Hồ Xuân Hương tuyển tập

HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

1

Mc lc
Àưi àiïìu vïì nûä thi sơ Hưì Xn Hûúng.....................................................4
Thú Nưm truìn tng...............................................................................8
Tûå tịnh....................................................................................................8
Lêëy chưìng chung....................................................................................9
Khưng chưìng mâ chûãa .........................................................................10
Mùỉng hổc trô ........................................................................................12
Àïì tranh Tưë nûä.....................................................................................13
Chiïëc bấch ............................................................................................14
Dưỵ ngûúâi àân bâ khốc chưìng...............................................................16
Miïëng trêìu (1)......................................................................................17
Khốc chưìng lâm thëc .........................................................................18
Bấnh trưi nûúác......................................................................................20
Àêo Ba Dưåi ............................................................................................21
Àấ ưng chưìng bâ chưìng........................................................................22
Hỗi trùng...............................................................................................23
Àưång Hûúng Tđch.................................................................................24
Cha Quấn Sûá......................................................................................26
Kệm trưëng (1).......................................................................................27
Quấn Khấnh (1)...................................................................................28
Võnh cấi quẩt (1) ..................................................................................29
Àïì àïìn Sêìm Nghi Àưëng.......................................................................30
Trấch chiïu Hưí .....................................................................................31
Chiïu Hưí hoẩ lẩi ..................................................................................34

HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

2

Chúi Têy Hưì nhúá bẩn...........................................................................35
Sû bõ ong chêm.....................................................................................36
Sû hưí mang...........................................................................................37
Dïåt cûãi...................................................................................................38
Vư êm nûä (1) .........................................................................................39
Mùỉng hổc trô dưët ..................................................................................41
Hỗi trùng (2).........................................................................................42
Quẫ mđt.................................................................................................44
Võnh cấi giïëng ......................................................................................45
Võnh cấi quẩt (2) ..................................................................................46
Hang Thấnh Hoấ cha Thêìy ..............................................................47
Khốc Tưíng Cốc......................................................................................48
Hang Cấc Cúá (1)...................................................................................49
Àấnh àu ................................................................................................50
Khốc ưng Ph Vơnh Tûúâng ..................................................................51
Thú chûä Hấn ............................................................................................53
Tùång Tưën Phong Tûã (1) .......................................................................53
Hoẩ tưën phong nguyùn vờồn (1) ...........................................................54
Baồch ựỗng Giang tựồng biùồt ................................................................57
Lỷu biùồt thúâi tẩi An Quẫng, An Hûng ng thûá (1) ..........................58
Hoẩ Sún Phuã chi taác (1).......................................................................59
Thu nguyïåt hûäu ûác Mai Sún Ph kđ (1).............................................61
Cẫm cûåu kiïm trịnh cêìn Chấnh hổc sơ Nguỵn Hêìu (1).................62
Tûå thấn .................................................................................................68
Thïå viïët hûäu cẫm (1) ...........................................................................69
Xn àịnh lan àiïåu ..............................................................................70

Kđ sún nam thûúång trêën hiïåp trêën trêìn hêìu.....................................72
Dûä sún nam thûúång hiïåp .....................................................................74
trêën quan trêìn hêìu xûúáng hoẩ (1) .....................................................74
Thu vên hûúng ...................................................................................76
Cẫm cûåu tưëng tên xuên chi taác (1).....................................................79
Xuên hûúng tùång hiïåp quêån (1) .........................................................81
Phuå lc .....................................................................................................90
Chúi chúå cha Thêìy .............................................................................90
Trưëng thng..........................................................................................91



HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

3

Cẫnh thu...............................................................................................92
Mưåt cẫnh cha......................................................................................94
Chúi àïìn Khấn Xn ...........................................................................95
Thên phêån ngûúâi àân bâ .....................................................................96
Sûå hoang dêm ......................................................................................97
Tất nûúác ................................................................................................98
Àưìng tiïìn hoễn .....................................................................................99
Con ưëc nhưìi .........................................................................................100




HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

4

Àưi àiïìu vïì nûä thi sơ Hưì Xn Hûúng
Trong nïìn vùn hổc Viïåt Nam, nûä thi sơ Hưì Xn Hûúng lâ mưåt
hiïån tûúång àùåc biïåt, khưng chó trong nưåi dung vâ nghïå thåt sấng tấc
mâ ngay cẫ cấc vùn bẫn sấng tấc ca nûä sơ hổ Hưì vêỵn côn lâ nhûäng
vêën àïì àùåc biïåt, cêìn tiïëp tc nghiïn cûáu tịm hiïíu. Riïng vïì cåc àúâi
riïng tû ca nhâ thú, cho àïën nay vêỵn côn lâ nhûäng dêëu hỗi, chûa cố
mưåt cưng trịnh nghiïn cûáu nâo àấng tin cêåy cẫ.
Trong phêìn múã àêìu bâi thú "Hưì Xn Hûúng - ngûúâi àố lâ ai"cưë
nhâ thú, nhâ nghiïn cûáu vùn hổc Hoâng Trung Thưng, ngun Viïån
trûúãng Viïån Vùn hổc vưën ngûúâi xûá Nghïå, lâng Qunh Àưi - Qunh
Lûu àậ viïët:
Ngûúâi ta nối nhiïìu vïì
Hưì Xn Hûúng
Nhûng ngûúâi àố lâ ai
Thêåt móa mai
Khưng ai biïët rộ
Nhû cố nhû khưng nhû khưng nhû cố
Nâng úã lâng Qunh



HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

5

Nâng lẩi úã phûúâng Khấn Xn
Múâ múâ tỗ tỗ...
Qua àoẩn thú trïn, à thêëy viïåc nghiïn cûáu, giúái thiïåu tiïíu sûã

nûä sơ hổ Hưì quẫ lâ mưåt viïåc phûác tẩp. Àố phẫi chùng cng lâ mưåt hiïån
tûúång àùåc biïåt ca nûä sơ? mâ giúái nghiïn cûáu vùn hổc n ûúác nhâ ln
ln quan têm trong nhiïìu thêåp k.
Viïåc dûång mưåt tiïíu sûã àêìy à, chên thûåc, chđnh xấc vïì Hưì Xn
Hûúng vêỵn lâ àïì tâi nghiïn cûáu nống hưíi àang chúâ phđa trûúác àưëi vúái
cấc nhâ nghiùn cỷỏu.
Cho ùởn nay, bựỗng nhỷọng t ỷ liùồu vựn hổc vâ qua nhûäng ngìn
thû tõch (tuy chûa cố cú súã chùỉc chùỉn), nhûng cấc nhâ nghiïn cûáu ca
nhiïìu thïë hïå àậ cưë gùỉng vệ nïn hịnh dấng cåc àúâi ca nhâ thú, mùåc
d giûäa hổ côn nhûäng dõ biïåt, nhûng cng àậ cố nhiïìu àiïím tûúng
àưìng:
Theo cấc nhâ nghiïn cûáu àêìu tiïn vïì Hưì Xn Hûúng nhû
Nguỵn Hûäu Tiïën, Dûúng Quẫng Hâm thị bâ lâ con ưng Hưì Phi Diïỵn
(sinh 1704) úã lâng Qunh Àưi, huån Qunh Lûu, Nghïå An (1). Ưng
thi àêåu t tâi nùm 24 tíi d ûúái triïìu Lï Bẫo Thấi. Nhâ nghêo khưng
thïí tiïëp tc hổc, ưng ra dẩy hổc úã Hẫi Hûng, Hâ Bùỉc, àïí kiïëm sưëng.
Tẩi àêy ưng àậ lêëy cư gấi Bùỉc Ninh, hổ Hâ, lâm vúå lệ - Hưì Xn
Hûúng ra àúâi lâ kïët quẫ ca mưëi tịnh dun àố.
Trûúác khi nûä sơ châo àúâi, gia àịnh thêìy àưì Diïỵn dổn vïì úã phûúâng
Khấn Xn, huån Vơnh Thån (gêìn Hưì Têy - Hâ Nưåi bêy giúâ). Lc
Hưì Xn Hûúng àậ lúán, gia àịnh vïì thưn Tiïn Thõ, Tưíng Tiïn Tc,
huån Thổ Xûúng (nay lâ phưë L Qëc Sû - Hâ Nưåi). úã tíi thânh
niïn, nûä sơ cố mưåt ngưi nhâ riïng dûång gêìn hưì Têy, lêëy tïn lâ Cưí
Nguåt àûúâng(2).
Nhiïìu tâi liïåu cho biïët, Hưì Xn Hûúng úã vúái mể, cố ài hổc,
sấng dẩ, thưng minh, nhûng khưng àûúåc hổc nhiïìu, thđch lâm thú. Bâ
cố mưåt bẩn thú rêët àưỵi tri êm, tri kó lâ Chiïu Hưí. Nhûng Chiïu Hưí lâ
ai? vêỵn côn lâ mưåt êín sưë?

HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

6

Cåc àúâi riïng tû ca nûä sơ chõu nhiïìu àau khưí. Bâ lêëy chưìng
mån, xêy dûång gia àịnh, nhûng chùèng mêëy hẩnh phc - Cåc hưn
nhên (lâm lệ) vúái Tưíng Cốc, mưåt tïn ấc bấ, ngu dưët, lâ mưåt nưỵi àau
bìn ca nhâ thú. Khi lâm lệ ưng Ph Vơnh Tûúâng cng chùèng vui vễ,
hẩnh phc gị hún!
Nhû vêåy, qua nghiïn cûáu khấc nhau, cho thêëy àậ cố mưåt sûå
àưìng nhêët vïì qụ hûúng bẫn quấn, núi sinh, núi úã vâ cåc àúâi riïng tû
ca bâ - Àiïím dõ àưìng lâ ngûúâi cha?
Côn vïì nùm sinh thấng àễ, cố nhiïìu tâi liïåu rêët chung chung:
"Bâ sưëng vâo khoẫng cëi Lï, àêìu Nguỵn". Àêy lâ mưåt quậng thúâi
gian hïët sûác co dận, rêët rưång (3), cưët àïí dung hoâ nhiïìu giẫ thiïët vïì
thúâi àiïím sưëng ca nhâ thú, trûúác khi chûa cố mưåt tâi liïåu à cú súã
chùỉc chùỉn khùèng àõnh thúâi àiïím sưëng ca bâ.
Nhûng múái àêy ngûúâi ta àậ phất hiïån mưåt tâi liïåu múái nhêët
"Xn àûúâng àâm thoẩi", cố nhiïìu tû liïåu àïí giẫi thđch thúâi àiïím sưëng
ca nûä sơ Hưì Xn Hûúng. Nïëu cùn cûá vâo nhûäng chi tiïët trong
"Xn àûúâng àâm thoẩi" thị Hưì Xn Hûúng sinh ra vâo àêìu triïìu
Nguỵ n . Nïëu àố lâ hiïån thûåc, båc chng ta phẫi xïëp nûä sơ Hưì Xn
Hûúng vâo "Chiïëu vùn hổc" ca triïìu Nguën chûá khưng phẫi lâ triïìu
Têy Sún, lẩi câng khưng phẫi thúâi "cëi Lï". Viïåc sùỉp xïëp nây cố mưåt
ẫnh hûúãng lúán àïën vùn hổc sûã Viïåt Nam, cng nhû nhûäng nhêån àõnh,
bịnh giấ thú vùn ca nûä sơ.
Vâ nïëu nhû "Xn àûúâng àâm thoẩi" lâ àng, thị Hưì Xn
Hûúng cng khưng thïí qua àúâi trûúác 1842 mưåt thúâi gian rêët lêu, nhû
ta àaä biïët qua "Thûúng sún thi têåp" ca Nguỵn Phc Miïn Thêím tûác Tng Thiïn vûúng - búãi nùm 1842 Tng Thiïn vûúng hưå giấ vua

Thiïåu Trõ ra Bùỉc Hâ tiïëp sûá thêìn nhâ Thanh, ưng cố túái vậng cẫnh hưì
Têy vâ àậ viïët mưåt loẩt 14 bâi thú, trong àố cố bâi tỗ lông thûúng cẫm
nûä sơ Hưì Xn Hûúng àậ quấ cưë:
...."Chúá cố dêỵm lïn mưå Xn Hûúng nhế. Vị úã dûúái sëi vâng,
nâng côn àang ưm mưëi hêån rt nhêìm tú (dun)" - (dõch vùn xuöi).



HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

7

Vị theo "Xn àûúâng àâm thoẩi" (thị àïën nùm 1869(4)) chng ta
vêỵn côn cố mưåt Hưì Xn Hûúng thị sơ mâ cấi chïët ca bâ àậ lâm rung
àưång can trâng ca cấc bêåc "tao nhên mùåc khấch" bïn nêåm rûúåu Song têët cẫ nhûäng nhêån àõnh trïn cng chó lâ nhûäng nhêån àõnh, suy
lån mâ thoi vị chûa cố mưåt tâi liïåu nâo c thïí chđnh xấc àïí khùèng
àõnh tấc phêím tấc giẫ Hưì Xn Hûúng mưåt cấch dûát khoất cẫ.
Nhûng, d chûa thêåt chđnh xấc, àêìy à, hoân hẫo vâ d àưå tin
cêåy chûa cao, sët mêëy thêåp k qua, biïët bao nhâ nghiïn cûáu vùn
hổc, dây cưng sûu têìm vêỵn chûa tẩo dûång àûúåc mửồt sửở nỷọ thi sụ hoồ Hửỡ
bựỗng xỷỳng bựỗng thừt àđch thûåc. Nhûng hổ cng àậ vệ nïn àûúåc bống
dấng nûä sơ àưåc àấo cố cha cố mể, cố qụ cha àêët tưí, cố cẫ thúâi gian
sinh thânh, ly biïåt vâ cåc àúâi tịnh dun riïng tû ca bâ khưng mêëy
xn xễ hẩnh phc, nïëu khưng mën nối lâ bêët hẩnh. Êu cng lâ mưåt
cưng viïåc àấng ghi nhúá, d chûa thoẫ mận lông mong mỗi ca bẩn àổc
trong nhiïìu thïë hïå.
Trêìn Mẩnh Thûúâng

(1) Nhûng theo mưåt tâi liïåu múái àûúåc cưng bưë (trïn tẩp chđ Vùn
hổc sưë 10-1964) ca nhâ nghiïn cûáu vùn hổc cưë giấo sû Trêìn Thanh

Mai, thị Hưì Xn Hûúng cố cng qụ quấn, nhûng lâ con ưng Hưì Sơ
Danh (1706-1783), em cng cha vúái Hưì Sơ Àưëng (1738-1786).
(2) Cưí Nguåt àûúâng: cố thïí lâ phông vùn, cng cố thïí lâ núi
dẩy hổc. Àiïìu chùỉc chùỉn àố lâ núi diïỵn ra cấc cåc bịnh thú, tiïëp bẩn
bê.
(3) Vị cëi Lï kếo dâi 255 nùm tûâ Lï Duy Ninh niïn hiïåu
Nguỵn Hoâ (1533-1548) àïën Lï Duy Kị niïn hiïåu Lï Chiïu Thưëng
(1787-1788). Àêìu triïìu Nguỵn lâ Gia Long (1802-181819). Nïëu chûa
kïí àïën àúâi sau thị giûäa "cëi Lï" àïën àêìu Nguỵn côn cố triïìu Têy
Sún.
(4) Niïn hiïåu Tûå Àûác thûá 22



HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

8

Thú Nưm truìn tng
Tûå tịnh
Tiïëng gâ vùng vùèng gấy trïn bom(1)
Oấn hêån trưng ra khùỉp mổi chôm.
Mộ thẫm khưng khua mâ cng cưëc.(2)
Chng sêìu chùèng àấnh cúá sao om(3)?
Trûúác nghe nhûäng tiïëng thïm rêìu rơ,
Sau giêån vị dun àïí mộm môm.
Tâi tûã vùn nhên ai àố tấ?
Thên nây àêu àậ chõu giâ tom!(4)

(1) Bom: Mỗm àêët.

(2)-(3) Mộ vâ chng dng trong nhâ cha cố tấc dng lâm
ngi dõu lông ngûúâi. úã àêy nhâ thú vêån dng khấc. Mộ thẫm, chng
sêìu: Tiïëng lông sêìu thẫm trong àïm khuya vùỉng lùång khưng khua
khưng àấnh mâ vêỵn vang lïn dûä dưåi nhûäng êm thanh khư khưëc, êìm ơ,
cưëc nhû mộ vâ om nhû chng.
(4) Giâ tom: Nhû giâ àanh.Tc ngûä: "Trễ dưi ra, giâ co lẩi".



HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

9

Lêëy chưìng chung
Kễ àùỉp chùn bưng kễ lẩnh lng,
Chếm cha cấi kiïëp lêëy chưìng chung.
Nùm thị mûúâi hoẩ chùng hay chúá
Mưåt thấng àưi lêìn cố cng khửng.
Cửở ờởm ựn xửi, xửi laồi hờớm,(1)
Cờỡm bựỗng laõm mỷỳỏn, mûúán khưng cưng.(2)
Thên nây vđ biïët dûúâng nây nhó(3)
Thâ trûúác thưi àânh úã vêåy xong.

(1)-(2) Vêån dng cấc thânh ngûä "Cưë àêëm ùn xưi", "Lâm mûúán
khưng cưng".
(3) Dûúâng nây: nưng nưíi c thïí ra àïën thïë nây.

HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

10

Khưng chưìng mâ chûãa
Cẫ nïí cho nïn hoấ dúã dang,
Nưỵi niïìm nâng cố biïët chùng châng.
Dun thiïn chûa thêëy như àêìu dổc,(1)
Phêån liïỵu sao àâ nẫy nết ngang.(2)
Cấi nghơa trùm nùm châng nhúá chûãa?(3)
Mẫnh tịnh mưåt khưëi thiïëp xin mang.(4)
Quẫn bao miïång thïë lúâi chïnh lïåch,
Khưng cố, nhûng mâ cố, múái ngoan!

(1)-(2) úã àêy, dng lưëi chúi chûä Hấn. Chûä Thiïn lâ trúâi như àêìu
lïn thị thânh chûä Phu lâ chưìng; chûä Liïỵu lâ rộ hóåc hïët, àưìng êm vúái
cêy liïỵu chó ngûúâi con gấi, nïëu thïm mưåt nết ngang thị thânh chûä Tûã
lâ con. Hai cêu nây nối: Gấi chûa chưìng mâ sao àậ cố con trong
bng?
(3)-(4) Tịnh vâ nghơa gùỉn liïìn àùåc tđnh truìn thưëng ca ta. Hưì
Xn Hûúng nhêën mẩng cấi nghơa, cấi trấch nhiïåm mâ ngûúâi àân
ưng nâo àố thûúâng vư têm trûúác hêåu quẫ àïí lẩi cho ngûúâi ph nûä.




HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

11

(5) Tấc giẫ àûáng vïì phđa ngûúâi con gấi mâ dng mưåt cêu ca
dao: "Khưng chưìng mâ chûãa múái ngoan; Cố chưìng mâ chûãa thïë gian
sûå thûúâng"!




HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

12

Mùỉng hổc trô
Khếo khếo ài àêu l ngêín ngú?
Lẩi àêy cho chõ dẩy lâm thú,
Ong non ngûáa nổc chêm hoa rûäa
Dï cỗn bìn sûâng hc giêåu thûa.

(1) Bổn hổc trô múái lúán, ngưëc nghïëch, r nhau kếo àân kếo l ài
ghểo gấi, lẩi têåp tổng àua àôi vêìn vê vđ von, nïn Hưì Xn Hûúng lêëy
lâm khố chõu mâ viïët bâi thú nây.




HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

13

Àïì tranh Tưë nûä
Hỗi bao nhiïu tíi húä cư mịnh?

Chõ cng xinh mâ em cng xinh
Àưi lûáa nhû in túâ giêëy trùỉng.
Nghịn nùm côn mậi cấi xn xanh.
Xiïëu mai chi dấm tịnh trùng giố, (1)
Bưì liïỵu thưi àânh phêån mỗng manh, (2)
Côn th vui kia sao chùèng vệ,
Trấch ngûúâi thúå vệ khếo vư tịnh.

(1)-(2). Xiïëu mai; (Quẫ mai rng). Trong Kinh thi nối "quẫ mai
rng mûúâi phêìn côn bẫy... mûúâi phêìn côn ba", vđ ngûúâi con gấi àậ
mån thị, cêìn cố mưåt ngûúâi chưìng. Cêu nây dng chûä "Xiïëu mai" àïí
nối ngûúâi con gấi súå lúä thị nïn chun têm vâo viïåc kến chưìng, khưng
dấm nghơ àïën chuån trùng hoa nûäa. Nhûng ngûúâi àểp trong tranh
thị tđnh sao àûúåc viïåc chưìng con? Nïn cûá àânh mậi mậi giûä thên
phêån mỗng manh, son sễ. (Ch thđch phêìn thú nưm do Nguỵn Bónh
Khưi).




HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

14

Chiïëc bấch
Chiïëc bấch(1) bìn vïì phêån nưíi nïnh,
Giûäa dông ngao ngấn nưỵi lïnh àïnh.
Lûng khoang tịnh nghơa dûúâng lai lấng,(2)
Nûãa mẩn phong ba lëng bêåp bïình.(3)
Cêìm lấi mùåc ai lùm àưỵ bïën,(4)

Dong lêo thêy kễ rùỉp xi ghïình.(5)
êëy ai thùm vấn cam lông vêåy,(6)
Ngấn nưỵi ưm àân nhûäng têëp tïnh!(7)

(1) Chiïëc bấch: Chiïëc thuìn gưỵ bấch trong vùn hổc gúåi hịnh
ẫnh têm trẩng mưåt ngûúâi hoấ trễ vúái bâi thú Bấch chu trong Cưí thi.
(2)-(3) Tịnh vâ nghơa vêỵn àûúng côn chan hoâ dâo dẩt. Sống giố
vêỵn cûá àe doẩ liïn tiïëp vưỵ vâo bïn ngoâi mẩn thuìn. Têm trẩng
chung ca bưën cêu àïìu lâ bìn rêìu ngao ngấn cho thên phêån.
(4)-(5) Dûå àõnh ca ai lùm le cêìm lấi àïí àûa thuìn àêåu vâo
bïën, cng nhû ca kễ rùỉp têm dong lêo àïí cho cấnh bìm vûúåt qua
ghïånh thấc mâ trưi xi cng thêy mùåc, vị nhâ thú khưng quan thiïët.
(6)-(7) Côn ai nûäa lâ ngûúâi sệ tịm àïën vúái mịnh (thùm vấn)?
Nïëu viïåc êëy xẫy ra thị cng cam lông. Mùåc dêìu cng chùèng hay gò vúái



HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

15

chuån têåp tïỵnh ưm àân sang thuìn ngûúâi khấc, song tịnh thïë cng
khưng thïí khấc àûúåc.
Cưí thi cố cêu: "Khùèng bẫ t bâ quấ biïåt thuìn" nghơa lâ khưng
chõu ưm àân t bâ sang thuìn ngûúâi khấc, àïí nối viïåc khưng chõu
lêëy chưìng khấc. Tc ngûä "Thùm vận bấn thuìn" úã àêy vêån dng chó
cố nghơa lâ "ngûúâi múái", khưng giûä "cố múái núái c".

HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

16

Dưỵ ngûúâi àân bâ khốc chưìng
Vùng vùèng tai nghe tiïëng khốc chưìng
Nđn ài kễo thển vúái non sưng.
Ai vïì nhùỉn nh àân em bế,
Xêëu mấu thị khem miïëng àónh chung(1)

(1) Tc ngûä cố cêu: "Xêëu mấu àûâng thêm ùn ca àưåc" Khem: ùn
kiïng khi múái úã cûä nïn thûúâng nối kiïng khem hóåc kiïng cûä. Miïëng
àónh chung: ca ngon vêåt lẩ thûúâng cố úã nhûäng núi quìn q cao
sang. cẫ cêu: Nïëu àậ xêëu mấu mâ gùåp phẫi ca ngon vêåt lẩ cố thêm
quấ khưng nhõn àûúåc thị dng đt thưi! Dưỵ dânh khun nh vâ nối
búän.




HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

17

Miïëng trêìu (1)
Quẫ cau nho nhỗ miïëng trêìu hưi(2)
Nây ca Xn Hûúng múái qụåt(3) rưìi
Cố phẫi dun nhau thị thùỉm lẩi(4)
Àûâng xanh nhû lấ bẩc nhû vưi!

(1) Miïëng trêìu: Mưåt khêíu trêìu gưìm ba thânh phêìn chđnh húåp
lẩi lâ trêìu khưng, cau vâ vưi. Vỗ (rïỵ) vâ thëc lâo lâ thânh phêìn ph
gia.
(2) Trêìu hưi: Lấ trêìu khưng loẩi xêëu, nhỗ lấ vâ cố mi hưi.
(3) Qụåt: Qụåt vưi vâo lấ trêìu rưìi múái tïm.
(4) Cau àêåu (cau kến), trêìu lấ to vâ múä, vưi vûâa phẫi, khi ùn thị
àỗ thùỉm vâ say. Cau bế, trêìu hưi, vưi mùån thị ùn khưng àỗ vâ miïëng
trêìu khưng ngon. Nhâ thú nối, vïì cấi hêím hiu ca dun phêån.




HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

18

Khốc chưìng lâm thëc
Vùng vùèng tai nghe tiïëng khốc gị
Thûúng chưìng nïn khốc tó tị ti.
Ngổt bi thiïëp nhúá mi cam thẫo(1)
Cay àùỉng châng úi võ qụë chi.(2)
Thẩch nh, trêìn bị sao àïí lẩi,(3)
Quy thên, liïn nhuåc têëm mang ài.(4)
Dao cêìu thiïëp biïët trao ai nhi?(5)
Sinh k châng úi! Tûã tùỉc quy.(6)

(1) Cam thẫo: Cỗ ngổt, tïn võ thëc ta.
(2) Qụë chi: Cânh qụë võ cay, tïn thëc ta.
(3)-(4) Thẩch nh nghơa àen lâ v àấ; Trêìn bị: vỗ qt khư, àïìu

dng lâm thëc. Quy thên: Võ àûúng quy cố ba phêìn: àêìu, thên vâ
ài, cố tđnh dûúåc khấc nhau; quy thên lâ phêìn c ca àûúng quy.
Liïn nhc: Hẩt sen, cng dng lâm thëc; Vị ưng chưìng lâ lang thëc
nïn tấc giẫ dng nhûäng tïn võ thëc. hai cêu: Giúâ thị kễ mêët ngûúâi
côn, "ca anh anh mang, ca nâng nâng xấch". Búän cúåt baâ lang laâ úã
hai cêu naây.



HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

19

(5)-(6) Dao cêìu: Dao dng riïng trong nghïì thëc, tấc dng thấi
thëc mẩnh vâ nhanh hún dao thûúâng. Sinh k tûã quy: Sưëng gûãi thấc
vïì. úã àêy tấc giẫ vêån dng linh hoẩt thânh ngûä nây. Ngûúâi ph nûä
goấ trễ nây nïëu khưng úã vêåy àûúåc mâ phẫi qua hai lêìn àô "thị k vêåt
nây sệ trao lẩi cho ai? Châng úi! Trong cåc sưëng tẩm búå nây, chó cố
lc chïët à i thị múái cố thïí vïì núi úã mậi mậi cng châng àûúåc".




HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

20

Bấnh trưi nûúác
Thên em vûâa trùỉng lẩi vûâa trôn,
Bẫy nưíi ba chịm vúái nûúác non.(1)

Rùỉn nất mùåc dêìu tay kễ nùån
Mâ em vêỵn giûä têëm lông son(2)

(1) Bấnh trưi khi låc trẫi qua chịm nưíi mêëy lêìn trong nûúác múái
chđn.
(2) Têëm lông son: Bấnh trưi khi låc chđn thị nhên àûúâng bấnh
trưi úã giûäa àỗ thùỉm nhû son: vđ vúái ngûúâi con gấi d cố long àong ba
chịm bẫy nưíi, vêỵn giûä têëm lông thânh thûåc trong tònh yïu.




HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

21

Àêo Ba Dưåi
Mưåt àêo, mưåt àêo, lẩi mưåt àêo,
Khen ai khếo tẩc cẫnh cheo leo.
Cûãa con àỗ loết tm hum nốc,
Hôn àấ xanh rị ln phn rïu.
Lùỉt lễo cânh thưng cún giố thưëc,
Àêìm àịa lấ liïỵu giổt sûúng gieo.
Hiïìn nhên qn tûã ai lâ chùèng
Mỗi gưëi chưìn chên vêỵ mën trêo.

(1) Àêo Ba Dưåi hay Ba àêo tïn chûä lâ àêo Tam Àiïåp, thåc
huån Tưëng Sún, tónh Thanh Hoấ. Khưng phẫi Àêo Ngang nhû cố
sấch àậ nhêìm.

HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

22

Àấ ưng chưìng bâ chưìng
Khếo khếo bây trô tẩo hoấ cưng,
Ưng Chưìng àậ vêåy lẩi Bâ Chưìng.
Têìng trïn tuët àiïím phú àêìu bẩc,
Thúát dûúái sûúng pha àûúåm mấ hưìng.
Gan nghơa dậi ra cng nhêåt nguåt,
Khưëi tịnh cổ mậi vúái non sưng.
Àấ kia côn biïët xn giâ giùån,(2)
Chẫ trấch ngûúâi ta lc trễ trung.

(1) Hiïån vêỵn chûa rộ xët xûá ca àấ, chó múái nghe truìn ngưn.
(2) Xn giâ giùån, cố nghơa lâ giâ giùån tịnh xn. Hưì Xn
Hûúng tỗ ra rêët rưång lûúång vúái tíi trễ.




HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

23

Hỗi trùng
Mêëy vẩn nùm nay vêỵn hậy côn,

Cúá sao khi khuët lẩi khi trôn?
Hỗi con Ngổc Thoó aõ bao tuửới?(1)
Chỷỏ chừ Hựỗng Nga aọ mờởy con?
ùm vùỉng cúá chi phư tuët trùỉng?
Ngây xanh sao lẩi thển vûâng son?(2)
Nùm canh lú lûãng chúâ ai àố?
Hay cố tịnh riïng vúái nûúác non?

(1) Ngổc Thỗ: Huìn thoẩi nối trïn mùåt trùng cố con Thỗ Ngổc
ngưìi giậ thëc trûúâng sinh.
(2) Vûâng son: Chó mùåt trúâi.




HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

24

Àưång Hûúng Tđch
Bây àùåt kịa ai khếo khếo phôm(2)
Nûát ra mưåt lưỵ hỗm hôm hôm.
Ngûúâi quen cội Phêåt chen chên xổc,
Kễ lẩ bêìu tiïn mỗi mùỉt dôm.
Giổt nûúác hûäu tịnh rúi thấnh thốt,(3)
Con thuìn vư trẩo ci lom khom.(4)
Lêm tuìn quën cẫ phưìn hoa lẩi,(5)
Rộ khếo trúâi giâ àïën dúã dom.

(1) Àưång Hûúng Tđch: Àưång chđnh ca cha Hûúng trûúác thåc

huån Chûúng M, tónh Hâ Àưng, nay lâ huån M Àûác, tónh Hâ
Têy.
(2) Khếo phôm: Nhû khếo phẩm, thêåt lâ khếo!
(3) Giổt nûúác... rúi: Cấc thẩch nh trïn cûãa àưång ln tûâng giổt
rỗ xëng.
(4) Vôm àưång cố nhûäng chẩm vệ ca thiïn nhiïn àûúåc hịnh
dung ra cẫnh trđ nhû mùåt trùng, con thuìn v.v... Vư trẩo: Khưng cố
búi chêo.



HƯÌ XN HÛÚNG TUÍN TÊÅP

25

(5) Núi rûâng sëi (lêm truìn) mâ cën ht lẩi àêy cẫ mưåt cẫnh
phưìn hoa àư höåi.