SKKN một số kinh nghiệm để tổ chức hoạt động khởi động nhằm phát huy tính tích cực của HS trong dạy địa lý 6 ở trường THCS xi măng, thị xã bỉm sơn

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HĨA

PHỊNG GD&ĐT BỈM SƠN

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

MỘT SỐ KINH NGHIỆM ĐỂ TỔ CHỨC TỐT HOẠT ĐỘNG
KHỞI ĐỘNG NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC
CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 6
Ở TRƯỜNG THCS XI MĂNG

Người thực hiện: Lê Thị Thanh Ngân
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường THCS Xi Măng
SKKN thuộc môn: Địa lí

THANH HĨA NĂM 2021


MỤC LỤC
Số
TT
1
2
3
4
5
6
7
8
9

10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

Nội dung

Trang

1. MỞ ĐẦU
1.1. Lí do chọn đề tài
1.2. Mục đích nghiên cứu

1.3. Đối tượng nghiên cứu
1.4. Phương pháp nghiên cứu
2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
2.1.1. Vai trị của hoạt động khởi động trong dạy học địa lí
2.1.2. Những yêu cầu của hoạt động khởi động

1
1
2
2
2
2
2
2
3

2.1.3. Hoạt động khởi động trong phương pháp dạy học truyền
thống

4

2.1.4. Hoạt động khởi động nhằm phát huy tính tích cực học tập
của học sinh
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
2.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề
2.3.1. Khởi động dưới dạng tổ chức trị chơi
a. Trị chơi "Lật mảnh ghép"
b. Trị chơi "Ơ chữ bí mật"
c. Trị chơi "Hiểu ý đồng đội"

d. Trị chơi "Đố vui để học"
e. Trị chơi "Vua bóc trứng"
2.3.2. Khởi động qua kênh hình
a. Khởi động bằng bản đồ, lược đồ
b. Khởi động bằng video âm nhạc
2.3.3. Khởi động với một tình huống có vấn đề
2.3.4. Khởi động bằng văn thơ, thành ngữ, tục ngữ, ca dao
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo
dục, với bản thân, đồng nghiệp và nhà trường
3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
3.1. Kết luận
3.2 Kiến nghị
Danh mục các đề tài sáng kiến kinh nghiệm đã được hội đồng
đánh giá xếp loại cấp Phòng GD& ĐT, cấp Sở GD& ĐT và các
cấp cao hơn xếp loại từ C trở lên.
Tài liệu tham khảo
Phụ lục

5
6
9
9
9
11
12
12
13
14
14
15

16
17
18
19
19
20


1. MỞ ĐẦU

1.1. Lí do chọn đề tài
Theo tinh thần Nghị quyết số 29-NQ/TW hiện nay, dạy học theo
hướng phát huy tính tích cực của học sinh được đặt ra nh ư m ột yêu cầu
bức thiết. Nghị quyết khẳng định: Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp
dạy và học theo hướng hiện đại, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng t ạo
và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp
đặt một chiều, ghi nhớ máy móc [1]. Để đạt được mục tiêu này, giáo viên cần
quan tâm đến đổi mới phương pháp, mơ hình tổ chức dạy học... để người
học có cơ hội tự cập nhật tri thức và phát triển năng l ực của bản thân.
Trong đó, việc tổ chức một cách có hiệu quả các hoạt động học tập đ ể kích
hoạt tinh thần chủ động, sáng tạo của học sinh là nhiệm vụ đặc bi ệt quan
trọng.
Với xu hướng dạy học phát triển năng lực hiện nay, thơng th ường,
mỗi bài học Địa lí được thiết kế thành các chuỗi hoạt đ ộng n ối ti ếp nhau,
đó là: Hoạt động khởi động; Hoạt động hình thành kiến th ức; Ho ạt đ ộng
luyện tập; Hoạt động vận dụng. Như vậy, khởi động chính là hoạt đ ộng
đầu tiên của một bài học, được coi là bước "trải đệm", "th ời gian vàng" đ ể
giáo viên dẫn dắt học sinh vào bài tốt hơn. Mặc dù, hoạt đ ộng này ch ỉ
chiếm thời lượng nhỏ nhưng lại đóng vai trị rất quan trọng bởi nó chính là
yếu tố khơi nguồn hứng thú cho các em, giúp các em ph ấn ch ấn, hào h ứng

cho những nội dung tiếp theo của bài học.
Trong thực tế, bằng việc tổ chức linh hoạt các n ội dung và hình th ức
khởi động, giáo viên có thể cùng lúc đáp ứng được nhiều mục đích nh ư: Ổn
định lớp, ơn tập bài cũ, gây hứng thú học tập, chuẩn bị tâm lí, kết n ối kiến
thức với bài học mới…Và quan trọng hơn cả là kích hoạt s ự tích c ực, ch ủ
động, sáng tạo của trò trong cả một tiết học, để rồi từ đó giáo viên sẽ kh ơi
dậy được niềm đam mê, yêu thích của học sinh với bộ mơn Địa lí.
Tuy vậy, qua dự giờ thăm lớp và trao đổi với đồng nghi ệp bản thân
tơi nhận thấy vẫn cịn khơng ít giáo viên chưa thực sự quan tâm đúng mức
tới hoạt động khởi động cũng như vai trò của khởi động trong việc định
hướng tiết dạy. Cách mà tôi thường thấy nhất là giáo viên mở đầu bài học
bằng cách nói mượt mà, bay bổng để giới thiệu ngắn gọn, khái quát về bài
học. Mặc dù, để có được những lời vào bài hay như vậy, giáo viên c ần ph ải
đầu tư thời gian nghiên cứu bài học, lựa chọn, sắp xếp từ ngữ, diễn đạt
bằng sự biểu cảm; nhưng trong cách mở đầu ấy, ta chỉ thấy hoạt động của
giáo viên, nặng lí thuyết, tận dụng mọi cơ hội để truyền đạt kiến th ức cho
các em. Học sinh vẫn chỉ thụ động nghe mà không được tham gia vào ho ạt
động, trong khi các em ln có nhu cầu được tự tìm hiểu và khám phá. Vì
vậy, sự tích cực, sáng tạo, hứng thú của học sinh v ới bài h ọc ngay t ừ đ ầu đã
dường như khơng có, điều này vơ hình chung làm cho ti ết h ọc tr ở nên dàn
trải, thụ động, nhàm chán.
Là giáo viên đứng trên bục giảng, với mong muốn tìm ra nh ững hình
1[] Mục 1.1. Đoạn “Tiếp tục đổi mới … ghi nhớ máy móc ”, tác giả tham khảo nguyên văn từ TLTK số 5 [tr.120].

1


thức tổ chức hoạt động khởi động sao cho ấn tượng nhất, chất lượng nhất,
kích hoạt được sự tích cực, chủ động của học sinh trong c ả tiết h ọc đ ể t ừ
đó hình thành niềm đam mê, u thích với bộ mơn, tơi xin đ ược m ạnh d ạn

đưa ra: “Một số kinh nghiệm để tổ chức tốt hoạt động khởi động nhằm
phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học Địa lí 6 ở tr ường THCS Xi
Măng” làm đề tài sáng kiến kinh nghiệm của mình.
1.2. Mục đích nghiên cứu
- Khảo sát, đánh giá thực trạng việc tổ chức hoạt động kh ởi động
trong các tiết học Địa lí 6 tại trường THCS Xi Măng - B ỉm S ơn. T ừ đó, đ ề
xuất các giải pháp hay để tổ chức có hiệu quả hoạt động này nh ằm phát
huy tính tích cực của học sinh.
- Rèn luyện và nâng cao kĩ năng sống cho học sinh khối 6 nói riêng và
học sinh tồn trường nói chung.
1.3. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài tập trung chủ yếu vào đối tượng học sinh lớp 6 tr ường THCS
Xi Măng, thị xã Bỉm Sơn, tỉnh Thanh Hóa.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
Để nghiên c ứu nội dung sáng kiến, tôi đã sư d ụng một số ph ương
pháp sau đây:
- Phương pháp nghiên cứu lí luận: Nghiên cứu sách giáo khoa, sách
giáo viên, tài liệu tham khảo mơn Địa lí.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Sư dụng phiếu thăm dò đ ể
kiểm tra kết quả từ phía học sinh và lấy ý kiến của giáo viên nh ằm đánh
giá mức độ khả thi của đề tài, đồng thời thấy được nh ững thiếu sót và
chưa hợp lí để từ đó có những giải pháp phù hợp.
- Phương pháp thống kê, xư lí thơng tin: Dùng ph ương pháp th ống kê
toán học để xư lí kết quả số liệu thống kê sau khi tiến hành điều tra, th ực
nghiệm sư phạm để thấy được hiệu quả, tính khả thi của đề tài.
2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
2.1.1. Vai trò của hoạt động khởi động trong dạy học Địa lí
Khởi động là “thực hiện những động tác nhẹ trước khi bắt đầu”.
Hoạt động khởi động được hiểu là một hoạt động nhằm th ực hiện nh ững

thao tác cơ bản, nhẹ nhàng trước khi bắt đầu thực hiện một cơng vi ệc cụ
thể nào đó [2].
Hoạt động khởi động bài học nói chung và mơn Địa lí nói riêng
thường chỉ chiếm một vài phút đầu giờ nhưng có vai trị rất quan trọng
trong việc kích hoạt sự tích cực học tập của học sinh.
Thứ nhất, một bài học với cách khởi động thú vị, hấp dẫn sẽ có tác
dụng kích thích hứng thú học tập. Bởi sự say mê, u thích đối v ới mơn Đ ịa
lí khơng phải em nào cũng sẵn có mà phần nhiều nh ờ vào s ự sáng tạo của
giáo viên biết cách dẫn dắt học sinh vào t ừng hoạt động h ọc t ập - tr ước
2[] Mục 2.1.1. Đoạn “Khởi động là … nào đó ”, tác giả tham khảo nguyên văn từ TLTK số 6 [tr.20].

2


tiên là hoạt động khởi động. Theo kết quả nghiên cứu c ủa Xlovaytrich
(1975), có việc gì người ta khơng làm được dưới ảnh hưởng của hứng thú
[3] . Điều đó cho thấy, khi đã có hứng thú, h ọc sinh sẽ t ự nguy ện tham gia
các hoạt động học tập một cách tự nhiên, sáng tạo.
Thứ hai, hoạt động khởi động có tác dụng nối liền kiến th ức cũ v ới
kiến thức mới, tạo nền tảng cho việc thực hiện các nhiệm vụ h ọc tập tiếp
theo của bài học. Bởi vậy, khi thiết kế hoạt động kh ởi động, giáo viên c ần
tạo cơ hội cho học sinh tự làm sống lại các kiến thức nền đã h ọc, cần thi ết
cho việc lĩnh hội nhiệm vụ mới. Như vậy, vừa giúp các em ghi nh ớ kiến
thức cũ chắc chắn hơn, vừa giúp hình thành các kĩ năng, kĩ x ảo c ần thi ết
trong học tập và đời sống.
Thứ ba, hoạt động khởi động giúp tạo ra mâu thuẫn nh ận th ức cho
người học. Bởi học tập Địa lí là một q trình khám phá tri th ức. Quá trình
ấy phát huy được nội lực của học sinh, tư duy tích cực - độc l ập - sáng t ạo
với mong muốn được hiểu biết và giải quyết mâu thuẫn gi ữa nh ững đi ều
đã biết và chưa biết. Có thể thấy, hoạt động khởi động ch ứa đ ựng mâu

thuẫn về mặt nhận thức sẽ kích thích sự tị mị của học sinh, khiến các em
có mong muốn tìm được câu trả lời thỏa đáng cho các vấn đ ề còn th ắc
mắc, thậm chí cịn biết tự đặt ra những vấn đề nghiên cứu tiếp theo.
Thứ tư, hoạt động khởi động giúp khái quát những nội dung c ơ bản
của bài học, hướng sự suy nghĩ, tư duy của học sinh vào nội dung chính
ngay từ đầu, bởi thực tế là khi bắt đầu bài học, nếu giáo viên không có s ự
định hướng, học sinh sẽ loay hoay với nhiều câu hỏi như: " Hôm nay không
biết học bài gì? Nội dung có khó khơng? Cần phải thực hi ện nh ững nhi ệm
vụ gì?...". Như vậy, tư duy học sinh bị phân tán sẽ ảnh hưởng đến việc lĩnh
hội kiến thức bài học. Do đó, trong hoạt động khởi động cần thi ết giáo
viên phải có những cách thức chuyển giao nhiệm vụ linh hoạt đ ể khái quát
nội dung cơ bản của bài.
Thứ năm, hoạt động khởi động giúp giáo viên và học sinh có c ơ hội
hiểu nhau hơn, thậm chí hoạt động này cịn giúp phá tan sự lo lắng, e ngại
ban đầu của người học đối với giáo viên, thu hút học sinh vào vi ệc h ọc ch ủ
động, tích cực, tạo tâm thế và kiến thức cần thiết cho bài mới.
Như vậy, việc khởi động tốt trong mỗi tiết học giúp học sinh h ứng
thú, hăng hái trong học tập, thuận lợi cho hoạt động hình thành kiến th ức
ở phần sau. Tuy nhiên, giáo viên cần lưu ý, kết thúc hoạt động này, giáo
viên không chốt về nội dung kiến th ức của bài mà ch ỉ giúp h ọc sinh phát
biểu được vấn đề học tập để chuyển sang các hoạt động tiếp theo. Qua đó,
tiếp tục hồn thiện câu trả lời hoặc giải quyết được vấn đề trong suốt quá
trình dạy học.
2.1.2. Những yêu cầu của hoạt động khởi động
Để hoạt động khởi động góp phần vào hiệu quả c ủa bài h ọc Đ ịa lí,
khi thực hiện giáo viên cần đảm bảo những yêu cầu sau:
Thứ nhất, hoạt động khởi động phải gắn chặt với nội dung c ơ bản
3[] Mục 2.1.1. Đoạn “Theo kết quả nghiên cứu … hứng thú ”, tác giả tham khảo nguyên văn từ TLTK số 5 [tr.120].

3

của bài học để giúp định hướng tư duy học sinh vào nội dung chính ngay t ừ
đầu, tránh bị phân tán vào các vấn đề không cần thiết, làm giảm hiệu qu ả
bài học.
Thứ hai, hoạt động khởi động phải phù hợp với trình độ h ọc sinh và
điều kiện dạy học của nhà trường. Đảm bảo tính v ừa s ức h ọc sinh trong
hoạt động khởi động cũng nhằm mục đích giúp học sinh dễ dàng tham gia
vào các hoạt động học tập, đạt mục tiêu dạy học đề ra. Ngoài ra, hoạt động
khởi động cũng cần phải phù hợp với điều kiện nhà tr ường. Ch ẳng h ạn,
giáo viên không thể thực hiện được hoạt động khởi động có sự hỗ tr ợ c ủa
cơng nghệ thơng tin nếu giáo viên khơng có máy tính và nhà tr ường không
trang bị máy chiếu, màn chiếu... Do vậy, ngay từ khi xây dựng kế hoạch dạy
học, giáo viên cần xem xét điều kiện dạy học để tổ ch ức hoạt động kh ởi
động cho phù hợp.
Thứ ba, theo công văn số 5555/BGDĐT- GDTrH ngày 8/10/2014 v ề
việc hướng dẫn sinh hoạt chuyên môn đổi mới ph ương pháp dạy h ọc và
kiểm tra đánh giá, khi tổ chức hoạt động khởi động giáo viên ph ải chuy ển
giao nhiệm vụ rõ ràng thể hiện ở yêu cầu về sản phẩm mà học sinh phải
hoàn thành khi thực hiện nhiệm vụ; hình thức giao nhiệm vụ sinh động, hấp
dẫn, kích thích được hứng thú nhận thức của học sinh; đảm bảo cho tất cả
học sinh tiếp nhận và sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ [4]. Trên cơ sở đó, đối
chiếu mục tiêu với sản phẩm, giáo viên sẽ đánh giá được năng l ực của h ọc
sinh và bổ sung để hoàn thiện sản phẩm.
Thứ tư, giáo viên cần lựa chọn các tình huống, những câu hỏi đắt giá
để giúp học sinh động não chứ không nên đưa những câu hỏi m ờ nh ạt,
hoặc đưa ra mà không giải quyết, như vậy sẽ không phát huy đ ược tính
tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh.
Thứ năm, kết thúc hoạt động khởi động giáo viên cần bố trí th ời gian
thích hợp để học sinh bày tỏ sản phẩm hoạt động của mình ho ặc nhóm

mình. Đây cũng là dịp để giáo viên đánh giá sự n ỗ l ực c ủa các thành viên
trong lớp từ đó, khích lệ, động viên các em kịp th ời. Nh ờ v ậy, các em có
hứng thú học tập, có động lực để tiếp nhận các nhiệm v ụ h ọc t ập ti ếp
theo, có sự tự tin trước tập thể lớp, phát triển và hoàn thiện các năng l ực
của bản thân.
2.1.3. Hoạt động khởi động trong phương pháp dạy học truy ền th ống
Trong phương pháp dạy học truyền thống, phổ biến nhất là giáo
viên mở đầu bài học bằng cách nói mượt mà, trơn tru, giới thiệu ngắn gọn,
khái quát về bài học. Mặc dù, để có được nh ững l ời vào bài hay nh ư v ậy,
giáo viên cần phải đầu tư thời gian nghiên cứu bài học, lựa ch ọn, s ắp x ếp
từ ngữ diễn đạt bằng sự biểu cảm; nhưng trong cách mở đầu ấy, ta ch ỉ
thấy hoạt động của giáo viên, nặng lí thuyết, tận dụng mọi c ơ h ội đ ể
truyền đạt kiến thức. Học sinh vẫn chỉ thụ động nghe mà không đ ược
tham gia vào hoạt động, trong khi các em luôn có nhu c ầu đ ược t ự tìm hi ểu
và khám phá. Vì vậy, sự tích cực, sáng tạo, h ứng thú c ủa h ọc sinh v ới bài
4[] Mục 2.1.2. Đoạn “Thể hiện ở yêu cầu … nhiệm vụ”, tác giả tham khảo từ TLTK số 3.

4


học ngay từ đầu đã dường như khơng có. Ví dụ, khi dạy tiết 9 - Bài 7: Sự
vận động tự quay quanh trục của Trái Đất và các hệ quả (Địa lí 6), giáo viên
thường mở bài một cách đơn giản như: "Sự vận động tự quay quanh trục là
một trong hai vận động chính của Trái Đất. Vậy vận động này có nh ững
đặc điểm gì và sinh ra các hệ quả nào? Tiết học hôm nay, cô và các em sẽ
cùng tìm hiểu những nội dung trên. Hoặc ví dụ khác, khi dạy tiết 14 - Bài
12: Tác động của nội lực và ngoại lực trong việc hình thành địa hình b ề mặt
Trái Đất (Địa lí 6), giáo viên mở bài: "Địa hình bề mặt Trái Đất rất ph ức
tạp, đó là kết quả của sự tác động lâu dài và liên tục của hai l ực đối ngh ịch
nhau: Nội lực và ngoại lực. Vậy nội lực là gì? Ngoại lực là gì? Tác đ ộng c ủa

chúng đến địa hình Trái Đất như thế nào? Tiết học này, cô và các em sẽ
cùng nhau giải đáp các vấn đề trên".
Như vậy, lời vào bài có hay đến đâu cũng chỉ là hoạt động khởi động
của giáo viên là chủ yếu, học sinh gần như thụ động lắng nghe, được “ru vỗ”
bằng những lời có cánh. Còn cảm xúc, hứng thú chỉ là sự “lây lan” từ giáo
viên sang học sinh chứ không phải được khơi dậy, hình thành từ sự hoạt
động của học sinh.
2.1.4. Hoạt động khởi động nhằm phát huy tính tích cực học tập của
học sinh
Để phát huy tính tích cực học tập của học sinh, giáo viên có th ể s ư
dụng các cách khởi động vào bài học như sau:
+ Khởi động dưới dạng tổ chức trò chơi: Giáo viên có thể tổ chức các
trị chơi như: lật mảnh ghép, hiểu ý đồng đội, đố vui để h ọc, ô ch ữ...cách t ổ
chức này giúp giờ học sôi nổi, học sinh có hứng thú, rèn luy ện khả năng
phản ứng nhanh và sự mạnh dạn, tự tin trước tập thể.
+ Khởi động qua kênh hình: Bản đồ, lược đồ là những phương tiện
dạy học trực quan đặc trưng của mơn Địa lí. Vi ệc giáo viên s ư d ụng b ản
đồ, lược đồ để khởi động ngoài việc giúp tiết học tr ở nên tr ực quan, sinh
động cịn giúp các em hình thành và phát triển năng lực chuyên bi ệt nh ư:
tư duy tổng hợp theo lãnh thổ, năng lực nhận thức khoa học Địa lí, năng l ực
tìm hiểu Địa lí...
+ Khởi động với một tình huống có vấn đề: Giáo viên sẽ tạo tình
huống học tập dựa trên việc huy động kiến thức, kinh nghiệm c ủa bản
thân học sinh có liên quan đến vấn đề xuất hiện trong tài liệu h ướng d ẫn
học; làm bộc lộ "cái" học sinh đã biết, bổ khuyết những gì cá nhân h ọc sinh
cịn thiếu, giúp học sinh nhận ra "cái" chưa biết và muốn bi ết thơng qua
hoạt động này. Từ đó, giúp học sinh suy nghĩ và bộc l ộ nh ững quan đi ểm
của mình về vấn đề sắp tìm hiểu và học tập.
+ Khởi động bằng cách sử dụng ca dao, tục ngữ, thơ: Ca dao, tục ngữ
rất phong phú trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam có đ ặc đi ểm ng ắn

gọn, gieo vần, dễ nhớ nên giáo viên sư dụng sẽ tạo hứng thú nhất định cho
các em. Đặc biệt với các nội dung về thành phần tự nhiên của Trái Đ ất
được đánh giá là khó, trừu tượng thì việc s ư dụng ca dao, t ục ng ữ, thành
ngữ, thơ… cho hoạt động khởi động sẽ giúp các em dễ hiểu, nhanh nh ớ,
5


nhanh thuộc bài.
Hoạt động khởi động chỉ chiếm tỉ lệ thời gian rất ngắn trong một
tiết học nên đòi hỏi giáo viên trong quá trình lựa chọn n ội dung kh ởi đ ộng
phải hết sức lưu ý: Chọn những nội dung “đắt”, thiết th ực, có tính bao qt
bài học. Hệ thống câu hỏi đưa ra cũng cần có nhiều m ức độ từ dễ (đ ể mọi
học sinh đều có thể trả lời được, tạo khơng khí sơi n ổi ngay t ừ phút đ ầu)
đến khó (dành cho học sinh nhận thức tốt hơn, kích thích trí tị mị và óc
khám phá). Cũng qua hoạt động này, giáo viên bước đ ầu có s ự đánh giá v ề
sự chuẩn bị bài, tâm thế nhập cuộc của học sinh và linh hoạt điều tiết k ế
hoạch đã xây dựng cho giờ học khi cần thiết, gi ữ “ngọn lưa” h ứng thú cháy
đến phút cuối cùng của tiết học. Giáo viên khi thiết kế hoạt đ ộng kh ởi
động phải đặc biệt chú ý tới đối tượng học sinh. Có th ể xây d ựng k ịch b ản
và dàn dựng nội dung khởi động ở mỗi lớp khác nhau, để tránh sự đ ơn
điệu, tẻ nhạt và cũng là để “làm mới” chính mình. Nh ằm m ục đích hài hịa,
“ăn ý” trong việc tạo hứng thú và tâm thế sẵn sàng h ọc t ập cho h ọc sinh,
bên cạnh việc thiết kế các hình thức tổ chức hoạt động khởi động, giáo
viên cũng nên chuẩn bị lời dẫn phù hợp để có sự liên k ết nhu ần nh ị gi ữa
khởi động và hoạt động hình thành kiến thức, để các hoạt đ ộng h ọc t ập
được liền mạch, thống nhất.
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghi ệm
Một tiết dạy thu hút được sự chú ý, kích thích được s ự tị mị, tìm
hiểu của học sinh phải xuất phát ngay từ đầu tiết học. Tuy nhiên trên th ực
tế, cá nhân tôi (ở các năm học trước) và hầu hết giáo viên khi thiết kế giáo

án thường chỉ làm theo hình thức giới thiệu qua một chút để vào bài, th ậm
chí khơng tổ chức hoạt động khởi động bởi nh ư v ậy sẽ ti ết kiệm đ ược
nhiều thời gian dành cho hoạt động khai thác kiến thức mới, không lo cháy
giáo án hay ồn ào, ảnh hưởng lớp bên cạnh… Do đó, tiết h ọc th ường t ương
đối khô khan, thiên về lý thuyết và giảng giải mà thiếu đi sự t ương tác gi ữa
thầy và trò. Ngay từ khi bước vào bài mới học sinh đã có tâm lý th ụ đ ộng
chờ giáo viên dẫn dắt nội dung và truyền thụ một chiều, từ đó sẽ khó t ạo
tâm lý để các em sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ một cách tích cực ở các hoạt
động tiếp theo của bài học.
Để chứng minh thực trạng trên, tôi đã tiến hành một số bài khảo sát
với giáo viên và học sinh về việc thiết kế và th ực hiện hoạt động kh ởi
động tiết học, kết quả như sau:
Bảng 1: Khảo sát việc thiết kế và thực hiện hoạt động kh ởi động
của
giáo viên Địa lí tại trường THCS Xi Măng
STT
1

Nội dung khảo sát
Thực hiện khởi động
- Có

Số GV khảo
sát
2
2

Tỉ lệ
(%)
100

100
6


2

3

4

- Khơng
Mục đích tiến hành khởi động
- Kiểm tra kiến thức học sinh
- Tạo hứng thú cho học sinh
Hình thức khởi động
- Tổ chức thành hoạt động
- Dẫn dắt
Người thực hiện khởi động
- Giáo viên
- Học sinh
- Giáo viên và học sinh
Mức độ thu hút học sinh trong khởi
động
- Mức độ cao
- Mức độ trung bình
- Mức độ thấp

0
2
0

2
2
0
2
2
2
0
0
2

0
100
0
100
100
0
100
100
100
0
0
100

0
0
1
50
1
50
Số GV khảo

Tỉ lệ
STT
Nội dung khảo sát
sát
(%)
- Hiệu quả cao
0
0
6
- Hiệu quả trung bình
1
50
- Hiệu quả thấp
1
50
(Số giáo viên được khảo sát: 02 giáo viên dạy Địa lí tại trường THCS Xi
Măng; không bao gồm tác giả đề tài)
Bảng 2: Khảo sát việc tham gia hoạt động khởi động tiết Địa lí c ủa
học sinh khối 6 trường THCS Xi Măng
5

STT

1

2

3

Nội dung khảo sát

Số HS khảo sát Tỉ lệ (%)
Em có học bài và chuẩn bị bài
182
100
trước khi đến lớp không
- Thường xun
97
53,3
- Thỉnh thoảng
49
26,9
- Khơng
36
19,8
Em có quan tâm đến khởi động tiết học
182
100
khơng?
- Mức độ cao
40
22,0
- Mức độ trung bình
68
37,4
- Mức độ thấp
74
40,6
Khởi động có giúp em định hướng
182
100

được kiến thức mới cần tìm hiểu
7


STT

Nội dung khảo sát

Số HS khảo sát Tỉ lệ (%)

không?
- Định hướng tốt
28
15,4
- Chưa rõ ràng
88
48,4
- Không định hướng được
66
36,2
Em có chủ động tìm hiểu kiến thức
để giải quyết vấn đề đặt ra trong
182
100
khởi động khơng?
4
- Có
86
47,2
- Khơng

96
52,8
Nếu khởi động tạo cho em sự tị
mị, em có muốn tìm hiểu bài học
182
100
để giải đáp vấn đề khơng?
5
- Có
128
70,3
- Khơng
54
29,7
(Số học sinh khảo sát ở khối 6: 182 em, trong đó lớp 6A: 44 em, lớp 6B: 45
em,
lớp 6C: 47 em, lớp 6D: 46 em)
Phân tích số liệu khảo sát
Ưu điểm
- Giáo viên bộ mơn Địa lí ở trường trong q trình thiết k ế giáo án
đều có phần khởi động để dẫn dắt học sinh vào nội dung bài học.
- Đa số học sinh đều có sự chuẩn bị bài ở nhà và có nhu cầu đ ược
tham gia hoạt động khởi động với nhiều hình th ức phong phú.
Hạn chế
Từ những kết quả khảo sát thực tế đã nêu trên, cá nhân tôi xin m ạnh
dạn nêu ra những hạn chế như sau:
- Về phía giáo viên: Hoạt động khởi động cịn mang tính hình th ức,
chưa xuất phát từ bài học, chưa tạo ra tình huống có vấn đ ề đ ể kích thích
sự sáng tạo, chủ động của học sinh. Do đó, khi giáo viên d ẫn d ắt vào bài
mới, thực chất là truyền thụ một chiều, các em thụ động lắng nghe mà

không trực tiếp khởi động.
- Về phía học sinh: Việc chuẩn bị bài trước ở nhà cịn hạn ch ế, ch ưa
có sự hứng thú với mơn học; chưa có động l ực để t ự tìm hi ểu, t ự h ọc t ập
một cách tích cực. Tuy nhiên, tất cả trong số các em h ọc sinh đ ược kh ảo sát
đều có nhu cầu, mong muốn có được tiết học sôi nổi, tạo h ứng thú và h ấp
dẫn ngay từ hoạt động khởi động để kích thích nhu cầu tự tìm hi ểu, khám
phá và chiếm lĩnh kiến thức mới một cách tích cực.
Nguyên nhân
Nguyên nhân khách quan
- Dạy học phát huy tính tích cực của học sinh là ph ương pháp d ạy
8


học đã được nói đến nhiều trong vài năm trở lại đây, tuy nhiên hiện nay đ ể
có được những tiết học thực sự đổi mới theo hướng phát huy tính tích c ực
của học sinh để giáo viên có thể tham khảo và h ọc hỏi còn h ạn ch ế; giáo
viên chủ yếu dựa vào kiến thức và kỹ năng vốn có của bản thân k ết h ợp
với nghiên cứu lý thuyết, dự giờ đồng nghiệp… nên việc đổi m ới c ủa giáo
viên trong hoạt động dạy học, đặc biệt là trong việc xây d ựng các tình
huống khởi động cịn hạn chế.
- Chương trình kiểm tra, thi hiện nay còn phân bổ số điểm tương đ ối
nhiều cho việc ghi nhớ, do đó giáo viên khi dạy còn áp l ực nhi ều v ề vi ệc
cung cấp đủ kiến thức cho học sinh, để học sinh có đ ủ ki ến th ức c ơ b ản
đáp ứng cho việc kiểm tra kiến thức th ường xuyên và định kì.
Nguyên nhân chủ quan:
- Lực lượng giáo viên bộ mơn Địa lí ở trường cịn trẻ, kinh nghiệm
giảng dạy chưa nhiều nên việc đầu tư đổi mới phương pháp còn h ạn ch ế.
Giáo viên chưa chủ động trong việc học hỏi, tiếp thu ph ương pháp và kỹ
năng dạy học tích cực để vận dụng trong quá trình dạy học.
- Tâm lý giáo viên còn nặng về truyền thụ kiến thức bài học m ới, s ợ

giành nhiều thời gian cho hoạt động khởi động có th ể bị “cháy giáo án”,
khơng đủ thời gian dành cho việc khai thác kiến th ức m ới.
- Việc ứng dụng công nghệ thông tin của giáo viên trong một số tình
huống chưa tốt nên cịn ngại trong việc đổi mới phương pháp dạy học và
thiết kế giáo án theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh trong hoạt
động khởi động.
Xuất phát từ thực trạng trên mà bản thân tơi trong q trình gi ảng
dạy bộ mơn Địa lí tại trường THCS Xi Măng ln trăn trở v ới mong mu ốn
tìm ra những giải pháp hay cho hoạt động khởi động nh ằm phát huy đ ược
tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. T ừ đó, góp ph ần nâng cao
chất lượng bộ mơn nói riêng và vị thế của nhà trường nói chung trong khối
giáo dục THCS tồn thị xã.
2.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề.
2.3.1. Khởi động dưới dạng tổ chức trò chơi
Trò chơi là hoạt động rất quen thuộc, gần gũi và thích thú đ ối v ới
học sinh. Trò chơi chứa đựng chủ đề, nội dung nh ất định mà ng ười tham
gia phải tn thủ. Trị chơi vừa mang tính chất vui chơi, giải trí, đồng th ời
cũng có ý nghĩa giáo dưỡng, giáo dục cho học sinh. Theo A.X. Macarenco:
“Trò chơi có một ý nghĩa quan trọng trong đời sống trẻ. Trong khi tr ẻ ch ơi
như thế nào thì sau này khi lớn lên, trong công tác trẻ phần lớn sẽ nh ư th ế
ấy” [5]. Tổ chức trò chơi học tập qua phần khởi động bài học đã và đang
được nhiều giáo viên trong đó có bản thân tôi vận dụng sáng tạo vào hoạt
động dạy học. Đây cách thức hiệu quả nhất vừa đem lại khơng khí sôi n ổi,
cuốn hút cho tiết học, vừa giúp học sinh rèn luyện sự mạnh dạn, tự tin,
khả năng phản xạ nhanh, sự sáng tạo, nâng cao tinh th ần đoàn kết, s ự
tương tác giữa học sinh với học sinh, giữa học sinh với giáo viên. Bên cạnh
5[] Mục 2.3.1. Đoạn “Trò chơi là hoạt động … sẽ như thế ấy”, tác giả tham khảo nguyên văn từ TLTK số 7 [tr.124].

9

đó, việc tổ chức hoạt động khởi động bằng trị chơi cịn được sư dụng như
một cơng cụ lồng ghép kiến thức vào đó để học sinh dễ nh ớ, d ễ hi ểu và
tạo hứng thú học tập cho các em.
Chương trình sách giáo khoa Địa lí 6 hiện hành có đề cập đ ến các n ội
dung: Trái Đất, các thành phần tự nhiên của Trái Đất được đánh giá là kiến
thức khó, trừu tượng, địi hỏi sự tư duy và vốn hiểu biết. Việc thiết k ế bài
giảng có lồng ghép trị chơi ở ngay phần khởi động sẽ tạo sự hứng kh ởi,
cuốn hút cho các em ngay ở những phút đầu tiên của tiết học.
Trong q trình giảng dạy, tơi đã thiết kế và áp dụng có hiệu quả
nhiều trị chơi cho hoạt động khởi động như: “lật mảnh ghép”, “ơ ch ữ bí
mật”, “hiểu ý đồng đội”, "đố vui để học". Với nh ững hi ệu qu ả đ ược ki ểm
chứng thiết nghĩ các trò chơi này sẽ được áp dụng linh hoạt ở các khối 7, 8,
9 và sư dụng phổ biến ở nhiều địa bàn trường khác nhau.
a. Trò chơi "Lật mảnh ghép"
Ví dụ: Khi dạy tiết 15 - Bài 13: ĐỊA HÌNH BỀ MẶT TRÁI ĐẤT
*Hoạt động khởi động (5 phút)
1) Mục đích: Tạo hứng thú, kích hoạt kiến th ức nền về đ ịa hình núi,
dẫn dắt học sinh có tâm thế tốt nhất để tiếp nhận, khám phá bài h ọc.
2) Nội dung: Học sinh dựa vào hiểu biết của bản thân để trả lời câu
hỏi.
3) Sản phẩm: Câu trả lời của học sinh
4) Cách thực hiện:
Bước 1: Giáo viên cho học sinh quan sát hình ảnh trên màn hình
chiếu và đưa ra luật chơi:
+ Có 6 mảnh ghép, mỗi mảnh ghép là một câu hỏi, nếu trả lời đúng,
mảnh ghép sẽ mất đi và một phần bức ảnh bí mật sẽ được mở ra.
+ Trả lời đúng mỗi đáp án các em sẽ ghi được 10 điểm
+ Trả lời đúng bức ảnh bí mật ghi được 40 điểm
+ Trả lời sai bị mất lượt, học sinh khác giơ tay giành quyền trả lời

Bước 2: Giáo viên yêu cầu học sinh chọn mảnh ghép và trả lời câu
hỏi.
Mảnh ghép số 1: Ngọn núi nào
cao nhất nước ta?
Mảnh ghép số 2: Dãy núi nào
nằm ở phía tây tỉnh Thanh Hóa?
Mảnh ghép số 3: Tên di sản
thiên nhiên của tỉnh Quảng Ninh?
Mảnh ghép số 4: Động Phong
Nha - Kẻ Bàng thuộc ở tỉnh nào?
Mảnh ghép số 5: Ngọn núi nào
ghi dấu Thánh Gióng cưỡi ngựa
sắt bay về trời?
Mảnh ghép số 6: Dãy núi nào
cao nhất thế giới?
10


Bước 3: Học sinh báo cáo kết quả

Mảnh ghép số 1:
Phan-xi-păng
Mảnh ghép số 2:
Trường Sơn
Mảnh ghép số 3:
Vịnh Hạ Long
Mảnh ghép số 4:
Quảng Bình
Mảnh ghép số 5:
Hình ảnh bức tranh bí ẩn được mở ra sau khi lật 6

mảnh ghép
Núi Sóc Sơn
Bướ
c 4:sốĐánh
Mảnh
ghép
6: giá, chốt kiến thức: Giáo viên đánh giá, khích lệ, đ ộng
viên sựHimalaya
nỗ lực của học sinh và bắt nhịp vào bài mới: Bức tranh bí ẩn mà các
em vừa lật ra chính là hang Sơn Đng (Quảng Bình). Theo nguồn Vietnam
Plus, hang được hình thành khoảng 2-5 triệu năm trước, chiều rộng 150m,
cao hơn 200m, chiều dài lên tới gần 9km. Với kích th ước trên, hang Sơn
Đoòng đã vượt qua hang Deer ở Vườn quốc gia Gunung Mulu của Malaysia
để độc chiếm vị trí là hang động tự nhiên lớn nhất thế giới. Để tìm hiểu kĩ
hơn về dạng địa hình độc đáo này, cơ mời các em cùng tìm hi ểu ti ết 15 - Bài
13: Địa hình bề mặt Trái Đất.
b. Trị chơi "Ơ chữ bí mật"
Ví dụ: Khi dạy tiết 33 - Bài 27: LỚP VỎ SINH VẬT. CÁC NHÂN TỐ
ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ PHÂN BỐ THỰC, ĐỘNG VẬT TRÊN TRÁI ĐẤT
*Hoạt động khởi động (5 phút)
1) Mục đích: Giúp học sinh có những kiến th ức căn bản, th ực tế v ề
sinh vật, tạo tâm thế tốt để khám phá các đơn v ị kiến th ức ti ếp theo c ủa
bài học.
2) Nội dung: Học sinh thảo luận nhóm và trả lời câu hỏi có liên quan
3) Sản phẩm: Học sinh hoàn thành phiếu học tập
4) Cách thực hiện:
11


Bước 1: Giáo viên chia lớp thành 4 nhóm, qui định vị trí ngồi, phân

cơng nhóm trưởng, thư kí và giao nhiệm vụ:
- Hãy tìm và ghi các từ khóa về chủ đề sinh vật trong phi ếu h ọc t ập
dưới đây.
- Nhóm nào tìm nhanh nhất, đúng nhất, nhiều nhất sẽ giành chiến
thắng.
PHIẾU HỌC TẬP
Hãy tìm và ghi các từ khóa về chủ đề sinh vật bằng cách ghép các
chữ cái theo hàng ngang, hàng dọc và hàng chéo trong bảng dưới đây:

Bước 2: Các nhóm nhận phiếu học tập và thực hiện nhiệm vụ
Bước 3: Báo cáo kết quả: Giáo viên chia bảng làm 4 ph ần, m ời đ ại
diện các nhóm lên bảng, trình bày sản phẩm theo thời gian quy đ ịnh.
Bước 4: Đánh giá, chốt kiến thức: Giáo viên trình chi ếu slide, đánh giá
hoạt động của học sinh và dẫn dắt vào bài mới.

c. Trị chơi "Hiểu ý đồng đội"
Ví dụ: Khi dạy tiết 19 - Bài 15: CÁC MỎ KHOÁNG SẢN
*Hoạt động khởi động (4 phút)
1) Mục đích:
- Kích hoạt vốn hiểu biết của học sinh về các loại khoáng sản trên
Trái Đất; biết được tài nguyên khoáng sản là một trong nh ững nguồn tài
nguyên có giá trị của quốc gia.
- Phát triển năng lực ngôn ngữ thông qua việc các em mô tả, di ễn đ ạt
các khái niệm có liên quan; tăng cường sự tương tác giữa các thành viên
trong nhóm, lớp; tạo khơng khí lớp học vui tươi, ph ấn kh ởi.
12


2) Nội dung: Học sinh thảo luận nhóm và trả lời câu hỏi có liên quan
3) Sản phẩm: Học sinh ghi được các từ khóa.

4) Cách thực hiện:
Bước 1: Giáo viên giới thiệu thể lệ trị chơi:
- Có 10 từ khóa rất đặc biệt
- 2 học sinh đại diện cho 2 nhóm sẽ bốc thăm t ừ khóa và g ợi ý cho
bạn của nhóm mình trả lời (Gợi ý: phải dùng ngơn ngữ địa lí để diễn đạt)
- Nhóm dưới lớp ghi các từ khóa tìm được vào bảng nhóm (t ự ghi
điểm số đạt được)
- Thời gian gợi ý và ghi đáp án: 2 phút
TỪ KHÓA
Dầu mỏ
Kim cương
Than đá
Đất sét
Đá vơi

TỪ KHĨA
Sắt
Muối
Xi măng
Vàng
Đồng

Bước 2: Học sinh tiến hành trò chơi
Bước 3: Báo cáo kết quả: Giáo viên cho các nhóm th ống kê s ố l ượng
từ khóa đốn được và số điểm tương ứng. Giáo viên khích lệ, tạo khơng khí
vui vẻ, phấn khởi.
Bước 4: Đánh giá, chốt kiến thức: Giáo viên đánh giá hoạt đ ộng c ủa
học sinh; từ kết quả làm việc của các nhóm, giáo viên dẫn d ắt vào bài m ới:
Cơ và các em vừa chơi một trò chơi rất thú vị ph ải không nào? Và chúng ta
cũng đã biết khoáng sản trên Trái Đất rất đa dạng và là nguồn tài nguyên có giá

trị đặc biệt với mỗi quốc gia. Vậy khống sản là gì và chúng được hình thành
như thế nào? Mời các em cùng tìm hiểu bài học hơm nay.
d. Trị chơi "Đố vui để học"
Ví dụ: Tiếp tục với tiết 19- Bài 15: CÁC MỎ KHOÁNG SẢN
*Hoạt động khởi động (5 phút)
1) Mục đích: Kích hoạt sự hứng thú cho h ọc sinh thông qua m ột s ố
câu đố vui với các chủ đề liên quan đến bài học (than, cát, d ầu m ỏ), t ừ đó
tạo tâm thế để các em sẵn sàng tiếp nhận, khám phá kiến th ức m ới.
2) Nội dung: Học sinh dựa vào hiểu biết của bản thân để trả lời câu
đố.
3) Sản phẩm: Học sinh trả lời được đáp án: Câu đố 1: Than; Câu đ ố
2: Cát; Câu đố 3: Dầu mỏ
4) Cách thực hiện:
Bước 1: Giáo viên nêu luật chơi: Có 3 câu hỏi đố vui, em nào gi ơ tay
trước sẽ giành quyền trả lời, nếu trả lời đúng được nhận một món quà,
nếu trả lời sai phải nhường quyền cho các bạn khác.

13


Bước 2: Học sinh tiến hành trò chơi
Bước 3: Báo cáo kết quả
Bước 4: Đánh giá, chốt kiến thức: giáo viên đánh giá hoạt động và
trao phần thưởng cho học sinh; dẫn dắt vào bài mới.
e. Trị chơi "Vua bóc trứng"
Ví dụ: Khi dạy tiết 12 - Bài 10: CẤU TẠO BÊN TRONG C ỦA TRÁI ĐẤT
*Hoạt động khởi động (5 phút)
1) Mục đích: Từ việc quan sát hình ảnh thực tế, gần gũi (quả tr ứng)
học sinh rút ra được mối tương đồng với cấu trúc của Trái Đất.
2) Nội dung: Học sinh tham gia trò chơi và phát biểu ý kiến.

3) Sản phẩm: Câu trả lời của học sinh
4) Cách thực hiện:
Bước 1: Giáo viên mời
3 em học sinh bất kì
tham gia trị chơi. Mỗi
em sẽ được nhận 1 quả
trứng đã luộc. Em nào
bóc nhanh, sạch, đẹp sẽ
giành
được
chiến
thắng.

Bước 2: Học sinh tiến hành trò chơi
Bước 3: Giáo viên đưa ra câu hỏi: Hãy quan sát và cho biết quả tr ứng
có bao nhiêu lớp?
Bước 4: Đánh giá, chốt kiến thức: Từ câu trả lời của học sinh: Quả
trứng có 3 lớp: vỏ, lịng trắng và lịng đỏ, giáo viên trình chi ếu thêm hình
ảnh Trái Đất để dẫn dắt vào bài: Vậy mối liên giữa quả tr ứng với c ấu tạo
14


bên trong của Trái Đất có điểm gì giống nhau, cơ và các em cùng tìm hi ểu
bài học hơm nay.

Có thể nói rằng, khi tổ chức hoạt động khởi động bằng trị chơi đã
làm cho tiết học sơi nổi, hấp dẫn ngay từ những phút đầu tiên. Tất cả các
thành viêncủa lớp đều được tham gia và trải nghiệm hết mình. Qua đó, kích
hoạt sự tích cực, hào hứng để được khám phá những nội dung tiếp theo của
bài học. Bên cạnh đó, việc được tham gia các trị chơi giúp các em rèn luyện

năng lực ngôn ngữ, kĩ năng trình bày trước tập thể, sự mạnh dạn, tự tin và
nâng cao tinh thần đoàn kết.
2.3.2. Khởi động qua kênh hình
Trong quá trình thiết kế hoạt động khởi động cho các bài thì vi ệc s ư
dụng kênh hình có ý nghĩa to lớn, đây khơng chỉ là nguồn kiến th ức mà cịn
có tác dụng phát triển tư duy, hình thành xúc c ảm th ẩm mĩ cho h ọc sinh.
Với cách khởi động này tiết học sẽ nhẹ nhàng và thú vị h ơn rất nhiều. Sau
đây, là một số bài tơi đã sư dụng kênh hình để khởi động tiết h ọc:
a. Khởi động bằng bản đồ, lược đồ
Ví dụ: Khi dạy tiết 13 - Bài 11: THỰC HÀNH: SỰ PHÂN B Ố CÁC
LỤC ĐỊA VÀ ĐẠI DƯƠNG TRÊN BỀ MẶT TRÁI ĐẤT
*Hoạt động khởi động (5 phút)
1) Mục đích: Học sinh nhớ được vị trí của các châu lục và đại dương
trên thế giới, trên cơ sở đó để hồn thiện các u cầu của bài thực hành.
2) Nội dung: Học sinh làm việc theo nhóm và hồn thành nhi ệm v ụ
học tập
3) Sản phẩm: Dán chính xác các thẻ kiến thức lên l ược đ ồ trống
4) Cách thực hiện:
Bước 1: Giáo viên chia lớp thành 2 nhóm và nêu nhiệm vụ: Cơ có 1
bản đồ trống các châu lục và đại dương thế giới, cơ sẽ m ời đ ại diện 2
nhóm lên gắn thẻ kiến thức vào vị trí các lục địa và đại dương tương ứng.
Thời gian để hoàn thành nhiệm vụ là 3 phút, các em sẽ có 1 điểm/đáp án
đúng.

15


LƯỢC ĐỒ TRỐNG CÁC CHÂU LỤC VÀ ĐẠI DƯƠNG THẾ GIỚI
Bước 2: Học sinh thực hiện nhiệm vụ
Bước 3: Báo cáo kết quả

LƯỢC ĐỒ CÁC CHÂU LỤC VÀ ĐẠI DƯƠNG THẾ GIỚI
Bước 4: Đánh giá, chốt kiến thức: Giáo viên cho các nhóm th ống kê s ố
lượng thẻ kiến thức điền đúng, số điểm tương ứng và dẫn dắt h ọc sinh
vào bài: Như vậy, cô và các em vừa xác định lại vị trí của các châu l ục và đại
dương trên bản đồ trống thế giới. Đây chính là cơ sở để cơ trị tiếp tục các
u cầu của bài thực hành hôm nay. Mời các em chuy ển ti ếp qua ti ết 13 Bài 11: Thực hành: Sự phân bố các lục địa và đại d ương trên bề m ặt Trái
Đất.
b. Khởi động bằng video âm nhạc
Sư dụng âm nhạc để khởi động là hình th ức kích thích được sự h ứng
thú của học sinh, đánh thức năng khiếu âm nhạc ở một số em. V ới cách
khởi động này giáo viên dễ dàng tạo khơng khí vui t ươi, h ứng kh ởi đ ể các
em sẵn sàng bước vào tiết học Địa lí.
Ví dụ: Khi dạy tiết 30, 31 - Chủ đề: BIỂN VÀ ĐẠI DƯƠNG
*Hoạt động khởi động (5 phút)
1) Mục đích: Tạo khơng khí lớp học vui t ươi, kích ho ạt ki ến th ức
16


nền về biển, dẫn dắt học sinh có tâm thế tốt nh ất để tiếp nh ận, khám
phá bài học.
2) Nội dung: Học sinh nghe bài hát và trả lời câu hỏi
3) Sản phẩm: Câu trả lời của học sinh
4) Cách thực hiện:
Bước 1: Giáo viên cho học sinh nghe bài hát: Bé yêu biển lắm

Bước 2: Giáo viên nêu câu hỏi: Hãy nêu cảm nhận về biển của bé
trong bài hát trên?
Bước 3: Báo cáo kết quả:
- Những cảm nhận của bé về biển là: Biển to quá, biển xanh q, bờ

cát trắng phau, sóng biển lăn tăn xơ vào bờ và nhất là bé yêu biển lắm!
Bước 4: Giáo viên tổng kết và dẫn dắt vào bài mới: Cảm nhận về
biển của em bé trong bài hát trên thật đáng yêu phải không nào? V ậy li ệu
biển và đại dương cịn có những điểm thú vị nào nữa, cơ m ời các em chúng
ta cùng nhau tìm hiểu tiết 30, 31 - Chủ đề: Biển và đại dương
2.3.3. Khởi động với một tình huống có vấn đề
Học tập là một quá trình khám phá. Quá trình ấy bắt đầu bằng s ự tò
mò, nhu cầu cần được hiểu biết và giải quyết mâu thuẫn gi ữa điều đã bi ết
và điều muốn biết. Một khởi động bài học thành công c ần kh ơi g ợi trong
học trị mong muốn được tìm hiểu, khám phá bằng nh ững hoạt đ ộng tiếp
theo trong giờ học, thậm chí là sau giờ học. Muốn nh ư vậy, khi thiết k ế
khởi động giáo viên cần có những có ý tưởng, biết gieo v ấn đề đ ể kích
thích trí tị mị, tìm tịi của học sinh. Trong sáng ki ến này, tơi xin đ ưa ra ví
dụ minh họa sau:
Ví dụ: Khi dạy tiết 11 - Bài 9: HIỆN TƯỢNG NGÀY ĐÊM DÀI, NGẮN THEO
MÙA
*Hoạt động khởi động (4 phút)
1) Mục đích: Tạo hứng thú giúp học sinh có tâm th ế tốt nh ất đ ể ti ếp
nhận, khám phá bài học.
2) Nội dung: Học sinh quan sát video và trả lời câu hỏi
3) Sản phẩm: Học sinh hoàn thành phiếu học tập
17


4) Cách thực hiện:
Bước 1: Giáo viên yêu cầu các cặp học sinh quan sát đoạn video và
hoàn thành phiếu học tập
PHIẾU HỌC TẬP

Quan sát video và trả lời các

câu hỏi sau:
1. Các bạn Bụng Bự, Chó
Đốm và Thỏ Hồng phát hiện
ra điều gì khác thường?
2. Các bạn thắc mắc điều gì
với ơng Mặt Trời?
3. Ơng Mặt Trời đã giải đáp
cho các bạn ấy như thế nào?
(Thời gian: 2 phút)

Bước 2: Học sinh thực hiện nhiệm vụ
Bước 3: Báo cáo kết quả:
• Các bạn Bụng Bự, Chó Đốm và Thỏ Hồng phát hiện ra: "Đã 6 giờ
chiều nhưng trời vẫn cịn sáng"
• Các bạn thắc mắc với ơng Mặt Trời: "Có phải ơng uống cà phê q
nhiều nên khơng buồn ngủ"?
• Ơng Mặt Trời đã giải đáp: "Ơng Mặt Trăng đi dự tiệc nên ông phải
hỗ trợ và ông Mặt Trăng đã thông báo cho người Trái Đất".
Bước 4: Giáo viên dẫn dắt vào bài: Thắc mắc của các bạn Bụng B ự,
Chó Đốm và Thỏ Hồng trong đoạn video trên chính là một hiện t ượng t ự
nhiên diễn ra trên Trái Đất vào mùa hè. Vậy để giải thích rõ h ơn v ề hi ện
tượng này và liệu có phải "ơng Mặt Trăng đi dự tiệc", hay "ông M ặt Tr ời
uống cà phê quá nhiều nên khơng buồn ngủ", cơ và các em sẽ cùng nhau
tìm hiểu tiết 11 - Bài 9: Hiện tượng ngày đêm dài ngắn theo mùa.
2.3.4. Khởi động bằng văn thơ, thành ngữ, tục ngữ, ca dao
Ca dao, tục ngữ, thành ngữ rất phong phú trong kho tàng văn h ọc dân
gian Việt Nam, lại có đặc điểm ngắn gọn, có vần, dễ nh ớ nên việc giáo viên
sư dụng để khởi động sẽ giúp học sinh dễ hiểu, dễ nh ớ và d ễ thu ộc bài.
Hình thức này đặc biệt có hiệu quả khi giáo viên dạy tiết 11 - Bài 9: Hiện
tượng ngày, đêm dài ngắn theo mùa; Tiết 25, 26 - Ch ủ đề: Th ời tiết và khí

hậu trên Trái Đất; Tiết 22, 23 - Chủ đề: Nhiệt độ khơng khí, khí áp và gió
trên Trái Đất.
Ví dụ: Khi dạy tiết 25, 26 - Chủ đề: THỜI TIẾT VÀ KHÍ H ẬU
TRÊN TRÁI ĐẤT
*Hoạt động khởi động (4 phút)
18


1) Mục đích: Giúp học sinh nhận biết được các hiện tượng th ời tiết
và đặc trưng thời tiết các mùa ở Việt Nam
2) Nội dung: Học sinh điền từ khuyết trong các câu th ơ, ca dao, t ục
ngữ
3) Sản phẩm: Câu trả lời của học sinh
4) Cách thực hiện:
Bước 1: Giáo viên chiếu silde và giới thiệu:

Bước 2: Học sinh tham gia hoạt động: chỉ ra các hiện t ượng th ời ti ết
bằng cách điền từ còn thiếu vào câu thơ/ca dao/tục ngữ trong 1 phút.
Bước 3: Báo cáo kết quả
Bước 4: Giáo viên đối chiếu kết quả, nhận xét và dẫn dắt vào bài
Như vậy, qua các ví dụ nêu trên, có thể nhận thấy học sinh đều đ ược
tham gia trực tiếp vào hoạt động khởi động để thực hiện các nhiệm vụ
học tập do giáo viên tổ chức và hướng dẫn. Các em có s ự ch ủ đ ộng, t ự tin,
hứng thú với bài học mới. Trên cơ sở đó, các em đón nh ận c ả ti ết h ọc v ới
sự tự nguyện, tích cực hợp tác cùng cơ và bạn bè để hoàn thành các nhi ệm
vụ học tập tiếp theo. Tuy nhiên, cũng cần tránh tình trạng khởi động quá
nhiều thời gian, làm ảnh hưởng đến quá trình chiếm lĩnh tri th ức, kĩ năng.
Hoặc khởi động rất công phu, bài bản nhưng lại không ăn nh ập gì v ới bài
học. Hay khởi động q phấn kích cũng làm cho học sinh khó tập trung tr ở
lại bài học.

Trên đây là một số giải pháp mà bản thân tôi đã áp dụng trong năm
học vừa qua nhằm tổ chức tốt hoạt động khởi động trong dạy học Địa lí 6 .
Qua thực tế cho thấy,việc đa dạng hóa các hình thức khởi động kết h ợp v ới
các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực đã có nh ững hi ệu qu ả nh ất
định trong việc phát huy tính chủ động, tích cực, sáng tạo của h ọc sinh .
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo d ục,
với bản thân, đồng nghiệp và nhà trường
Để khảo nghiệm tính khả thi của đề tài, tôi đã tiến hành l ấy phi ếu
điều tra khảo sát về thái độ của học sinh khối 6 tại tr ường THCS Xi Măng
năm học 2020-2021 với tiết học Địa lí th ực nghiệm có t ổ ch ức ho ạt đ ộng
khởi động (Phụ lục 1), kết quả như sau:
Bảng 3: Khảo sát thái độ học sinh khối 6 với tiết h ọc Địa lí th ực
19


nghiệm
Lớp
6A
6B
6C
6D

Sĩ số
(em)
44
45
47
46

Thái độ tham gia học tập của học sinh (%)

Thờ ơ
Ít tích cực
Tích cực
2,3
9,1
88,6
2,2
8,9
88,9
2,1
6,4
91,5
2,2
6,5
91,3

Qua kết quả trên cho thấy, đa số học sinh (trên 88 % học sinh các
lớp) đều có thái độ tích cực với các tiết h ọc đ ược tổ ch ức ho ạt đ ộng kh ởi
động. Các em tỏ ra hào hứng, sôi nổi với các hình th ức kh ởi động, đ ặc bi ệt
là khởi động tiết học bằng các trò chơi có phần th ưởng. Bên c ạnh đó, cũng
qua kết quả các bài kiểm tra giữa kì I, cuối kì I và gi ữa kì II có s ự ti ến b ộ
đáng kể về chất lượng, cụ thể như sau:
Bảng 4: Khảo sát học lực mơn Địa lí kh ối 6 trường THCS Xi Măng
năm học 2020-2021
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
Kì học
Sĩ số

SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
Giữa kì I
182
39
21, 105 57,7
36
19,8
2
1,1
4
Cuối kì I
182
41
22, 108 59,3
32
17,6
1
0,6
5
Giữa kì II
182
55
30, 118 64,8

9
5,0
0
0
2
Từ bảng số liệu trên tôi minh họa bằng biểu đồ sau:

Giữa kì I

Cuối kì I

Giữa kì II

Biểu đồ khảo sát học lực mơn Địa lí khối 6 trường THCS Xi Măng
năm học 2020-2021
Bảng số liệu và biểu đồ đã phản ánh rõ hiệu quả của việc tổ ch ức
hoạt động khởi động với kết quả học tập bộ môn: Tỉ lệ h ọc sinh đạt gi ỏi
tăng từ 21,4% lên 30,2 %, tỉ lệ học sinh trung bình - y ếu gi ảm nhanh t ừ
20,9% xuống cịn 5,0 %. Đặc biệt, tơi nhận thấy các em rất ủng hộ và t ỏ ra
rất thích thú phương pháp dạy học này. Các em đã được giải tỏa áp lực tâm
20


lý kiểm tra bài cũ, mạnh dạn bày tỏ suy nghĩ c ủa mình, gi ờ h ọc sơi n ổi, sinh
động, thực sự gây hứng thú. Bản thân tôi sau khi tổ ch ức kh ởi đ ộng ngay
trong đầu tiết học thì giờ dạy đã có thay đổi nhiều và theo chi ều h ướng
tích cực. Chính vì vậy, tôi sẽ tiếp tục sư dụng và nhân r ộng h ơn đ ề tài này
để học sinh yêu mến hơn với bộ mơn Địa lí.
3. PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

3.1. Kết luận
Có thể khẳng định, một tiết học muốn nhận được sự quan tâm, h ợp
tác của học sinh phụ thuộc đầu tiên vào hoạt động kh ởi đ ộng có h ấp d ẫn,
thú vị hay không? Do vậy, giáo viên cần nhận th ức đúng và rõ vai trò c ủa
hoạt động này để thiết kế giáo án và tổ chức dạy học hợp lí. Tiến sỹ Đ ặng
Thị Thu Hương, học viện quản lý giáo dục đã từng khẳng định: "Hoạt động
này có vai trị làm “tan băng”(ice-breaking), xóa đi s ự ng ại ngùng, e dè c ủa
người học và thu hẹp khoảng cách giữa người dạy - người học, người học người học. Thay vào đó, nó giúp làm “ấm lên” bầu khơng khí trong l ớp học".
Với đề tài “Một số kinh nghiệm để tổ chức tốt hoạt động khởi động
nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học Đ ịa lí 6 ở tr ường
THCS Xi Măng” đã giúp tôi đạt được những thành công nhất định trong dạy
học mơn Địa lí: Các em tỏ ra hào hứng, thích thú v ới các tiết h ọc, khơng cịn
sự e dè, lo ngại mà thay vào đó là s ự mạnh dạn, tự tin tr ước t ập th ể. Đi ều
tơi nhận thấy nữa đó là bầu khơng khí học tập rất vui vẻ, sơi nổi, h ứng
khởi xun suốt tiết học; sự đồn kết, nhất trí cao khi các em cùng th ực
hiện nhiệm vụ học tập, điểm số qua các bài kiểm tra nâng cao rõ rệt. Đ ặc
biệt, một số em bày tỏ sự u thích với mơn học này. Với cá nhân tơi đó
chính là niềm vui, là động lực để bản thân khơng ngừng phấn đấu hồn
thiện mình.
Với mục tiêu tạo chuyển biến căn bản, toàn diện theo h ướng phát
triển cả phẩm chất và năng lực học sinh, góp phần nâng cao ch ất lượng
nguồn nhân lực, bắt đầu từ năm học 2021-2022 học sinh khối 6 trường
THCS Xi Măng nói riêng và trên cả nước th ực hiện đổi m ới ch ương trình,
sách giáo khoa giáo dục phổ thơng mới. Những ví d ụ mà tơi đã l ấy minh
họa trong sáng kiến vẫn được tiếp tục tìm hiểu trong bộ sách L ịch s ư và
Địa lí 6 mới, vậy nên sáng kiến này vẫn có giá trị kế th ừa trong nh ững năm
học tiếp theo.
3.2. Kiến nghị
- Sở Giáo dục và đào tạo Thanh Hóa cần mở nhiều lớp bồi dưỡng
thường xuyên để giáo viên tiếp cận nhiều phương pháp dạy h ọc tích cực

mới và đưa vào thực tế dạy học ở các trường phổ thơng. Bên cạnh đó, Sở
giáo dục nên mở nhiều cuộc thi thường niên về thiết kế hoạt động dạy
học theo hướng phát triển năng lực học sinh. Với những bài tốt có thể tập
hợp thành sách để xuât bản làm tài liệu tham khảo đ ể giáo viên trao đ ổi,
học hỏi.
- Nhà trường tạo điều kiện về trang thiết bị dạy học để giáo viên có
21


điều kiện thực hiện các phương pháp dạy học mới. Nhà trường nên
khuyến khích phụ huynh đưa học sinh đi tr ải nghiệm thực tế ít nhất 1 năm
đi 2 lần để học sinh có điều kiện thu nhận kiến th ức cũng nh ư kĩ năng
ngoài cuộc sống, tạo hứng thú cho học sinh trong quá trình học.
Trên đây một số vấn đề về lý luận và thực tiễn về tổ chức hoạt đ ộng
khởi động trong dạy học mơn Địa lí mà tơi đã tìm hi ểu, v ận d ụng và đ ạt
được kết quả bước đầu rất khả quan. Rất mong nhận được nh ững ý ki ến
đóng góp của các đồng nghiệp để tơi có thể hoàn thiện đ ề tài h ơn. Xin chân
thành cảm ơn!

XÁC NHẬN CỦA HIỆU TRƯỞNG

Hoàng Mạnh Hùng

Bỉm Sơn, ngày 17 tháng 05 năm 2021
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của
mình viết, khơng sao chép nội dung
của người khác.
NGƯỜI VIẾT SÁNG KIẾN
Lê Thị Thanh Ngân

XÁC NHẬN CỦA PHÒNG GD&ĐT BỈM SƠN

22


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sách giáo khoa địa lí 6, NXB Giáo dục Việt Nam.
2. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sách giáo viên địa lí 6, NXB Giáo dục Việt Nam.
3. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Công văn số 5555/BGDĐT-GDTrH ngày
8/10/2014 hướng dẫn sinh hoạt chuyên môn về đổi mới phương pháp dạy học và
kiểm tra, đánh giá; tổ chức và quản lí các hoạt động chun mơn của trường
trung học/trung tâm giáo dục thường xuyên qua mạng.
4. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2020), Công văn số 3280/BGDĐT-GDTrH ngày
27/8/2020 hướng dẫn điều chỉnh nội dung dạy học cấp THCS môn Địa lí.
Cơng văn 5521/ BGDĐT-GDTrH về việc xây dựng và tổ chức thực hiện kế
hoạch giáo dục của nhà trường.
 5. Lê Thị Thu Hương, hoạt động khởi động nhằm phát huy tính tích cực của
học sinh trong dạy học lịch sử ở trường THPT, tạp chí giáo dục, số đặc biệt
tháng 4/2020.
6. Vũ Thị Thu Hương, khởi động để kích hoạt kiến thức nền cho học sinh khi
dạy học đọc hiểu văn bản thơng tin, tạp chí giáo dục, số đặc biệt tháng 1/2020.
7. Phan Tấn Hùng, tổ chức trò chơi học tập theo hướng phát triển năng lực
học sinh trong dạy học mơn Địa lí lớp 11, tạp chí giáo dục, số đặc biệt tháng
5/2020