Nghiên cứu khả năng sinh trưởng, năng suất và chất lượng một số giống ngô nếp lai tại tỉnh Vĩnh Phúc

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
1
MỞ ĐẦU
1. Đặt vấn đề
Ngô cùng với lúa mỳ và lúa nƣớc là 3 cây lƣơng thực chính, cổ nhất,
phổ biến rộng, có năng suất cao và giá trị kinh tế lớn của loài ngƣời. Cho đến
giữa những năm 90 của thế kỷ 20, ngô còn xếp thứ 3 về diện tích và sản
lƣợng. Năm 1995 sản lƣợng ngô toàn thế giới đạt 517 triệu tấn, lúa mỳ 542,7
triệu tấn, lúa nƣớc 547,2 triệu tấn, năm 2006 sản lƣợng ngô toàn thế giới là
692 triệu tấn (Theo FAO -2006) [28]. Đến năm 2007 theo USDA, diện tích
ngô đã vƣợt qua lúa nƣớc, với 157 triệu ha, sản lƣợng đạt kỷ lục với 766,2
triệu tấn (Theo FAOSTAT, USDA 2008) [36]. Nguyên nhân chính dẫn đến
việc tăng nhanh năng suất và sản lƣợng ngô trên thế giới trong thời gian qua,
trƣớc hết là do đời sống kinh tế toàn cầu có sự tăng trƣởng mạnh mẽ, từ đó
nhu cầu về sản phẩm ngô cũng tăng theo. Nhƣng quan trọng hơn là trong
những năm gần đây, cùng với sự phát triển khoa học công nghệ nói chung và
trong ngành nông nghiệp nói riêng, việc ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ
thuật vào sản xuất cây lƣơng thực đã mang lại những kết quả to lớn, đảm bảo
đƣợc an ninh lƣơng thực trên toàn thế giới.
Vai trò của ngô trƣớc hết phải nói đến đó là nguồn lƣơng thực nuôi
sống gần 1/3 dân số thế giới. Tất cả các nƣớc trồng ngô nói chung đều ăn
ngô ở mức độ khác nhau. Ngô là lƣơng thực chính của ngƣời dân khu vực
Đông Nam Phi , Tây Phi, Nam Á. Ngô là thành phần quan trọng nhất trong
thức ăn chăn nuôi. Hầu nhƣ 70% chất tinh trong chăn nuôi là tổng hợp từ
ngô, 71% sản lƣợng ngô trên thế giới đƣợc dùng cho chăn nuôi. Ở các nƣớc
phát triển phần lớn sản lƣợng ngô đƣợc sử dụng cho chăn nuôi: Nhƣ Mỹ
76%, Bồ Đào Nha 91%, Italia 9%, Croatia 95%, Trung Quốc 76%, Thái Lan
96%,...(Ngô Hữu Tình, 2003) [17].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

2
Ngô đƣợc sử dụng làm nguyên liệu cho ngành công nghiệp chế biến
thực phẩm, tạo ra cồn, rƣợu, bia, tinh bột, bánh kẹo. Ngƣời ta đã sản xuất ra
khoảng trên 670 loại sản phẩm từ ngô bằng công nghiệp lƣơng thực, thực
phẩm, công nghiệp nhẹ và dƣợc phẩm (Ngô Hữu Tình, 1997) [15].
Trong những năm gần đây, khi mà đời sống con ngƣời ngày một nâng
cao thì nhu cầu sử dụng ngô làm thực phẩm ngày càng lớn. Ngƣời ta sử dụng
bắp ngô bao tử làm rau cao cấp, các loại ngô nếp, ngô đƣờng (ngô ngọt)
đƣợc dùng để làm quà ăn tƣơi (luộc, nƣớng), chế biến thành các món ăn
đƣợc nhiều ngƣời ƣa chuộng nhƣ ngô chiên, súp ngô, snack ngô hoặc đóng
hộp làm thực phẩm xuất khẩu, việc xuất khẩu các loại ngô thực phẩm mang
lại hiệu quả kinh tế đáng kể cho một số nƣớc nhƣ Thái lan, Đài Loan...
Ngoài sản phẩm chính, thân cây ngô còn là nguồn thức ăn xanh đáng kể cho
gia súc.
Với ngô nếp, nhờ tinh bột có thành phần chủ yếu là Amylopectin, có
giá trị dinh dƣỡng cao, giàu Lizin và Triptophan, từ lâu nó đã là nguồn lƣơng
thực quý của đồng bào dân tộc miền núi ở Đông Nam Á và là nguồn nguyên
liệu quý cho công nghiệp, đặc biệt công nghiệp thực phẩm và công nghiệp
dệt. Gần đây, vai trò của ngô nếp càng đƣợc nâng lên nhờ những thành tựu
trong việc nghiên cứu chọn tạo và mở rộng những giống lai cho năng suất
khá cao mà vẫn giữ đƣợc chất lƣợng đặc biệt của nó.
Vĩnh Phúc là tỉnh đồng bằng nằm ở đỉnh của tam giác châu thổ Bắc
bộ, có vị trí địa lý thuận lợi, Vĩnh Phúc đã đƣợc Chính phủ xác định là một
trong 8 tỉnh nằm trong vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ; là vùng trọng điểm
phát triển công nghiệp của các tỉnh phía Bắc. Trong những năm gần đây, do
tốc độ phát triển Đô thị hoá, Công nghiệp hoá của Vĩnh Phúc diễn ra quá
nhanh, trong một thời gian ngắn diện tích đất trồng trọt của Vĩnh Phúc đã bị
giảm rất nhiều. Năm 1997 khi mới tách tỉnh, Vĩnh Phúc có tổng diện tích đất

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

3
tự nhiên là 137.224,14ha, trong đó diện tích đất sản xuất nông nghiệp là
66.780,85 ha, đến năm 2008 diện tích đất nông nghiệp của Vĩnh Phúc còn
58.923,71ha (giảm 11,76 %). Nếu theo tốc độ phát triển công nghiệp nhƣ
hiện nay, thì chỉ sau một thời gian ngắn nữa diện tích đất nông nghiệp của
Vĩnh Phúc sẽ ngày càng bị thu hẹp lại, ngƣời nông dân sẽ bị mất dần ruộng,
không có việc làm, ảnh hƣởng nghiêm trọng tới đời sống kinh tế chính trị và
trật tự an toàn xã hội ở vùng nông thôn. (Nguồn: Niên giám thống kê Vĩnh
Phúc, 1998-2007) [19].
Chính vì vậy, việc xây dựng cơ cấu cây trồng hợp lý là nhiệm vụ rất
cần thiết trong giai đoạn hiện nay, nhằm nâng cao năng suất, chất lƣợng
nông sản, đầu ra sản phẩm, nâng hệ số sử dụng đất và cuối cùng là giá trị
kinh tế cao trên một đơn vị diện tích. Với ngô nếp là cây đã đƣợc nông dân
Vĩnh Phúc chọn trồng ở nhiều địa phƣơng để phục vụ cho nhu cầu ăn tƣơi,
chế biến thực phẩm... Tuy nhiên, năng suất ngô còn rất thấp do nông dân vẫn
sử dụng giống cũ, giống địa phƣơng. Nên việc tìm ra một bộ giống mới cho
năng suất cao, chất lƣợng tốt, thích nghi đƣợc với điều kiện tự nhiên của tỉnh
là rất cần thiết. Xuất phát từ nhu cầu trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề
tài:
«
Nghiên cứu khả năng sinh trưởng, năng suất và chất lượng một số
giống ngô nếp lai tại tỉnh Vĩnh Phúc
»
.
2. Mục tiêu - yêu cầu của đề tài
2.1. Mục tiêu
- Xác định đƣợc những đặc điểm nông sinh học chính của các nguồn
vật liệu đƣợc chọn.
- Xác định đƣợc giống ngô nếp lai mới cho năng suất cao, chất lƣợng
tốt, phù hợp với điều kiện tự nhiên của tỉnh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
4
2.2. Yêu cầu
- Nghiên cứu tình hình sinh trƣởng, phát triển của các giống ngô nếp
lai có triển vọng trong điều kiện vụ xuân và vụ đông 2007.
- Nghiên cứu các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của các
giống ngô nếp lai
- Nghiên cứu khả năng chống chịu sâu bệnh của các giống ngô nếp lai.
- Phân tích hàm lƣợng Prôtêin, Amylopectin
- Đánh giá chất lƣợng giống (độ dẻo, hƣơng thơm và vị đậm).
- Xác định đƣợc một số giống ngô nếp lai có nhiều ƣu điểm nổi trội
hơn giống đối chứng để giới thiệu cho sản xuất.













Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
5
CHƢƠNG I
TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. Cơ sở khoa học
Thực tiễn sản xuất nông nghiệp trên thế giới cũng nhƣ trong nƣớc
đã khẳng định giống cây trồng là một trong những nhân tố quyết định
đến năng suất, chất lƣợng và hiệu quả của sản xuất nông nghiệp. Nhờ có
bộ giống cây trồng phong phú đa dạng chúng ta đang thực hiện chuyển
đổi cơ cấu cây trồng, mùa vụ nhằm khai thác hiệu quả hơn tiềm năng và
khắc phục những hạn chế về đất đai, thời tiết khí hậu của nƣớc ta, làm đa
dạng hoá sản phẩm nông nghiệp theo hƣớng sản xuất hàng hoá, thực hiện
công nghiệp hoá hiện đại hoá nông nghiệp và nông thôn.
Sản xuất nông nghiệp là đòn bẩy thúc đẩy các ngành khác phát
triển nhƣ ngành chăn nuôi, công nghiệp chế biến...do vậy tăng năng suất,
chất lƣợng cây trồng là rất cần thiết. Tuy nhiên năng suất cây trồng còn
phụ thuộc vào điều kiện ngoại cảnh, kỹ thuật sản xuất, trình độ dân trí,
đặc biệt là việc sử dụng giống. Do vậy, để có giống mới phù hợp với
điều kiện sinh thái của từng địa phƣơng trƣớc thì khi đƣa vào sản xuất
cần phải đƣợc khảo nghiệm ở các vùng sinh thái khác nhau để đánh giá
tính khác biệt, độ đồng đều, độ ổn định, khả năng thích ứng với điều kiện
ngoại cảnh bất thuận.
Vài năm trở lại đây do áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật về
giống cây trồng, các nhà khoa học Việt Nam đã chọn tạo đƣợc rất nhiều
giống ngô lai có triển vọng làm cho diện tích ngô của cả nƣớc tăng lên
rất nhanh, năng suất và sản lƣợng đƣợc cải thiện rõ rệt, nhƣng vẫn chƣa

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
6
đáp ứng đƣợc nhu cầu của thị trƣờng tiêu dùng. Do vậy một số nhà chọn
giống đã bắt đầu chuyển sang hƣớng tạo giống nếp lai và thu đƣợc một
số kết quả đáng kể nhƣ các giống MX2, MX4 của Công ty cổ phần giống
cây trồng Miền Nam, Bạch ngọc của Công ty Lƣơng Nông...và rất nhiều
các giống mới khác có triển vọng đang cần đƣợc khảo nghiệm và trồng

thử nghiệm ở các vùng sinh thái khác nhau để đƣa vào sản xuất đại trà.
1.2. Tình hình sản xuất và nghiên cứu ngô trên thế giới
Qua hơn 7000 năm phát triển từ cây hoang dại, trong điều kiện
chọn lọc tự nhiên và chọn lọc nhân tạo, năng suất ngô hạt bình quân trên
thế giới cho đến đầu thế kỷ 20 mới chỉ chƣa đến 20 tạ/ha, nhƣng đến năm
2004 đã đạt 49,9 tạ/ha (FAOSTAT, 2004) [28]. Năm 2007 theo USDA,
diện tích ngô đã vƣợt qua lúa nƣớc, với 157 triệu ha, năng suất 49,0
tạ/ha, sản lƣợng đạt 766,2 triệu tấn. Với lúa nƣớc năm 1961 có diện tích
là 115,26 triệu ha, năng suất 18,7 tạ/ha và sản lƣợng là 215,27 triệu tấn ;
năm 2007 diện tích là 153,7 triệu ha, năng suất 41 tạ/ha, sản lƣợng 626,7
triệu tấn. Còn lúa mỳ, năm 1961 có diện tích là 200,88 triệu ha, năng
suất 10,9 tạ/ha, sản lƣợng 219,22 triệu tấn và năm 2007 diện tích là 217,2
triệu ha, năng suất đạt 28,0 tạ/ha, sản lƣợng 603,6 triệu tấn [36]. Sở dĩ
năng suất ngô tăng nhanh là do việc phát hiện ra ƣu thế lai trong chọn tạo
giống cây trồng mà ngô là đối tƣợng thành công điển hình trong số các
cây trồng lƣơng thực, đồng thời không ngừng cải thiện biện pháp kỹ
thuật canh tác (TS.Phan Xuân Hào, 2008) [3].



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
7

Bảng 1.1: Diện tích, năng suất, sản lƣợng ngô, lúa mì, lúa nƣớc thế giới 1961-2007
Nguồn: FAOSTAT(1961-2006), USDA(2007)[28], [36].


0
100
200

300
400
500
600
700
800
900
1961 2004 2005 2006 2007/08
D.tích (triệu ha)
N.suất (tạ/ha)
Sản lƣợng (triệu tấn)

Hình 1.1: Diện tích, năng suất, sản lƣợng ngô trên thê giới 1961 - 2005

Năm
NGÔ LÚA MÌ LÚA NƢỚC
D.tích
(triệu ha)
N.suất
(tạ/ha)
Sản lƣợng
(triệu tấn)
D.tích
(triệu ha)
N.suất
(tạ/ha)
Sản lƣợng
(triệu tấn)
D.tích
(triệu ha)

N.suất
(tạ/ha)
Sản lƣợng
(triệu tấn)
1961 105,5 19,0 205,0 204,2 11,0 222,4 115,3 19,0 215,6
2004 145,7 50,0 727,4 217,2 29,0 633,3 150,2 40,0 607,3
2005 145,5 49,0 712,9 221,4 28,0 628,7 154,5 41,0 631,5
2006 144,4 48,0 695,2 216,1 28,0 605,9 153,0 41,0 634,6
2007/08 157,0 49,0 766,2 217,2 28,0 603,6 153,7 41,0 626,7

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
8
Có thể nói việc chọn ra giống cây trồng mới nhƣ giống thụ phấn tự do cải
tiến và giống lai, đồng thời với việc áp dụng thành công những tiến bộ khoa học
kỹ thuật mới, đã dần dần thay thế các giống cũ trong sản xuất từ nửa cuối thế kỷ
trƣớc đến nay, làm thay đổi căn bản ngành sản xuất ngô trên thế giới. Ngô lai
tạo ra bƣớc nhảy vọt về năng suất, song lúc đầu nó chỉ phát huy hiệu quả ở Mỹ
và các nƣớc có nền công nghiệp phát triển. Còn đối với các nƣớc đang phát
triển ngô lai không phát huy tác dụng cho đến những năm 80 của thế kỷ trƣớc.
Hiện nay, Mỹ là nƣớc có diện tích và sản lƣợng ngô lớn nhất thế giới và
100% diện tích đƣợc trồng bằng giống ngô lai. Năm 2004 năng suất ngô trung
bình của Mỹ là 100,7 tạ/ha, trên diện tích là 29,8 triệu ha (FAOSTAT, 2004)
[28], và là nƣớc có năng suất xếp vào hàng cao nhất trên thế giới. Thời gian gần
đây, trong khi phần lớn các nƣớc phát triển tăng không đáng kể, thì năng suất
ngô ở Mỹ lại có sự tăng đột biến. Kết quả đó có đƣợc là nhờ ứng dụng công
nghệ sinh học. Theo Ming- Tang Chang và cộng sự (Ming- Tang Chang et al,
2005) [33], ở Mỹ chỉ còn 48% giống ngô đƣợc sử dụng là đƣợc chọn tạo theo
công nghệ truyền thống, còn lại 52% là bằng công nghệ sinh học (nhiều hơn
năm 2004 là 5%), trong đó có những bang có diện tích ngô lớn nhƣ Iowa, tỷ lệ
này là 60%. Nƣớc có năng suất ngô cao nhất thế giới hiện nay là Israel với 160

tạ/ha, sau đó là Bỉ 122,0 tạ/ha, ChiLê 110,0 tạ/ha, Tây Ban Nha 99
tạ/ha...(FAOSTAT, 2004) [28].
Trung Quốc là nƣớc có diện tích ngô đứng thứ hai trên thế giới, hàng
năm luôn đạt xung quanh 25 triệu ha, trong đó tới 90% diện tích đƣợc trồng
bằng giống lai. Năng suất bình quân ngô của Trung Quốc đã tăng từ 30 tạ/ha
(năm 1980) lên 51,5 tạ/ha (năm 2004) (FAOSTAT, 2004) [28]. Ở một số
nƣớc đang phát triển nhƣ Achentina, Braxin, Colombia, Mehico, Ấn Độ,
Pakistan...trong thời kỳ 1966 – 1990 có xấp xỉ 852 giống ngô đƣợc tạo ra,
trong đó có 59% là giống ngô thụ phấn tự do, 27% là giống lai quy ƣớc, 10%

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
9
là giống lai không quy ƣớc, 4% là các loại giống khác (S.K. Vasal, et al.,
1999) [39]. Cũng trong năm 2004 diện tích ngô của ấn Độ là 8 triệu ha, năng
suất bình quân là 25,0 tạ/ha, sản lƣợng là 14 triệu tấn. Ở Thái Lan diện tích
ngô 2004 là 1,13 triệu ha, năng suất bình quân là 36,2 tạ/ha. Indonesia diện
tích ngô lớn nhất ở khu vực, năm 2004 với diện tích 3,35 triệu ha, cho năng
suất bình quân 33,9 tạ/ha và sản lƣợng là 11,35 triệu tấn. Tuy nhiên, diện tích
trồng bằng giống lai của nƣớc này còn thấp, khoảng 30 - 40%. (FAOSTAT,
2004) [28].
Công tác nghiên cứu lai tạo giống ngô hiện nay đang có bƣớc chuyển
biến mới, đó là ứng dụng công nghệ sinh học trong chọn tạo dòng thuần.
Những năm gần đây, việc nghiên cứu chọn ra những dòng đơn bội kép
(Double haploid), bằng nuôi cấy invitro đã giúp cho công việc chọn tạo dòng
thuần một cách nhanh chóng, tiết kiệm đƣợc hơn nửa thời gian so với việc
tạo dòng bằng các phƣơng pháp thông thƣờng. Tạo dòng thuần bằng phƣơng
pháp invitro có thể dựa vào kỹ thuật nuôi cấy một trong ba bộ phận sinh sản
của ngô là bao phấn, hạt phấn tách rời và noãn chƣa thụ tinh. Gần đây, ngƣời
ta đã nghiên cứu thành công phƣơng pháp mới tạo dòng thuần bằng dùng
dòng kích tạo đơn bội. Ở Việt Nam, các nghiên cứu về đơn bội ngô đã bắt

đầu tại Viện Di Truyền Nông nghiệp Việt Nam từ năm 1995. Viện đã xây
dựng hoàn chỉnh quy trình nuôi cấy bao phấn ngô để tạo dòng đồng hợp tử
phục vụ cho công tác chọn tạo giống ngô. Hiện nay kỹ thuật nuôi cấy bao
phấn là một trong những hƣớng nghiên cứu tạo dòng thuần có nhiều triển
vọng, phƣơng pháp này cho kết quả khá ổn định và có hiệu quả, tuy nhiên
còn phụ thuộc vào từng giống, Viện Di Truyền Nông nghiệp đã phát triển
các phƣơng pháp khác để tạo dòng thuần, nhƣ phƣơng pháp nuôi cấy noãn
chƣa thụ tinh và dùng dòng kích tạo đơn bội. (Lê Huy Hàm và cs, 2005; Đỗ
Năng Vịnh và cs, 2004) [2],[24].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
10
Các ứng dụng công nghệ gen phát triển mạnh từ đầu những năm 90 tới
nay và đang ra tăng nhanh chóng. Năm 2006 diện tích trồng cây biến đổi gen
là 102 triệu héc-ta; năm 2007 tăng lên 114 triệu ha cây trồng biến đổi gen,
trong đó ngô kháng sâu đục thân và kháng thuốc trừ cỏ có 19,3 triệu ha
(chiếm 24%) (Nguồn: TTXVN, 4/2008)[21]. Diện tích ngô biến đổi gen lớn
nhất ở Mỹ, chiếm đến 52% tổng diện tích ngô (Ming – Tang Chang và cs,
2005) [33]. Ở Đông Nam Á, Philipin cũng đã sử dụng ngô chuyển gen từ mấy
năm gần đây. Theo Vũ Đức Quang và cs, hiện nay ở Việt Nam cũng đã trồng
ngô, lúa và bông biến đổi gen ở một số địa phƣơng (Vũ Đức Quang và cs,
2005) [9].

Hình 1.2: Sự phát triển của cây trồng biến đổi gien trên thế giới. (Nguồn: www.i saaa.org)

Trung tâm cải tạo ngô và lúa mỳ Quốc tế (CIMMYT), đã xây dựng, cải
thiện và phát triển khối lƣợng lớn nguồn nguyên liệu, vốn gen, các quần thể và
giống thí nghiệm, cung cấp cho khoảng hơn 80 nƣớc trên thế giới thông qua
mạng lƣới khảo nghiệm giống Quốc tế. Các nguồn nguyên liệu mà chƣơng
trình ngô CIMMYT cung cấp cho các nƣớc là cơ sở cho chƣơng trình tạo dòng

và giống lai (Ngô Hữu Tình và cs, 1999) [16]. Năm 1985, chƣơng trình ngô lai
của CIMMYT đƣợc tiến hành với mục tiêu phát triển các vật liệu mới phục vụ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
11
chọn tạo giống lai, tích luỹ và công bố KNKH và các nhóm ƣu thế lai của các
vật liệu nhiệt đới và cận nhiệt đới mà CIMMYT đã có, đồng thời tiến hành tạo
dòng thuần. Gần đây, CIMMYT đẩy mạnh chƣơng trình tạo giống ngô chất
lƣợng Prôtêin cao và đã đạt đƣợc những kết quả quan trọng
1.3. Tình hình sản xuất và nghiên cứu ngô ở Việt Nam
Ngô đƣợc đƣa vào trồng ở nƣớc ta từ cuối thế kỷ 17 (Ngô Hữu Tình
và cs, 1999) [16], đã trở thành cây lƣơng thực quan trọng thứ 2 sau lúa nƣớc.
Song, với nền canh tác quảng canh và chủ yếu dùng giống ngô đá và ngô nếp
địa phƣơng, nên năng suất thấp. Năng suất ngô Việt Nam những năm 1960
chỉ đạt trên 1 tấn/ha, với diện tích hơn 200 nghìn ha và sản lƣợng hơn
400.000 tấn do vẫn trồng các giống ngô địa phƣơng với kỹ thuật canh tác lạc
hậu. Từ giữa những năm 1980 trở lại đây, nhờ hợp tác với Trung tâm Cải tạo
Ngô và Lúa mỳ Quốc tế (CIMMYT), nhiều giống ngô cải tiến đã đƣợc đƣa
vào trồng ở nƣớc ta nhƣ các giống TPTD VM1, HSB1, TH2A, TSB1, TSB2,
MSB49, Q2, CV1,... góp phần nâng cao năng suất lên gần gấp 15 tạ/ha vào
đầu những năm 1990. Tuy nhiên ngành sản xuất ngô ở nƣớc ta thực sự đã có
bƣớc tiến nhảy vọt là từ đầu những năm 1990 đến nay, gắn liền với việc
không ngừng mở rộng giống lai ra sản xuất, đồng thời cải thiện các biện
pháp kỹ thuật canh tác theo đòi hỏi của giống mới. Các giống lai không quy
ƣớc : LS3, LS5, LS6, LS7, LS8, ...Nhờ việc sản xuất giống dễ dàng, giá
giống rẻ, con lai có năng suất cao và thích ứng rộng, các giống lai không quy
ƣớc đã đƣợc ngƣời trồng ngô chấp nhận và nhanh chóng mở rộng diện tích.
Đây cũng là bƣớc chuyển tiếp quan trọng từ giống lai không quy ƣớc sang
giống lai quy ƣớc. Nhờ chính sách đổi mới, sự quan tâm đầu tƣ đúng mức của
nhà nƣớc và sự phát huy nội lực cao độ của ngƣời làm công tác chọn tạo giống

ngô, chƣơng trình phát triển ngô lai ở Việt Nam đã thu đƣợc những kết quả

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
12
quan trọng. Một loạt giống lai có TGST khác nhau đƣợc chọn tạo bằng phƣơng
pháp truyền thống và đã áp dụng vào tất cả các vùng sinh thái của Việt Nam :
Các giống dài ngày nhƣ LVN10, HQ2000, T6, LVN98..., các giống trung ngày
nhƣ : LVN4, LVN12, LVN17, LVN22, VN8960, MB069..., Các giống ngắn
ngày : LVN9, LVN20, LVN24, LVN25, LVN99... ngoài ra các giống của các
Công ty giống cây trồng nƣớc ngoài cũng đƣợc đƣa vào trồng ở nƣớc ta góp
phần quan trọng trong việc phát triển ngô lai trong thời gian qua.
Năm 1991, diện tích trồng giống lai chƣa đến 1% trong tổng số
400.000 ha trồng ngô, năm 2004 diện tích trồng ngô của cả nƣớc là
990.400 ha, năng suất đạt 34,9 tạ/ha và sản lƣợng là 3,454 triệu tấn (Tổng
cục Thống kê, 2005) [20], Tỉ lệ diện tích trồng bằng giống lai là 84%
(Phạm Đồng Quảng và cs, 2005 ; Trung tâm khuyến nông quốc gia, 2005)
[12], [23], năm 2007 giống lai đã chiếm khoảng 95% trong số hơn 1 triệu
ha. Để đạt đƣợc thành quả đó trong thời gian qua là nhờ những tiến bộ và
việc chọn đƣợc nguồn nguyên liệu ban đầu phù hợp cho việc tạo dòng
thuần là các giống lai ƣu tú của chƣơng trình phát triển giống ngô lai ở
Việt Nam (Ngô Hữu Tình, Phan Xuân Hào, 2005) [18]. Năng suất ngô
nƣớc ta tăng nhanh liên tục với tốc độ cao hơn trung bình thế giới trong
suốt hơn 20 năm qua. Năm 1980, năng suất ngô nƣớc ta chỉ bằng 34% so
với trung bình thế giới (11/32 tạ/ha) ; năm 1990 bằng 42% (15,5/37
tạ/ha) ; năm 2000 bằng 60% (25/42 tạ/ha) ; năm 2005 bằng 73% (36/49
tạ/ha) và năm 2007 đã đạt 81,0% (39,6/49 tạ/ha). Năm 1994, sản lƣợng
ngô Việt Nam vƣợt ngƣỡng 1 triệu tấn, năm 2000 vƣợt ngƣỡng 2 triệu tấn
và năm 2007 chúng ta đạt diện tích, năng suất, sản lƣợng lớn nhất từ trƣớc
tới nay : Diện tích là 1.072.800 ha, năng suất 39,6 tạ/ha, sản lƣợng vƣợt
ngƣỡng 4 triệu tấn - 4.250.900 tấn. (TS. Phan Xuân Hào, 2008) [3].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
13
Bảng 1.2. Tình hình sản xuất ngô ở Việt Nam từ năm1961 – 2007

Năm 1961 1975 1990 1994 2000 2005 2007
Diện tích (1000 ha) 260,20 267,0 432,0 534,6 730,2 1052,6 1072,8
Sản lƣợng (1000 tấn) 292,20 280,60 671,0 1143,9 2005,9 3787,1 4250,9
Năng suất (tạ/ha) 11,2 10,5 15,5 21,4 25,1 36,0 39,6
Nguồn: Tổng cục thống kê (đến 2005), Bộ NN&PTNT (2007)[20].







Hình 3 : Diện tích, năng suất, sản lƣợng ngô Việt Nam 1961 – 2005
Hình 3: Diện tích, năng suất sản lƣợng ngô Việt Nam từ 1961 - 2005
Hình 1.3 : Diện tích, năng suất, sản lƣợng ngô ở Việt Nam
1.4. Tình hình sản xuất và nghiên cứu ngô ở Vĩnh Phúc
Vĩnh Phúc - cửa ngõ Tây Bắc của Thủ đô Hà Nội, thuộc vùng Châu
thổ sông Hồng là một trong 8 tỉnh thuộc vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc.
Vĩnh Phúc nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa, nhiệt độ trung bình hàng
năm 24,2
0
C, lƣợng mƣa trung bình 1733.9 mm (Cục Thống kê tỉnh Vĩnh
Phúc, 1998-2008) [19]. Do đặc điểm vị trí địa lý nên nơi đây hình thành 3
vùng sinh thái rõ rệt: đồng bằng, trung du và miền núi hết sức thuận tiện
cho phát triển nông - lâm nghiệp, thủy sản, công nghiệp và du lịch - dịch

vụ. Một trong những ƣu thế của Vĩnh Phúc so với các tỉnh xung quanh Hà
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
1961 1975 1990 1994 2000 2005 2007
Diện tích (1000 ha)
Sản lƣợng (1000 tấn)
Năng suất (tạ/ha)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
14
Nội là có diện tích đất đồi khá lớn của vùng trung du, có đặc tính cơ lý tốt
thuận tiện cho việc xây dựng và phát triển công nghiệp.
Trong những năm gần đây, ngoài việc phát triển mạnh công nghiệp,
dịch vụ và đô thị, Vĩnh Phúc còn là một trong những tỉnh đi đầu trong việc
áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất nông nghiệp, đặc biệt
là công tác giống cây trồng mới, nhƣ: Các giống lúa lai Bồi tạp sơn thanh,
Q.ƣu1, HT1, N97…; ngô lai LVN4, LVN10, MX2, VN2, P60, P11,
HQ2000,…Với những thuận lợi trên dẫn đến năng suất, sản lƣợng lƣơng
thực của Vĩnh Phúc đƣợc tăng lên rõ rệt. Năm 1998 diện tích trồng ngô là
19.802,5 ha, năng suất là 26,03 tạ/ha, sản lƣợng đạt 51.547,0 tấn ; năm
2005 là năm năng suất và sản lƣợng đạt cao nhất ; đến năm 2007 diện tích
ngô chỉ còn 15.241,8 ha, năng suất đạt 33,86 tạ/ha, sản lƣợng đạt 51.609,1

tấn (Cục Thống kê tỉnh Vĩnh Phúc, 1998-2008) [19]. Tình hình sản xuất
ngô của Vĩnh Phúc giai đoạn 1998 - 2007 đƣợc trình bày ở bảng 1.3.

Bảng 1.3: Sản xuất ngô của Vĩnh Phúc giai đoạn 1998 – 2007
Năm 1998 1999 2001 2005 2007
Diện tích (1000 ha) 19,8025 20,8744 14,9427 16,4900 15,2418
Sản lƣợng (1000 tấn) 51,547 60,2983 48,3932 61,7483 51,6091
Năng suất (tạ/ha) 26,03 28,75 32,4 37,45 33,86
Nguồn: Cục thống kê tỉnh Vĩnh Phúc (1998 - 2007)[19].




1998 1999 2001 2005 2007
-
100.0
200.0
300.0
400.0
500.0
600.0
700.0
1998 1999 2001 2005 2007
Diện tích (1000 ha)
Sản lƣợng (1000 tấn)
Năng suất (tạ/ha)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
15

Hình 1.4 : Diện tích, năng suất, sản lƣợng ngô Vĩnh Phúc 1998-2007
1.5. Ngô nếp, nguồn gốc, phân loại và đặc tính
Ngô nếp (Zea mays L.subsp. Ceratina Kulesh), là một trong những
lo ài phụ chính của loài Zea mays L. Hạt ngô nếp nhìn bề ngoài tƣơng tự
với ngô đá, nhƣng bề mặt bóng hơn. Lớp ngoài cùng của mặt cắt nội nhũ
không có lớp sừng nhƣ ở ngô tẻ, có tính chất quang học giống nhƣ lớp
sáp. Do vậy, ngô nếp còn có tên gọi khác là ngô sáp (Tomob, 1984) [40].
Ngô nếp là dạng ngô tẻ do biến đổi tinh bột mà thành. Tinh bột của ngô
nếp chứa gần nhƣ 100% amylopectin, trong khi ngô thƣờng chỉ chứa 75%
amylopectin và 25% amyloza. Amylopectin là dạng của tinh bột có cấu
trúc phân tử gluco phân nhánh dựa trên liên kết α.1-4 và α.1-6, ngƣợc lại
amyloza có cấu trúc phân tử gluco không phân nhánh trọng lƣợng phân tử
của chúng từ 1 đến 3 triệu. Khi cho tinh bột ngô nếp vào dung dịch KI thì
nó chuyển thành màu cà phê đỏ, trong khi tinh bột của ngô thƣờng thì
chuyển thành màu xanh tím. Đặc tính của ngô nếp đƣợc quy định bởi đơn
gen lặn đó là gen wx. Gen wx là gen lấn át gen khác để tạo tinh bột dạng
nhỏ (Peter Thompson, 2005) [34]. Theo Fergason, 1994 ; Garwood và
Creech, 1972 ; Hallauer, 1994 [27], [29], [30], thì gen wx nằm ở locus 5S-

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
16
56 có biểu hiện của gen opaque, do vậy hạt ngô nếp cũng giàu lyzin,
triptophan và protein.
Có giả thuyết cho rằng, ngô nếp có nguồn gốc ở Đông Nam Á mà

Trung Quốc, Miến Điện, Philippin là quê hƣơng đầu tiên của nó. Nhƣng sau
đó ngƣời ta thấy rằng đó là kết quả của một đột biến thông thƣờng của các
giống ngô răng ngựa biểu hiện gen Wx và gắn liền với các điều kiện trồng
trọt không bình thƣờng đột biến thành gen lặn wx, chúng có thể xuất hiện ở
các vùng khác nhau của trái đất (Grebensc 1954, dẫn theo Nguyễn Thị Lâm,
1997) [8].
Theo James L. Brewbaker (Brewbaker, 1998) [31], quá trình chọn lọc
tự nhiên đã tạo ra những đột biến nhƣ Sugaryl (với phytoglycogen cao) ở dãy
núi Andes và ở đông bắc nƣớc Mỹ, đột biến 2 là waxyl (tinh bột của hạt có
cấu tạo bởi amylopectin) ở châu Á với các giống đƣợc chọn lọc có vỏ mềm.
Những giống nếp lai và các giống nếp thƣờng, với đặc điểm dẻo, thơm ngon
rất thông dụng ở châu Á nhƣ : Hàn Quốc, Philippin, Thái Lan, Trung Quốc,
Việt Nam và nhiều quốc gia khác (US. Grains Council, 2001) [38].
1.6. Tình hình nghiên cứu và sử dụng ngô nếp trên thế giới và ở Việt Nam
1.6.1. Tình hình nghiên cứu và sử dụng ngô nếp trên thế giới
Theo Tomob, để chọn giống ngô nếp ngƣời ta dùng vật liệu ban đầu
từ các giống ngô nếp địa phƣơng của Trung Quốc, ngô nếp Cracnoda hoặc
nguồn ngô nếp đột biến tự nhiên hay đột biến nhân tạo nhƣ là donor. Từ
nguồn vật liệu chọn lọc ban đầu, thông qua tự phối và chọn lọc cá thể dựa
vào nội nhũ nếp và các đặc tính nông học khác để tạo dòng nếp thuần. Còn
tạo các đồng đẳng ngô nếp từ nguồn ngô thƣờng thì ngƣời ta cho lai ngô nếp
và ngô thƣờng với nhau sau đó tiến hành lai lại và kiểm tra bằng phân tích
hạt phấn qua phản ứng với dung kịch KI. Bằng cách này ngƣời ta đã tạo ra

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
17
khá nhiều dòng và giống nếp lai mới, chúng đƣợc trồng cách ly với các loại
ngô khác (Tomob, 1984) [40].
Ngô nếp đƣợc trồng nhiều nhất ở Mỹ, nhƣng phần lớn diện tích đƣợc
trồng ở miền trung Illinois và Indian, phía bắc của Iowa, phía nam của

Minnesota và Nebraska (US. Grains Council, 2001) [37].Diện tích ngô nếp
hàng năm của Mỹ khoảng 290.000 ha. Hầu hết diện tích này đƣợc trồng là
nếp vàng, nhƣng gần đây có một số diện tích nhỏ đƣợc trồng bằng nếp trắng.
Theo Alexander and Creech, mặc dầu đã trải qua một thời gian khá dài
nhƣng vẫn gặp rất nhiều vấn đề trong việc tạo các dòng ngô nếp thƣơng mại
(Sprague, G.F. et al, 1988) [35]. Ở bang Ohio việc chọn lọc giống lai của
những dạng ngô đặc biệt rất phức tạp vì thiếu những dạng ngô làm đối
chứng. Cả 2 dạng giống lai có hàm lƣợng lizin cao và ngô nếp đã đƣợc đƣa
ra những năm qua nhƣng không có số liệu về amyloza cao và dầu cao. Tiềm
năng năng suất hạt của những giống lai đặc biệt này nhìn chung là thấp hơn
so với ngô tẻ. Những giống nếp lai mới đã đƣợc báo cáo là có khả năng cạnh
tranh hơn với giống răng ngựa về năng suất. Theo Thompson, năng suất của
ngô có hàm lƣợng amyloza cao biến động tuỳ thuộc vào đất trồng, nhƣng
trung bình cũng đạt từ 65 – 75% so với ngô tẻ thƣờng (Peter Thompson,
2005) [34]. Ngô nếp có thể cho năng suất thấp hơn ở điều kiện thời tiết bất
thuận. Theo thông báo của trƣờng Đại học Illinois, gần đây đã có một số
giống nếp lai điển hình cho năng suất cao hơn những giống ngô lai thông
thƣờng (College of AgricuIture of Illinois, 2003) [26].
Theo thông tin từ hội nghị ngô châu Á lần thứ 9 tại Bắc Kinh –
T9/2005, Trung Quốc đã tạo ra khá nhiều giống ngô nếp lai cho năng suất
cao và chất lƣợng tốt. Ví dụ : Giống nếp lai đơn màu trắng JYF 101, cho
năng suất trung bình 150 tạ bắp tƣơi/ha ; giống nếp lai đơn màu tím
Jingkenou 218, năng suất khoảng 120 tạ bắp tƣơi/ha ; giống ngô nếp trắng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
18
Jingkenou 2000 năng suất trung bình trên 130 tạ bắp tƣơi/ha ; giống ngô nếp
lai đơn tím trắng Jingtianzihuanuo và giống ngô nếp trắng lai đơn Yahejin
2006, cho năng suất tới 200 tạ bắp tƣơi/ha...(Beijing Maize Reseach Center,
2005) [25].

Theo Kyung – Joo Park (Kyung – Joo Park, 2001) [32], ở Hàn Quốc
có một số tỉnh ngƣời ta trồng ngô nếp bán bắp tƣơi thu đƣợc 7925 USD/ha,
sau đó trồng bắp cải, tổng thu nhập trên 16.228 USD/ha. Nếu thu hoạch vào
cuối tháng 6, bán đƣợc 0,39 USD/bắp, còn vào giữa tháng 7 đến 0,47
USD/bắp, còn những bắp chất lƣợng thấp ngƣời ta bán cho khách du lịch
một túi 3 bắp với 1,18 USD. Cũng theo tài liệu trên, vào năm 1996, 1kg
giống TPTD Chalok N
o
.1 đƣợc bán với giá 6,23 USD, trong khi đó giống
ngô nếp lai Daehakchal do đại học Choongram cung cấp có giá 45,01
USD/Kg. Cũng theo Kyung – Joo Park tại tỉnh Chonbuk có hợp tác xã đã
xây dựng một kho lạnh bảo quản đƣợc 1,5 triệu bắp ngô tƣơi 1 năm.
Ngô nếp đƣợc sử dụng làm lƣơng thực và thức ăn chăn nuôi gia súc,
gia cầm. Khi nấu chín có độ dẻo, mùi vị thơm ngon. Nó có giá trị dinh dƣỡng
cao, bởi tinh bột của nó có cấu trúc đặc biệt, dễ hấp thụ hơn so với tinh bột
của ngô tẻ. Có khá nhiều báo cáo về những kết quả đạt đƣợc trong chăn nuôi
cho cả động vật thƣờng và động vật nhai lại (Fergason, 1994) [27]. Một số
thử nghiệm ở Mỹ đã chỉ ra rằng, bò đực non lớn nhanh hơn khi đƣợc nuôi
bằng ngô nếp (US.Grains Council) [37]. Một trong những nguyên nhân dẫn
đến hiệu quả trên là do trong ngô nếp có hàm lƣợng các axitamin không thay
thế nhƣ lyzin và triptophan cao (Grawood, 1972 ; Jemes L. Brewbaker,
1998) [29], [31].
Ngô nếp đƣợc dùng vào các mục đích khác nhau : ăn tƣơi, đóng hộp,
chế biến tinh bột v.v...Nhìn chung, có 2 cách sử dụng chính : Làm thực phẩm
và chế biến tinh bột. Ở Mỹ và các nƣớc phát triển, phần lớn sản lƣợng ngô

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
19
nếp đƣợc dùng để chế biến tinh bột. Ngƣời ta chế biến tinh bột ngô nếp bằng
cách xay ƣớt để dùng trong công nghiệp chế biến thực phẩm, keo dán, chất

hồ dính, công nghiệp dệt, công nghiệp giấy, lên men sản xuất cồn và chuyển
thành đƣờng Fructo, chế sirô v.v... Tinh bột ngô nếp còn đƣợc sử dụng nhƣ
một dạng sữa ngô làm đồ gia vị cho món salad. Phạm vi sử dụng tinh bột ngô
nếp ngày một phát triển, nhờ những tính chất đặc biệt của nó (James L.
Brewbaker, 1998) [31].
1.6.2. Tình hình nghiên cứu và sử dụng ngô nếp ở Việt Nam
Theo các nghiên cứu phân loại ngô địa phƣơng ở Việt Nam từ
những năm 1960 cho thấy, ngô Việt Nam tập trung chủ yếu vào 2 loại phụ
chính là đá rắn và nếp (Ngô Hữu Tình, 1997) [15]. Ngô nếp đƣợc phân bố
ở khắp các vùng, miền trong cả nƣớc, với nhiều dạng mày hạt khác nhau :
Trắng, vàng, tím, nâu, đỏ...Hiện nay ở Viện nghiên cứu Ngô, đã thu thập
và lƣu giữ 148 mẫu ngô nếp địa phƣơng, trong đó có : 111 nguồn nếp
trắng, 15 nguồn nếp vàng và 22 nguồn nếp tím, nâu đỏ. Theo điều tra của
Trung tâm Khảo kiểm nghiệm giống cây trồng Trung ƣơng trong 2 năm
2003 và 2004 thì diện tích ngô nếp ở nƣớc ta chiếm gần 10% diện tích
trồng ngô (Phạm Đồng Quảng và cs, 2005) [11]. Diện tích trồng ngô nếp
không ngừng tăng nhanh trong thời gian qua, đặc biệt là ở vùng đồng bằng
ven đô thị. Nguyên nhân chính trƣớc hết do các giống ngô nếp đáp ứng
đƣợc nhu cầu luân canh tăng vụ trong cơ cấu nông nghiệp hiện nay, nhƣng
quan trọng hơn là do nhu cầu của xã hội ngày một tăng đối với sản phẩm
này.
Ở các vùng núi cao và vùng sâu, ngô nếp đƣợc ngƣời dân sử dụng
làm lƣơng thực chính, dƣới dạng xôi ngô hoặc dùng tƣơi dƣới dạng
nƣớng, luộc, còn ở hầu hết các địa phƣơng khác trong nƣớc thì ngô nếp
đƣợc xem nhƣ là loại thực phẩm ăn quà và chế biến đơn giản.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
20
Những năm gần đây, đời sống kinh tế của đại bộ phận các tầng lớp
nhân dân đang đƣợc cải thiện, nhu cầu tiêu dùng của ngƣời dân cũng trở

nên đa dạng hơn. Các loại ngô thực phẩm đƣợc sử dụng ngày một nhiều,
không những đƣợc dùng làm lƣơng thực, làm quà ăn tƣơi (nƣớng, luộc),
mà còn đƣợc chế biến thành các món ăn đƣợc nhiều ngƣời ƣa chuộng nhƣ
ngô chiên, súp ngô, snack ngô, ngô rau bao tử, chế biến tinh bột...
Cũng nhƣ tình trạng chung trên thế giới, các nghiên cứu về ngô ở
Việt Nam tập trung chủ yếu vào ngô tẻ. Còn với ngô nếp thì đến nay chỉ
có một số công trình đƣợc công bố.
Các tác giả Nguyễn Thị Lâm và Trần Hồng Uy (Nguyễn Thị Lâm và
Trần Hồng Uy, 1997) [8], đã tiến hành phân loài phụ cho 72 giống ngô
nếp địa phƣơng. Trong số 72 mẫu giống mà các tác giả nghiên cứu thuộc
về 3 biến chủng : nếp trắng 48 mẫu, nếp vàng 8 mẫu, nếp tím 16 mẫu. Kết
quả cho thấy, biến chủng nếp tím có thời gian sinh trƣởng, chiều cao cây,
chiều cao đóng bắp và số lá lớn hơn cả.
Tác giả Ngô Hữu Tình và Nguyễn Thị Lƣu [14] đã chọn tạo thành
công giống ngô nếp trắng tổng hợp, đƣợc công nhận giống quốc gia năm
1989. Từ vốn gen gồm một tổng hợp các dòng thuần nếp trắng (làm nền)
đƣợc bổ sung thêm 12 nguồn gen của các giống nếp địa phƣơng và chọn
lọc bằng phƣơng pháp bắp trên hàng cải tiến. Kết quả việc đƣa thêm
nguyên liệu mới vào nguồn nền nhằm làm tăng độ thích ứng nhƣng không
làm giảm năng suất của vốn gen. Nếp Tổng hợp là giống nếp ngắn ngày,
có thời gian sinh trƣởng vụ Xuân 110 - 120 ngày, vụ Hè Thu 95 - 100
ngày, Đông 105 - 115 ngày, năng suất trung bình 25 - 30 tạ/ha, có khả
năng thích ứng rộng, đƣợc trồng khá phổ biến ở miền Bắc.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
21
Viện Khoa học kỹ thuật Nông nghiệp Việt Nam dùng phƣơng pháp
chọn lọc chu kỳ từ tổ hợp lai giữa giống ngô nếp tổng hợp Glut - 22 và
Glut - 41 nhập nội từ Philippin để tạo ra giống nếp trắng S-2 . Đây là
giống nếp ngắn ngày, vụ Xuân 90 - 95 ngày, vụ Hè Thu 80 - 90 ngày, vụ

Đông 95 - 100 ngày, năng suất trung bình 20 - 25 tạ/ha, đƣợc công nhận
năm 1989 (Ngô Hữu Tình, 2003) [17] .
Từ các giống ngô nếp trắng ngắn ngày, năng suất khá, chất lƣợng
tốt, có nguồn gốc khác nhau : Nếp Tây Ninh, Nếp Quảng Nam – Đà Nẵng,
nếp Thanh Sơn, Phú Thọ và nếp S-2 từ Philippin, Phan Xuân Hào và cộng
sự đã chọn tạo thành công giống ngô nếp trắng VN2 và đƣợc công nhận
giống quốc gia năm 1997. Đây là giống nếp trắng ngắn ngày, có thời gian
sinh trƣởng vụ Xuân 100 - 105 ngày, vụ Hè 80 - 85 ngày. Năng suất bình
quân 30 tạ/ha, thâm canh tốt có thể đạt 40tạ/ha. Ngô nếp VN2 cũng là
giống có chất lƣợng dinh dƣỡng cao. Qua phân tích 43 giống ngô, trong
đó có 24 giống ngô nếp tại Viện Công nghệ sau thu hoạch cho thấy, VN2
có hàm lƣợng protein rất cao, trên 10%, đặc biệt là hàm lƣợng lyzin đến
4,86%, chỉ đứng sau 2 giống opaque là sữa Dĩ An và sữa Phát Ngân (Phan
xuân Hào và cs, 1997) [4]. VN2 là một trong những giống có khả năng
thích ứng rộng, trồng đƣợc nhiều vùng trong cả nƣớc (Phạm Đồng Quảng
và cs, 2000 – 2003) [10].
Phạm Thị Rịnh và cộng sự (Phạm Thị Rịnh và cs, 2004) [13] ở
Phòng nghiên cứu Ngô Viện KHKTNN miền Nam đã tạo đƣợc giống ngô
nếp dạng nù TPTD cải tiến N-1 từ 2 quần thể ngô nếp nù địa phƣơng ở
Đồng Nai và An Giang, bằng phƣơng pháp chọn lọc bắp trên hàng cải
tiến. N-1 đã đƣợc công nhận giống quốc gia năm 2004. Đây là giống ngô

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
22
nếp ngắn ngày, ở phía Nam từ gieo đến thu bắp tƣơi là 60 đến 65 ngày còn
thu hạt khô là 83 - 85 ngày. N-1 có tiềm năng năng suất khá cao 40 – 50 tạ
hạt khô/ha. Cùng với giống N-1, hiện nay các giống nếp dạng nù đang
đƣợc trồng phổ biến không chỉ ở các tỉnh phía Nam mà cả ở các tỉnh phía
Bắc (Phạm Đồng Quảng và cs, 2005) [11].
Các tác giả Nguyễn Hữu Đống, Phan Đức Trực, Nguyễn Văn Cƣơng

và cộng sự ở Viện Di truyền nông nghiệp Việt Nam và Ngô Hữu Tình
cùng cộng sự ở Viện Nghiên cứu Ngô đã nghiên cứu gây tạo đột biến bằng
tia gamma kết hợp xử lý Diethylsulphat ở ngô nếp đã thu đƣợc một số
dòng biến dị có các đặc tính nông học quý so với giống ban đầu (Nguyễn
Hữu Đống và cs, 1997) [1].
Thời gian gần đây, các nhà tạo giống Việt Nam đã bắt đầu chuyển
sang hƣớng tạo giống nếp lai và đã tạo đƣợc một vài giống nếp lai không
quy ƣớc có triển vọng nhƣ các giống lai MX2, MX4 của Công ty cổ phần
giống cây trồng Miền Nam, Bạch ngọc của công ty Lƣơng Nông. Từ vài
năm nay, một số giống ngô nếp lai quy ƣớc từ các công ty giống nƣớc
ngoài đã đƣợc trồng ở Việt Nam, chủ yếu là các tỉnh phía nam. Nguồn
giống nếp này phần lớn là các giống lai từ Đài Loan, Thái Lan thông qua
một số công ty giống nhƣ Nông Hữu, Thần Nông, Lƣơng Nông, Trang
Nông, Long Hoàng Gia, An Điền... Có điều những giống từ các công ty
này bán ra với giá rất cao, chẳng hạn giống lai đơn của công ty Đông Tây
có giá bán là 140.000đ/kg, giống Wax – 44 của Syngenta Thái Lan là
160.000đ/kg...

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
23
CHƢƠNG II
VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Vật liệu nghiên cứu
Vật liệu nghiên cứu gồm 9 giống ngô nếp lai có triển vọng thu thập từ
các cơ quan đơn vị khác nhau ở Việt nam :

STT Giống Nguồn gốc Nhóm TGST
1 VN2 (đ/c) Viện nghiên cứu ngô Ngắn ngày
2 MX-10 C.ty CP GCT Miền Nam Ngắn ngày
3 NL-1

Viện nghiên cứu ngô Ngắn ngày
4 NL-2 Viện nghiên cứu ngô Ngắn ngày
5 NL-4 Viện nghiên cứu ngô Ngắn ngày
6 NL-6 Viện nghiên cứu ngô Ngắn ngày
7 NL-7 Viện nghiên cứu ngô Ngắn ngày
8 NL-8 Viện nghiên cứu ngô Ngắn ngày
9 LSB4 Viện nghiên cứu ngô Ngắn ngày

Giống đối chứng của thí nghiệm là giống VN2 hiện nay đang đƣợc
trồng nhiều ở tỉnh Vĩnh Phúc
2.2. Nội dung nghiên cứu
- Nghiên cứu đặc điểm sinh trƣởng, khả năng chống chịu, năng suất và
chất lƣợng của các giống ngô nếp.
- Xây dựng mô hình trình diễn giống ngô có triển vọng.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
24
2.3. Địa điểm và thời gian thực hiện đề tài
2.3.1. Địa điểm : - Thí nghiệm khảo nghiệm giống đƣợc tiến hành tại Trại sản
xuất giống cây trồng Mai Nham thuộc Trung tâm giống cây trồng Vĩnh Phúc .
Địa chỉ : Xã Duy Phiên - huyện Tam Dương - tỉnh Vĩnh Phúc.
- Mô hình trình diễn giống ngô có triển vọng đƣợc thực hiện tại xã
Hợp Thịnh huyện Tam Dƣơng tỉnh Vĩnh Phúc.
2.3.2. Thời gian thực hiện :
- Thí nghiệm so sánh giống thực hiện trong 02 vụ:
Vụ xuân : Gieo ngày 27/01/2007.
Vụ đông : Gieo ngày 24/9/2007.
- Trình diễn giống ngô mới có triển vọng 01 vụ : Vụ xuân 2008.
2.4. Quy trình kỹ thuật áp dụng trong thí nghiệm (Áp dụng Quy phạm khảo
nghiệm giống cây trồng TW số 10TCN 341-2006)

- Thí nghiệm đƣợc thực hiện trên đất trồng màu, đại diện cho vùng
sinh thái, có độ phì đồng đều, bằng phẳng và chủ động tƣới tiêu.
- Đất đƣợc cày xới, làm sạch cỏ, san bằng phẳng, độ ẩm đất khi gieo
75-80% độ ẩm tối đa đồng ruộng.
- Mật độ và khoảng cách :
+ Mật độ trồng : 71.000 cây/ha
+ Khoảng cách : 70 cm x 20 cm ( 100 cây/ô thí nghiệm)
- Phân bón : + 8 tấn phân chuồng/1ha
+ Phân vô cơ : N (kg) : P
2
O
5
(kg) : K
2
O (kg) ; 120 : 90 : 90.
Tƣơng đƣơng với lƣợng phân: - Đạm Urê: 260,8 kg/ha.
- Lân Supe: 500 kg/ha.
- Kaliclorua: 150 kg/ha

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
25
- Phƣơng pháp bón :
+ Bón lót 100% Phân chuồng và 100% phân lân supe
+ Bón thúc chia làm 3 lần :
Lần 1 : Bón khi ngô có 3- 5 lá : 1/3 lƣợng đạm + 1/2 lƣợng kali
Lần 2 : Bón khi ngô có 7 - 9 lá : 1/3 Lƣợng đạm + 1/2 lƣợng kali
Lần 3 : Bón trƣớc khi ngô trỗ cờ 10-15 ngày : 1/3 Lƣợng đạm còn lại
- Chăm sóc
+ Vun xới và bón thúc
- Khi ngô có 3- 5 lá : Xới đất bón thúc lần 1 và vun nhẹ quanh gốc .

- Khi ngô 7- 9 lá : Xới đất bón thúc lần 2 và vun cao chống đổ.
+ Tƣới nƣớc : Đảm bảo đủ độ ẩm cho ngô, đặc biệt vào các thời kỳ
ngô 6-7 lá, ngô xoáy nõn (trƣớc khi trỗ cờ 10-12 ngày), kết thúc thụ phấn
đến chín sữa (sau khi trỗ cờ 10-15 ngày). Cần tƣới đồng đều.
- Thu hoạch
+ Khi ngô ở thời kỳ chín sữa
+ Khi lá chuyển sang màu vàng, chân hạt có vết đen.(Thời kỳ chín hoàn toàn)
2.5. Phƣơng pháp nghiên cứu
2.5.1. Phương pháp bố trí thí nghiệm.
Thí nghiệm so sánh giống đƣợc bố trí theo khối ngẫu nhiên hoàn chỉnh
(RCBD - Randomized Complete Block Design), 3 lần nhắc lại, mỗi công
thức gieo 4 hàng.