vúái cấc võ hưìng y giấo ch lâ sệ ài àốn giấo hoâng. Na-pư-
lï-ưng àậ ài àốn nhûng lẩi vêån àưì ài sùn, cố thúå sùn, lđnh tiïìn trẩm
vâ chố vêy quanh, vâ àậ gùåp giấo hoâng úã rûâng Phưng-ten-nú-blư,
cấch lêu àâi Phưng-ten-nú-blư úã vng lên cêån Pa-ri vâi bûúác, núi
Na-pư-lï-ưng àang úã. Àoân ca giấo hoâng dûâng lẩi, giấo hoâng
àûúåc múâi xëng xe vâ qua àûúâng cấi àïí lïn xe ca hoâng àïë, nhûng
NAPOLEON BONAPARTE (quín 2) 13
http://ebooks. vdcmedia. com
Na-pư-lï-ưng thò khưng xëng xe tiïëp àốn. Na-pư-lï-ưng àậ xûã vúái
giấo hoâng nhû vêåy trong sët thúâi gian ưng nây úã Pa-ri.
Ngây 2 thấng 12 nùm 1804, lïỵ àùng quang ca Na-pư-lï-ưng
àûúåc cûã hânh úã nhâ thúâ Àûác Bâ Pa-ri. Mổi ngûúâi àưí xư ra xem khi
àoân xe lưång lêỵy kếo thânh mưåt hâng dâi vư têån àûa toân bưå triïìu
àònh, tûúáng tấ, àẩi thêìn, giấo hoâng vâ cấc hưìng y giấo ch tûâ
cung àiïån àïën nhâ thúâ. Ngoâi ra, ngây hưm àố ngûúâi ta côn nhùỉc
lẩi mưåt cêu trong truìn thuët àïí gấn cho nhiïìu nhên vêåt khấc
nhau vâ cố lệ cêu àố àậ do mưåt ngûúâi lđnh cưång hoâ c nối àïí trẫ
lúâi Na-pư-lï-ưng khi Na-pư-lï-ưng hỗi ngûúâi êëy cố thêëy thđch th vïì
sûå long trổng nây khưng: "Têu bïå hẩ, rêët thđch th, nhûng thêåt

àấng tiïëc bao nhiïu vò ngây hưm nay vùỉng mêët 300.000 ngûúâi àậ
chïët àïí lâm cho nhûäng bíi lïỵ giưëng nhû thïë nây khưng thïí cố
àûúåc". Cêu truìn thuët àố àưi khi àûúåc ngûúâi ta c ho lâ àậ àûúåc
nối vâo dõp k bẫn hiïåp nghõ giûäa giấo hoâng vâ Na-pư-lï-ưng,
nhûng d úã trong trûúâng húåp nâo ài nûäa, cêu nối àố vêỵn rêët cố
nghơa.
Bêët ngúâ àưëi vúái giấo hoâng vâ trấi vúái th tc àậ àõnh trûúác,
Na-pư-lï-ưng sûãa àưíi mưåt cấch hïët sûác àùåc biïåt phêìn ch ëu ca
bíi lïỵ: vâo lc long trổng nhêët, khi Pi VII sùỉp lâm nhiïåm v àùåt
m miïån lïn àêìu hoâng àïë nhû 10 thïë k trûúác võ tiïìn bưëi ca giấo
hoâng àậ lâm àưëi vúái Sấc-lú-ma-nhú úã tôa thânh Pi-e, thò bêët chúåt
Na-pư-lï-ưng giùçng lêëy m triïìu thiïn úã tay giấo hoâng vâ tûå àùåt
lïn àêìu mònh; rưìi àïën lûúåt vúå Na-pư-lï-ưng, Giư-dï-phin, qu trûúác
mùåt hoâng àïë àïí hoâng àïë àùåt lïn àêìu mưåt m khấc nhỗ hún.
Hânh àưång nây mang mưåt nghơa tûúång trûng: Na-pư-lï-ưng
khưng mën àïí cho sûå "lâm phếp" ca giấo hoâng cố mưåt têìm quan
trổng quấ quët àõnh trong bíi lïỵ. Na-pư-lï-ưng khưng mën
nhêån úã tay ngûúâi cêìm àêìu cấi tưí chûác tưn giấo mâ Na-pư-lï-ưng
thêëy cêìn phẫi àïëm xóa túái nhûng thûåc têm khưng ûa vâ cng
chùèng trên trổng.
Hưåi hê kếo dâi nhiïìu ngây liïìn úã trong triïìu àònh, úã kinh
thânh, úã cấc tónh, ngûúâi ta dùng àên, bùỉn sng cưëi, kếo chng, têëu
nhẩc liïn tc. Ngay giûäa lc th vui khưng ngûâng khưng dûát êëy,
Na-pư-lï-ưng àậ nhòn thêëy mưëi nguy múái àang uy hiïëp àïë qëc
E. Tac Le 14
http://ebooks. vdcmedia. com
Phấp. Trûúác ngây lâm lïỵ àùng quang. Na-pư-lï-ưng àậ nhêån àûúåc
nhûäng tin tûác khưng cho phếp mònh hoâi nghi rùçng sau v Ca-àu-
àan bõ bẩi lưå, Uy-liïm-Pđt àậ tùng cûúâng cưng tấc ngoẩi giao àïí
thânh lêåp mưåt khưëi liïn minh khấc chưëng lẩi nûúác Phấp, àïí tûâ bíi

àêìu ca cấc cåc chiïën tranh cấch mẩng àïën nay thò lâ khưëi liïn
minh thûá ba vâ thûåc tïë, khưëi liïn minh êëy àậ àûúåc thânh lêåp.

Vâo thấng 3, sau v hânh hònh cưng tûúác Ùng-ghiïn vâ trong
khi ngûúâi ta àang chín bõ bẫn ấn ca Ca-àu-àan thò úã Pa-ri vâ úã
cấc tónh cố tin àưìn rùçng chđnh cưng tûúác àậ àûúåc Ca-àu-àan vâ àưì
àẫng ca hùỉn àõnh àûa lïn ngưi vua sau khi àậ thanh toấn àûúåc
Bư-na-pấc. Àố lâ tin àưìn nhẫm nhûng cng àậ gip đch àûúåc nhiïìu
cho Bư-na-pấc. Phấp àònh, Hưåi àưìng lêåp phấp, Nghõ viïån àûúåc coi
nhû àẩi diïån cho nhên dên nhûng gưìm toân nhûäng kễ m quấng
vâ tay sai ca võ Tưíng tâi thûá nhêët, bùỉt àêìu nối cưng khai vâ nối
toẩc ra rùçng àậ àïën lc cêìn thiïët phẫi chêëm dûát cấi tònh trẩng mâ
trong àố sûå an ninh vâ quìn lúåi ca qëc gia tu thåc vâ sinh
mẩng ca riïng mưåt ngûúâi vâ ngûúâi êëy àang gêy cho mổi kễ th
ca nûúác Phấp ni hy vổng bùçng nhûäng v mûu sất. Kïët lån rộ
râng lâ: cêìn phẫi thay chïë àưå "Tưíng tâi trổn àúâi" bùçng chïë àưå qn
ch thïë têåp.
Vò thïë, sau triïìu àẩi Mï-rư-vanh-giïng trõ vò tûâ thïë k thûá V
àïën thïë k thûá VIII; sau triïìu àẩi Ca-rư-lanh-giïng, kïë tc triïìu
àẩi Mï-rư-vanh-giïng, trõ vò thûá thïë k VIII àïën thïë k X; sau
triïìu àẩi Ca-pï-xiïng (gưìm hai chi hổ Va-loa vâ Bëc-bưng) thưëng
trõ tûâ cëi thïë k thûá X àïën nùm 1792 nùm mâ Lu-i XVI (tûác lâ
"Lu-i ấo choâng", trong thúâi cấch mẩng ngûúâi ta gổi Lu-i XVI nhû
vêåy) bõ lêåt àưí thò phẫi cố "triïìu àẩi thûá tû" trõ vò nûúác Phấp , àố lâ
triïìu àẩi Bư-na-pấc.
Chïë àưå cưång hoâ, tưìn tẩi tûâ ngây 10 thấng 8 nùm 1792, àïën
nay lẩi phẫi nhûúâng chưỵ cho chïë àưå qn ch.
Tuy vêåy, triïìu àẩi múái Bư-na-pấc khưng thïí mang tïn hiïåu
ca cấc triïìu àẩi trûúác àûúåc. Ưng cha múái mën mang cấi danh
hoâng àïë mâ Sấc-lú-ma-nhú, khi lâm lïỵ àùng quang, àậ tûå phong

NAPOLEON BONAPARTE (quín 2) 15
http://ebooks. vdcmedia. com
cho mònh vâo nùm 800, 1.000 nùm sau, vâo nùm 1804, Na-pư-lï-
ưng tun bưë cưng khai rùçng noi gûúng Sấc-lú-ma-nhú, Na-pư-lï-
ưng sệ trúã thânh Hoâng àïë phûúng Têy, rùçng ưng khưng tûå cho
mònh lâ ngûúâi thûâa kïë ca cấc vua cha thúâi xûa ca nûúác Phấp,
mâ lâ ngûúâi thûâa kïë ca hoâng àïë Sấc-lú-ma-nhú.
Àïë qëc Sấc-lú-ma-nhú cố gò khấc hún lâ mưåt êm mûu lâm
sưëng lẩi vâ múã rưång mưåt àïë qëc khấc côn rưång lúán gêëp bưåi àïë qëc
La Mậ. Na-pư-lï-ưng cng tûå cho lâ kễ thûâa kïë ca àïë qëc êëy, lâ
kễ thưëng nhêët nhûäng nûúác cố nïìn vùn minh phûúng Têy. Sau nây,
Na-pư-lï-ưng àậ thânh cưng trong viïåc quy phc cấc nûúác chû hêìu
dûúái ấch thưëng trõ trûåc tiïëp hay giấn tiïëp ca mònh gưìm mưåt
khoẫng àêët àai rưång lúán gêëp bưåi khoẫng àêët àai mâ Sấc-lú-ma-nhú
chûa hïì trõ vò: trûúác chiïën dõch nûúác Nga nùm 1812, quìn lûåc ghï
gúám ca Na-pư-lï-ưng bao trm lïn trïn cấc lậnh thưí rưång lúán, tr
ph vâ dên cû àưng àc gêëp bưåi àïë qëc La Mậ, àố lâ múái chó nối úã
chêu Êu, chûa nối àïën nhûäng àêët àai thåc La Mậ úã Bùỉc Phi vâ úã
Tiïíu ấ. Nhûng khi lêìn àêìu tiïn chêu Êu àûúåc nghe nối àïën kïë
hoẩch Na-pư-lï-ưng lâm sưëng lẩi àïë qëc Sấc-lú-ma-nhú thò nhiïìu
ngûúâi cho rùçng dûå ấn àố xët phất tûå mưåt sûå kiïu ngẩo àiïn rưì vâ
coi nố nhû mưåt sûå thấch thûác tấo bẩo ca mưåt kễ xêm lûúåc ngang
tâng vúái thïë giúái vùn minh.
Àẩi sûá ca têët cẫ cấc cûúâng qëc lo êu ch theo dội sûå biïën
chuín bêët ngúâ, àưåt ngưåt vâ nhanh chống sang chïë àưå qn ch àậ
quấ hiïín nhiïn úã Phấp sau khi khấm phấ êm mûu ca Ca-àu-àan
vâ sau v hânh hònh cưng tûúác Ùng-ghiïn. Tđnh chêët bẫo hoâng
àûúåc xấc minh àêìy à ca êm mûu àố àậ båc mổi ngûúâi phẫi ch
. Tìn tûå theo dội cấc sûå viïåc àûúåc cưng bưë trong quấ trònh àiïìu
tra vâ cấc cåc tranh tng trong khi xết xûã, dêìn dêìn ngûúâi ta nhêån

ra rùçng, úã ngay giûäa lông bổn àẩi tû sẫn, trong sưë nhûäng kễ chiïëm
hûäu tâi sẫn ca nhâ nûúác, cố ûúác vổng cng cưë chđnh quìn vâ chïë
àưå Na-pư-lï-ưng lêåp nïn nhùçm bẫo àẫm mưåt cấch cố hiïåu lûåc tđnh
mẩng vâ tâi sẫn ca hổ chưëng lẩi nhûäng mûu àưì ca bổn tû sẫn c,
bổn qu tưåc. Ngây 18 thấng 4 nùm 1804, Nghõ viïån ra mưåt nghõ
quët. Theo nghõ quët êëy thò Na-pư-lï-ưng Bư-na-pấc àûúåc phong
E. Tac Le 16
http://ebooks. vdcmedia. com
lâm hoâng àïë nûúác Phấp theo chïë àưå thïë têåp. Thïí thûác trûng cêìu
dên lêìn nây côn dïỵ dâng hún nùm 1799, sau Thấng Sûúng m.
Tû tûúãng ai nêëy àïìu hoang mang cao àưå, mùåc d ai nêëy àïìu
àậ trưng àúåi sûå kiïån êëy tûâ nùm 1802 vâ giai cêëp àẩi tû sẫn, ng hưå
triïåt àïí chđnh sấch ca Bư-na-pấc, àậ cho rùçng chïë àưå qn ch
quay trúã lẩi lâ mưåt viïåc nhêët àõnh khưng thïí trấnh àûúåc. Àûúng
nhiïn lâ nhûäng ngûúâi cưång hoâ kiïn àõnh khưng thïí cam chõu tònh
hònh múái àố. Nhûäng ngây cấch mẩng, nhûäng ûúác mú tûå do vâ bònh
àùèng, nhûäng lúâi àẫ kđch kõch liïåt bổn àưåc tâi côn khùỉc sêu trong
têm trđ. Mưåt sưë ngûúâi nghơ rùçng Bư-na-pấc àậ lâm giẫm vinh
quang ca ưng ta khi mën thïm mưåt chûác võ vâo cấi tïn àậ lûâng
lêỵy khùỉp núi ca ưng ta. Pưn Lu-i Cu-ri-ï lc àố kïu lïn rùçng: "Àậ
lâ Bư-na-pấc mâ côn lâm hoâng àïë! Hùỉn mën xëng dưëc!". Bđt-tư-
ven vò quấ hêm mưå nïn tùång Na-pư-lï-ưng cấi tïn "bẫn giao hûúãng
hng trấng" nhûng Bđt-tư-ven àậ thu lẩi lúâi tùång êëy khi thêëy anh
cưng dên Bư-na-pấc àậ biïën chêët thânh hoâng àïë. Khi mưåt bêìy vùn
vộ bấ quan phêím phc rûåc rúä, mưåt bêìy phu nhên trong triïìu, ấo
qìn lưång lêỵy, lêìn àêìu tiïn àïën chc tng võ hoâng àïë múái trong
cung Tuy-lú-ri thò chó cố mưåt vâi n gûúâi hiïíu trong thêm têm rùçng
ngûúâi cha múái chûa coi lïỵ lïn ngưi ca ưng ta àïën àêy lâ kïët thc
vâ khưng phẫi vư cúá mâ ưng ta nhùỉc túái Sấc-lú-ma-nhú. Na-pư-lï-
ưng khưng mën giấo hoâng àđch thên àïën dûå lïỵ lïn ngưi ca ưng

nhû 1.000 nùm trûúác àêy, nùm 800, võ tiïìn bưëi xa xưi ca giấo
hoâng àậ lâm àưëi vúái Sấc-lú-ma-nhú. Nhûng Na-pư-lï-ưng àõnh
têm àem lẩi cho lïỵ lïn ngưi mưåt sûå thay àưíi cố nghơa. Sấc-lú-ma-
nhú àïën vúái giấo hoâng úã La Mậ àïí lâm lïỵ àùng quang, côn Na-pư-
lï-ưng thò mën giấo hoâng phẫi àđch thên àïën vúái Na-pư-lï-ưng úã
Pa-ri.
Pi VII hoẫng súå vâ cùm tûác khi àûúåc biïët mën ca hoâng
àïë Na-pư-lï-ưng. Cấc cêån thêìn ca giấo hoâng cưë gùỉng an i giấo
hoâng bùçng cấch dêỵn giẫi cấc thđ d lõch sûã xûa kia. Hổ àậ nhùỉc lẩi
mưåt trong vư vân k niïåm vïì àûác giấo hoâng Lï-ưng thûá nhêët rùçng
giûäa thïë k thûá V, khi tònh hònh chùèng ra sao, àậ àânh chõu nhêỵn
nhc àïën gùåp ất-ti-la, mâ ngûúâi th lơnh êëy ca dên tưåc Hun thò
khưng thïí nâo bò àûúåc vúái võ hoâng àïë múái ca nûúác Phấp vïì
NAPOLEON BONAPARTE (quín 2) 17
http://ebooks. vdcmedia. com
phûúng diïån hổc vêën, lïỵ àưå vâ lõch thiïåp. Vẫ lẩi, cng khưng thïí
àùåt vêën àïì tûâ chưëi àûúåc. La Mậ nùçm trong vông uy hiïëp ca qn
àưåi Phấp úã miïìn bùỉc vâ miïìn trung nûúác .
Nghơ àậ chđn, giấo hoâng nhanh chống quët àõnh àânh lâm
theo nhûäng u sấch ca Na-pư-lï-ưng, nhûng khưng phẫi khưng
cưë àôi cho àûúåc mưåt sûå àïìn b tưëi thiïíu bùçng mưåt sưë mẫnh àêët nhỗ
úã miïìn bùỉc àêët Thấnh mâ trûúác àêy Na-pư-lï-ưng àậ chiïëm àoẩt.
Nhûng Pi VII, hưìng y giấo ch Cưng-xen-vi vâ Viïån mêåt tuín ca
giấo hoâng khưng à sûác chổi vúái nhâ ngoẩi giao tâi giỗi lâ Na-pư-
lï-ưng. Tuy giấo hoâng àậ dng nhûäng mểo vùåt àậ kïu rïn cay
àùỉng, rưìi lẩi dng àïën nhûäng mểo vùåt nhûäng lúâi kïu rïn, nhûng
viïåc mùåc cẫ ca ưng ta cng chùèng ùn thua. Sau khi àûúåc Na-pư-lï-
ưng khđch lïå giấo hoâng àậ ài Pa-ri vúái hy vổng àïën àố sệ àûúåc mưåt
cht gò. Nhûng àïën Pa-ri, giấo hoâng cng chùèng àûúåc gò hún.
Trûúác cng nhû trong khi lâm lïỵ àùng quang, Na-pư-lï-ưng àậ tỗ

ra thấi àưå hai mùåt rêët k khưi. Na-pư-lï-ưng cêìn àïën giấo hoâng vò
trong thúâi êëy hâng triïåu ngûúâi dên trïn mùåt àêët vâ àùåc biïåt àa sưë
nhên dên Phấp àïìu sng giấo hoâng. Vêåy thò giấo hoâng lâ mưåt
cấi àưì ph tng cêìn thiïët cho lïỵ àùng quang ca ưng, nhêët lâ khi
cêìn phẫi lâm sưëng lẩi quìn hânh vâ nguån ca Sấc-lú-ma-nhú.
Nhûng mùåt khấc, Na-pư-lï-ưng coi cấ nhên giấo hoâng nhû mưåt gậ
ph thu, nhû nhûäng kễ lúåi dng mưåt cấch cố thûác sûå ngu xín
ca loâi ngûúâi bùçng nhûäng lúâi thêìn ch vâ nhûäng th phấp mï tđn
úã trong cng nhû úã ngoâi nhâ thúâ. Khi múâi giấo hoâng, Na-pư-lï-
ưng hûáa vúái cấc võ hưìng y giấo ch lâ sệ ài àốn giấo hoâng. Na-pư-
lï-ưng àậ ài àốn nhûng lẩi vêån àưì ài sùn, cố thúå sùn, lđnh tiïìn trẩm
vâ chố vêy quanh, vâ àậ gùåp giấo hoâng úã rûâng Phưng-ten-nú-blư,
cấch lêu àâi Phưng-ten-nú-blư úã vng lên cêån Pa-ri vâi bûúác, núi
Na-pư-lï-ưng àang úã. Àoân ca giấo hoâng dûâng lẩi, giấo hoâng
àûúåc múâi xëng xe vâ qua àûúâng cấi àïí lïn xe ca hoâng àïë, nhûng
Na-pư-lï-ưng thò khưng xëng xe tiïëp àốn. Na-pư-lï-ưng àậ xûã vúái
giấo hoâng nhû vêåy trong sët thúâi gian ưng nây úã Pa-ri.
Ngây 2 thấng 12 nùm 1804, lïỵ àùng quang ca Na-pư-lï-ưng
àûúåc cûã hânh úã nhâ thúâ Àûác Bâ Pa-ri. Mổi ngûúâi àưí xư ra xem khi
àoân xe lưång lêỵy kếo thânh mưåt hâng dâi vư têån àûa toân bưå triïìu
E. Tac Le 18
http://ebooks. vdcmedia. com
àònh, tûúáng tấ, àẩi thêìn, giấo hoâng vâ cấc hưìng y giấo ch tûâ
cung àiïån àïën nhâ thúâ. Ngoâi ra, ngây hưm àố ngûúâi ta côn nhùỉc
lẩi mưåt cêu trong truìn thuët àïí gấn cho nhiïìu nhên vêåt khấc
nhau vâ cố lệ cêu àố àậ do mưåt ngûúâi lđnh cưång hoâ c nối àïí trẫ
lúâi Na-pư-lï-ưng khi Na-pư-lï-ưng hỗi ngûúâi êëy cố thêëy thđch th vïì
sûå long trổng nây khưng: "Têu bïå hẩ, rêët thđch th, nhûng thêåt
àấng tiïëc bao nhiïu vò ngây hưm nay vùỉng mêët 300.000 ngûúâi àậ
chïët àïí lâm cho nhûäng bíi lïỵ giưëng nhû thïë nây khưng thïí cố

àûúåc". Cêu truìn thuët àố àưi khi àûúåc ngûúâi ta c ho lâ àậ àûúåc
nối vâo dõp k bẫn hiïåp nghõ giûäa giấo hoâng vâ Na-pư-lï-ưng,
nhûng d úã trong trûúâng húåp nâo ài nûäa, cêu nối àố vêỵn rêët cố
nghơa.
Bêët ngúâ àưëi vúái giấo hoâng vâ trấi vúái th tc àậ àõnh trûúác,
Na-pư-lï-ưng sûãa àưíi mưåt cấch hïët sûác àùåc biïåt phêìn ch ëu ca
bíi lïỵ: vâo lc long trổng nhêët, khi Pi VII sùỉp lâm nhiïåm v àùåt
m miïån lïn àêìu hoâng àïë nhû 10 thïë k trûúác võ tiïìn bưëi ca giấo
hoâng àậ lâm àưëi vúái Sấc-lú-ma-nhú úã tôa thânh Pi-e, thò bêët chúåt
Na-pư-lï-ưng giùçng lêëy m triïìu thiïn úã tay giấo hoâng vâ tûå àùåt
lïn àêìu mònh; rưìi àïën lûúåt vúå Na-pư-lï-ưng, Giư-dï-phin, qu trûúác
mùåt hoâng àïë àïí hoâng àïë àùåt lïn àêìu mưåt m khấc nhỗ hún.
Hânh àưång nây mang mưåt nghơa tûúång trûng: Na-pư-lï-ưng
khưng mën àïí cho sûå "lâm phếp" ca giấo hoâng cố mưåt têìm quan
trổng quấ quët àõnh trong bíi lïỵ. Na-pư-lï-ưng khưng mën
nhêån úã tay ngûúâi cêìm àêìu cấi tưí chûác tưn giấo mâ Na-pư-lï-ưng
thêëy cêìn phẫi àïëm xóa túái nhûng thûåc têm khưng ûa vâ cng
chùèng trên trổng.
Hưåi hê kếo dâi nhiïìu ngây liïìn úã trong triïìu àònh, úã kinh
thânh, úã cấc tónh, ngûúâi ta dùng àên, bùỉn sng cưëi, kếo chng, têëu
nhẩc liïn tc. Ngay giûäa lc th vui khưng ngûâng khưng dûát êëy,
Na-pư-lï-ưng àậ nhòn thêëy mưëi nguy múái àang uy hiïëp àïë qëc
Phấp. Trûúác ngây lâm lïỵ àùng quang. Na-pư-lï-ưng àậ nhêån àûúåc
nhûäng tin tûác khưng cho phếp mònh hoâi nghi rùçng sau v Ca-àu-
àan bõ bẩi lưå, Uy-liïm-Pđt àậ tùng cûúâng cưng tấc ngoẩi giao àïí
thânh lêåp mưåt khưëi liïn minh khấc chưëng lẩi nûúác Phấp, àïí tûâ bíi
NAPOLEON BONAPARTE (quyùớn 2) 19
http://ebooks. vdcmedia. com
ờỡu cuóa caỏc cuửồc chiùởn tranh caỏch maồng ùởn nay thũ laõ khửởi liùn
minh thỷỏ ba vaõ thỷồc tùở, khửởi liùn minh ờởy aọ ỷỳồc thaõnh lờồp.

E. Tac Le 20
http://ebooks. vdcmedia. com
THÊËT BẨI CA KHƯËI LIÏN MINH QN SÛÅ THÛÁ BA
1805-1806

Cåc liïn minh qn sûå lúán àêìu tiïn ca cấc cûúâng qëc chêu
Êu tiïën cưng vâo nûúác Phấp nùm 1792, trûúác Na-pư-lï-ưng, àậ bõ
àấnh bẩi vâ bõ th tiïu nùm 1797 vúái hôa ûúác Cam-pư Phoốc-mi-ư
k giûäa tûúáng Bư-na-pấc vâ nhûäng àẩi diïån toân quìn nûúác Ấo.
Cåc liïn minh thûá hai, tiïën cưng nûúác Phấp khi Bư-na-pấc àấnh
bẩi lc Bư-na-pấc quay trúã vïì Phấp vâ cng bõ tan rậ sau sûå phẫn
bưåi ca Pưn àïå nhêët vâ khi mâ nûúác Ấo båc phẫi chêëp nhêån hôa
ûúác Luy-nï-vin nùm 1801. Nùm 1805, Na-pư-lï-ưng lẩi phẫi àưëi
phố vúái cåc tiïën cưng thûá ba ca cấc àẩi cûúâng qëc chêu Êu. Mưåt
cåc àổ sûác múái vâ lúán lao àang àûúåc chín bõ.
Vâo nhûäng nùỉm 1804-1805, Na-pư-lï-ưng nghơ àïën "mưåt cåc
chiïën tranh àïë qëc" trïn àêët Anh, nghơ àïën "chiïëm Ln Àưn vâ
Ngên hâng nûúác Anh", nhûng Na-pư-lï-ưng àậ phẫi tiïën hânh cåc
chiïën tranh êëy vâo nùm 1805 vâ chêëm dûát nố khưng phẫi trûúác
cûãa thânh Ln Àưn mâ trûúác thânh Viïn, tuy rùçng àưëi phûúng
ca ưng ta vêỵn chó lâ mưåt.
Vung tiïìn bûâa bậi, Uy-liïm-Pđt àang thûåc hiïån nhiïåm v
thânh lêåp khưëi liïn minh múái. Mưåt sûå hưët hoẫng thêåt sûå àậ àê lïn
nûúác Anh kiïu ngẩo. Vâo cëi nùm 1804 vâ àêìu nùm 1805, trẩi
lđnh Bu-lư-nhú do Na-pư-lï-ưng lêåp nïn àậ trúã thânh mưåt lûåc lûúång
qn sûå àấng súå. Mưåt àưåi qn rêët lúán, àûúåc trang bõ hïët sûác àêìy
à, chó côn àúåi lïånh àưí bưå khi sûúng m bùỉt àêìu ph lïn biïín
Mùng-sú. ÚÃ Anh, ngûúâi ta àang cưë tưí chûác mưåt thûá tưíng àưång viïn.
Nhû vêåy lâ ngûúâi Anh chó côn biïët àùåt hy vổng vâo khưëi liïn minh.
Nûúác ấo nhòn tònh thïë bêët trùỉc mưåt cấch hâi lông. Nhûäng sûå hy

sinh mâ nûúác Ấo phẫi chõu àûång sau hôa ûúác Luy-nï-vin, vâ nhêët
NAPOLEON BONAPARTE (quín 2) 21
http://ebooks. vdcmedia. com
lâ tûâ khi Na-pư-lï-ưng thi hânh chđnh sấch thưëng trõ úã nhûäng nûúác
nhỗ úã miïìn têy vâ nam nûúác Àûác nùång nïì àïën mûác àưå mâ nûúác Ấo
chó côn hy vổng duy nhêët lâ trưng chúâ mưåt cåc chiïën tranh àïí
khỗi bõ tt xëng àõa võ cûúâng qëc loẩi hai. Vâ thúâi cú tiïën hânh
cåc chiïën tranh àố àậ àïën vúái sưë tiïìn ca nûúác Anh. Gêìn nhû
àưìng thúâi vúái viïåc tiïën hânh thûúng lûúång vúái ấo, Pđt cng bùỉt liïn
lẩc vúái nûúác Nga.
Na-pư-lï-ưng biïët rùçng Anh rêët trưng mong vâo mưåt cåc
xung àưåt v trang mâ ấo vâ Nga sệ chiïën àêëu úã lc àõa cho Anh.
Na-pư-lï-ưng cng biïët rùçng nûúác Ấo vûâa tûác giêån vûâa súå hậi trûúác
nhûäng cåc thưn tđnh miïìn têy nûúác Àûác ca Na-pư-lï-ưng sau hôa
ûúác Luy-nï-vin, nïn ấo sùén sâng nghe theo nhûäng lúâi àûúâng mêåt
ca chđnh ph Anh. Vâ ngay tûâ nùm 1803, qua mưåt vâi lúâi nối ca
Na-pư-lï-ưng, ngûúâi ta hiïíu rùçng Na-pư-lï-ưng chûa dấm bẫo àẫm
chùỉc chùỉn lâ sệ chiïën thùỉng Anh, chûâng nâo bẩn àưìng minh bêët
trùỉc ca Anh trïn lc àõa- "bổn àấnh thụ", nhû Na-pư-lï-ưng àậ
gổi mưåt cấch khinh móa- chûa bõ àấnh bẩi. Na-pư-lï-ưng tun bưë
vúái Tan-lêy-rùng: " Nïëu ấo nhẫy vâo cåc thò àiïìu àố sệ cố nghơa lâ
chđnh Anh båc Phấp phẫi xêm chiïëm chêu Êu...".
Ngay sau khi lïn ngưi, hoâng àïë Nga A-lïëch-xan àậ chêëm dûát
cåc àâm phấn àïí kïët bẩn àưìng minh vúái Na-pư-lï-ưng do cha
mònh tiïën hânh. A-lïëch-xan hiïíu hún ai hïët "cún trng phong" àậ
lâm Pưn àïå nhêët chïët, vò mưåt lệ dïỵ hiïíu lâ chđnh A-lïëch-xan àậ
àống mưåt vai trô quan trổng trong viïåc chín bõ sûå cưë àố.
Võ Sa hoâng trễ tíi cng biïët bổn qu tưåc àậ dưëc sang Anh
nhûäng nưng phêím ch ëu vâ la mò trong lậnh àõa ca hổ quan
têm àïën tònh hûäu nghõ vúái Anh túái mûác nâo. Ngoâi nhûäng l do

nây, côn mưåt l do khấc nûäa rêët quan trổng. Vâo ma xn nùm
1804, ngûúâi ta àậ cố thïí thêëy hy vổng àûúåc rùçng khưëi liïn minh
múái sệ gưìm cố Anh, ấo, vûúng qëc Na-plú (đt ra ngûúâi ta àậ nghơ
thïë lc bêëy giúâ), nûúác Phưí àang súå hậi trûúác nhûäng hoẩt àưång ca
Na-pư-lï-ưng trïn sưng Ranh. Liïåu nûúác Nga côn àúåi dõp nâo tưët
hún nûäa àïí gêy chiïën vúái nhâ àưåc tâi Phấp? Na-pư-lï-ưng sệ khưng
cố nhûäng phûúng tiïån vâ lûåc lûúång cêìn thiïët àïí àûúng àêìu vúái cẫ
mưåt bê bưëi th àõch nây. Viïåc Na-pư-lï-ưng hânh hònh cưng tûúác
E. Tac Le 22
http://ebooks. vdcmedia. com
Ùng-ghiïn àậ lâm bng ra úã khùỉp chêu Êu qn ch, lc êëy àang
sùén sâng hânh àưång, mưåt cåc vêån àưång mậnh liïåt rêët hiïåu nghiïåm
phẫn àưëi "con u tinh àẫo Coốc" àậ lâm àưí mấu mưåt hoâng tûã ca
dông hổ Bëc-bưng. Ngûúâi ta quët àõnh triïåt àïí lúåi dng biïën cưë
xẫy ra rêët húåp thúâi êëy. Ai nêëy àïìu vưåi vậ khun Àẩi cưng tûúác xûá
Bất-àú phẫn àưëi viïåc vi phẩm trùỉng trúån lậnh thưí xûá Bất-àú khi
ngûúâi ta bùỉt cưng tûúác Ùng-ghiïn, nhûng võ vûúng cưng xûá Bất-àú
êëy, súå gêìn chïët, lùång thinh, côn hưëi hẫ tòm cấch hỗi ngêìm giúái thên
cêån ca Na-pư-lï-ưng xem Na-pư-lï-ưng cố àûúåc hâi lông trong cấch
xûã sûå ca nhûäng nhâ chûác trấch xûá Bất-àú trong viïåc êëy khưng, vâ
cấc nhâ chûác trấch àố cố thi hânh nghiïm chónh nhûäng u sấch
ca hiïën binh Phấp khưng. Bổn vua cha khấc cng chó dấm bưåc lưå
kđn àấo sûå tûác giêån ca hổ vúái nhûäng ngûúâi thên thiïët vâ lông
dng cẫm ca hổ nhiïìu hay đt lâ do biïn giúái àêët nûúác hổ cấch biïn
giúái àêët nûúác Na-pư-lï-ưng xa hay gêìn quët àõnh. Chđnh àiïìu àố
cùỉt nghơa tẩi sao hoâng àïë Nga lẩi lâ ngûúâi lïn giổng kiïn quët
nhêët. Bùçng mưåt bûác cưng hâm àùåc biïåt, A-lïëch-xan àậ dûát khoất
phẫn àưëi viïåc vi phẩm lậnh thưí xûá Bất-àú, A-lïëch-xan nhêën mẩnh
tđnh nghiïm trổng ca viïåc vi phẩm vïì phûúng diïån låt qëc tïë.
Na-pư-lï-ưng àậ àổc cho bưå trûúãng ngoẩi giao ca mònh viïët

bûác thû trẫ lúâi nưíi tiïëng mâ A-lïëch-xan khưng bao giúâ qụn vâ
cng khưng bao giúâ tha thûá àûúåc, vò sët àúâi A-lïëch-xan chûa bõ ai
lâm nhc mưåt cấch tân tïå nhû vêåy. Àẩi bûác thû nối rùçng: Cưng
tûúác Ùng-ghiïn bõ bùỉt vò àậ tham dûå vâo mưåt êm mûu chưëng Na-
pư-lï-ưng; nay thđ d hoâng àïë A-lïëch-xan biïët àûúåc rùçng bổn th
phẩm giïët ngûúâi cha quấ cưë ca mònh lâ Pưn àïå nhêët, hiïån àang úã
trïn nûúác ngoâi, nhûng chó cố mưåt cấch c thïí àïí cố thïí bùỉt bổn
chng, vâ nïëu A-lïëch-xan àậ cho bùỉt bổn chng thêåt thò Na-pư-lï-
ưng àêu dấm phẫn àưëi viïåc vi phẩm lậnh thưí ca mưåt nûúác ngoâi
do A-lïëch-xan lâm. Thêåt khưng côn cố cấch nâo båc tưåi A-lïëch-xan
rộ râng, cưng khai vâ chđnh thûác hún nûäa vïì tưåi giïët cha. Toân
chêu Êu àïìu biïët bổn mûu sất hoâng àïë Pưn àậ àûúåc sûå àưìng tònh
ca thấi tûã A-lïëch-xan vâ gậ Sa hoâng trễ tíi êëy, sau khi lïn
ngưi, khưng dấm àng àïën lưng chên ca bấ tûúác Pa-lem, ca
tûúáng Ben-nđt-xen, ca Du-bưëp, ca Ta-li-din cng nhû ca bêët cûá
NAPOLEON BONAPARTE (quín 2) 23
http://ebooks. vdcmedia. com
mưåt kễ nâo khấc, mùåc dêìu bổn nây khưng sưëng úã "àêët nûúác ngoâi"
mâ sưëng àâng hoâng úã Pï-tếc-bua vâ àûúåc tiïëp àốn vâo cung àiïån
Ma Àưng.
Mưëi cùm th nung nêëu ca A-lïëch-xan àưëi vúái cấi ngûúâi àậ
lâm cho A-lïëch-xan nhc nhậ ï chïì àậ cố tiïëng vang mẩnh mệ
trong bổn qu tưåc vâ triïìu thêìn mâ chng àậ biïët têm trẩng.
Àïí múã rưång cú súã giai cêëp trong cấc hânh àưång qn sûå ca
mònh vâ àïí gêy thiïån cẫm trong cấc giúái u chång tûå do, A-lïëch-
xan sùén sâng gia nhêåp khưëi liïn minh thûá ba, àậ cưng khai phất
biïíu bùçng giêëy túâ nưỵi thêët vổng ca ưng ta do nhûäng êm mûu
thưëng trõ thïë giúái ca Na-pư-lï-ưng gêy nïn vâ nhûäng mưëi tûúãng
nhúá, luën tiïëc mâ ưng ta cẫm thêëy vïì sûå tiïu vong ca nïìn Cưång
hôa Phấp. Àố lâ mưåt sûå giẫ nhên giẫ nghơa vng vïì: thêåt ra, cố bao

giúâ A-lïëch-xan quan têm àïën sưë phêån ca nïìn Cưång hôa Phấp,
nhûng A-lïëch-xan lẩi cố mùỉt tinh vâ àng àïí hiïíu rùçng viïåc Na-pư-
lï-ưng biïën nûúác Phấp thânh mưåt àïë qëc chun chïë, chđnh lâ mưåt
thúâi cú àïí phấ uy tđn ca Na-pư-lï-ưng àưëi vúái mưåt bưå phêån nâo àố
trong xậ hưåi úã Phấp vâ úã chêu Êu, àưëi vúái nhûäng ngûúâi côn tûúãng
nhúá àïën cấch mẩng. Lúâi chó trđch àûúåm mi tûå do àố, phï phấn Na-
pư-lï-ưng lâ mưåt tïn chun quìn àưåc àoấn, tûâ miïång mưåt th
lơnh àưåc tâi ca mưåt àïë qëc xêy dûång trïn chïë àưå nư lïå thưët ra, lâ
mưåt trong nhûäng giai thoẩi k lẩ nhêët ca thúâi k trûúác khi chín
bõ xong cåc tiïën cưng múái ca khưëi liïn minh thûá ba chưëng àïë
qëc Phấp múái.
Khưng do dûå gò, Uy-liïm-Pđt bùçng lông cêëp tiïìn cho Nga,
ngoâi ra côn tỗ sệ cêëp tiïìn cho cẫ ấo, vûúng qëc Na-plú, Phưí vâ
têët cẫ nhûäng nûúác nâo mën chưëng Na-pư-lï-ưng.
Trong khi êëy, hoâng àïë Phấp àậ lâm gò? Lệ dơ nhiïn lâ Na-
pư-lï-ưng àậ biïët thûâa th àoẩn ngoẩi giao ca cấc àưëi phûúng,
nhûng vò cåc liïn minh àang hònh thânh chêåm chẩp mùåc dêìu Pđt
àậ cưë gùỉng nhiïìu, vâ vò àïën ma thu nùm 1805, Na-pư-lï-ưng vêỵn
thêëy rùçng ấo chûa sùén sâng tham chiïën àûúåc, nïn mưåt mùåt Na-pư-
lï-ưng vêỵn tiïëp tc chín bõ àưí bưå lïn àêët nûúác Anh vâ, mùåt khấc,
vêỵn hoẩt àưång nhû thïí úã chêu Êu chùèng cố ai ngoâi ưng ta. Ưng ta
E. Tac Le 24
http://ebooks. vdcmedia. com
thêëy cêìn thiïët phẫi sất nhêåp Pi-ï-mưng, thò ưng ta sất nhêåp; thêëy
cêìn phẫi thưn tđnh Giïn vâ Lc-cú thò àậ thưn tđnh; thêëy cêìn phẫi
xûng lâ vua nûúác vâ phẫi lâm lïỵ àùng quang úã Mi-lan thò àậ lâm
nhû thïë (vâo ngây 28 thấng 5 nùm 1805); thêëy cêìn phẫi àem mưåt
lư cấc qëc gia Àûác nhỗ bế nhû hẩt bi lâm tùång vêåt cho àưìng
minh ca mònh, hay àng hún lâ cho cấc chû hêìu Àûác ca mònh,
nhû Ba-vi-e chùèng hẩn, ưng ta àậ lâm.

Nhûäng vua cha Àûác cố àêët àai úã Têy ấ, núi mâ nûúác Ấo àậ
hoân toân bõ loẩi trûâ ra sau hôa ûúác Luy-nï-vin, chó côn trưng
mong vâo Na-pư-lï-ưng cûáu thoất. Bổn hổ l lûúåt kếo àïën Pa-ri,
khm nm vâ àï tiïån, chen chc xư àêíy nhau trong phông àúåi ca
cấc cung àiïån vâ ca cấc bưå, cam kïët trung thânh, xin xỗ mưåt vâi
mẫnh àêët lấng giïìng, tưë cấo lêỵn nhau, mûu mư lâm hẩi lêỵn nhau,
lìn lổt àấm qìn thêìn ca Na-pư-lï-ưng, chưìng chêët lïn Tan-lêy-
rùng nhûäng lúâi cêìu cẩnh vâ ca àt. Thoẩt àêìu, qìn thêìn ca Na-
pư-lï-ưng ngẩc nhiïn, nhûng ngay sau àố hổ chùèng lêëy lâm lẩ nûäa,
úã cung Tuy-lú-ri, hổ ch thêëy mưåt ngûúâi trong àấm tiïíu vûúng
Àûác êëy àûáng sau ghïë Na-pư-lï-ưng, côn Na-pư-lï-ưng thò àang
àấnh bâi, thónh thoẫng hùỉn lẩi ci gêåp lûng xëng hưn vưåi vâo tay
ưng hoâng àïë, nhûng ưng ta chùèng hïì àïí .

Ma thu nùm 1805 àïën, Na-pư-lï-ưng tun bưë vúái cấc àư àưëc
ca mònh rùçng ưng khưng cêìn àïën ba, mâ chó cêìn hai, thêåm chđ chó
mưåt thưi, mưåt ngây n tơnh trïn biïín Mùng-sú vúái sûå bẫo àẫm
kiïìm chïë àûúåc hoẩt àưång ca hẫi qn Anh lâ cố thïí àưí bưå lïn àêët
Anh. Ma sûúng m sùỉp àïën. Tûâ lêu, Na-pư-lï-ưng àậ hẩ lïånh cho
àư àưëc Vin-lú-nú-vú rúâi Àõa Trung Hẫi àïën Àẩi Têy Dûúng àïí bùỉt
liïn lẩc vúái hẩm àưåi biïín Mùng-sú, sau àố Vin-lú-nú-vú cố nhiïåm v
ím hưå cåc vûúåt eo biïín vâ cåc àưí bưå lïn àêët Anh. Nhûng, bêët
thònh lònh, gêìn nhû trong cng mưåt ngây, hai tin cûåc k quan
trổng àïën vúái Na-pư-lï-ưng lc nây àang úã Bu-lư-nhú vúái qn sơ:
tin thûá nhêët lâ Vin-lú-nú-vú khưng thïí thi hânh mïånh lïånh ca
Na-pư-lï-ưng ngay àûúåc, tin thûá hai lâ qn Nga àậ lïn àûúâng ài
gùåp qn ấo àang sùén sâng tiïën cưng Na-pư-lï-ưng vâ cấc bẩn liïn
NAPOLEON BONAPARTE (quín 2) 25
http://ebooks. vdcmedia. com
minh Àûác ca ưng ta vâ cấc lûåc lûúång àưëi phûúng àang tiïën vïì

phđa têy.
Tûác khùỉc, khưng cht do dûå, Na-pư-lï-ưng thay àưíi quët
àõnh. Thêëy rộ râng lâ dêỵu sao Uy-liïm-Pđt cng àậ cûáu àûúåc ngûúâi
Anh vâ vêën àïì khưng phẫi lâ àưí bưå nûäa, Na-pư-lï-ưng bên gổi ngay
tûúáng thên cêån lâ Àa-ruy vâ giao cho chuín àïën tû lïånh cấc qn
àoân nhûäng kïë hoẩch àậ chín bõ sùén: tiïën hânh mưåt cåc chiïën
tranh múái vúái nûúác Ấo vâ nûúác Nga chûá khưng phẫi vúái nûúác Anh
nûäa. Viïåc xẫy ra ngây 27 thấng 8.
Thïë lâ trẩi lđnh Bu-lư-nhú, mưåt cưng trònh àậ phẫi mêët hai
nùm rông àïí tưí chûác, chêëm hïët, hïët cẫ nhûäng mưång chiïën thùỉng
mưåt kễ th dai dùèng vâ khố àấnh túái vò àûúåc biïín cẫ che chúã! "Nïëu
15 ngây nûäa ta khưng úã Ln Àưn thò àêìu thấng Mûúâi mưåt ta sệ
àïën Viïn", hoâng àïë Na-pư-lï-ưng àậ nối nhû vêåy trûúác khi nhêån
àûúåc nhûäng tin tûác àậ lâm thay àưíi cùn bẫn àõnh trûúác mùỉt ca
ưng ta. Ln Àưn thoất, nhûng Viïn phẫi trẫ núå thay. Trong nhiïìu
giúâ liïn tiïëp, Na-pư-lï-ưng truìn àẩt kïë hoẩch chiïën dõch múái.
Mïånh lïånh bay ài tûá phđa àïí lêëy tên binh bưí sung cho cấc àưåi dûå bõ
vâ àïí tưí chûác viïåc tiïëp tïë cho qn àưåi hânh tiïën qua nûúác Phấp vâ
xûá Ba-vi-e àïën giao chiïën vúái qn àõch. Nhûäng àưåi thưng tin liïn
lẩc hỗa tưëc àïën Bếc-lin, Ma-àrđt, Àrết-xàen, An-xtếc-àam, mang túái
nhûäng chó thõ ngoẩi giao àêìy uy v vâ mïånh lïånh, àêìy àiïìu kiïån vâ
tùång phêím qu bấo hêëp dêỵn. Khưng phẫi Pa-ri khưng hoang mang,
nhưën nhấo, ngûúâi ta bấo cấo Na-pư-lï-ưng rùçng cấc nhâ bn,
nhûäng ngûúâi gûãi tiïìn nhâ bùng, cấc nhâ k nghïå àïìu phân nân
thêìm vïì khất vổng xêm lûúåc vâ àûúâng lưëi ngoẩi giao ca Na-pư-lï-
ưng lâ àậ khưng tđnh àïën khố khùn vâ cho rùçng cấ nhên Na-pư-lï-
ưng phẫi chõu trấch nhiïåm vïì cåc nưíi dêåy múái vâ àấng súå nây ca
toân thïí chêu Êu chưëng lẩi nûúác Phấp. Ngûúâi ta phẫn àưëi ngêìm,
dê dùåt, nhûng ngûúâi ta vêỵn phẫn àưëi.
Nhúâ vâo sûå tưí chûác qn sûå tâi tònh ca mònh, Na-pư-lï-ưng

chó mêët cố mêëy ngây lâ àậ nhưí àûúåc trẩi lđnh Bu-lư-nhú khưíng lưì,
tưí chûác hânh qn vâ bưí sung cho qn àưåi àậ têåp trung úã àố, rưìi
tûâ búâ biïín Mùng-sú qua nûúác Phấp, túái àêët Ba-vi-e, àêët bẩn àưìng
minh ca ưng.